Κρατώ στα χέρια μου ένα draft από τη δίγλωσση έκδοση που συνοδεύει την έκθεση Αμαζόνιος, με φωτογραφίες, video και κατασκευές του Δημήτρη Τσουμπλέκα. Στην πρώτη σελίδα, ένα απόσπασμα από ορθοφωτοχάρτη που απεικονίζει το ρέμα Πολυδρόσου και το κτήμα των θείων του, Νίκου Κεσσανλή και Χρύσας Ρωμανού, δίνει το στίγμα για το πού και πώς θα κινηθούν τα μάτια μας. Αμαζόνιο είχε βαφτίσει ο ίδιος ο Κεσσανλής τη συγκεκριμένη γωνιά του κτήματος, όπου «δίπλα στις φραγκοσυκιές είχε φυτέψει μια πλειάδα εξωτικών φυτών», λέει σήμερα ο Δημήτρης. Σε αυτή την −μάλλον μεγάλη για τις μέρες μας− αστική έκταση, με την πλούσια και άναρχη βλάστηση, είχε τον χρόνο να κάνει οριστικά κουμάντο τόσο στα ντουβάρια όσο και στη φύση. Δούλεψε επτά χρόνια, συνθέτοντας και φωτογραφίζοντας γλυπτικές κατασκευές με αντικείμενα από το σπίτι, τον κήπο και το ρέμα. Πώς αγγίζεις τα πράγματα των θείων σου; Τι είναι αυτό που κατευθύνει το χέρι σου; Πώς ανοίγεις τις πόρτες του ατελιέ τους; Πώς είναι να τριγυρίζεις σε ένα σπίτι οικείο και ξένο;
Το πτηνοτροφείο που έγινε στούντιο
«Το γνωρίζω καλά αυτό το κτήμα. Μεγάλωσα στην Πλάκα, και σε αυτό το σπίτι πηγαίναμε κάθε Σαββατοκύριακο, όσο έλειπαν οι θείοι μου στο Παρίσι, αλλά και αργότερα, όταν επέστρεψαν, ήμασταν συνέχεια εκεί», θυμάται. «H έκταση αυτή είχε έναν τεράστιο κήπο και μια μικρή κατοικία και ένα ακόμα ανεξάρτητο μεγάλο κτίσμα με τέσσερις χώρους, που ο πατέρας του Νίκου προόριζε για πτηνοτροφείο. Σκόπευε μετά τη συνταξιοδότησή του −ήταν διευθυντής τράπεζας− να ασχοληθεί με αυτό. Το σχέδιο αυτό ναυάγησε μετά από τρία με τέσσερα χρόνια και, όταν το κτήμα περιήλθε στην κατοχή των δύο καλλιτεχνών, το κτίσμα αυτό μετατράπηκε στο στούντιό τους».
Αφήνω την έκδοση και αναζητώ βοήθεια στη βιβλιοθήκη μου. Ψάχνω το Αδειάζοντας το σπίτι των γονιών μου της Λίντια Φλεμ, γυρεύοντας απαντήσεις. Γιατί να εισχωρήσεις ακόμα πιο βαθιά στη «ζούγκλα» της οικογένειάς σου, όταν κανείς δεν σε πιέζει να το κάνεις; Δεν υπάρχει καμία σχέση στο συναίσθημα που περιγράφει η Φλεμ με αυτό που τόλμησε να «σκαλίσει» ο Δημήτρης. Εκείνη παρομοιάζει τον εαυτό της με σκυθρωπό κλητήρα που καλείται να κάνει κάτι επίπονο και άχαρο. Μιλά για αποτίμηση, διαχωρισμό και ταξινόμηση, για «στοίβαγμα» του παρελθόντος σε χάρτινες συσκευασίες.
Ο Δημήτρης, από την άλλη, δεν πειράζει τίποτα. Δεν απαλλάσσει ούτε τον εαυτό του ούτε το σπίτι από καμία μνήμη. Νιώθεις πως εισβάλλει στην κατοικία του μυθικού για την ελληνική τέχνη ζευγαριού, με την αμηχανία και το άγχος που μας κυριεύει όταν επιστρέφουμε στο παιδικό μας δωμάτιο. Ποιοι ήμασταν όταν μέναμε εκεί; Σε τι βαθμό μάς έχουν «σαρώσει» τα σημαντικά και τα καθημερινά των άλλων; Οι κουβέντες, τα γυαλιά και τα βιβλία, οι εικόνες των δικών μας; «Ο Αμαζόνιος είναι το παιχνίδι χαρτογράφησης ενός οικείου σε όλους μας τόπου που πια δεν υπάρχει: της παιδικής ηλικίας», λέει. Παράλληλα, είναι μια σπουδή στο θέμα του χρόνου και της φθοράς που τον ακολουθεί πιστά αλλά και στην επίδραση που ασκεί πάνω μας η τέχνη των προηγούμενων γενιών, ανεξάρτητα από τη συγγενική μας σχέση μαζί τους ή όχι. «Δόξασα τους αγίους και τις αγίες του προσωπικού μου εορτολογίου που δεν γεννήθηκα σε καλλιτεχνική οικογένεια και δεν είχα προδρόμους να με τρομοκρατούν με το μεγαλείο τους», σχολιάζει πολύ εύστοχα η συγγραφέας και σύζυγος του Δημήτρη Τσουμπλέκα, Αμάντα Μιχαλοπούλου, σε ένα από τα κείμενα του καταλόγου. «Ο Δημήτρης μιλούσε για τους θείους του διστακτικά, προσεκτικά − λες και ήταν ταυτόχρονα γονείς του και ξένοι. Πλησίαζε και απομακρυνόταν από τη μέγγενη της οικογένειας, όπως τα παιδιά που χτυπάνε το κεφάλι τους στον τοίχο και μετά ψάχνουν παγοκύστη για το καρούμπαλο». Γνώριμη πρακτική, την ακολουθούν όλοι, χωρίς παρεκκλίσεις.
