Αυθεντικότητα, δεξιοτεχνία, δημιουργικότητα, καινοτομία, δεινότητα στη διαχείριση παλαιών τεχνικών και δυνατότητα ενσωμάτωσής τους στο σήμερα. Αυτά είναι κάποια από τα βασικά κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι χειροτέχνες που θέλουν να υποβάλουν συμμετοχή για να συμπεριληφθούν στο έγκυρο Homo Faber Guide, έναν ηλεκτρονικό οδηγό που δημιούργησε το Michelangelo Foundation, επιχειρώντας μέσω αυτού να καταγράψει τις διαφορετικές εκφράσεις του craftmanship στην Ευρώπη. Από τον ηλεκτρονικό αυτό κατάλογο, η επιτροπή του ιδρύματος επιλέγει κάθε δύο χρόνια δημιουργούς που εργάζονται με διαφορετικά μέσα και σπάνιες τεχνικές –flower designers, textile artists, κεραμίστες, μεταλλοτέχνες, υαλουργούς και paper artists– προκειμένου να στελεχώσουν τη μεγαλύτερη διοργάνωση γύρω από τη σύγχρονη χειροτεχνία, το Homo Faber Event. Το πρώτο πραγματοποιήθηκε στη Βενετία το 2018, με περισσότερους από 65.000 επισκέπτες να προσέρχονται για να θαυμάσουν 900 μοναδικά αντικείμενα. H δεύτερη έκδοση είχε προγραμματιστεί για το 2020, αλλά λόγω πανδημίας αναβλήθηκε. Το ραντεβού ορίστηκε εκ νέου για τον φετινό Απρίλιο, με θέμα Crafting a more human future και τιμώμενη χώρα την Ιαπωνία. Την Ελλάδα εκπροσωπούν σε 2 (τις Magnae Chartae και Next of Europe) από τις 15 εκθέσεις του θεσμού επτά χειροτέχνες, οι οποίοι, αντλώντας από μια ποικιλία υλικών, καλούνται να διαφημίσουν την ελληνική υψηλή χειροποίητη δημιουργία. H ελληνική εκπροσώπηση στο Homo Faber Guide προήλθε ως πρόταση από το Μουσείο Μπενάκη και τη Δέσποινα Γερουλάνου, την ψυχή των πωλητηρίων του μουσείου, η οποία συμμετέχει και στο συμβούλιο του Fondazione Michelangelo.
Ζωή Κεραμέα
Ζωή από χαρτί και η ιδέα της μεταμόρφωσης
H φράση κάτω από το όνομά της στον λογαριασμό της στο Instagram γράφει: «Καλλιτέχνης που της αρέσει να εξερευνά αναδιπλούμενες επιφάνειες». Απόφοιτος του Πανεπιστημίου Τεχνών του Βερολίνου, με ειδίκευση στη χαρακτική, η Ζωή Κεραμέα επικεντρώθηκε πολύ γρήγορα στο χαρτί ως βασικό υλικό και πηγή έμπνευσης για τη δουλειά της. Το χρησιμοποιεί για την εκτύπωση των χαρακτικών της, για να σχεδιάσει με γραφίτη ή σινική μελάνη, το κόβει με ψαλίδι και κοπίδι, το διπλώνει για να κατασκευάσει τρισδιάστατες δομικές μονάδες που τις ράβει μεταξύ τους για τη σύνθεση μικρών και μεγάλων γλυπτών. «Κάποια στιγμή το παιδί ενός φιλικού μου ζευγαριού στο Βερολίνο μού έδειξε, πάνω στο παιχνίδι, πώς δημιουργείς ένα κουτάκι από μία κόλλα χαρτί. Αυτή η ιδέα της μεταφοράς της επίπεδης επιφάνειας σε τρισδιάστατο αντικείμενο με συνεπήρε». Στην έκθεση Magnae Chartae θα συμμετέχει με τρία γλυπτά από δομικές μονάδες χαρτιού, δύο νυχτοπεταλούδεςκαι ένα ακόμα που απεικονίζει το σύμβολο του απείρου. «Όλη αυτή η σειρά έχει σχέση με την ευθραυστότητα που μας περιβάλλει και φυσικά οι νυχτοπεταλούδες, τα αιθέρια αυτά όντα, “παίζουν” με την ιδέα της μεταμόρφωσης, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το χαρτί από το οποίο πήραν ζωή». Για την ίδια, είναι σημαντικό το ότι γίνεται μια προσπάθεια αυτές οι παλιές τεχνικές να διατηρηθούν και να προβληθούν, αλλά «ακόμα πιο σπουδαίο είναι να ξαναβρεί κανείς αυτή τη σχέση του ματιού, του μυαλού και του χεριού, που τη χάνουμε ολοένα και περισσότερο με τις οθόνες».
