Στο πρώτο άκουσμα οι απαντήσεις της μου φάνηκαν «στρογγυλεμένες», «ασφαλείς». Σκεφτόμουν πως δεν έπαιρνε εύκολα θέση σε βασικά θέματα γύρω από την τέχνη, όπως είναι οι τάσεις και ο τρόπος που διαμορφώνονται, και από την άλλη, βέβαια, είχε το θάρρος να υποστηρίξει απόψεις που ξαφνιάζουν. Η Ίννα Μπαζένοβα «χτίζει» μέσα από τα λεγόμενά της την εικόνα μιας συλλέκτριας με συνέπεια στα γούστα της, που εμπιστεύεται το ένστικτό της και «τρέχει» τις εκδόσεις της με τον ίδιο ενθουσιώδη τρόπο που συγκροτεί τη συλλογή της. Έριξα μια ματιά στον προσωπικό της λογαριασμό στο Instagram. Κάθε εικόνα επιβεβαιώνει όσα λέει: η Ρωσίδα συλλέκτρια και ιδιοκτήτρια του διεθνούς τίτλου Τhe Art Newspaper αγαπά ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή ζωγραφική, τιμά τους αρχαίους πολιτισμούς, κινεζικό, αιγυπτιακό και ελληνικό, στον βαθμό που αυτοί τροφοδοτούν τη σύγχρονη τέχνη με ιδέες, και δείχνει μια σαφή προτίμηση –αν και δεν το παραδέχεται– στα παραδοσιακά μέσα έκφρασης.
Μαθηματικός και μηχανικός, ξεκίνησε την καριέρα της στον τομέα της αεροναυπηγικής. Άρχισε να συλλέγει το 2005, αμέσως μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού της. Στο διάστημα που έμεινε στο σπίτι και προκειμένου να διακοσμήσει το νέο της διαμέρισμα, αγόρασε καμβάδες του Ρώσου Βίκτορ Ραζγκούλιν, τον οποίο γνώριζε προσωπικά. Στη συνέχεια, γνώρισε καλύτερα τους «Σεζανιστές», τους Ρώσους Ρόμπερτ Φαλκ και Πιότρ Κοντσαλόφσκι, που έδρασαν στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, και μελετώντας εκείνους συνειδητοποίησε ότι είχε ανάγκη να περιβάλλεται από τέχνη, αλλά και ότι δεν μπορούσε να πατήσει φρένο στην περιέργειά της. Ήθελε να μάθει περισσότερα. Για δύο χρόνια βυθίστηκε σε έναν κόσμο ολότελα άγνωστο για εκείνη και γύρω στο 2008 είχε πια κατασταλάξει στην προτίμησή της στη δυτική ευρωπαϊκή τέχνη. Το πρώτο σημαντικό έργο που απέκτησε ήταν μια τοπιογραφία του Μορίς Ουτριλό από δημοπρασία του Sotheby’s.
Στις εκδόσεις εισχώρησε για να αλλάξει τον τρόπο που τα ρωσικά μίντια κάλυπταν τις ειδήσεις γύρω από την τέχνη. Το 2012 έγινε η εκδότρια της The Art Newspaper Russia και δύο χρόνια αργότερα αγόρασε τον τίτλο από τον προκάτοχό του, Ουμπέρτο Αλεμάντι, επεκτείνοντας τη δραστηριότητά του και σε άλλους γεωγραφικούς προορισμούς, όπως η Ελλάδα. Μέσα στην πανδημία τόλμησε νέα πρότζεκτ. Δημιούργησε το βραβείο The ART Newspaper Russia, καθώς και τον κινηματογραφικό θεσμό The ART Newspaper Russia Film Festival, εγκαινίασε το online αγγλόφωνο περιοδικό Russian Art Focus, ενώ είναι και επικεφαλής του ιδρύματος Ιn Artibus, με σκοπό τη διάδοση της κλασικής και σύγχρονης τέχνης.
«Το να βλέπεις τέχνη με τα ίδια σου τα μάτια είναι συναρπαστικό», δηλώνει. Δεν θεωρεί ότι ο ρόλος της έκδοσης την οποία επιμελείται είναι ή έπρεπε να είναι εκπαιδευτικός, πιστεύει στην αμεσότητα που δημιουργείται ανάμεσα στον θεατή και στο έργο χωρίς τις «παρεμβάσεις» τρίτων (επιμελητών, κριτικών τέχνης) και απορρίπτει εντελώς την ιδέα της «διασκεδαστικής» τέχνης. Η τέχνη μπορεί να σε οδηγεί και σε πιο σκοτεινά μονοπάτια, ενώ λέει πως είναι αποπροσανατολιστικό να συνδέει κανείς την τέχνη με μια ατελείωτη βόλτα σε ένα ψυχαγωγικό πάρκο.
