Ο ιππότης είναι έτοιμος να επιτεθεί. Φοράει μπλε πανοπλία. Από το κράνος του ανεμίζει ένα κοκκινοφούρφουρο φτερό. Στο δεξί χέρι κρατάει μια ασπίδα που έχει τρία χρώματα –μαύρο, πράσινο, κόκκινο–, ενώ στο αριστερό κρατάει μια τεράστια λόγχη που υπογραμμίζει ένα ιταλικό όνομα. Ένα όνομα τρισύλλαβο, ευκολοπρόφερτο. Στο άκουσμά του, το μυαλό δεν πηγαίνει σε αυτόν τον ιππότη, αλλά στις μεγάλες ποδοσφαιρικές διοργανώσεις, σε κάποιο Euro ή Μουντιάλ. Πηγαίνει σε εκείνη την ιεροτελεστία που απαρτίζεται από ένα συλλεκτικό άλμπουμ, συχνές επισκέψεις στο περίπτερο, χαρτζιλίκια που δόθηκαν για φακελάκια με αυτοκόλλητα, αγωνία για το αν αυτά περιέχουν το πολύτιμο χαρτάκι με έναν αγαπημένο παίκτη που θα κοσμούσε αυτή τη συλλογή. Το λογότυπο με τον ιππότη έχει μείνει αναλλοίωτο εδώ και 61 χρόνια, όπως και όσα συνοδεύουν τη λέξη Panini.
Μόντενα, 1960. Η Μίλαν αποφασίζει να κυκλοφορήσει στην αγορά αυτοκόλλητα με τους παίκτες της ομάδας, μια εμπορική κίνηση που καταλήγει σε φιάσκο. Δύο αδέρφια, όμως, ο Μπενίτο και ο Τζουζέπε, έχουν μια ιδέα. Αγοράζουν τη συλλογή και πουλούν δύο πακέτα για δέκα λιρέτες. Μέσα στους επόμενους μήνες ξεπουλούν τρία εκατομμύρια πακέτα και αποφασίζουν να αφήσουν την οικογενειακή επιχείρηση διανομής Τύπου και το κιόσκι με τις εφημερίδες δίπλα στο Ντουόμο, τον καθεδρικό ναό της ιταλικής πόλης, για να ιδρύσουν την Panini, το 1961. Το πρώτο αυτοκόλλητο που τυπώθηκε στο νέο εργοστάσιο είχε τη φιγούρα του μέσου της Ίντερ, Μπρούνο Μπόλκι, που πέθανε πριν από έντεκα ημέρες.
Μέσα σε αυτά τα 61 χρόνια, η Panini έχει μεγαλώσει γενιές και γενιές με τα άλμπουμ της, τα αυτοκόλλητα με τους παίκτες των εθνικών ομάδων και τα λογότυπά τους, και το αίσθημα ενός μικρόκοσμου που δημιουργούσε στα πάρκα, στα προαύλια των σχολείων και στα παιδικά δωμάτια. Μέρη όπου συναντιούνταν οι φίλοι, άνοιγαν τα φακελάκια με τα αυτοκόλλητα και έπαιρναν μια τζούρα από τη μυρωδιά τους, όπως κάνουν οι βιβλιόφιλοι όταν αγοράζουν ένα καινούργιο βιβλίο, και τα έβαζαν κάτω. Κάποια αυτοκόλλητα ήταν καινούργια. Εκείνα που είχαν διπλά τα αντάλλασσαν με φίλους, οι οποίοι μπορεί και να γίνονταν εχθροί, αν τύχαιναν κάποιο συλλεκτικό αυτοκόλλητο και δεν ήθελαν να το ανταλλάξουν για κανέναν λόγο. Αυτές οι καταστάσεις δημιουργούσαν έναν μικρόκοσμο, γεμάτο με μια αθώα εμμονή, στην οποία μάθαινε κανείς ποδόσφαιρο, γεωγραφία και πολιτισμούς που κανένα σχολείο δεν θα μάθαινε στους μαθητές του.
Η εμπειρία της συλλογής
Έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας, η πρόσβαση σε οτιδήποτε ποδοσφαιρικό είναι πανεύκολη, τα περίπτερα ωστόσο συνεχίζουν να πουλούν αυτοκόλλητα της Panini και πολλά παιδιά και μεγαλύτεροι συνεχίζουν να τα συλλέγουν και να τα ανταλλάσσουν. Τι είναι αυτό που κάνει τη συλλογή τόσο διαχρονικά ελκυστική; «Η ενεργοποίηση των πέντε αισθήσεων όταν ανοίγεις το φακελάκι και μυρίζεις τα αυτοκόλλητα», λέει ο Αντόνιο Αλέγκρα, διευθυντής μάρκετινγκ και καινοτομίας του ομίλου Panini. «Τα αυτοκόλλητα είναι κάτι σαν την ταυτότητα του αγαπημένου σου παίκτη. Τον αναγνωρίζεις αν τον συναντήσεις, τον έχεις μαζί σου στο πορτοφόλι σου ή τον συλλέγεις μαζί με όλους τους υπόλοιπους παίκτες στο άλμπουμ σου. [Η εμπειρία της συλλογής] είναι ένα μονοπάτι που κρατάει εβδομάδες, μπορεί και μήνες, αλλά βιώνεις την πραγματική μαγεία μόλις ολοκληρώσεις το άλμπουμ σου με το τελευταίο αυτοκόλλητο».
