ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ
Ο πατέρας ρωτάει: «Είσαι πούστης, γιε μου;». Είναι η φράση με την οποία ξεκινάει το νέο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη, Ψιλά γράμματα (εκδ. Καστανιώτη). Ο κεντρικός ήρωας, όμως, Μιχάλης Τσιούλης, 53 ετών, δεν αναμετριέται τόσο με τα φαντάσματα της σεξουαλικότητάς του, αλλά περισσότερο με την αδυναμία του να γίνει πρωταγωνιστής της ζωής του. Πάντοτε κάπως γκρίζος και διστακτικός, ζει στη σκιά του αδελφού του, που είναι επιτυχημένος διπλωμάτης, καθώς κι ενός θείου που πέθανε ηρωικά στον Εμφύλιο, χαμένος ο ίδιος κάπου στα «ψιλά γράμματα» της ζωής του. Η Καρυστιάνη παραδίδει έναν αληθινό αντιήρωα που αναμετριέται με την τρωτή του ύπαρξη, προσπαθώντας να μαζέψει, ίσως μάταια, τα κομμάτια μιας ζωής που δεν του χαρίστηκε.
Αν έπρεπε να χαρακτηρίσω κάπως το καινούργιο μυθιστόρημα του Νίκου Α. Μάντη, θα δυσκολευόμουν: ο συγγραφέας δημιουργεί στον Κιθαιρώνα (εκδ. Καστανιώτη) έναν εξωπραγματικό κόσμο όπου θεοί και θνητοί μπλέκονται σε ένα αλλοπρόσαλλο παραμύθι που πατάει στη μυθολογία για να μιλήσει για κάτι έξω από εμάς. Η γραφή του Μάντη, πάντοτε αποκαλυπτική, ξέρει να δημιουργεί συνθήκες και κόσμους που ζητούν την αφοσίωσή μας. Από τους μύθους εμπνέεται και ο Κώστας Ακρίβος στην Ανδρωμάχη (εκδ. Μεταίχμιο), με ωμέγα στον τίτλο, γιατί έτσι έπρεπε να τη λένε, γιατί δεν πολέμησε με έναν, αλλά με πολλούς άνδρες στη ζωή της.
Από τη μυθολογία στη σύγχρονη εποχή: μια οικογένεια που υποδέχεται ως νέο μέλος ένα προσφυγόπουλο αποτελεί τον πυρήνα της ιστορίας της Έλενας Μαρούτσου Το εξιλαστήριο θαύμα – Μια ιστορία σε 51 βαλίτσες (εκδ. Κίχλη). Μια τετραμελής ήδη οικογένεια, με δύο κορίτσια στην εφηβεία και δύο γονείς που κουβαλούν κι εκείνοι τα μπαγκάζια τους – ένα πολυεστιακό κομψοτέχνημα μιας ιδιαίτερης συνθήκης. Δροσερό, κεφάτο και, παρ’ όλα αυτά, ενδοσκοπικό είναι το μυθιστόρημα του Άρη Αλεξανδρή Πώς ο Ιγνάτιος Καραθοδωρής έχασε τα πάντα (εκδ. Μεταίχμιο). Γοργή αφήγηση, γοητευτικοί χαρακτήρες και μια ιστορία όσο γκροτέσκο χρειάζεται. Στο Τι δεν έχει πεθάνει (εκδ. Loggia) η Άρτεμις Ψιλοπούλου παίζει με τη μνήμη, τον έρωτα και όσα από μας έχουν απομείνει όταν όλα τα προσωπεία μας πέφτουν. Χαρακτήρες περίπλοκοι και ανίατοι. Στις ίδιες εκδόσεις συναντάμε και τον Βασίλη Τσιμπούκη, ο οποίος εκκινεί από τον συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα και δημιουργεί τον Συγκάτοικο, γεμάτο φρεσκάδα και εκκεντρικότητα.
Ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα μας περιμένει από την πρώτη κιόλας σελίδα του ιστορικού μυθιστορήματος Η Ελληνίδα σκλάβα (εκδ. Μελάνι) της Άννας Γρίβα. Ενώ η καταστροφή των Ψαρών το 1824 σέρνει χιλιάδες ανθρώπους στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Ανατολής, ένας Αμερικανός διπλωμάτης «αγοράζει», για να σώσει, τη Γαρυφαλλιά, μια ασθενική νεαρή κοπέλα που διψά για ελευθερία. Στη Μικρασιατική Καταστροφή πατάει ο Πάνος Καρνέζης στο μυθιστόρημά του Ο Λαβύρινθος, για να διηγηθεί την ιστορία ενός λαμπρού αντιήρωα που παλεύει με τους δικούς του δαίμονες και να χτίσει μια γοητευτική αλληγορία της ιστορίας του 20ού αιώνα. Το βιβλίο επανεκδόθηκε από τον Πατάκη.