Ξεκίνησε να φωτογραφίζει τα σύνορα του κήπου με το ποτάμι με μια ξύλινη Kodak με φυσούνα των αρχών του αιώνα και στη συνέχεια έκανε τις πρώτες του συνθέσεις με προσωπικά αντικείμενα, εργαλεία, ένα κοχύλι, νεκρά ζώα, ένα τυλιγμένο ρολό, θραύσματα από γλυπτά. «Περισσότερο από περιέργεια έπιασα τη μηχανή στα χέρια μου και επιχείρησα να “τραβήξω” για να δω αν δουλεύει και τι βγάζει. Ο Νίκος την είχε αγοράσει για διακοσμητικούς λόγους».
Καθώς προχωρούσαν οι συνθέσεις και επιχειρώντας συναρμογές, άλλαζε τύπους φιλμ και φορμά. Γρήγορα, άρχισε να κατασκευάζει κούκλες από παλιά ρούχα που έβρισκε στο σπίτι, φλούδες δέντρων, κλαδιά, άδειες φιάλες γκαζιού, και να δημιουργεί συνθέσεις με πιο στέρεα υλικά, όπως αποσυναρμολογημένα έπιπλα, τσιμέντα, μάρμαρα, σίδερα. Τελικά, το ερώτημα που γρήγορα ανέκυψε ήταν αν αυτές οι γλυπτικές κατασκευές έπρεπε να περιορίσουν την ύπαρξή τους στο μάτι της κάμερας ή αν θα μπορούσαν να σταθούν στον χώρο, εκτεθειμένες στο βλέμμα των επισκεπτών.
Τα ίδια τα έργα έδωσαν την απάντηση για το πώς θα συνομιλήσουν με τον τόπο και τον χρόνο, και έτσι η έκθεση περιέχει όλο το εύρος της εργασίας του καλλιτέχνη. Ο Αμαζόνιος − We are sailing with a corpse in the cargo αναπτύσσεται σε πολλούς χώρους, εντός και εκτός του εργαστηρίου του Κεσσανλή και της Ρωμανού, και περιλαμβάνει φωτογραφίες μεγάλου μεγέθους, γλυπτικές κατασκευές, μια in situ εγκατάσταση και δύο video.
Στην εισαγωγή της έκδοσης υπάρχει ένα κεφάλαιο που ονομάζεται Το κουνέλι και ξεκινά με μια επιστολή που είχε στείλει Δημήτρης, σε μικρή ηλικία, στους θείους του. «Σε μια από τις επισκέψεις μου στη Νορμανδία, όπου είχαν σπίτι, μου είχαν χαρίσει ένα κουνέλι, ρωτούσα συχνά τι έκανε το κουνέλι μου και κάποια στιγμή μού είχαν πει πως το έδωσαν σε μια φάρμα για να κάνει παρέα με άλλα ζωάκια. Στο γράμμα τούς ρωτώ ευθέως αν το έσφαξαν. Δεν τη θυμόμουν αυτή την αλληλογραφία μέχρι που την ανακάλυψα στα πράγματά τους. Ούτε την αντίδρασή μου θυμόμουν. Πόσα πράγματα μπορεί να γνωρίζει ένα παιδί ανεξάρτητα από αυτό που του προσφέρουν ως δικαιολογία». Δεν νομίζω πως είναι τυχαίο ότι ο κατάλογος ξεκινά έτσι, είναι τεράστιο δώρο να μπορείς να ανακαλύψεις τα συστατικά του εαυτού σου κάνοντας μια βόλτα πίσω στην παιδική σου ηλικία.
ΙΝFO → Στο κτήμα και στο εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού, Κεσσανλή Σταματάκη 10, Νέο Μαρούσι, από 5/5 έως 3/7. emst.gr
