«Γράψε κάτι για μας τους κτηνιάτρους και το ψυχολογικό άχθος που μας φορτώνει κάθε ευθανασία», μου μήνυσε τις προάλλες ένας φίλος. Είχε μόλις επιστρέψει από μια τέτοια περίπτωση, και η εικόνα του γέρικου ζώου δίπλα στην επίσης υπερήλικη αφεντικίνα του τον είχε σημαδέψει. Και οι δύο έπασχαν από το ίδιο νόσημα. Απλώς ο ένας έφευγε πρώτος. Και, απ’ ό,τι καταλάβαινα, όχι με μεγάλο προβάδισμα. Του υποσχέθηκα ότι θα το κάνω.
Η φράση «όλοι θα πεθάνουμε» είναι ένα κλισέ που δεν λέγεται αρκετά συχνά! Δηλαδή, λέγεται, αλλά περισσότερο ως στερεοτυπική κατακλείδα σε αμπελοφιλοσοφικό κουβεντολόι παρά ως φιλοσοφημένο απόσταγμα αποδοχής του αναπόφευκτου.
Τι είναι όμως η ευθανασία; Για τους αρχαίους Έλληνες, καλός θάνατος δεν ήταν μόνο ο ένδοξος θάνατος στα πεδία των μαχών. Το να πεθαίνεις όσο είσαι ακόμη ζωντανός, όσο στέκεις ακόμη στα πόδια σου, όσο ο εκμαυλιστικός χρόνος δεν έχει ρουφήξει και την τελευταία σταγόνα από τους χυμούς της ζωής σου, αυτό ήταν ένα ευκλεές πέρασμα στον επόμενο κόσμο. Η αντίθετη περίπτωση ήταν γεράματα γαρνιρισμένα με την ψυχοβόρο ταλαιπωρία και την ταπείνωση που φέρνει η ανημπόρια. «Ον γαρ οι θεοί φιλούσιν, αποθνήσκει νέος», έγραφε ο Μένανδρος σε μία από τις κωμωδίες του και μέσα σε μία φράση τα έλεγε όλα. Όπως τα είπε και ο φιλόσοφος Σερ Φράνσις Μπέικον, δύο χιλιετίες και βάλε αργότερα, βάζοντας στο λεξικό τον όρο «ευθανασία»: «ο ιατρός θα πρέπει να φέρνει έναν ήρεμο και ειρηνικό θάνατο στον πάσχοντα ασθενή του».
Σήμερα έχουμε για θεό την Επιστήμη. Που μπορεί να παρατείνει, πέρα από το λογικά σταθμισμένο, στο όριο του γκροτέσκου, τη ζωή –ή μάλλον ένα κακέκτυπό της– για όσους δεν έχουν τη δύναμη ή την επιλογή να συμφιλιωθούν με την κοινή των ανθρώπων μοίρα. Με τα ζώα, όμως, αυτή η επιλογή είναι δική μας. Δεν είναι θλιβερό καθήκον, όπως αισθάνεται ο γιατρός όταν έχει μόλις χορηγήσει το ενέσιμο διάλυμα. Είναι αλτρουιστικό προνόμιο. Και ενώ μέχρι πριν από καιρό στεκόμουν αμφίθυμος απέναντι στην ευθανασία, σήμερα την υποστηρίζω με προσήλωση και ενθουσιασμό. Γιατί μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι ο δισταγμός απέναντί της δεν έχει να κάνει με τη διάσωση κάποιων ευτελισμένων υπολειμμάτων μιας άλλοτε αξιοπρεπούς ύπαρξης. Αφορά εμένα τον ίδιο.
Ο θάνατος των άλλων, σε κάποιο βαθμό, ανάλογα με την εγγύτητα και τη συγγένεια, είναι πάντα και μόνον ένα πρόκριμα για τον δικό μας θάνατο· ένα δοκίμιο για τη δική μας ετοιμότητα, απέναντι στο μόρσιμον. Όμως, φίλε, όταν δίπλα σου άνθρωποι και πλάσματα που έχουν εξαντλήσει το δώρο της ζωής πεθαίνουν, δεν μπορείς να σκέφτεσαι τον εαυτό σου· είναι εγωκεντρικό και δυσοίωνο. Είναι μια πράξη βαθιάς περιφρόνησης απέναντι στην ίδια τη ζωή. Και μην τα ρίχνεις όλα στον Θεό, όπως κάνει ένας άλλος φίλος κτηνίατρος που αρνείται τις ευθανασίες γιατί «του λερώνουν το Κάρμα». Όταν γιατροπορεύεις ένα ζώο, έχεις ήδη μεσολαβήσει παρεμβατικά ανάμεσα στη φυσική του εξέλιξη και στην τεχνητή του επιβίωση. Έχεις ήδη πετάξει τον Θεό από την εξίσωση. Έχεις αναλάβει τη θέση του. Και εκεί που χρειάζεσαι περισσότερο, στην ύστατη στιγμή της ανάγκης, θα δειλιάσεις; Mors Ultima ratio. Ο θάνατος θα έχει πάντα τον τελευταίο λόγο.
