Στις 7 του περασμένου Σεπτέμβρη, αρκετά βιβλιοπωλεία στη Βρετανία άνοιξαν τις πόρτες τους νωρίτερα από το κανονικό. Αναμένονταν ουρές. Η μέρα που ξημέρωνε ήταν η Rooney day, όπως ονομάστηκε άτυπα, δηλαδή η μέρα που θα κυκλοφορούσε το καινούργιο μυθιστόρημα της Σάλι Ρούνεϊ, Όμορφε κόσμε, πού είσαι – το εκδοτικό, αν όχι και το λογοτεχνικό, γεγονός της χρονιάς. Την ίδια στιγμή, στη γειτονιά του Σόρντιτς στο Ανατολικό Λονδίνο εμφανίστηκε ένα pop-up βιβλιοπωλείο που πουλούσε μόνο (!) τα δικά της βιβλία, τα οποία, συμπεριλαμβανομένου του καινούργιου, είναι τρία. Υπερβολή; Μάλλον. Όπως και το ότι λίγο καιρό νωρίτερα, όταν διέρρευσε ένα σελιδοποιημένο αντίτυπο του μυθιστορήματος, πουλήθηκε στο eBay έναντι ενός ποσού 15 φορές μεγαλύτερου της τιμής λιανικής. Αυτό θα πει ανυπομονησία.
Το Όμορφε κόσμε, πού είσαι έγινε μέσα στις πέντε πρώτες ημέρες της κυκλοφορίας του το πλέον ευπώλητο λογοτεχνικό βιβλίο στην Αγγλία για το 2021 (46.065 φυσικά αντίτυπα). Παράλληλα, χάρη στην προωθητική καμπάνια που σχεδιάστηκε από τον οίκο της (Faber), τα κοινωνικά δίκτυα γέμισαν φωτογραφίες με καπέλα, μπλουζάκια, κονκάρδες και tote τσάντες με τον τίτλο του βιβλίου ή το illustration του εξωφύλλου. Το να φορέσει κάποιος το χαρακτηριστικό κίτρινο καπέλο «Σάλι Ρούνεϊ» έγινε ξαφνικά και παράδοξα μια κουλ-βιβλιοφιλική δήλωση. Αυτή η φετιχιστική προσέγγιση δεν είναι συνήθης στους λογοτεχνικούς κύκλους, τουλάχιστον όχι για βιβλία τέτοιου στάτους. Δεν συζητάμε δηλαδή ούτε για τον Χάρι Πότερ, ούτε για το Game of Thrones, ούτε για τις 50 αποχρώσεις του γκρι. Συζητάμε για μια συγγραφέα που διεκδικεί τα μεγάλα βραβεία και κερδίζει κριτικές στα σημαντικά λογοτεχνικά περιοδικά, αλλά συγχρόνως έχει τη θέση της στην κουλτούρα του διαδικτύου και στις κουβέντες στις παρέες. Συζητάμε επίσης για ένα όνομα με τεράστια εμπορική αξία. Όταν προ ημερών το περιοδικό Time δημοσίευσε την ετήσια λίστα με τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον πλανήτη, η 31χρονη Ιρλανδή ήταν η μοναδική εκπρόσωπος της λογοτεχνίας. Συζητάμε, τελικά, για ένα ποπ-λογοτεχνικό φαινόμενο.
ΣΑΛΙ ΡΟΥΝΕΪ, ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ;
Όπως οι ήρωες της Ρούνεϊ αναρωτιούνται σαρκαστικά πού είναι ο όμορφος κόσμος, έτσι μπορεί κανείς να αναρωτηθεί και πού βρίσκεται η ίδια η συγγραφέας όσο συμβαίνουν όλα αυτά. Γιατί όταν καταλαγιάζει ο θόρυβος γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η Ρούνεϊ δεν βρίσκεται πουθενά (σχεδόν). Για την προώθηση του Όμορφου κόσμου παρευρέθηκε μόνο σε μια εκδήλωση (μια ανάγνωση σε βιβλιοπωλείο του Λονδίνου), ενώ οι συνεντεύξεις της έχουν γίνει πλέον σπανιότατες. Σε μία από τις ελάχιστες που έδωσε τα τελευταία χρόνια (New York Times), είπε ότι της αρέσει που ζει κάπως απομονωμένη, αφού αυτό της επιτρέπει να ασχολείται κυρίως με το γράψιμο.