Θα έλεγε κανείς πως ο κ. Αλέγκρα έχει τη δουλειά που ονειρεύονται όσοι συλλέγουν αυτοκόλλητα της Panini. Ο ίδιος απέκτησε το πρώτο του αυτοκόλλητο στην ηλικία των έξι ετών. Ήταν από τη συλλογή Calciatori (Παίκτες), ένα άλμπουμ με τις ομάδες και τους ποδοσφαιριστές που συμμετείχαν στην ιταλική Serie A τη σεζόν 1972-1973, αλλά στη μνήμη του έχει χαραχτεί ανεξίτηλα η μοναδική συλλογή της Panini που δεν είχε πρόσωπα, αλλά μόνο ποδοσφαιρικά εμβλήματα, η οποία κυκλοφόρησε το 1974. Άραγε, το γεγονός πως οι εργαζόμενοι της Panini ήταν κάποτε συλλέκτες να αποτελεί ακόμα ένα συστατικό της διαχρονικότητάς της; «Αγαπάμε τη δουλειά μας! Είμαστε συλλέκτες, αλλά αναγνωρίζουμε και την ευλογία τού να δουλεύουμε σε προϊόντα που κάνουν τα παιδιά –και όχι μόνο– χαρούμενα. Όταν δίνω την επαγγελματική μου κάρτα σε κάποιον άγνωστο, βλέπει το κίτρινο λογότυπο με τον ιππότη και μου χαμογελά χάρη στα συναισθήματα και στις μνήμες που φέρνει η Panini».
Μια πολύχρονη διαδικασία
Συνολικά τυπώνονται 450 εκατομμύρια αυτοκόλλητα τον μήνα στο εργοστάσιο της Μόντενα, αλλά και του Σάο Πάολο στη Βραζιλία, καθώς οι Λατινοαμερικανοί συλλέγουν αυτοκόλλητα με μανία, λίγο προτού ξεκινήσει το Μουντιάλ.
Δείτε τι συμβαίνει στην Αργεντινή και στη Χιλή αυτές τις ημέρες, όπου σχηματίζονται ουρές για ένα φακελάκι. «Η Αργεντινή αγγίζει κάθε φορά μια οικονομική κρίση, αλλά με αυτά τα αυτοκόλλητα ξαφνικά τα λεφτά εμφανίζονται από το πουθενά», λέει στο AFP η ιδιοκτήτρια ενός συνοικιακού μαγαζιού. Στη Μάλτα υπάρχει η παράδοση της συλλογής και της επιτόπου ανταλλαγής έξω από ένα μικρό κατάστημα στο κέντρο της Βαλέτα, ενώ στη Βρετανία ο πληθωρισμός δεν πτοεί τους συλλέκτες να αγοράσουν ένα κουτί γεμάτο αυτοκόλλητα.
Για να διανεμηθούν τα αυτοκόλλητα με τους παίκτες και τα άλμπουμ με τις ομάδες, η Panini προετοιμάζεται για περίπου τριάμισι χρόνια. «Ξεκινάμε να δουλεύουμε για τη συλλογή του Παγκοσμίου Κυπέλλου τρία με τέσσερα χρόνια πριν από τη διεξαγωγή τους, αποκτώντας τα δικαιώματα από τους διεθνείς οργανισμούς και τις ομοσπονδίες. Δουλεύουμε πάνω σε πενήντα με εξήντα διαφορετικές εθνικές ομάδες, γιατί δεν ξέρουμε ποιες θα προκριθούν μέχρι και οκτώ μήνες πριν από τη διοργάνωση. Εμείς τυπώνουμε τα αυτοκόλλητα πέντε μήνες πριν από το Μουντιάλ, ούτως ώστε να επιτρέψουμε στους συλλέκτες να συμπληρώσουν τα άλμπουμ τους την ημέρα της πρεμιέρας», λέει ο κ. Αλέγκρα. Ωστόσο, υπάρχει ένα πρόβλημα. «Δεν ξέρουμε ποιοι παίκτες θα επιλεγούν σε κάθε χώρα. Οι επίσημες λίστες ανακοινώνονται έναν μήνα πριν από τους επίσημους αγώνες και οι ειδικοί μας πρέπει να προβλέψουν τους παίκτες και να μπουν στο μυαλό των προπονητών». Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν η μη συμπερίληψη του Γερμανού επιθετικού Μάριο Γκόμεζ στο άλμπουμ με τα ρόστερ των ομάδων του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2014. Όπως διηγείται ο αθλητικός αρχισυντάκτης της Panini Στέφανο Μελεγκάρι σε ντοκιμαντέρ παραγωγής του περιοδικού FourFourTwo, Γερμανοί δημοσιογράφοι που επισκέφθηκαν το εργοστάσιο της Μόντενα και παρατήρησαν την απουσία του από το τυπωμένο άλμπουμ αντέδρασαν έντονα, μιας και «είναι από τους σημαντικότερους παίκτες της Γερμανίας». Μολονότι ήταν σημαντικός, οι τραυματισμοί του τον κράτησαν πίσω και, μία εβδομάδα πριν από το Μουντιάλ, ο τότε προπονητής Γιόακιμ Λεβ τον άφησε εκτός αποστολής.