Πώς αποφασίσατε την έκδοση της The Art Newspaper στην Ελλάδα;
Κάθε προορισμός φαντάζει ελκυστικός όταν πρόκειται να επεκτείνουμε το δίκτυο των αναγνωστών μας. Ωστόσο, έχω έναν ιδιαίτερο δεσμό με την Ελλάδα. Ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο, η Ελλάδα θα είναι πάντα το λίκνο της ευρωπαϊκής κουλτούρας.
Θα λέγατε πως η Αθήνα αλλάζει; Μοιάζει ξαφνικά να προσελκύει δημιουργούς από κάθε γωνιά του κόσμου. Πόσο βοήθησαν θεσμοί όπως η documenta 17 σε αυτή την κατεύθυνση;
Είναι δύσκολο για μένα να πω κατά πόσο η documenta 17 ή και άλλοι θεσμοί συνέβαλαν ώστε τα φώτα της διεθνούς σκηνής να πέσουν στην Ελλάδα. Δεν νομίζω ότι έλειπε η προσοχή από την ελληνική πρωτεύουσα. Είναι πολύ νωρίς να μιλήσει κανείς για μια τάση. Όπως γνωρίζετε, ο πολιτισμός περνά μια πολύ δύσκολη περίοδο. Πιστεύω ότι τέτοιοι θεσμοί δεν είναι απλώς καλοδεχούμενοι, αλλά αναντικατάστατοι ως προς τη σημασία τους. Οι άνθρωποι χρειάζονται ερεθίσματα από διαφορετικά καλλιτεχνικά πεδία και ιδιώματα, και ο καλύτερος τρόπος για να έρθουν σε επαφή με αυτά είναι να δουν τέχνη με τα ίδια τους τα μάτια. Τίποτα δεν αντικαθιστά την προσωπική εμπειρία.
Υπάρχει κάποιος καλλιτέχνης ή Έλληνας επιμελητής του οποίου το έργο ή οι ιδέες σας γοητεύουν;
Δυστυχώς, δεν είμαι εξοικειωμένη με τη σύγχρονη ελληνική τέχνη. Υπάρχουν εξαιρετικοί επιμελητές, αλλά σε μια έκθεση η πρώτη μου προτεραιότητα είναι η ίδια η τέχνη και όχι η επιμελητική ματιά του κάθε curator. Tα έργα είναι αυτά που έχουν σημασία. Κάποια τα κυνηγώ χρόνια για να τα δω από κοντά, αλλά είναι για μένα μια αποκάλυψη. Μια καλή έκθεση πρέπει κατά τη γνώμη μου να εξελίσσεται πάντα σε μια περιπέτεια, σε μια νέα ανακάλυψη. Από αυτή την άποψη, είμαι ένας πολύ «αθώος» θεατής. Αν δεν έχω «προετοιμαστεί» για την εμπειρία μου με ένα έργο, δημιουργείται μια αμεσότητα την οποία οι κατευθύνσεις των άλλων ίσως να καταστέλλουν.