Τέλος, μια περίεργη ιδέα είχε η Αμάντα Μιχαλοπούλου στη Μεταμόρφωσή της (εκδ. Καστανιώτη): Μια νέα γυναίκα που ζει σε έναν δυστοπικό μελλοντικό κόσμο μεταμορφώνεται σε άνδρα, προς μεγάλη έκπληξη και –ευθύς αμέσως– απογοήτευσή της. Σιγά σιγά όμως αρχίζει να ανακαλύπτει μια νέα πραγματικότητα, αυτήν του άλλου φύλου, και αντιλαμβάνεται πόσο δύσκολο είναι να είσαι γυναίκα – και πόσο τρομερή επιρροή και δύναμη έχει ένας άνδρας, ακόμη περισσότερο στον νέο αυτόν ζοφερό κόσμο.
Καζαντζάκης
Ο Ανήφορος γράφτηκε το 1946, αμέσως μετά το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
Ο μεγάλος συγγραφέας δεν προχώρησε ποτέ την έκδοσή του και έμεινε για δεκαετίες να φυλάσσεται στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στη Μυρτιά της Κρήτης. Στις 26 του περασμένου Οκτωβρίου, 65 χρόνια μετά τον θάνατό του, οι εκδόσεις Διόπτρα, που πρόσφατα απέκτησαν τα δικαιώματα του συνόλου του έργου του, προχώρησαν στην έκδοση του άγνωστου αριστουργήματος του Καζαντζάκη. Μαζί με αυτό επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα και τα Ο καπετάν Μιχάλης, Οι αδερφοφάδες, Ο βραχόκηπος και Ο φτωχούλης του Θεού. – Μαρία Αθανασίου
ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
Πολλές –ως συνήθως τα τελευταία χρόνια– οι συλλογές των διηγημάτων. Πρώτα επιλέγω το Ζαφείρη, μη φοβάσαι, πάρε μια βέσπα (εκδ. Ποταμός) και, ενώ δεν θα υποκριθώ καθόλου ότι ξέρω τη Θεσσαλονίκη, το βιβλίο μυρίζει Θερμαϊκό, για τους γνώστες. Οι βαθιά ονειρικές, γλαφυρές και εμπνευσμένες ιστορίες του Γιώργου Γκόζη με κάνουν να θέλω να πάρω το πρώτο τρένο, να τρυπώσω στα χουχουλιάρικα καφενεία, να ψάξω τους τοπικούς ήρωες. Νοσταλγική είναι η διάθεσή μου διαβάζοντας και το εξαιρετικό Μακρινές γειτονιές του Γιώργου Τούλα (εκδ. Πόλις) με τους ενδοσκοπικούς, μοναχικούς χαρακτήρες. Η αφορμή είναι ένας θάνατος, ένα φευγιό, για να γραφτούν ιστορίες με ανθρωπιά και ίσως, κάποιες φορές, θλίψη. Παραμένοντας στη Βόρεια Ελλάδα: Ο Αγαθοκλής Αζέλης μάς συστήνει μια βλαχόφωνη κοινότητα της Πίνδου του 20ού αιώνα που την έχουν ορίσει η μετανάστευση και η κινητικότητα. Στις Μυλόπετρες του χρόνου (εκδ. Μεταίχμιο) ο τόπος φωτίζεται μέσα από μια λιτή, λαμπρή αφήγηση, με πρωταγωνιστές μοναδικούς χαρακτήρες.