Για την ακρίβεια, ζει στη γενέτειρά της, μια κωμόπολη ονόματι Κάσλμπαρ στη βορειοδυτική Ιρλανδία, στην οποία επέστρεψε με μια σαλιντζερική πιρουέτα όταν οι συζητήσεις γύρω από το όνομά της άρχισαν να την ενοχλούν. Αυτή η επιλογή αποχής από τη λογοτεχνική κοινωνική ζωή, όπως συνέβη και με τον ίδιο τον Σάλιτντζερ (ο οποίος μετά τον παροξυσμό που προκάλεσε ο Φύλακας στη σίκαλη το 1951 αποσύρθηκε σε μια έπαυλη στην εξοχή για την υπόλοιπη ζωή του), ουδόλως έχει επηρεάσει τη δημοφιλία της – αντιθέτως. Η Ρούνεϊ ζει διακριτικά και παρακολουθεί τον κόσμο από απόσταση, αλλά κάθε μέρα γίνεται και πιο διάσημη.
Ο παραπάνω παραλληλισμός με τον Σάλιντζερ είναι, πρώτον, υπερβολικός, αλλά, δεύτερον, όχι τυχαίος. Στα πρώτα της βήματα οι εκδότες της τη χαρακτήρισαν «Σάλιντζερ της γενιάς του Snapchat», σε μια προσπάθεια να υπογραμμιστεί η αμεσότητα με την οποία εκφράζονται οι χαρακτήρες της, αλλά και η επίδραση που έχει στη νέα γενιά. Η φράση τής κόλλησε. Ωστόσο, για να γίνει κατανοητό το «φαινόμενο Ρούνεϊ», χρειάζεται να πάμε ακόμα παλιότερα.
Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΜΙΛΕΝΙΟΥΜ
Στο τέλος του 19ου αιώνα εμφανίστηκε στη λογοτεχνική Ευρώπη ένα κίνημα (Μποντλέρ, Ουισμάνς, Γουάιλντ κ.ά.) που αποτύπωσε την περίφημη mal du siècle, δηλαδή την «ασθένεια του αιώνα», από την οποία υπέφερε ο νεαρός κόσμος της εποχής: αίσθηση απογοήτευσης και απάθειας, ηθική παράλυση και, πάνω από όλα, αυτό που αποδίδεται διεθνώς ως ennui (ανία). Μια υπαρξιακή πλήξη. Με ένα άλμα ενάμιση αιώνα φτάνουμε στην αυγή της νέας χιλιετίας, που μια γενιά ενηλικιώνεται σε ένα καθεστώς αποξένωσης και αποπροσανατολισμού, ιδεολογικού και πολιτικού τέλματος, ανάμεσα στον κυνισμό των κοινωνικών δικτύων, στα συντρίμμια της οικονομικής κρίσης και μιας εξαντλητικής ενδοσκόπησης. Είναι μια γενιά πιο διαβασμένη από την προηγούμενη, εφοδιασμένη με γνώσεις και τεχνολογικές δεξιότητες, σαστισμένη μπροστά στον κόσμο που της παραδόθηκε. Τα στοιχεία αυτά συνιστούν μια νέα ασθένεια, μια άλλου τύπου ανία, από την οποία η Σάλι Ρούνεϊ όχι μόνο πάσχει, γεννημένη το 1991, αλλά επίσης την εντοπίζει και της δίνει σχήμα.