Από την εμπειρία σας ως συλλέκτρια και εκδότρια θεωρείτε ότι οι σύγχρονοι Έλληνες φέρουν την ιστορία τους ως βάρος;
Κατά την άποψή μου, κάθε καλλιτέχνης, από όποιο περιβάλλον και αν προέρχεται, μπορεί να δημιουργήσει κάτι ενδιαφέρον. Οι εμπειρίες των προγόνων μας αντικατοπτρίζονται σε ό,τι κάνουμε, είτε μας αρέσει είτε όχι. Δεν έχουμε επιλογή σε αυτό. Και φυσικά οι Έλληνες δεν είναι οι μόνοι που έχουν δεσμούς με αυτή την κληρονομιά. Όλη η Ευρώπη και σίγουρα μέρος της Ασίας και της Αμερικής δεν θα μπορούσαν να απαλλαγούν από την αρχαία ελληνική παράδοση, ακόμα και αν το ήθελαν. H αρχαιότητα έχει διαποτίσει τη σκέψη μας με έναν υποσυνείδητο τρόπο. Όσον αφορά την ευθύνη των καλλιτεχνών απέναντι στο παρελθόν, θα έλεγα ότι δεν υποχρεούνται να δώσουν λογαριασμό σε κανέναν. Δεν χρειάζεται να λογοδοτήσουν για το αν θεωρούν ότι ξεπέρασαν τους προγόνους τους ή αν έριξαν τον πήχη. Κάνουν αυτό που τους επιτρέπει το ταλέντο τους με τον τρόπο που υπαγορεύουν οι εκάστοτε συνθήκες. Άλλωστε, με τι κριτήρια ορίζουμε την ευθύνη;
Κάθε εποχή έχει τους καλλιτέχνες της. Ξεχωρίζετε κάποια τάση σήμερα;
Αυτή είναι μια ερώτηση που θα έπρεπε να απαντηθεί από έναν φιλόσοφο και όχι από μια εκδότρια. Δεν μπορώ να μιλήσω για το στίγμα της εποχής μας συνολικά. Μπορώ να υποδείξω κάποιες τάσεις χωρίς καν να διακινδυνεύω εικασίες για τους λόγους που αυτές γίνονται ξαφνικά λαοφιλείς. Μία από αυτές είναι η ψηφιακή τέχνη, στενά δεμένη με το χρηματιστήριο της τέχνης, αλλά και η αναγέννηση κλασικών μορφών τέχνης, όπως η ζωγραφική, η γλυπτική, το σχέδιο. Μου αρέσει που συνυπάρχουν όλα, κάποιες τάσεις φωτίζονται περισσότερο και κάποιες άλλες δεν τις πιάνει το ραντάρ, δεν σημαίνει όμως πως δεν υπάρχουν. Δεν μπορώ δηλαδή να πω πως κάνουμε μια στροφή από τη videoart στη ζωγραφική. Υπάρχουν και τα δύο, το καθένα με το δικό του κοινό. Σε κάθε περίπτωση, η ζωγραφική υπέφερε τον τελευταίο αιώνα και είναι ωραίο που στρέφονται τα φώτα και πάλι πάνω της. Χαίρομαι πραγματικά που η δική μας έκδοση κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να καλύπτει όλες τις τάσεις με αμερόληπτο τρόπο.
Ποια είναι η γνώμη σας για τα NFTs;
Βλέπω το NFTs ως ένα νέο, βολικό εργαλείο που θα συμβάλει στην ανάδυση ενός νέου τμήματος της αγοράς τέχνης. Τα NFTs με ενδιαφέρουν επίσης προσωπικά, καθώς μόλις λανσάραμε στην αγορά την ηλεκτρονική πλατφόρμα The Art Exchange. Είναι η πρώτη πλατφόρμα συναλλαγών για κρυπτοστοιχεία που συνδέονται με τις τιμές στην αγορά τέχνης. Παρέχουμε στους συλλέκτες μια ποικιλία υπηρεσιών όσον αφορά το fintech και την τεχνολογία blockchain. Εδώ, οι συλλέκτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους ως συλλέκτες για να προβλέψουν πόσο θα αποφέρει ένα έργο τέχνης σε μια δημοπρασία ή να ασφαλίσουν το έργο τους. Βασικά, η πλατφόρμα δίνει την ευκαιρία στους ενδιαφερομένους να αποκτήσουν ποσοστό από ένα έργο, ακριβώς όπως οι επενδυτές κατέχουν μετοχές σε μια εταιρεία.
Οι online δημοπρασίες έδειξαν ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την τέχνη και από αγοραστές χαμηλότερου εισοδήματος.
Μόνο χαρούμενη με κάνει αυτό. Όσο πιο πολλοί άνθρωποι ενδιαφέρονται για την τέχνη, τόσο περισσότεροι είναι και αυτοί που θα θέλουν να μάθουν νέα γύρω από την τέχνη. Σε μια στενή θεώρηση, αυτοί είναι δυνητικοί μας αναγνώστες, σε μια ευρεία ερμηνεία θα έλεγα πως κοιτάζουμε τον κόσμο με τα ίδια μάτια.