Ανάμεσα στις καθημερινές προκλήσεις της Panini, υπάρχει και η προσαρμογή στις ανάγκες και στα «θέλω» της νεότερης γενιάς. Αυτό άλλωστε γινόταν πάντοτε, καθώς η Panini ακολουθούσε τις τάσεις των παιδιών. Στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018, λανσαρίστηκε μια εφαρμογή με συλλογή ηλεκτρονικών καρτών, ενώ, εκτός του ποδοσφαίρου, οι τελευταίες συλλογές περιλαμβάνουν βιντεοπαιχνίδια, όπως το Fortnite, ή κινηματογραφικούς και τηλεοπτικούς αστέρες. Τίποτα όμως δεν συγκρίνεται με το άκουσμα του σκισίματος του πακέτου και την προσπάθεια της σωστής τοποθέτησης στο άλμπουμ (ο κ. Αλέγκρα δεν μπόρεσε να μας δώσει κάποια συμβουλή που θα μπορούσε να μας βοηθήσει, μάλλον είναι θέμα ικανότητας).
Παιδικές γκρίνιες
Θυμάμαι τις Παρασκευές, μετά το χτύπημα του κουδουνιού στο δημοτικό, που τρέχαμε με την παρέα μου στο περίπτερο απέναντι από το σχολείο, για να πάρουμε ο καθένας δύο φακελάκια με αυτοκόλλητα. Καθόμασταν στο παγκάκι, βγάζαμε τα άλμπουμ που τα κουβαλούσαμε στην τσάντα μαζί με το ενοχλητικό βάρος των σχολικών βιβλίων, ανοίγαμε τις συσκευασίες και πάντοτε παραπονιόμασταν. «Πάλι έτυχα τον ίδιο παίκτη» ή «Γιατί δεν μπορώ να βρω τον Μέσι και οι άλλοι τον βρίσκουν;». Τι έχει να απαντήσει η Panini στα παράπονα εκατομμυρίων παιδιών; «Μπορώ να διαβεβαιώσω ότι, χάρη στις μοντέρνες τεχνικές εκτύπωσης, ανακατέματος και πακεταρίσματος, δεν υπάρχουν πια “σπάνια” αυτοκόλλητα. Όλα τυπώνονται στην ίδια ποσότητα.
»Για να είμαι ειλικρινής, είναι αλήθεια πως ένας τοπ παίκτης θα ήταν δύσκολο να βρεθεί στη δευτερογενή αγορά, όταν ανταλλάσσεις τα αυτοκόλλητά σου ή χρησιμοποιείς τα διπλά, για να βρεις εκείνα που λείπουν. Αυτό είναι επειδή, αν βρεις κάποια αυτοκόλλητα του Μέσι, το πρώτο είναι για το άλμπουμ, το δεύτερο για το πορτοφόλι σου, το τρίτο για το σχολικό βιβλίο. Χρειάζεσαι περισσότερα, προτού τοποθετήσεις κάποιο από αυτά στη δευτερογενή αγορά και μεγαλώσει η αξία του». Οι συλλέκτες της Panini αγαπούν τόσο πολύ αυτό το φαινόμενο, που μπορεί να δώσουν και αρκετά χρήματα για να αποκτήσουν κάποιο πολυπόθητο χαρτάκι. Ακόμα και οι ίδιοι οι παίκτες που βλέπουν τα πρόσωπά τους μέσα στο άλμπουμ και συνεχίζουν να μαζεύουν αυτοκόλλητα.
«Γνωρίζουμε ότι ο Τζίτζι Μπουφόν, ο πρώην τερματοφύλακας της Εθνικής Ιταλίας και παγκόσμιος πρωταθλητής το 2006, συνήθιζε να πηγαίνει στο περίπτερο και να αγοράζει φακελάκια Calciatori. Παρά το δικαίωμα που είχε ως επαγγελματίας ποδοσφαιριστής να λάβει ολόκληρη τη συλλογή χωρίς διπλά αυτοκόλλητα, χρησιμοποιούσε τη δικαιολογία των παιδιών του, τα οποία απολάμβαναν να ανοίγουν τους φακέλους». Και εδώ, στην ιστορία του Μπουφόν, μάλλον βρίσκεται το μυστικό της διαχρονικότητας της Panini, που είναι η απλότητα. Δηλαδή, το να κρατάς απλό ένα προϊόν που θέλει χρόνο και κόπο και μεράκι για να προετοιμαστεί και να κυκλοφορήσει στην αγορά. Μεγάλο πράγμα.
