Από τη Mariella Frostrup / The Sunday Times Magazine / News Licensing / Απόδοση: Ελίζα Συναδινού
Φτάνω στην εξώπορτα του γεμάτου έργα τέχνης σπιτιού του Μπόνο στο Ντάλκι, στο νότιο Δουβλίνο, την πόλη όπου πρωτογνωριστήκαμε ως έφηβοι, κραδαίνοντας ένα δώρο: την πρώτη έκδοση του Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, την αντιδραστική σάτιρα της σταλινικής εποχής, όπου ο Διάβολος προκαλεί φωτιά και χάος στη Μόσχα.
«Πώς το ήξερες; Είναι το αγαπημένο μου», ενθουσιάζεται το είδωλο με το μαύρο τζιν και τα ροζ γυαλιά, καθώς με οδηγεί να θαυμάσω ακόμη ένα πρόσφατο απόκτημα, ένα πορτρέτο του ποιητή Σέιμους Χίνι από τον Κόλιν Ντέιβιντσον, πριν ξεκινήσουμε για μια απογευματινή μπίρα Guiness στη Finnegan’s, την κοντινή παμπ. Οι Κυριακές στο σπίτι του Μπόνο δεν είναι για λιπόψυχους. Την τελευταία φορά που πήγα, πριν από την πανδημία, ένα δείπνο για οκτώ στο μεγάλο του τραπέζι (θα μπορούσε άνετα να χωρέσει μια αντιπροσωπεία του ΟΗΕ), που βλέπει στον ατημέλητο κήπο του και στην γκριζοπράσινη θάλασσα, μετατράπηκε σε ένα ολοήμερο όργιο συζητήσεων στη Finnegan’s. Εκεί, χτίσαμε ένα βουνό από τσιπς με αλάτι και ξίδι: 30 άδεια πακέτα μέτρησαν σχολαστικά ο Μπόνο και ο σύζυγός μου ανάμεσα σε γύρους μπίρας. Κάποια στιγμή, ο πολύ υπεύθυνος κιθαρίστας των U2, ο Edge, μαζί με τη γυναίκα του χρειάστηκε να γλιτώσουν τα παιδιά μας από τη βαρεμάρα και να τα πάνε πίσω στο δωμάτιο του ξενοδοχείου μας. («Ποιος ήταν αυτός ο συμπαθητικός κύριος με το σκουφάκι;» ρώτησαν τα παιδιά το επόμενο πρωί.) Εμείς, τα κατακάθια της κοινωνίας, μείναμε μέχρι που η παμπ έκλεισε, λύνοντας τα προβλήματα του κόσμου με μεθυσμένο ενθουσιασμό.
Στην κωμόπολη όπου γεννήθηκε
Επιστρέφω δύο χρόνια αργότερα, με αφορμή την κυκλοφορία του συγγραφικού ντεμπούτου του Μπόνο, την αυτοβιογραφία του με τίτλο Surrender: 40 Songs, One Story. Κανονικά, μπορεί και κυκλοφορεί στη γειτονιά του με άνεση, αν και αυτή τη φορά η βόλτα μας καθώς κατηφορίζουμε τον λόφο προς τη Finnegan’s διακόπτεται από έναν θαυμαστή που ζητάει σέλφι. Χωρίς να το προσπαθεί, ο Μπόνο είναι γοητευτικός καθώς χαμογελά για τον φακό, χωρίς να αφήνει ούτε μία υποψία ότι αυτή μπορεί να είναι και η εκατομμυριοστή φορά που του ζητούν το ίδιο πράγμα.
Στη βολή πλέον της παμπ είναι ελεύθερος, μακριά από τα βλέμματα του έξω κόσμου – και ίσως αυτός είναι ο λόγος που παρέμεινε στον «μικρό βράχο του Βόρειου Ατλαντικού», στον οποίο γεννήθηκε, παντρεμένος με το κορίτσι που πρωτοζήτησε να βγουν ραντεβού το 1976. Ο 62χρονος σταρ μένει στην κωμόπολη όπου γεννήθηκε, με τον «έρωτα της ζωής του», την 61χρονη Άλι Χιούσον, το γένος Στιούαρτ, την οποία γνώρισε την ίδια εβδομάδα που μαζί με συμμαθητές του, που παραμένουν οι καλύτεροί του φίλοι, έφτιαξαν το συγκρότημά τους.
Πρωτογνώρισα τον Μπόνο σε ένα μικρό στούντιο ηχογράφησης με το όνομα Keystone, στη Harcourt Street του Δουβλίνου. Ήμουν 15 ετών και προσπαθούσα να διώξω τον πόνο του πρόωρου θανάτου του πατέρα μου, Πίτερ, έχοντας παρατήσει το σχολείο για να κάνω πρακτική άσκηση στη μουσική βιομηχανία. Ο Μπόνο ήταν 18 και είχε χάσει τη μητέρα του, Άιρις, πριν από τέσσερα χρόνια. Είχε καταρρεύσει στην κηδεία του πατέρα της, το 1974, και πέθανε από ανεύρυσμα εγκεφάλου λίγο αργότερα, αφήνοντας τον Μπόνο και τον μεγαλύτερο αδερφό του Νόρμαν με τον πατέρα τους, έναν υπάλληλο ταχυδρομείου που τον έλεγαν Μπομπ. Ίσως αυτό που μας ένωσε ήταν μια ανεξερεύνητη θλίψη. Καθώς οι U2 –το τετραμελές συγκρότημα που ο Μπόνο ίδρυσε με τους φίλους του στο Mount Temple Comprehensive, ένα από τα πρώτα μη θρησκευτικά λύκεια της Ιρλανδίας– ηχογραφούσαν τα πρώτα τους ντέμο, εγώ έφτιαχνα τσάι και κολλούσα με ταινία τις κασέτες ηχογράφησης. Παρά τo ότι δεν βρισκόμασταν σε σταθερή βάση, δεν χάσαμε ποτέ την επαφή μας.