Από το πρώτο της μυθιστόρημα, Συζητήσεις με φίλους (2017), δημιούργησε το πορτρέτο της γενιάς της (κάτι που δεν συνέβη από πρόθεση, πάντως, σύμφωνα με την ίδια) και οι αναγνώστες της, ως επί το πλείστον συνομήλικοι, εικοσάρηδες και τριαντάρηδες, βρήκαν στις σελίδες της έναν καθρέφτη. Η Ρούνεϊ είχε βάλει ως διά μαγείας το χάος σε τάξη. Πώς το έκανε;
Έγραψε διαλόγους στη μορφή ηλεκτρονικών μηνυμάτων και μίλησε για τις σχέσεις που είναι εκνευριστικά πολύπλοκες. Μίλησε για την ανησυχία της ενηλικίωσης και τα λεφτά των γονιών. Μίλησε για τις φιλίες και το σεξ, για σπουδές και δουλειές και ταξίδια, για πάρτι, για παραστάσεις, για βιβλία, για ιδέες, για ματαιώσεις. Μίλησε για όσα συζητούν οι φίλοι μεταξύ τους. Με ένα βλέμμα ελαφρώς σνομπ, ανεπιτήδευτο κούρεμα και κλασικό ντύσιμο, ακόμα και με τον στοιχειώδη εξωτισμό της ιρλανδικής της προφοράς, η Σάλι Ρούνεϊ μεταμορφώθηκε ξαφνικά σε μια μιλένιαλ πριγκίπισσα.
Το δεύτερο βιβλίο της, Κανονικοί άνθρωποι (2018), λιγότερο αυθόρμητο ίσως, αλλά τεχνικά ανώτερο και πιο ολοκληρωμένο, με τα ίδια θεματικά ζητούμενα στον πυρήνα του, την εδραίωσε στη συνείδηση της σύγχρονης κουλτούρας ως μια μείζονα φωνή του καιρού μας. Με τους Κανονικούς ανθρώπους η Ρούνεϊ βρέθηκε στη λίστα του Μπούκερ, κέρδισε το Κόστα, o Guardian τοποθέτησε το μυθιστόρημα στην 25η θέση των 100 βιβλίων του τρέχοντος αιώνα και τελικά, με την τηλεοπτική του μεταφορά (Normal People) από το BBC και το Hulu, η φήμη της έφτασε σε νέα ύψη. Τότε ήταν που κατάλαβε ότι πρέπει να αφήσει το σπίτι της στο Δουβλίνο και, έπειτα από ένα μικρό διάστημα στη Νέα Υόρκη (όπου πήγε ως υπότροφος της Δημόσιας Βιβλιοθήκης), εγκαταστάθηκε στο Κάσλμπαρ. Πρόσφατα μάλιστα παντρεύτηκε τον επί σειρά ετών σύντροφό της, έναν καθηγητή μαθηματικών.
ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Τι είναι όμως ένας «κανονικός άνθρωπος»; Είναι, κατά κάποιον τρόπο, ό,τι ήταν και οι Common People που τραγουδούσαν οι Pulp πριν από τριάντα χρόνια. Είναι ο εκπρόσωπος της μεσαίας τάξης που έχει κανονικά προβλήματα, κανονικές δεξιότητες, κανονικές επιθυμίες και κανονικές προοπτικές. Η ίδια είναι ένας κανονικός άνθρωπος, τουλάχιστον σύμφωνα με τη δυτική αντίληψη. Μεγάλωσε στην ιρλανδική επαρχία, ο πατέρας της εργαζόταν σε μια εταιρεία τηλεπικοινωνιών, μετακόμισε στο Δουβλίνο για σπουδές, δούλεψε ένα διάστημα σε ένα εστιατόριο. Αυτή η «κανονικότητα» μεταφέρεται και στα βιβλία της και είναι σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας της. Δεν γράφει για θριάμβους ούτε για τραγωδίες. Γράφει για τη ζωή όπως τη ζουν οι περισσότεροι.
Γράφει, επίσης, απλά. Η πρόζα της είναι λιτή, γρήγορη, προσιτή. Σε πείσμα της τάσης της πολυπλοκότητας που κυριαρχεί στον λογοτεχνικό κανόνα τις τελευταίες δεκαετίες, η Ρούνεϊ κυριάρχησε χρησιμοποιώντας μια γλώσσα καθημερινή εντός μιας παραδοσιακού τύπου αφήγησης. Αυτό το απόλυτα ρεαλιστικό σώμα καλύπτεται από το φυσικό επίστρωμα της μυθοπλασίας και προκύπτει μια εικόνα του κόσμου ελάχιστα παραμορφωμένη, κάπως γλυκιά και μελαγχολική, με την αισθητική αρτιότητα ασφαλώς που επιβάλλει ένα ινσταγκραμικό ποστ.