Τα μουσεία «χτυπήθηκαν» από την πανδημία. Πώς βοήθησε η Τhe Art Newspaper να διατηρηθεί ζωντανό το ενδιαφέρον του κοινού για την τέχνη σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία;
Και η Art Newspaper «χτυπήθηκε» από την πανδημία. Όλα συνδέονται μεταξύ τους. Εκθέσεις και δημοπρασίες αναβλήθηκαν, πρότζεκτ ματαιώθηκαν, ο κόσμος της διαφήμισης έκανε πολλά βήματα πίσω. Η έκδοση υπέστη πλήγματα και οικονομικά και κυριολεκτικά, αφού δεν είχαμε αντικείμενο, τίποτα δεν γινόταν για να το καλύψουμε δημοσιογραφικά. Φυσικά, ο ρόλος μας ως συνδετικού κρίκου μεταξύ των καλλιτεχνών και των αναγνωστών επιβεβαιώθηκε και ενισχύθηκε. Ήμασταν διατεθειμένοι να καλύψουμε κάθε γεγονός που πραγματοποιήθηκε σε ψηφιακές πλατφόρμες και πιστεύω πως εξίσου ανυπόμονοι ήταν και οι αναγνώστες να δεχτούν την πληροφορία.
Τι είναι για εσάς η τέχνη;
Για μένα η τέχνη είναι πολυτέλεια. Είναι μια πολυτέλεια που αγγίζει το ιδανικό, που απαιτεί όμως την προσήλωσή μας. Θα έλεγα πως μοιάζει με την τελευταία εργάσιμη ημέρα της εβδομάδας, όταν, ξέρετε, περνούν εικόνες από το μυαλό σου για το τι προηγήθηκε, σαν να κάνεις έναν απολογισμό για το τι είχε τελικά σημασία από όλα όσα συνέβησαν. Η τέχνη με κάνει καλύτερη, μου μαθαίνει πράγματα και με φροντίζει. Τα καλύτερα στοιχεία του χαρακτήρα μου είναι συνδεδεμένα με την τέχνη. Τα πρωινά, για παράδειγμα, ξυπνώ θαυμάζοντας το έργο The Lighthouse at Sonfleur του Ζορζ Σερά και έτσι μου εξασφαλίζω το πιο όμορφο ξεκίνημα της μέρας. Στη συνέχεια, το βλέμμα μου στέκεται σε μια τοπιογραφία του Μορίς Ουτριλό και στο γραφείο μου σκέφτομαι συχνά μπροστά από μια νεκρή φύση του Πίτερ Κλες, αλλά και μια Αφροδίτη από χαλκό που με κοιτά μέσα από μια βιτρίνα.
Αγαπημένοι σας καλλιτέχνες;
Υπάρχουν πολλοί. Ίσως είναι προτιμότερο να απαριθμήσω πρώτα τις αγαπημένες μου περιόδους στην ιστορία της τέχνης και μετά τους πρεσβευτές καθεμιάς από αυτές. Από την Αναγέννηση θα ξεχώριζα τον βαν Άικ, τον Μπος και τον Μπρίγκελ από τον βορρά, τον Τζοβάνι Μπελίνι και τον Βερονέζε από τον νότο. Τον Καραβάτζο και όσους επηρεάσε, όπως τον Ρέμπραντ, τον Ρούμπενς, τον Βελάθκεθ, τους Ολλανδούς, τους «καραβατζιστές» της Ουτρέχτης και ιδιαίτερα τον Χέντρικ Τερμπρούγκεν. Αγαπώ επίσης τους Γάλλους του 18ου και 19ου αιώνα: Βατό, Μπουσέ, Φραγκονάρ, Ντομιέ, Σερά, Ανρί Ρουσό. Και φυσικά, τους Ρώσους, που όμως, δυστυχώς, δεν έχουν την ίδια απήχηση με άλλους Ευρωπαίους διεθνώς. Από τους αγαπημένους μου είναι ο Βλάντιμιρ Βάισμπεργκ, ένας καλλιτέχνης από τη Μόσχα του 20ού αιώνα.
Ποιο είναι το στίγμα της συλλογής σας; Με τι κριτήρια επιλέγετε;
Μου αρέσει η ευρωπαϊκή ζωγραφική σε όλο της το χρονικό εύρος, από τις αυθεντίες του παρελθόντος έως τους μοντερνιστές. Στη συλλογή μου υπάρχουν οι «καραβατζιστές» της Ουτρέχτης (Τερμπρούγκεν, Μπάμπουρεν και Χόντχορστ), όπως επίσης και νεκρές φύσεις από τους Ολλανδούς Κλες, Χέντα, Μπέγερεν.