Εκείνη την εποχή, οι U2 ήταν ένα ποστ-πανκ συγκρότημα και, όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο Μπόνο, μαγευτικά απαίσιο (έχοντας παρακολουθήσει την πρώτη τους συναυλία στο Δουβλίνο, το 1978, επιβεβαιώνω). Όμως, αυτό το κουαρτέτο –ο Μπόνο στα φωνητικά, ο Ντέιβιντ Έβανς («Edge») στην κιθάρα, ο Λάρι Μάλεν Τζούνιορ στα ντραμς και ο Άνταμ Κλέιτον στο μπάσο– στην πορεία πούλησε πάνω από 170 εκατομμύρια δίσκους, επαναπροσδιορίζοντας στο μεταξύ τη stadium rock με τους ανεβαστικούς ύμνους του, όπως Beautiful Day, Where the Streets Have No Name και το πιο πολιτικό του τραγούδι, Sunday Bloody Sunday.
Σαράντα τραγούδια, μία ιστορία
Τώρα λοιπόν έρχεται η αυτοβιογραφία του Μπόνο – ένας ογκώδης τόμος με ωραίες αναμνήσεις, ένα μείγμα πληθωρικότητας αλά Τζέιμς Τζόις και ειρωνείας αλά Τσάντλερ [Σ.τ.Μ.: από τα Φιλαράκια]. Σε αυτό αποκαλύπτει λεπτομέρειες που μπορούν να γεμίσουν πρωτοσέλιδα: για τις απειλές που δέχτηκε από τον IRA όταν ο ηγέτης του κόμματος Σιν Φέιν, Τζέρι Άνταμς, επέκρινε τη στάση του ενάντια στους παραστρατιωτικούς, για το πώς γκάνγκστερ από το Δουβλίνο σκόπευαν να απάγουν τις κόρες του και το πώς ο Πάπας κάποτε δοκίμασε τα χαρακτηριστικά γυαλιά του (τα οποία φοράει γιατί πάσχει από γλαύκωμα). Όμως, οι πιο αποκαλυπτικές λεπτομέρειες αφορούν τις προσωπικές του εμπειρίες, που καθόρισαν εκείνον και τη χαοτική δημιουργική πορεία του.
Ο συνεκτικός ιστός όλων αυτών είναι η μουσική. Κάθε κεφάλαιο χρησιμοποιεί ένα τραγούδι των U2 για να μας παρασύρει σε ένα μονοπάτι της μνήμης. «Είναι σαν 40 μικρές ιστορίες», λέει, «οπότε μπορείς να επιλέξεις τα κομμάτια που είναι ενδιαφέροντα, αν και θα ήθελα να ξεκινήσεις από την αρχή προς το τέλος, γιατί δούλεψα σκληρά για την αλληλουχία».
Είναι δύσκολο να βρεις κάποιον από τη γενιά μου που δεν έχει άποψη για τον Μπόνο, έναν σταρ που τον έχουν επαινέσει αλλά και λοιδορήσει για την ειλικρινή του αφοσίωση στον κοινωνικό ακτιβισμό. Όμως, δύσκολα θα σκεφτείς κάτι γι’ αυτόν που δεν το έχει ήδη σκεφτεί για τον εαυτό του. Πριν από την επίσκεψή μου, μου έστειλε μια αυτοσαρκαστική λίστα με εναλλακτικούς τίτλους για τα απομνημονεύματα του: 40 ιστορίες από έναν κοντό ροκ σταρ (πάντα ήταν κάπως νευρικός με το ύψος του, στο βιβλίο περιγράφει τον 18χρονο εαυτό του ως «έναν μαθητευόμενο ροκ σταρ που έχει ύψος 1,71 μ. και ορκίζεται ότι έχει ύψος 1,73»), Ο βαρύτονος που πιστεύει ότι είναι τενόρος (ένα αστείο που συνήθιζε να κάνει ο πατέρας του, που ήταν ερασιτέχνης τραγουδιστής όπερας) και Η έλλειψη προόδου του οδοιπόρου.
Ο ίδιος, όπως παραδέχεται, είναι πωλητής. Βρήκε το σήμα κατατεθέν του από νωρίς, στην εφηβεία του. Γεννημένος με το όνομα Πολ Ντέιβιντ Χιούσον, υιοθέτησε το παρατσούκλι που του κληροδότησε ένας άλλος παιδικός του φίλος, ο καλλιτέχνης Guggi – το οποίο είχε πάρει από ένα ντόπιο μαγαζί με βοηθήματα ακοής που το έλεγαν Bonavox. Η λέξη, που στα λατινικά σημαίνει «καλή φωνή», συμπτύχθηκε σε «Bono» και ένα αστέρι γεννήθηκε.