Ο Χάρης Βλαβιανός μεταφέρει στους Πλατωνικούς διαλόγους (εκδ. Πατάκη) κουβέντες μεταξύ ζευγαριών που κάτι μας θυμίζουν: τη δική μας αδυναμία επικοινωνίας. Θα μας ωθήσει να δούμε τις σχέσεις μας με μια ματιά ανάλαφρη, ευπρόσδεκτη, σαν να μας λέει ότι θα περάσετε έναν υπέροχο βίο, φτάνει να μην αλληλοσκοτωθείτε. Περνώντας σε κάτι πιο σκοτεινό, η Νίκη Τρουλλινού μεταφέρει στη Δημοκρατία των ονείρων (εκδ. Ποταμός) τη σκέψη ότι το υποσυνείδητό μας σβήνει τα όνειρα επειδή είναι δυσβάσταχτα. Η συγγραφέας, αναπόφευκτα, όταν περιγράφει τις νυχτερινές της περιπέτειες, μας βάζει σε σκέψεις: είναι η ζωή πιο σπαρακτική από τη γοητευτική διαφθορά της νύχτας;
Οι χαρακτήρες του Όσο περιμένεις να συμβεί του Γιάννη Τσίρμπα (εκδ. Guteneberg) θα μπορούσαν να είναι εσύ κι εγώ, παραπαίουν ανάμεσα στον βαθύ έρωτα και στη στεγνή ερωτική πράξη, είναι άστατοι και αγενείς με αυτούς που τους πλησιάζουν. Οι ιστορίες του διαδραματίζονται τότε που το ταχυδρομείο δεν ήταν το μέιλ, αλλά και τώρα που οι ηλεκτρικές σκούπες είναι ικανά ρομπότ και μιλάνε ακόμη και τουρκικά (αν και όχι ελληνικά). Ο προσωπικός τόνος προσδίδει μια ζεστασιά, τσιμπάει λίγο την καρδιά.
Ο Θράσος Καμινάκης επινοεί στη συλλογή του Τρία δεκαοκτώ (εκδ. Καστανιώτη) μερικούς ανατριχιαστικούς χαρακτήρες, τρομερά περίπλοκους, ανακατεύει την παιδικότητα με τη διαστροφή, δημιουργώντας κάτι που δεν μοιάζει με οτιδήποτε άλλο έχω διαβάσει φέτος. Οι σχεδόν δαιμόνιοι ήρωες είναι αποκομμένοι από τον κόσμο και βιώνουν μια δεύτερη πραγματικότητα που κατοικεί αιώνια στο μυαλό τους. Χτίζουν τις φυλακές τους, αλλά μόνο αυτοί έχουν το κλειδί. Αναζητήστε ακόμη τον Άνθρωπο που έχασε τον εαυτό του (εκδ. Καστανιώτη) του Βασίλη Δανέλλη για ένα ανατρεπτικό ταξίδι παρέα με τον Δον Κιχώτη ή τις ψυχές του ήρωά του που συγκαλούν ένα συμβούλιο. Όσο χρειάζεται σουρεαλιστικό για να μας παρασύρει στον δικό του ρυθμό.
Και, τέλος, στην Κύπρο: Στις 8 Οκτωβρίου 1949 εγκαινιάζεται με αγιασμό το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας της Λευκωσίας, ένα εντυπωσιακό κτίριο που έμελλε να αποκτήσει μεγάλη ιστορία. Εκεί διέμενε όλη η μπουρζουαζία της εποχής, πλούσιοι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, Εγγλέζοι αποικιοκράτες, ιεράρχες, κληρικοί, ο Γιούρι Γκαγκάριν και η Αλίκη Βουγιουκλάκη: εκτός από τα 93 δωμάτια, τους χώρους για διάβασμα, την αίθουσα χορού, την πελατεία την τραβάει ο μπάρμαν, που φτιάχνει ένα λαχταριστό, βασιλικό ποτό: το Brandy Sour. Οι 22 ιστορίες που γράφει η Κωνστάντια Σωτηρίου στο δικό της Brandy Sour (εκδ. Πατάκη) έχουν η καθεμία τον δικό της αφηγητή και όλες μαζί ξεδιπλώνουν πρωτότυπα την ιστορία ενός έθνους.
Έμπνευση Ταρκόφσκι
«Ο Θεός υπάρχει για να μην του ζητάς. Ο Θεός υπάρχει όταν δεν του ζητάς. Τα παζάρια δεν ανασταίνουν Θεό. Τον σκοτώνουν». Απόσπασμα από το Ο Χριστός στα χιόνια – Επτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι (εκδ. Άγρα). Εδώ, ο Παντελής Μπουκάλας κάνει την προσωπική του ανάγνωση στη φιλμογραφία και στον θεολογικό στοχασμό του Ρώσου σκηνοθέτη. Με προτάσεις κοφτές σαν ξυράφι, ταπεινό λόγο και βιβλικό τόνο, ο Έλληνας γραφιάς δίνει τη δική του ερμηνεία στις απαιτητικές απορίες που θέτει στα επτά έργα του ο Ταρκόφσκι. – Παντελής Τσομπάνης