Ο γαλλικός 18ος αιώνας έχει μια πιο ηχηρή παρουσία, με εξαιρετικά έργα των Σαρντέν, Μπουσέ, Φραγκονάρ και σχέδια του Βατό και των συγχρόνων του. Ο Ζορζ Σερά κατέχει επίσης ξεχωριστή θέση με τρία σκίτσα και μια σειρά σχεδίων. Δεν λείπουν επίσης οι Γάλλοι μοντερνιστές: Ουτριλό, Ρουό, Mαρκέ, Ντιφί. Αγοράζω επίσης ρωσική τέχνη. Δεν επικεντρώνομαι τόσο στη μοναδικότητα των καλλιτεχνών όσο στις συνδέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι ποιος επηρεάστηκε από ποιον, ποιος συνέλαβε μια νέα ιδέα και πώς αυτή μεταφράστηκε από διαφορετικές σχολές. Σε αυτό το πλαίσιο με ενδιαφέρει ακόμα και η κινεζική τέχνη, σαν μια παράλληλη της ευρωπαϊκής και ως ένας από τους βασικούς πυλώνες της τέχνης, της τέχνης ως τρόπου έκφρασης. Και η αρχαία ελληνική τέχνη με συγκινεί στον βαθμό που αυτή λειτούργησε ως πηγή ιδεών για την ευρωπαϊκή τέχνη.
Αγοράζετε ανερχόμενους καλλιτέχνες; Ποια θεωρείτε ότι είναι η τύχη τους στη σύγχρονη σκηνή;
Φυσικά και το κάνω. Το ρίσκο είναι χαμηλότερο, αφού τα έργα ανερχόμενων δημιουργών κοστίζουν πολύ λιγότερο. Αυτό που πιστεύω για τους νεαρούς ζωγράφους είναι ότι απασχολούν πολύ λιγότερο τη διεθνή σκηνή σε σχέση με καλλιτέχνες που εργάζονται σε διαφορετικά μέσα. Δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό, διαμορφώνεται όμως μια τάση. Δεν νομίζω πως είναι δουλειά της δικής μας έκδοσης να διορθώσει μια αδικία, εμείς καταγράφουμε απλώς αυτό που γίνεται. Και από την άλλη, κανείς δεν αντιστέκεται στο νέο πια.
Πώς θα κρίνατε την τέχνη στη Ρωσία;
Με μία λέξη θα έλεγα πως είναι ετερογενής. Ένας εξωτερικός παρατηρητής θα μπορούσε να διακρίνει πιο εύκολα μια ισχυρή τάση, όπως για παράδειγμα ότι η ρωσική σκηνή αφορά περισσότερο την κλασική τέχνη, ωστόσο εγώ που βλέπω τα πράγματα από μέσα διακρίνω περισσότερες μικρές λεπτομέρειες. Υπάρχουν, φυσικά, μουσεία όπως το Ερμιτάζ, όπου μπορεί κανείς να δει αριστουργήματα, ωστόσο και η σύγχρονη τέχνη έχει στέγες και πολλά παράθυρα έκφρασης. Διοργανώνονται πολλές φουάρ, μπιενάλε, υπάρχουν επίσης πολλά ιδρύματα που αγκαλιάζουν τους σύγχρονους καλλιτέχνες, αλλά και μουσεία, όπως το Multimedia Art Museum, το Garage Museum ή το Moscow Museum of Modern Art, που φιλοξενούν τη σύγχρονη έκφραση σε μια ποικιλία μέσων και πρακτικών.
Η γλώσσα –δυσνόητη, επιτηδευμένη– που χρησιμοποιεί συχνά ο κόσμος της τέχνης και τα μέσα που την καλύπτουν αποθαρρύνουν πολλούς που δεν έχουν
τις γνώσεις να γοητευτούν από έναν καλλιτέχνη ή ένα έργο. Τι πιστεύετε;
Έχετε δίκιο, αλλά μια εφημερίδα είναι μια πολύ ειδική περίπτωση ανάμεσα στα μίντια που καλύπτουν την τέχνη. Απευθυνόμαστε σ’ ένα πολύ ευρύ κοινό και, αν καλύψουμε μια είδηση με αλαζονικό τρόπο, ποιος θα μας διαβάσει; Από την άλλη, δεν είναι δουλειά μας να εκπαιδεύσουμε τον αναγνώστη! Πρέπει να του παρέχουμε την πληροφορία, αλλά όχι να κατευθύνουμε τα γούστα του. Ακόμα διαφωνώ με την άποψη που θέλει την τέχνη απαραίτητα διασκεδαστική, ανάλαφρη. Η τέχνη μπορεί να είναι και σοβαρή! Εξαρτάται από τον καθένα σε τι βάθος θέλει να εντρυφήσει. Αν επιλέξει να το κάνει, οι δυσκολίες που θα συναντήσει δεν θα πρέπει να αναχαιτίζουν την όρεξή του. Ένας ατελείωτος περίπατος σε ένα ψυχαγωγικό πάρκο είναι μάλλον βαρετός και αποπροσανατολιστικός.