Μια εκκεντρική καρδιά
Το βιβλίο δεν ξεκινάει με τον ήχο του πλήθους, αλλά με την ενέδρα ενός σιωπηλού εκτελεστή. Ο Μπόνο γεννήθηκε με μια «εκκεντρική καρδιά»: «Σε μία από τις κάμαρες της καρδιάς μου», γράφει, «όπου οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν τρεις “πόρτες”, εγώ έχω δύο». Η αδυναμία αυτή εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο του 2016, όταν παραλίγο να διαρρηχθεί μια φυσαλίδα στην αορτή του και χρειάστηκε μια επέμβαση που θα του έσωζε τη ζωή, στη Νέα Υόρκη.
Μια εμπειρία τόσο κοντά στον θάνατο είναι μια καλή ευκαιρία για να κάνεις ανασκόπηση στη ζωή σου, του λέω. «Δεν ξέρω για πόσο καιρό θα υπάρχω εδώ γύρω», απαντά, «και όταν έχεις μια τέτοια εμπειρία, σου θυμίζει… Είμαι εντελώς ήρεμος…». Χάνεται για λίγο, αλλά αμέσως επιστρέφει στη μουσική. «Δεν έχω τον προφανή φόβο για τον θάνατο, όμως θα ήθελα να γράψω ένα καλό, αδυσώπητο, ηχηρό ροκ-εν-ρολ κομμάτι ακόμα».
Παρά την επιτυχία του, μόνο περιστασιακά τον έχει αποσυντονίσει το «κουτί της Πανδώρας» της φήμης το οποίο άνοιξε. Περιγράφει μια περίοδο, όπου σχεδόν έχασε τον εαυτό του. «Ένιωθα πάντα κάπως σαν υποκριτής σχετικά με το ροκ σταριλίκι, κάπως σαν να μην μπορούσα να χωρέσω σε αυτό το κουτάκι. Όμως, στη δεκαετία του ’90, σαν να παραέγινα καλός σε αυτό. Υποθέτω ότι θα μπορούσα να είχα μείνει με αυτά τα πλαστικά παντελόνια». Αναφέρεται στο λουκ του με το παντελόνι από απομίμηση δέρματος. Αυτό που τον έσωσε ήταν οι ακτιβιστικές καμπάνιες. «Θα έλεγα ότι αυτό που οι άνθρωποι λένε “σώζεις τον κόσμο” στην περίπτωσή μου ήταν “σώζω τον κ** μου”. Νομίζω η προδοσία θα ήταν απλώς να απολαμβάνεις το πόσο υπέροχο είναι ότι έγινες επιτέλους κάποιος που είναι μέρος του ροκ εν ρολ».
Εκείνη τη δεκαετία δεν τον είδα πολύ, αν και πέσαμε ο ένας πάνω στον άλλο μετά από παύση κάποιων ετών στο Ivy, το εστιατόριο στο Λονδίνο, την εποχή της ακμής του, όπου έτρωγα με μια φίλη. Δεν είχα δει ποτέ άνθρωπο να του πέφτει το σαγόνι κυριολεκτικά, μέχρι τη στιγμή που το σαγόνι της φίλης μου προσγειώθηκε στη σαλάτα του Καίσαρα που έτρωγε, όταν ο Μπόνο εμφανίστηκε στο τραπέζι μας δηλώνοντας ότι είναι ερωτευμένος μαζί μου από τότε που ήμασταν παιδιά. Φυσικά, δεν ήταν αλήθεια: αυτό ισχύει μόνο για την Άλι, τη γυναίκα του – όμως ήταν πολύ κολακευτικό, ειδικά αν σκεφτείς ότι λίγο πίσω είχε αφήσει τον Μπιλ Κλίντον να ξεφυλλίζει τον κατάλογο μόνος.
Μεγαλομανής και ακτιβιστής
Δύο δεκαετίες μετά, βολεμένοι στην αγαπημένη μας γωνιά του Finnegan’s, όπου ο Μπόνο έχει μεταξύ άλλων υποδεχτεί τη Μισέλ Ομπάμα, τον Μελ Γκίμπσον και τον Σαλμάν Ρουσντί, αναρωτιέμαι τι τον οδήγησε να γράψει ένα βιβλίο που αναμφίβολα θα φέρει αυξημένο ενδιαφέρον για την προσωπική του ζωή. «Δεν είναι εξομολογητικό», λέει. «Νομίζω πάει λίγο βαθύτερα. Είναι κάπως ανατομικό, η ανατομία των τραγουδιών και του τραγουδοποιού. Ένας ακτιβιστής. Ένας μεγαλομανής. Ένας οδοιπόρος. Ένας άνθρωπος που δεν θα φύγει από το μπαρ, εκτός κι αν του το ζητήσουν».
Το τελευταίο, με βάση την εμπειρία μου, ακούγεται σαν προειδοποίηση. Συνεχίζει: «Κατάλαβα ότι είχα, μεταφορικά και κάποιες φορές και κυριολεκτικά, τις γροθιές μου σφιγμένες για σχεδόν όλη μου τη ζωή. Είμαι μαχητικό άτομο. Κυνηγάω τα πράγματα. Και έπρεπε να μάθω να αφήνω τα πράγματα να συμβαίνουν. Να απαγκιστρώνομαι. Εν μέρει, έγραψα το βιβλίο για να εξηγήσω στον εαυτό μου και σε όποιον άλλο ενδιαφέρεται ότι είναι ΟΚ να ζεις διαφορετικές ζωές. Ότι αυτές οι ζωές δεν είναι αντικρουόμενες. Ότι μπορείς να είσαι ακτιβιστής και καλλιτέχνης. Όταν έχτιζα τους οργανισμούς, όπως την OΝΕ ή το RED, τους αντιμετώπισα σαν τραγούδια. Είναι σχετικά όμορφα δημιουργήματα. Επίσης, έγραψα το βιβλίο για να εξηγήσω στην οικογένειά μου τι έκανα με τη ζωή τους, γιατί ήταν εκείνοι που μου έδωσαν την άδεια να είμαι μακριά με τους U2 ή για να κάνω επαφές στο Κογκρέσο.