Άκης Γκούμας
Φθαρμένα, ημιτελή αντικείμενα και η ιστορία τους
O Άκης Γκούμας ασχολείται με τη μεταλλοτεχνία και το κόσμημα από το 1978. «Τα μέταλλα είναι δύσκολα υλικά, με τα οποία, προσπαθώντας να τα πλάσεις, μαθαίνεις καλύτερα τον εαυτό σου». Αυτό που κυρίως τον απασχολεί στην τέχνη του είναι όλη αυτή η γνώση που μας έχει κληροδοτηθεί από την αρχαιότητα και τα μεταβυζαντινά χρόνια να συνδεθεί με το σήμερα. «Η παράδοση είναι κάτι ζωντανό και έτσι οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε. Δεν πρέπει να μιμούμαστε. Δεν πρέπει να αφήσουμε τη χειροτεχνία να πάρει τον εύκολο δρόμο. Δεν ωφελεί να στεκόμαστε στην εικόνα, πρέπει να επικεντρωθούμε στην ουσία». Τα τελευταία 20 χρόνια συνεργάζεται με μια ομάδα αρχαιολόγων που κάνει έρευνα πάνω σε προϊστορικές και μεταγενέστερες ιστορικά τεχνικές μεταλλοτεχνίας. «Μελετούν κομμάτια και προσπαθούν να ανασυνθέσουν το αντικείμενο, να καταλάβουν πώς μπορεί να έδειχνε». Αυτός ο τρόπος τον ενέπνευσε και στα δύο έργα που θα παρουσιάσει στο Homo Faber. Στο πρώτο έργο έχει χρησιμοποιήσει παλιά ασημένια σκεύη, ξεχασμένα σε βιτρίνες και συρτάρια, δουλεμένα με εμπίεστη τεχνική. Τα κόβει σε κομμάτια, τα σφυρηλατεί στο αμόνι και με αυτά συνθέτει ένα σύγχρονο αντικείμενο. «Παίρνεις ένα υλικό που η μία του ζωή έχει τελειώσει και του χαρίζεις μια δεύτερη». Και το δεύτερο έργο, από χαλκό, στηρίζεται σε μια έρευνα ένθετων υλικών. «Το ολοκληρώνω και έπειτα το καταστρέφω και το χρησιμοποιώ σαν να ήταν φθαρμένο. Και τα δύο αντικείμενα είναι ημιτελή, γιατί στόχος μου είναι να προκαλούν μια συζήτηση γύρω από την ιστορία τους, τα υλικά τους. Θέλω να σε κάνουν να αναρωτιέσαι πώς θα ήταν το τελικό τους σχήμα».