Πώς ασχοληθήκατε με τις εκδόσεις;
Αισθανόμουν ότι μου λείπουν οι πληροφορίες γύρω από όσα συμβαίνουν στην τέχνη και έτσι αποφάσισα να αναπληρώσω το κενό εκδίδοντας μια εφημερίδα γύρω από αυτό το θέμα.
Αν αφήνατε αύριο τη θέση του εκδότη, τι θα λέγατε πως μάθατε;
Αυτή είναι μια ερώτηση που μάλλον έρχεται νωρίς. Ήταν για μένα πολύ σημαντικό το ότι διατηρήσαμε το πνεύμα και τη φήμη της πιο καταξιωμένης διεθνώς έκδοσης για την τέχνη. Μάθαμε πολλά σε αυτό το διάστημα, εγκαινιάσαμε μια online εκδοχή της έκδοσης, αυξήθηκε ο αριθμός εκείνων που μας διαβάζουν, επεκταθήκαμε γεωγραφικά και συνεχίζουμε. Υλοποιήσαμε μια σειρά από ενδιαφέροντα πρότζεκτ στη Ρωσία, όπως το Τhe Art Newspaper Russia Film Festival, ένα φεστιβάλ κινηματογράφου εστιασμένο στην τέχνη, προτείναμε ένα νέο βραβείο για τη βιομηχανία της τέχνης και συστήσαμε το Russian Art Focus, ένα αγγλόφωνο online περιοδικό αφιερωμένο στη σύγχρονη ρωσική τέχνη. Όχι μόνο δεν έχω απολογιστική διάθεση, ίσα ίσα μπορεί να πει κανείς ότι μόλις πήρα την πρώτη μου γεύση από τις εκδόσεις.
Τι σας φέρνει χαρά;
Πιστεύω ότι η χαρά κατοικεί μέσα μας, δεν εντοπίζεται σε εξωτερικούς παράγοντες. Οπότε αυτό που με κάνει χαρούμενη είναι το αίσθημα ότι όλα πηγαίνουν όπως πρέπει. Ίσως να ταυτίζεται με αυτό το αίσθημα που σε φέρνει σε αρμονία με τον κόσμο. Είναι σημαντικό να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μη διαταράσσουμε αυτή την αρμονία.
Η τέχνη τον καιρό της πανδημίας
Τα ρεκόρ, η νέα γενιά συλλεκτών, οι online δημοπρασίες και, φυσικά, ο πυρετός των NFTs.
Κείμενο: ΚΟΡΙΝΑ ΣΑΜΑΡΚΟΥ
→ Η επιστροφή της τέχνης
Με ρεκόρ πωλήσεων, στα 15 δισ. δολάρια, έκλεισε το 2021 για τους τρεις μεγάλους οίκους δημοπρασιών, καθώς τη δεύτερη χρονιά της πανδημίας οι πλούσιοι που έγιναν πολύ πλουσιότεροι, αλλά και νέοι συλλέκτες, ανέβασαν τη ζήτηση σε όλες τις κατηγορίες, από τους πίνακες του Μπασκιά έως τις τσάντες Birkin της Hermès.
Ο οίκος Sotheby’s έκλεισε τη χρονιά με πωλήσεις 7,3 δισ. δολαρίων, τις υψηλότερες στα 277 χρόνια της ιστορίας του. Ρεκόρ πέτυχαν και οι Phillips στα 1,2 δισ. δολάρια, ενώ για τον οίκο Christie’s οι πωλήσεις των 7,1 δισ. δολαρίων ήταν οι καλύτερες των τελευταίων πέντε ετών. Τα τελικά νούμερα δεν είναι διαθέσιμα ακόμα, όμως
η συνολική αγορά της τέχνης πιστεύεται ότι ενδεχομένως ξεπέρασε το ιστορικό υψηλό του 2014, όταν ο τζίρος της είχε φτάσει στα 68 δισ. δολάρια.