Η Άλι μού έδωσε αυτή την ευκαιρία και κάλυψε την απουσία μου στο σπίτι. Άρα, δεν γράφω απομνημονεύματα για το ροκ εν ρολ ή τα απομνημονεύματα ενός αναρχικού. Δεν γράφω τα απομνημονεύματα ενός ταξιδιώτη. Προσπαθώ να γράψω ένα γράμμα στη γυναίκα μου».
Ένα γράμμα στη γυναίκα του
Σε αυτή την προσπάθεια έχει επιτύχει. Η αλήθεια που αναδύεται από τις σελίδες του Surrender είναι η σημασία του 40χρονου γάμου του με την Άλι, με την οποία έχουν τέσσερα ενήλικα παιδιά: την ηθοποιό Ιβ και την ακτιβίστρια και μουσικό Τζόρνταν, οι οποίες γεννήθηκαν στο γύρισμα των ’90s, και τα δύο μιλένιαλ αγόρια, τον Τζον, ο οποίος είναι φοιτητής, και τον Ελάιζα, τον πολύ δραστήριο μπροστάρη του συγκροτήματος Inhaler. Με τα πάνω του και τα κάτω του –που στο βιβλίο υπονοούνται, αλλά δεν αναλύονται– το δέσιμό του με την Άλι έχει διαρκέσει. Πώς τα κατάφεραν για τόσο καιρό;
«Κοίτα», λέει ο Μπόνο. «Είναι φανταστική. Εν τω μεταξύ, δεν είναι απλώς ένα μυστήριο για μένα. Είναι μυστήριο για τις κόρες και τους γιους της. Όλοι μας προσπαθούμε να τη μάθουμε. Είναι ατελείωτα συναρπαστική. Είναι… γεμάτη σκανταλιά». Δεν παρουσιάζει την εικόνα ως απόλυτα τέλεια: «Δεν είναι ότι στην αγάπη μας δεν προέκυψαν μαύρες στιγμές, όμως βοηθήσαμε ο ένας τον άλλο σε εκείνα τα σημεία που ήταν δύσκολο να δούμε πού βρισκόμασταν. Η Άλι το ονομάζει “Η δουλειά της αγάπης”. Θα ευχόμουν να μη χρησιμοποιούσε τη λέξη “δουλειά”, γιατί νιώθω ότι υπονοείται και ένα επίθετο που μπαίνει δίπλα, το επίθετο “σκληρή”».
Ήταν άραγε διστακτικός στο να εκθέσει τη σχέση τους στον κόσμο; «Η ιστορία μου είναι και δική της ιστορία. Και είναι μια ιστορία αγάπης. Εκείνη μου είπε: «[σ.σ.: Το βιβλίο] κάνει τη μεταξύ μας σχέση κάπως δημόσια, οπότε καλύτερα άσε απέξω το πολύ συναίσθημα». Στο βιβλίο αναφέρει μια ατάκα της: «Μη με κοιτάς από χαμηλά ή από ψηλά. Κοίτα με στα ίσια. Είμαι εδώ». Αυτή η ατάκα, λέει εκείνος, «ακόμη μου κόβει την αναπνοή. Αυτή είναι η Άλι. Ήξερε ότι θα υπάρξουν δύσκολα νερά – όταν είσαι κάτω, στον πάτο της θάλασσας, δεν μπορείς να μείνεις για πολύ, πρέπει να βγεις στην επιφάνεια. Και αυτό κάναμε. Αν ένας από τους δύο χανόταν, ο άλλος τον έφερνε πίσω, και αυτός είναι ο τρόπος για μας. Νομίζω ότι στις σχέσεις, ανά διαστήματα, κάποιος θα αναλάβει τον έλεγχο, όμως μετά αλλάζεις με τον άλλο. Είναι αγώνας σκυταλοδρομίας».
«Μη με απογοητεύσεις»
Πάντως, τέσσερις δεκαετίες συνεχών περιοδειών και απουσίας, παρέας με σούπερ μόντελ στα πάρτι και ακτιβιστικών εκστρατειών σε όλο τον κόσμο, στη δική μου σχέση θα είχαν προκαλέσει πρόβλημα. «Αυτό που έχει ενδιαφέρον με την Άλι είναι ότι ποτέ δεν θα ήταν απλώς “του σπιτιού”», λέει. «Ποτέ δεν θα ήταν απλώς το κορίτσι μου ή απλώς η γυναίκα μου. Έτσι, αν ήμουν σπίτι, θα έπρεπε να είμαι παρών. Και στα ’80s υπήρξε μια περίοδος που ήμουν σπίτι, αλλά δεν ήμουν παρών. Και τότε νομίζω ήθελε “να την κάνει”. Και εκείνη και ο Edge, με τον οποίο είναι πολύ κοντά, μπορεί να είναι οι πιο πιστοί μου φίλοι “μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος”. Όμως και οι δύο με κοιτάζουν με το ίδιο βλέμμα, που λέει “μη με απογοητεύσεις”».