Μαργαρίτα Εκκλησιάρχου
Η ομορφιά και η άνθιση της χειροτεχνίας
«Το 2018 που πραγματοποιήθηκε το πρώτο Homo Faber, ήμουν στη Βενετία. Εκεί είχαν συγκεντρώσει κυρίως νέα παιδιά που έκαναν εκπληκτικά πράγματα· άλλος έφτιαχνε παπούτσια χειροποίητα, άλλος βεντάλιες, άλλος ποδήλατα δουλεμένα στο χέρι μέχρι την τελευταία βίδα. Υπήρξε τεράστιος ενθουσιασμός που στα δικά μου χρόνια όταν γνώριζα την κεραμική ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια φιλοσοφίας στο Παρίσι δεν τον έβλεπες. Ένα χειροτέχνημα θεωρούνταν πάντα κατώτερο ενός εικαστικού έργου», σημειώνει η κεραμίστρια Μαργαρίτα Εκκλησιάρχου. Αυτή τη φορά θα επισκεφθεί και πάλι τη διοργάνωση, μόνο που θα είναι μία από τις δημιουργούς που θα συμμετέχουν στην έκθεση Next of Europe. «Το ταξίδι το έχω στον νου μου λίγο σαν σχολική εκδρομή, ίσως γιατί όλοι γνωριζόμαστε, είμαστε φίλοι μεταξύ μας και πάμε να απολαύσουμε την εμπειρία, να “χορτάσουμε” τα μάτια μας. Τη ρωτώ τι θα δείξει. «Διακοσμητικά κεραμικά, με πολύ μικρά κομμάτια πορσελάνης, που στη συνέχεια ενώνονται μεταξύ τους σε επίπεδη επιφάνεια και μπαίνουν πάνω σε καλούπια για να πάρουν μια φόρμα». Εξηγεί ότι τη χαροποιεί κάθε φορά που δημιουργεί κάτι όμορφο και θεωρεί πως εκεί κρύβεται και η εξήγηση της άνθισης της χειροτεχνίας. «Στην ικανοποίηση που αντλείς χρησιμοποιώντας τα χέρια σου. Η οικονομική κρίση και η πανδημία μάς έστρεψαν στις βασικές αρχές της δημιουργίας».
Μαρία Γρηγορίου
Έργα που έφεραν ο νοτιάς και η πανδημία
«Γίνεται μεγάλος θόρυβος γύρω από τη χειροτεχνία τα τελευταία χρόνια. Θυμάμαι πως, όταν επέστρεψα από την Αγγλία, όπου είχα πάει για να ειδικευτώ στο textile art, δεν είχα κανέναν να μιλήσω γι’ αυτό που κάνω». Η Μαρία Γρηγορίου, από τα ιδρυτικά μέλη της ΑΦΗΣ, της ομάδας που κινείται στο μεταίχμιο εικαστικού έργου και χειροτεχνίας, δουλεύει με διαφορετικά υλικά και παλιές τεχνικές, επιδιώκοντας να τις κάνει να «αναπνεύσουν» στο σήμερα. Το χαρτί κατέχει ξεχωριστή θέση στο έργο της. «Το χαρτί έχει ιδιότητες που δεν τις συναντάς εύκολα σε άλλο υλικό. Μπορείς να το τυλίξεις, να το τσαλακώσεις, να το τσακίσεις, να το βάψεις, να φτιάξεις χαρτοπολτό». Τα έργα που θα παρουσιάσει στην έκθεση Magnae Chartae του Homo Faber Εvent είναι φτιαγμένα με χαρτοπολτό, ξύλο και φυτικές βαφές. «Παιδιά» της πανδημίας τα βάφτισε. «Στο πρώτο λοκντάουν, πληκτρολογούσα το 6 και πήγαινα στη θάλασσα. Παρατηρούσα τα χρώματα, τα υλικά που είχε παρασύρει ο αέρας και άρχισα να θέτω διάφορα ερωτήματα, όπως: Τι κάνεις όταν δεν έχεις εργαλεία; Πόσο μπορεί αυτό να βοηθήσει τη δημιουργικότητα; Όλα είναι στο χέρι επεξεργασμένα, ακόμα και το ξύλο που συνέλεξα από την παραλία. Πάνω στο σώμα των έργων προσπάθησα, επίσης, να καταγράψω όσα είδα και όσα μάζεψα, σπαράγματα από παλιά υφάσματα, κομμάτια χαρτιού. Μου αρέσει να σκέφτομαι ότι και τα ίδια τα έργα τα έφερε ο νοτιάς. Έχουν την ομορφιά της ατέλειας».