→ Οι τιμές σε νέα ύψη
Η συσσώρευση πλούτου που χαρακτήρισε τα χρόνια της πανδημίας ήταν κάτι παραπάνω από ορατή στα salesrooms των οίκων δημοπρασιών. Το 2020, μόλις δύο από τα δέκα ακριβότερα έργα τέχνης της χρονιάς είχαν ξεπεράσει τα 50 εκατ. δολάρια το καθένα. Αλλά το 2021, και τα δέκα κομμάτια που βρέθηκαν στο top 10 ξεπέρασαν κατά πολύ το φράγμα των 50 εκατ. δολαρίων, αφού το φθηνότερο από αυτά πουλήθηκε αντί 61,6 εκατ. δολαρίων. Το ακριβότερο έργο που άλλαξε χέρια στις δημοπρασίες της χρονιάς ήταν το Femme assise près d’une fenêtre του Πάμπλο Πικάσο, που πουλήθηκε τον Μάιο από τον οίκο Christie’s αντί 103,4 εκατ. δολαρίων. Και αυτό, ενώ ο γιγαντιαίος πίνακας είχε εκτιμηθεί αρχικά μόλις στα 55 εκατ. δολάρια.
→ Η νέα γενιά των συλλεκτών
Από τα αριστουργήματα της τέχνης έως τα sneakers των εκατομμυρίων δολαρίων, οι νέοι συλλέκτες αφήνουν το σημάδι τους στην αγορά. Μια νέα γενιά αγοραστών, που δεν είχε απευθυνθεί ποτέ έως τώρα στους μεγάλους οίκους δημοπρασιών, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αύξηση των πωλήσεων μέσα στο 2021. Οι Sotheby’s ανακοίνωσαν ότι το 44% από όσους έκαναν προσφορές στις δημοπρασίες της χρονιάς ήταν νέοι πελάτες του οίκου, ενώ «πρωτάρηδες» ήταν ένας στους δύο αγοραστές στους Phillips. Στον οίκο Christie’s, το 35% των αγοραστών ήταν νέοι πελάτες, με τα δύο τρίτα εξ αυτών να μπαίνουν στην αγορά μέσω των online δημοπρασιών. Και το ένα τρίτο των νέων αγοραστών ανήκαν στη γενιά των millennials, οι οποίοι φαίνεται ότι σπάνε την κυριαρχία των baby boomers στην αγορά της τέχνης, καθώς άτομα που έβγαλαν μια περιουσία στην τεχνολογία ή στα κρυπτονομίσματα αναζητούν εναλλακτικές επενδύσεις.
→ Οι online πωλήσεις
Για δεκαετίες η αγορά της τέχνης ήταν ένας κρυφός κόσμος όπου λίγοι μυημένοι ψιθύριζαν και έδιναν τα χέρια πίσω από κλειστές πόρτες. Πλέον, η μετάβαση στο online, που δεν θα μπορούσε παρά να επιταχυνθεί μέσα στην πανδημία, ανατρέπει το παραδοσιακό μοντέλο λειτουργίας των οίκων δημοπρασιών. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Hiscox, η online αγορά των έργων τέχνης θα είναι σύντομα τριπλάσια από ό,τι ήταν το 2019, καθώς έως τα τέλη του 2021 υπολογίζεται ότι είχε φτάσει στο 25% της συνολικής αγοράς τέχνης. Μόνο το πρώτο εξάμηνο οι πωλήσεις έργων τέχνης μέσω Internet ανήλθαν στα 6,8 δισ. δολάρια και για το σύνολο του 2021 υπολογιζόταν ότι θα έφταναν στα 13,5 δισ. δολάρια.
→ Η επανάσταση του Beeple
«Holy f**k», έγραψε στον λογαριασμό του στο Twitter ο Mάικ Γουίνκελμαν, όταν το έργο του Everydays: the First 5000 Days πουλήθηκε σε δημοπρασία των Christie’s αντί 69,3 εκατ. δολαρίων, δίνοντάς του μια θέση στην τριάδα των ακριβότερων εν ζωή καλλιτεχνών, πλάι στον Τζεφ Κουνς και τον Ντέιβιντ Χόκνεϊ. Ασφαλώς ο ψηφιακός καλλιτέχνης που είναι πλέον γνωστός σε όλο τον κόσμο ως Beeple δεν το περίμενε, όπως δεν το περίμεναν και οι υπεύθυνοι του οίκου, που είχαν θέσει την τιμή εκκίνησης γι’ αυτό το έργο μόλις στα 100 δολάρια. Το Everydays: the First 5000 Days αποτελείται από 5.000 ψηφιακές εικόνες, τις οποίες ο Beeple δημιουργούσε με ρυθμό μία την ημέρα, από τον Μάιο του 2007.