Μου λέει για την επέτειο γάμου τους των 40 ετών. «Καθόμασταν στο τραπέζι μιλώντας για το πώς παντρευτήκαμε όταν ήμασταν ακόμα παιδιά – εκείνη είχε μια μικρή κορδελίτσα που έγραφε “η ελευθερία σου θα έρθει μέσα στον γάμο σου”. Πράγμα που ήταν ασυνήθιστο, αλλά νομίζω ότι και για τους δυο μας ήταν αλήθεια. Και για όλα αυτά που η Άλι ήθελε να κάνει, είτε ήταν το να επιστρέψει στο πανεπιστήμιο, είτε να μάθει να πετάει αεροπλάνα, είτε η δουλειά της στην Αφρική [σ.σ.: Η Άλι είναι συνιδρύτρια δύο εταιρειών που λειτουργούν με ηθικές διαδικασίες παραγωγής, της Edun και της Nude Skincare], προσπάθησα να βεβαιωθώ ότι στην οικογένειά μας όλοι βοηθούσαμε να πραγματοποιηθεί και το δικό της όραμα, όχι μόνο το δικό μου».
«Η Iρλανδία μάς έσωσε»
Παραδόξως, έχουν καταφέρει να έχουν μια αρκετά ιδιωτική ζωή, κάτι που ο ίδιος αποδίδει στην ντόπια κοινότητα. «Νομίζω ότι η Ιρλανδία μάς έσωσε από τους εαυτούς μας, αν και δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι καλό για την Ιρλανδία, γιατί έχουμε ένα χρόνιο πρόβλημα, ότι περιφρονούμε την επιτυχία. Το έχεις δει. Σε αυτή την παμπ δεν έχει σημασία πόσα λεφτά έχεις στην τσέπη σου. Αν δεν είσαι αστείος, θα χασμουρηθούν στη μούρη σου. Οπότε νομίζω ότι η Ιρλανδία πραγματικά βοήθησε».
Είναι ξεκάθαρα περήφανος για την εξέλιξη της χώρας σε ένα κράτος πετυχημένο, εξωστρεφές, ευρωπαϊκό: «Ένας μικρός βράχος στον Ατλαντικό, που τον χτυπά ο κακός καιρός και κάποιες φορές οι κακότροποι γείτονες… Οι φυσικοί μας πόροι ήταν στην πραγματικότητα ένας λαός καλλιεργημένος και φιλόδοξος, κάτι που μεγέθυναν οι ιστορίες που λέγαν τα ξαδέρφια και οι συγγενείς που είχαν μεταναστεύσει στην άλλη άκρη του κόσμου. Οι ιστορίες που έφεραν πίσω. Και έτσι η Ιρλανδία έγινε κοσμοπολίτικη».
Ως ακτιβιστής για τη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας, δεν είναι τόσο εντυπωσιασμένος με τη Μεγάλη Βρετανία – ειδικότερα με το γεγονός ότι αθετεί τις δεσμεύσεις του 0,7% για τη διεθνή ανάπτυξη. «Μας λείπει η ηγεσία της Μεγάλης Βρετανίας πολύ. Είχε αυτή την ηθική δύναμη, επειδή και οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί ήταν αφοσιωμένοι ως ηγέτες. Το να βγαίνεις από την Ευρώπη είναι ένα πράγμα, όμως να αποχωρείς από όλο τον κόσμο; Δεν πιστεύω ότι αυτό είναι που θέλουν οι άνθρωποι στη Βρετανία για την πατρίδα τους». Κι αυτό είναι ό,τι κοντινότερο σε πολιτικό σχόλιο πρόκειται να πει.
Η ανάμνηση της μητέρας του
Ο Μπόνο μπορεί να λέει ότι το Surrender δεν είναι εξομολογητικό, όμως αυτή την αίσθηση δίνει, ειδικά στα κενά που αφήνει. Υπάρχει παντού μια βαθιά αίσθηση πένθους και τρυφερότητας προς τη μητέρα του, Άιρις. «Ο αδερφός μου ο Νόρμαν κι εγώ έχουμε πολύ λίγες αναμνήσεις από τη μητέρα μου, καθότι δεν γίνονταν συζητήσεις για εκείνη», λέει. «Ήταν υπερβολικά επίπονο. Απλώς σταματήσαμε να μιλάμε για εκείνη. Κι έτσι, εξαφανίστηκε».
Μια ιστορία από το βιβλίο υπογραμμίζει αυτόν τον συναισθηματικό αποκλεισμό. Το συγκρότημα βρίσκεται σε έναν χώρο πρόβας, κοντά στο νεκροταφείο όπου είναι θαμμένη η Άιρις, και καβγαδίζουν καθώς γράφουν το κομμάτι I Will Follow – μια σπαραξικάρδια κραυγή σε μια χαμένη αγάπη. «Το τραγούδι είναι για ένα παιδί που σκοπεύει να ακολουθήσει τη μητέρα του στον τάφο. Είναι ένα σημείωμα αυτοκτονίας», λέει ο Μπόνο. «Και κανένας μας δεν κάθισε να σκεφτεί ότι η Άιρις βρίσκεται 100 μέτρα από το σημείο όπου γίνεται αυτός ο καβγάς. Και εγώ δεν είχα ποτέ επισκεφθεί τον τάφο της, ενώ έκανα πρόβες τόσο κοντά της. Πόσο τρελό είναι αυτό;»
Μιλάει με τρυφερότητα για την Άιρις και τη συγκρίνει με τη γυναίκα του. «Ήταν πολύ πρακτικό άτομο. Έφτιαχνε ρούχα, μπορούσε να αλλάξει το βύσμα στον βραστήρα, τέτοια πράγματα. Η Άλι είναι κάπως έτσι. Αν έπρεπε να βρει έναν τρόπο όχι απλώς να πιλοτάρει ένα αεροπλάνο, αλλά και να το κατασκευάσει, θα το έκανε». Παρ’ όλα αυτά, γράφει για τη μητέρα του σαν μια ρομαντική ηρωίδα, με γελαστά μάτια και μπουκλωτές μαύρες τούφες, και μπορείς να νιώσεις την ταραχώδη συγκίνηση του θλιμμένου αγοριού. Η διαδικασία της συγγραφής έφερε την Άιρις και πάλι στο προσκήνιο. «Ήταν όμορφο το να γράφω για εκείνη, να τη συναντώ μέσα από το γράψιμο.