Chrisma58
Μια ορχήστρα με πάθος για δημιουργία
Πριν από 45 χρόνια, ο Χρήστος Χρηστίδης, απόφοιτος της Νομικής, και ο Μιχάλης Μαϊδάτσης, αρχιτέκτονας, αποφάσισαν να αγνοήσουν το ακαδημαϊκό τους background και να ενώσουν τη δημιουργικότητά τους. Συστήθηκαν ως Chrisma58, το 1987, συνενώνοντας τα αρχικά των επωνύμων τους, και υπέγραψαν τα πρώτα τους χρηστικά αντικείμενα από χαρτόνι. Από τα αντικείμενα πέρασαν στα interiors και στα custom made έπιπλα και έπειτα στράφηκαν πάλι στη μικρή κλίμακα, όπως είναι οι βεντάλιες από δέρμα που θα εκθέσουν στη Βενετία. «Είμαστε μια ορχήστρα οι δυο μας», τονίζει ο Μιχάλης. «Για να κατανοήσεις τον τρόπο της δουλειάς μας, πρέπει να σου δώσουμε συγκεκριμένες συντεταγμένες: δύο άτομα, μικρό ατελιέ, πάθος για αυτάρκεια. Κάθε έργο πρέπει, από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι την εκτέλεσή της, να μη βγαίνει από τα όρια του εργαστηρίου, να μη χρειάζεται παρεμβολή τρίτου». Σχολιάζω πως μου άρεσαν πολύ και οι βεντάλιες που σχεδίασαν για το επετειακό αφιέρωμα που ετοίμασε το Μουσείο Μπενάκη για το 1821. «Οι βεντάλιες προσφέρουν ένα ανεξάντλητο πεδίο πειραματισμού», τονίζει ο Χρήστος, προσθέτοντας πως εκείνους ως designers τους ενδιαφέρει να σχεδιάζουν αντικείμενα με κάποια συμβολική αξία. «Η βεντάλια θεωρείται σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς ιερή, αντικείμενο με μαγικές δυνάμεις. Με αυτή της τη διάσταση την προσεγγίσαμε, όχι ως εργαλείο επίδειξης ταξικής υπεροχής», συμπληρώνει. Ο Μιχάλης παρεμβαίνει: «Δεν ξεκινάς λέγοντας πως θα κάνω κάτι με συμβολική αξία, σε πηγαίνει μόνο του το πράγμα και απλώς κάποια στιγμή εύχεσαι να γίνει το πάντρεμα αυτού που σκεφτόσουν και αυτού που τα χέρια σου παράγουν».
Ιωσηφίνα Κοσμά
Ασύμμετρες γλυπτικές φόρμες
Η Ιωσηφίνα Κοσμά δεν εναντιώθηκε στη θέληση των γονιών της και έδωσε εξετάσεις για να περάσει στο πανεπιστήμιο. Αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Μετσόβιου Πολυτεχνείου και έκανε μεταπτυχιακό στην κεραμική στο Middesex University στο Λονδίνο. «Ήξερα πως ήθελα να ασχοληθώ με τον πηλό ήδη από 15 χρονών. Εκ των υστέρων, μπορώ να πω ότι αγάπησα πολύ την αρχιτεκτονική. Είναι πολύ κοντά στη γλυπτική, σου δίνει μια αισθητική αγωγή, ωστόσο δεν μπόρεσε να με αποτραβήξει από την κεραμική». Tα κεραμικά της φέρνουν στον νου ασύμμετρες γλυπτικές φόρμες. Ο λόγος που τη συγκινεί το συγκεκριμένο υλικό είναι γιατί οι κινήσεις του δημιουργού εγγράφονται εύκολα πάνω του. «Η ποιότητα της κάθε χειρονομίας, επίσης, αποτυπώνεται στον πηλό». Όταν τη ρωτούν πώς συστήνεται, απαντά με δισταγμό: «Οι τέχνες με τις οποίες καταπιανόμαστε δεν αποδίδονται με έναν ακριβή όρο στα ελληνικά. Η λέξη “craft” δεν μεταφράζεται, και αυτό δημιουργεί μια δυσκολία στο πώς να αποκαλούμε τους εαυτούς μας. Εγώ έχω καταλήξει σε έναν τίτλο, ελλείψει άλλου, λέγοντας πως είμαι εικαστική κεραμίστρια». Θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην έκθεση Next of Europe με μια φόρμα από stoneware, μέρος ενός ευρύτερου συνόλου έργων που είχε κάνει παλιότερα, το οποίο τιτλοφορείται Ροές. «Η επιρροή μου είναι σαφώς από τη φύση, αλλά δεν με ενδιαφέρει ποτέ να αποτυπώσω κάτι ρεαλιστικά».
ΙΝFO → Homo Faber Event, από 10/04 έως 01/05, homofaber.com