Η λογοτεχνία της Ρούνεϊ ακολουθεί ένα ακόμα μοτίβο: είναι βιβλιοφιλική. (Επίσης μια λεπτομέρεια που παραδοσιακά γοητεύει το αναγνωστικό κοινό.) Η Φράνσις και η Μπόμπι στις Συζητήσεις με φίλους γράφουν ποιήματα, ο Κόνελ και η Μαριάν στους Κανονικούς ανθρώπους σπουδάζουν λογοτεχνία. Τώρα, στο Όμορφε κόσμε, πού είσαι, συναντάμε την Άλις, μια γυναίκα στα τριάντα, συγγραφέα δύο επιτυχημένων μυθιστορημάτων, η οποία εγκαθίσταται στην ιρλανδική επαρχία. Το προφανές αυτοβιογραφικό στοιχείο επιβεβαιώνει την τακτική της Ρούνεϊ να εμπνέεται από τον εαυτό και το περιβάλλον της. Σε λίγες ημέρες το καινούργιο της μυθιστόρημα θα βρεθεί και στα ελληνικά βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Πατάκη. Δεν θα υπάρξουν ουρές, αλλά θα υπάρξει μεγάλη ζήτηση. Το κοινό της είναι σημαντικό και στη χώρα μας. Και δεν αποκλείεται καθόλου σε κάποια παραλία να πάρει το μάτι σας κάποιον ή κάποια με ένα κίτρινο καπέλο. Θα αναζητά πιθανότατα τον όμορφο κόσμο.
☛ Από το χαρτί στην οθόνη
Η τάση είναι ξεκάθαρη. Με κάθε μπεστ σέλερ, δώρο μια σειρά. Πρώτα, λοιπόν, το δεύτερο μυθιστόρημα της Σάλι Ρούνεϊ, Κανονικοί άνθρωποι, και έπειτα το πρώτο, Συζητήσεις με φίλους, μεταφέρθηκαν στην τηλεόραση από το BBC και το Hulu – το δεύτερο προβλήθηκε πριν από έναν μήνα, αλλά, σε αντίθεση με την αποθεωτική υποδοχή του πρώτου, οι αντιδράσεις ήταν μάλλον υποτονικές. Εκτός από την κοινή τους βάση, οι δύο σειρές δημιουργήθηκαν από την ίδια πάνω κάτω ομάδα (Άλις Μπιρτς, Λένι Άμπραμσον κ.ά.), με μια σημαντική διαφορά: το σενάριο του Normal People συνυπέγραψε η Ρούνεϊ, φροντίζοντας οι διάλογοι να αποδίδουν στο μέγιστο το ύφος του βιβλίου. Ίσως αυτό έπαιξε έναν ρόλο στην ποιοτική διαφορά των δύο σειρών ή απλώς μπορεί να μέτρησε η εξαιρετική χημεία των δύο πρωταγωνιστών (Πολ Μεσκάλ, Ντέζι Έντγκαρ-Τζόουνς). Και στις δύο περιπτώσεις όμως ίσχυσε εν μέρει το κλισέ ότι «το βιβλίο ήταν καλύτερο», από την άποψη ότι χωρίς την ιδιαίτερη υφή του κειμένου, χωρίς τη σπιρτάδα της γραφής και τις λέξεις που αποπνέουν φρεσκάδα, η πλοκή από μόνη της συνιστά κάποιου είδους τυπικό ή λιγότερο τυπικό ρομάντζο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αργά ή γρήγορα το Όμορφε κόσμε, πού είσαι θα βρει κι αυτό τον δρόμο του στη μικρή οθόνη, καλώς ή κακώς.
ΙΝFO →
Το Όμορφε κόσμε, πού είσαι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη στις 23 Ιουνίου σε μετάφραση της Στέλλας Κάσδαγλη. Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορούν και τα δύο προηγούμενα βιβλία της Σάλι Ρούνεϊ, Συζητήσεις με φίλους και Κανονικοί άνθρωποι.