Όλες οι αναμνήσεις είναι γεμάτες χαρά. Τη θυμάμαι να προσπαθεί να με πειθαρχήσει και τον γείτονά μας να της λέει να χρησιμοποιήσει ένα μπαστούνι. Και εκείνη να με κυνηγάει στον κήπο, ενώ είμαι τρομοκρατημένος επειδή κρατάει αυτό το όπλο. Και ξαφνικά κοιτάζω προς το μέρος της κι εκείνη απλώς γελάει, δεν μπορεί με τίποτα να το πάρει στα σοβαρά».
Είναι προφανές ότι υπάρχει μια δυνατή σύνδεση ανάμεσα στον χαμό της μητέρας του και στο ξεκίνημα της ιστορίας αγάπης της ζωής του λίγο μετά, και δεν το αρνείται. «Το πνεύμα της δημιουργικότητας είναι πολύ θηλυκό. Και αν δεν το έχεις στη ζωή σου, έχεις ένα κενό που προσπαθείς να γεμίσεις. Με την Άλι σίγουρα υπήρχε κάποια διαδοχή των ευθυνών, αλλά είναι ασυγχώρητο για ένα αγόρι να προσπαθεί να μετατρέψει το κορίτσι του στη μητέρα του. Δεν θα την είχα γλιτώσει, εάν το είχα προσπαθήσει. Ωστόσο υπήρχε μια μετατόπιση αυτής της θηλυκής ενέργειας».
Η κόντρα με τον πατέρα του
Η σχέση με τον πατέρα του, Μπομπ, ξεκίνησε να έχει προβλήματα όταν πέθανε η μητέρα του. «Έχεις ήδη αυτές τις εφηβικές ορμόνες, δεν θα μπορούσαν να είχαν έρθει σε χειρότερο χρόνο για τον γέρο μου και εμένα. Το σπίτι έγινε ένας λιγότερο ασφαλής χώρος και για τους δυο μας όταν άρχισα να τον κοντράρω. Είναι μια ιστορία τόσο παλιά όσο και τα ελάφια. Απλώς παλεύεις με τα κέρατα». Οι εντάσεις στο σπίτι απέκτησαν νέο θέμα όταν, τον Σεπτέμβριο του 2000, ο αδερφός του Μπόνο, ο Νόρμαν, του τηλεφώνησε για να του αποκαλύψει ότι ο ξαδερφός τους, ο Σκοτ, ήταν στην πραγματικότητα ετεροθαλής αδερφός τους. Ο πατέρας του Μπόνο ήταν πάντα πολύ κοντά με τη νύφη της γυναίκας του. «Νομίζω πως υποσυνείδητα το ήξερα. Γιατί χτυπάει το τηλέφωνό μου και ο αδερφός μου λέει “καλό θα ήταν να καθίσεις κάτω. Θα σου πω κάτι για τον πατέρα μας, που απλώς δεν θα πιστέψεις”. Κι εγώ είπα: “Τι; Ότι ο ξάδερφός μου είναι αδερφός μου;”. Οπότε, δεν ξέρω, πρέπει να το ήξερα».
Ο Μπόνο μού λέει πώς ο φίλος του Τζιμ Σέρινταν, ο σκηνοθέτης της ταινίας My Left Foot, κάποτε του έκανε μια «πανέξυπνη» ψυχολογική ανάλυση για το πώς το ότι έγινε ροκ τραγουδιστής μπορεί να προήλθε από την οργή για τον πατέρα του (τον μπερδεμένο τραγουδιστή όπερας). «Είναι προφανές», του είπε ο Σέρινταν. «Τι ήθελε ο πατέρας σου; Να γίνει τραγουδιστής. Και εσύ θέλησες να του πάρεις την αγάπη του αυτή, όπως πιστεύεις ότι κι εκείνος πήρε την αγάπη σου, τη μητέρα σου, μακριά. Είναι εκδίκηση. Ένα είδος πατροκτονίας. Κάτι μέσα σου τον κατηγορεί για τον θάνατο της μητέρας σου». «Κι εγώ του είπα αποκλείεται, όχι, δεν τον κατηγορώ», λέει ο Μπόνο, «όμως ο Τζιμ είπε όχι, έτσι δουλεύει η ανθρώπινη ψυχολογία».