→ Η άνοδος των NFTs
Η δημοπρασία του έργου του Beeple ήταν αναμφισβήτητα η στιγμή που τα NFTs έγιναν mainstream. Λίγοι καταλαβαίνουν τι είναι ένα NFT (το non-fungible token είναι μια μοναδική ψηφιακή αναπαράσταση ενός έργου τέχνης, κάτι σαν ένα πιστοποιητικό αυθεντικότητας ή ιδιοκτησίας που έχει καταγραφεί στο blockchain), αλλά πολλοί σπεύδουν να τα αγοράσουν. Η αγορά των NFTs άγγιξε τα 40 δισ. δολάρια τους τελευταίους 12 μήνες, καθώς όλοι, από τους celebrities έως τα brands της πολυτέλειας και τους καλλιτέχνες, θέλησαν να γίνουν κομμάτι αυτού που θεωρείται το «next big thing» της τέχνης. Τα NFTs της σειράς CryptoPunks και Bored Ape έφτασαν να θεωρούνται πια ένα σύμβολο του στάτους στην ψηφιακή εποχή, με τις τιμές τους να φτάνουν εύκολα σε οκταψήφια νούμερα.
→ Το Χονγκ Κονγκ μπήκε στον χάρτη
Η άνοδος των αγοραστών από την Ασία υπήρξε μία από τις πιο χαρακτηριστικές τάσεις της χρονιάς που έκλεισε, καθώς μια νέα γενιά συλλεκτών «χτύπησε» επιθετικά έργα της σύγχρονης τέχνης, εστιάζοντας το ενδιαφέρον της κυρίως στα πιο «hot» ονόματα από τη νεότερη σκηνή των καλλιτεχνών. Οι Ασιάτες αγοραστές ευθύνονταν σχεδόν για το ένα τρίτο των πωλήσεων του Christie’s και το 46% των προσφορών για έργα αξίας άνω των 5 εκατ. δολαρίων του Sotheby’s. Ήταν αυτό το μεγάλο αγοραστικό ενδιαφέρον που μετατόπισε το κέντρο βάρους της αγοράς προς το Χονγκ Κονγκ, όπου για πρώτη φορά δημοπρατήθηκαν μεγάλα έργα του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά, αλλά και σημειώθηκαν νέα ρεκόρ για εν ζωή καλλιτέχνες, τόσο από τη Δύση, όπως ο Ρίτσαρντ Πρινς, όσο και από την Ασία, όπως η Γιαγιόι Κουσάμα. Κυρίως, όμως, το Χονγκ Κονγκ αναδεικνύεται σε ένα νέο κέντρο για τους λεγόμενους red chip καλλιτέχνες (νέα ονόματα που προσελκύουν μεγάλο αγοραστικό ενδιαφέρον) αλλά και για τα NFTs.
→ Καλή εκκίνηση για την εαρινή σεζόν
Για όσους αναρωτιούνταν εάν οι συνθήκες της υψηλής ζήτησης και των εκρηκτικών τιμών του 2021 θα συνεχιστούν και τη νέα χρονιά, η αγορά μόλις έδωσε την απάντησή της. Το The Man of Sorrows του Σάντρο Μποτιτσέλι, ένα έργο που απεικονίζει τον Χριστό με ένα φωτοστέφανο από μικροσκοπικούς αγγέλους, πουλήθηκε από τον οίκο Sotheby’s αντί 45,4 εκατ. δολαρίων. Ο Μποτιτσέλι είναι ένα μεγάλο όνομα της ιταλικής Αναγέννησης, όμως το συγκεκριμένο έργο προέρχεται από την τελευταία περίοδό του. Με έντονο το θρησκευτικό στοιχείο, οι πίνακες της περιόδου αυτής λίγο θυμίζουν τις πιο φημισμένες δημιουργίες του. Όμως, η έμπνευση των ανθρώπων του Sotheby’s να υπογραμμίσουν τις ομοιότητες ανάμεσα στο Man of Sorrows και το Salvator Mundi του Λεονάρντο ντα Βίντσι, το ακριβότερο έργο που έχει πουληθεί ποτέ σε δημοπρασία (450,3 εκατ. δολάρια το 2017), προφανώς απέδωσε. Ειδικά εάν αναλογιστεί κανείς ότι αυτός ο πίνακας του Μποτιτσέλι είχε αλλάξει χέρια το 1963, αντί μόλις 26.000 δολαρίων.