Ήταν μια στιγμή επιφοίτησης. Ο Μπόνο θυμάται, μέσα στα χρόνια, στιγμές επανασύνδεσης – μεταξύ των οποίων το ότι το 1985 στο Χιούστον, στη διάρκεια της συναυλίας, έριξε το φως του προβολέα πάνω στον πατέρα του, που καθόταν κοντά στην κονσόλα του ήχου. «Τον σύστησα από σκηνής. Είπα: “Για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, για πρώτη φορά στην πολιτεία του Τέξας… ο πατέρας μου, Μπομπ!”. Και ένας από τους προβολείς τον φώτισε, έτσι που μπορούσε να τον δει ολόκληρο το στάδιο. Και αυτός στάθηκε εκεί, σαν σκληρός τύπος. Όμως, αργότερα που ήρθε στα παρασκήνια, ήταν κάπως σοκαρισμένος και είδα ότι τα μάτια του ήταν κάπως κόκκινα. Και απλώνει το χέρι του, και άπλωσα κι εγώ το χέρι μου, και σκέφτηκα “να η στιγμή που περίμενα σε όλη μου τη ζωή, ο πατέρας μου θα μου πει ότι τα έχω καταφέρει ως τραγουδιστής”, και αυτός λέει με χαλαρή σοβαρότητα “είσαι πολύ επαγγελματίας”». Μέχρι τη στιγμή που ο Μπομπ πέθανε από καρκίνο, το 2001, «ήμασταν αρκετά φίλοι έτσι ώστε να μη νιώθω παραμελημένος», γράφει ο Μπόνο.
Και ενώ ο γιος του Μπόνο, o Ελάιζα, κάνει περιοδεία στη Μεγάλη Βρετανία με το συγκρότημά του, Inhaler, ρωτώ πόσο υποστηρικτικός ήταν σε αυτή την επιλογή καριέρας και αν φοβάται ότι πάντα οι U2 θα επισκιάζουν τις φιλοδοξίες του γιου του. Φαίνεται ένα ίχνος της ιστορικής ανταγωνιστικότητας πατέρα και γιου: «Οι Inhaler είναι πραγματικά φανταστικοί, αλλά ας μην του το κάνουμε πολύ εύκολο»!
Αυτογνωσία ή έπαρση;
Στο Surrender ο Μπόνο συχνά αναφέρεται στην αίσθηση ανασφάλειας που έχει. Όμως, όταν τον ρωτάω γι’ αυτό, σκύβει μπροστά, με μάτια που λάμπουν και με χαμόγελο εξομολογείται: «Αυτό το θέμα με την ανασφάλεια… προσφάτως ανακάλυψα ότι είναι επιδερμικό» και σκάμε και οι δύο στα γέλια. Ο Μπόνο είναι ένας άνθρωπος που διακατέχεται από απεριόριστη αυτογνωσία, αλλά συχνά και από την αντίστροφη ικανότητα να τη χρησιμοποιεί ως επιρροή.
Πίσω στο σπίτι, μου βάζει να ακούσω ηχογραφήσεις από το audiobook του Surrender. «Το Sgt Pepper’s των audioboks» ανακοινώνει (σ.σ.: αναφορά σε δίσκο των Μπιτλς), καθώς μου λέει ότι έχει επανεφεύρει τη φόρμα του ηχητικού βιβλίου. Το θέμα είναι ότι έχει δίκιο: υπάρχουν διάσπαρτα κομμάτια μουσικής, από τους U2 στον Ντίλαν και τους Undertones με τον σκληρό τους ήχο. Βέβαια, κάποιος άλλος θα είχε αφήσει τους υπολοίπους να μιλήσουν για την ευφυΐα του.
Μου θυμίζει ένα βράδυ, κάνα δυο δεκαετίες πίσω, όπου εμφανίστηκε σε ένα δείπνο με οικοδεσπότη έναν κοινό μας φίλο από το Δουβλίνο των ’70s, τον Μπομπ Γκέλντοφ. Ήταν μια διακριτική συγκέντρωση για οκτώ άτομα, προς τιμήν του πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ. Ο Μπόνο είχε αρνηθεί, στην αρχή, εξαιτίας υποχρεώσεων με ηχογραφήσεις, όμως αργά το βράδυ χτύπησε το κουδούνι και εισέβαλε στο καθιστικό, κουβαλώντας ένα κασετόφωνο και μια demo κασέτα. Είχε ένα καινούργιο τραγούδι των U2 να παίξει για τον πρωθυπουργό! Ο Γκέλντοφ, που είχε κάνει σοβαρές προμήθειες σε αστακό και καλό κρασί, το μόνο που μπορούσε πια να κάνει ήταν να υποχωρήσει και να δώσει τη σκηνή στον Μπόνο. Όλοι γέλασαν με το θράσος του. Είναι ένα άτομο που μπορεί να κάνει τα δικά του, όμως, αν κοιτάξεις τι έχει καταφέρει, είναι δύσκολο να είσαι επικριτικός.
700 εκατ. σε προγράμματα για το AIDS
Το αποτέλεσμα των ακτιβιστικών εκστρατειών του Μπόνο δεν έχει προηγούμενο. Μέχρι στιγμής, ο οργανισμός του, RED, έχει συγκεντρώσει 700 εκατ. για προγράμματα για το AIDS και πιο πρόσφατα για τη διαχείριση του Covid-19, ευεργετώντας πάνω από 245 εκατομμύρια ανθρώπους. Καθώς πλησίαζε το 2000, υποστήριξε το Jubilee 2000, μια υπέροχη ιδέα από έναν συνασπισμό ακτιβιστών για να μειωθεί το χρέος των φτωχότερων κρατών του πλανήτη. Το 2018, η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωσε ότι το χρέος 37 χωρών είχε ελαφρυνθεί κατά πάνω από 100 εκατ. δολάρια. Ως αποτέλεσμα, «η Παγκόσμια Τράπεζα υπολόγιζε ότι ακόμη 50 εκατ. παιδιά μπόρεσαν να πάνε σχολείο», γράφει ο Μπόνο.
Ο λόγος που του έφερα το βιβλίο του Μπουλγκάκοφ είναι ότι, εάν επρόκειτο να τον συγκρίνω με κάποιον λογοτεχνικό ήρωα, αυτός θα ήταν ο Μπεγκεμότ, ο μαύρος γάτος του Διαβόλου, που κάνει σκανδαλιές και προκαλεί δημιουργικό χάος γύρω του, ανάμεσα σε sold-out στάδια και συνεδριάσεις του ΟΗΕ, ανάμεσα σε απρόοπτα gigs στην Ουκρανία και στους πολιορκημένους κατοίκους του Σαράγεβο, με άφθονο χρόνο για παιχνίδι ενδιάμεσα.
Το μπάνιο για τους ξένους, στο σπίτι του, μαρτυρά τα περιπλανώμενα ενδιαφέροντά του. Είναι η νιρβάνα ενός κυνηγού αυτόγραφων. Οι τοίχοι, με γκράφιτι, φέρουν τις υπογραφές και την ευστροφία συγγραφέων («Δεν έχω βρει ακόμη αυτό που ζητάω [σ.σ. I still haven’t found what I’m looking for – αναφορά στο τραγούδι των U2], αλλά αυτό εδώ είναι πολύ κοντά», έχει γράψει ο Σαλμάν Ρουσντί), προέδρων (Α + Β = Γ, είναι ένα αινιγματικό παράδειγμα από τον Μπιλ Κλίντον), μουσικών («γράφω ανάμεσα στις ρωγμές», Μάικλ Στάιπ) και αρχιτεκτόνων (ο Ταντάο Άντο έχει αφήσει μια ζωγραφιά που καταλαμβάνει μεγαλύτερο μέρος του τοίχου από ό,τι της αναλογεί). «Είναι απλώς άνθρωποι. Μπορείς να διαλέξεις ένα βιβλίο από ένα ράφι βιβλιοθήκης και βρίσκεσαι αυτόματα στην παρέα ενός ανθρώπου που έχει αφιερώσει αρκετό χρόνο στο να σκέφτεται ορισμένα πράγματα. Τι μεγάλη χαρά! Οπότε, ας πούμε ότι εμένα με ενδιαφέρει η κλιματική κρίση και, επειδή είμαι ο τραγουδιστής των U2, έχω πρόσβαση σε έναν άνθρωπο ειδικό στο κλίμα. Το δέχομαι! Θα μπορούσα να διαβάσω το βιβλίο του, όμως, αντί γι’ αυτό, έχω πρόσβαση στη φυσική του παρουσία».
Οι απρόσμενοι σύμμαχοι
Χαρακτηριστικό της ακτιβιστικής του δράσης είναι η συμπόρευση απρόσμενων συνεργατών. Όμως, η ικανότητά του να κάνει επιτυχημένες εκστρατείες και να τις χρησιμοποιεί για να ενώνει όλο το πολιτικό φάσμα, έχει μια μεφιστοφελική ιδιοφυΐα. «Στην καρδιά της ζωής μου ως ακτιβιστή ήταν το να λέω στα αλήθεια ότι δεν χρειάζεται να ανήκω απαραίτητα μόνο στην αριστερά, όπου γεννήθηκα παραδοσιακά. Μπορώ να κάνω τη μετάβαση ανάμεσα στις πλευρές. Είναι ένα “σύνδρομο πολλαπλής προσωπικότητας”», παραδέχεται, «αλλά δεν κάνω απλώς βόλτες σε όλο το φάσμα – δεν είμαι ερασιτέχνης, έχω στέρεες βάσεις».
Στις εκστρατείες του έχει συνεργαστεί με κάπως αντισυμβατικά άτομα – κήρυκες κατά των εκτρώσεων, όπως ο Τζέσε Χελμς, ή Ρεπουμπλικάνους προέδρους όπως ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος. Ρωτώ σε ποιες από τις παραπάνω περιστάσεις ένιωσε πιο άβολα. «Θυμάμαι το αίσθημα της ναυτίας και του βυθίσματος όταν ήμουν στη Γένοβα για τους G8 [το 2001], όταν σκοτώθηκε ένας διαδηλωτής, ο Κάρλο Τζιουλιάνι. Στο εξώφυλλο μιας ιταλικής εφημερίδας την επόμενη μέρα υπήρχαν δύο φωτογραφίες: μία μετά τους πυροβολισμούς και μία με εμένα να χαμογελάω με τον Τόνι Μπλερ και τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Αυτό ήταν πριν ο Πούτιν γίνει επίσημα διαβολικός. Είχε κάνει ένα αστείο, για το αν μπορούσαμε με το Jubilee 2000 να βοηθήσουμε με την εξυπηρέτηση του χρέους της Ρωσίας. Γέλασα εγώ, γέλασε κι εκείνος. Αυτή ήταν η λήψη. Ήταν μια δύσκολη στιγμή για τους U2, ήταν δύσκολο να το δουν. Ξέρετε, να υπάρχει αυτή η μάχη στους δρόμους της Γένοβα και ο τραγουδιστής του συγκροτήματός τους να δέχεται φιλικά χτυπήματα στην πλάτη. Δεν είναι καλή εικόνα».
