ΠΡΟΣΩΠΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
«Καλώς ή κακώς, ο Στίβεν Χόκινγκ είχε γίνει διασημότητα», γράφει ο Τσαρλς Σιφ, και αυτή η αμφίθυμη αποστροφή του λόγου συνοψίζει το ύφος της αποκαλυπτικής βιογραφίας που αποπειράται ο βραβευμένος συγγραφέας, με τον πολλά υποσχόμενο τίτλο Ο πραγματικός Χόκινγκ (εκδ. Μεταίχμιο). Πράγματι, στο πλούσιο αυτό ανάγνωσμα, η ζωή και η προσωπικότητα του υπερπροβεβλημένου επιστήμονα μπαίνουν σε ένα μικροσκόπιο, όπου η υπερβαρύτητα και η θεωρία των υπερχορδών βρίσκουν τη θέση τους δίπλα σε ωμές μαρτυρίες περί ανταγωνιστικότητας, εμμονής με τα στριπτιζάδικα και ιδιοτροπίες που σηκώνουν την κουρτίνα για να αποκαλύψουν έναν χαρακτήρα δύστροπο όσο και ανθρώπινο, περίπλοκο όπως το σύμπαν. Με ένα απόφθεγμα του Στίβεν Χόκινγκ («Θυμήσου να κοιτάς ψηλά στα αστέρια») ξεκινάει και το Ένα παιδί μετράει το σύμπαν (εκδ. Φουρφούρι), η τρυφερή και ανάλαφρη αφήγηση της ζωής του αστρονόμου Έντουιν Χαμπλ από την Ιζαμέλ Μαρίνοφ σε εικονογράφηση της Ντέμπορα Μαρσέρο. Στον πρόλογο του αείμνηστου Διονύση Σιμόπουλου, μαθαίνουμε ότι ο Χαμπλ κατόρθωσε να αποδείξει την ύπαρξη αστρικών κόσμων έξω από τον γαλαξία μας, αποκαλύπτοντας «μέσα σε μία νύχτα ότι το Σύμπαν είναι πολύ πιο τεράστιο απ’ ό,τι μπορούσαμε να φανταστούμε μέχρι τότε». Στον… αστερισμό της σύγχρονης επιστήμης, ο Τζέιμς Πόσκετ επιχειρεί να μετατοπίσει την προσοχή που είναι στραμμένη αποκλειστικά στις ευρωπαϊκές ανακαλύψεις. Μέσα από σχολαστική μελέτη, μας ταξιδεύει σε ολόκληρο τον πλανήτη, απαριθμώντας παραδείγματα σημαντικής συνεισφοράς σπουδαίων επιστημόνων από όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης (και τις μίνι βιογραφίες τους) αποδεικνύοντας, τελικά, πως Ο Δαρβίνος και ο Αϊνστάιν δεν ήταν μόνοι (εκδ. Διόπτρα). Καθηγητής στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών του Πρίνστον, ο Τζον φον Νόιμαν θρυλείται ότι ήταν ευφυέστερος από τους ενοίκους των γειτονικών γραφείων, Αϊνστάιν και Γκέντελ. Μια «αδιανόητη υπερδιάνοια» του οποίου οι μαθηματικές συνεισφορές, όπως σημειώνει στον Άνθρωπο απ’ το μέλλον (εκδ. Τραυλός) ο συγγραφέας Ανάνιο Μπατατσάρια, δείχνουν χρόνο με τον χρόνο τη μεγάλη προγνωστική τους δύναμη.
ΠΡΟΣΩΠΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
→ ΗΓΕΤΕΣ: Η ιστορία ενός 17χρονου δευτεροετούς στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων της Δανίας, που το 1863 αποδέχτηκε το Στέμμα της Ελλάδας και ορκίστηκε να τηρεί το σύνταγμα της χώρας μέχρι τον θάνατό του (από δολοφονική επίθεση το 1913 στη Θεσσαλονίκη) καταγράφεται εύληπτα και γλαφυρά στο Γεώργιος Α΄– Η διαδρομή του (εκδ. Καπόν), και μαζί της μια περίοδος όπου σημαντικά έργα, πολιτικές αναταράξεις και αρχιτεκτονική πρόοδος εκπέμπουν παράλληλα. Όλα τα παραπάνω βρίσκουν τη θέση τους στις σελίδες του λευκώματος της Αριστέας Παπανικολάου-Κρίστενσεν, ικανοποιώντας τη φιλομάθεια του αναγνώστη. Ο τελευταίος πρέπει να είναι έστω επιδερμικά μυημένος στην ιστορία του 20ού αιώνα για να εκμεταλλευτεί στο έπακρο την πυκνή αφήγηση του διάσημου ιστορικού Μισέλ Γουινόκ για τον στρατάρχη (και άλλοτε οραματιστή, σωτήρα, συσπειρωτή, νομοθέτη) Σαρλ Ντε Γκωλ (εκδ. Ποταμός), όπου η προσωπικότητα του σπουδαίου ανδρός σκιαγραφείται με ψυχραιμία και στοχασμό.
→ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ: Στον 20ό αιώνα, μια τρομακτική σχισμή στον χρόνο ανοίγει για να χωρέσει τις αφηγήσεις θυμάτων του ολοκληρωτισμού. Δύο Εβραίοι αυτόπτες μάρτυρες της τραγικής ιστορικής συγκυρίας διηγούνται εντελώς διαφορετικές ιστορίες με κοινό παρονομαστή τη διαρκή προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει το περιβάλλον του. Το Ζωή γεμάτη νόημα, ναι, γεμάτη νόημα (εκδ. Πατάκη) είναι η ζωή που πρόλαβε να ζήσει η Έττυ Χίλλεσουμ στο Άμστερνταμ. Το βιβλίο είναι ένα πολύτιμο παράθυρο, σε ενεστώτα χρόνο, στον τρυφερό κόσμο της συγγραφέως, στον οποίο μας προσκαλεί με γενναιοδωρία η ίδια. Μια έκδοση-κόσμημα (εξαιρετική η μετάφραση και το επίμετρο), με επιλογές από τα ημερολόγιά της από το 1941 έως το 1943, όπου ως 27χρονη Εβραιοπούλα «εν μέσω όλων αυτών των δεινών, είναι υπερβολικά προσηλωμένη στο να απολαμβάνει τη ζωή». Τον Ιούνιο του 1943, η Χίλλεσουμ μεταφέρεται στο στρατόπεδο του Βέστερμποργκ, από το οποίο δεν θα επιστρέψει ποτέ. Λίγο καιρό πριν, έχει μόλις ξεκινήσει η περιπέτεια του τετράχρονου τότε Αντώνη Μόλχο κάποια χιλιόμετρα μακριά, στη Θεσσαλονίκη, η οποία θα κρατήσει έως το 1945, οπότε θα μπορέσει να επιστρέψει επιτέλους στο σπίτι του. Την ιστορία διηγείται ο ίδιος –στα 83 πλέον χρόνια του– με την εγγύτητα του πρωταγωνιστή, τη μεθοδικότητα του ιστορικού, την ψυχραιμία του σκεπτόμενου ανθρώπου. Έτσι, η Κοινοτοπία του kαλού (εκδ. Πατάκη) είναι κάτι παραπάνω από την αφήγηση ενός αγοριού που για δύο χρόνια μια «ανθρώπινη αλυσίδα αποτελούμενη από άτομα που δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους και δεν είχαν συντονίσει τη δράση τους» ύφαναν ένα δίχτυ προστασίας γύρω από τον ίδιο, αψηφώντας τον κίνδυνο που ενείχε, εκείνη την εποχή, το να προσφέρεις κρησφύγετο σε ένα Εβραιόπουλο.
Στον αντίποδα της αισιοδοξίας των παραπάνω είναι η πλήρης και συστηματική μελέτη πάνω στη σκέψη και τη δράση του «Άγγελου του θανάτου», Γιόζεφ Μένγκελε. Το Μένγκελε (εκδ. Gutenberg) υπογράφει ο Ντέιβιντ Μάργουελ, επικεφαλής ερευνητής του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, που το 1985 ανέλαβε τη διεθνή έρευνα εντοπισμού του ώστε να έρθει αντιμέτωπος με τον νόμο. Η αναζήτηση καταγράφεται μαζί με πλήθος στοιχείων για το πραγματικό πρόσωπο ενός από τους πιο σκοτεινούς χαρακτήρες στην παγκόσμια ιστορία. Ο ακαδημαϊκός Στυλιανός Περράκης στον πρόλογο του δικού του βιβλίου, Η Απίθανη Ηρωίδα (εκδ. Επίκεντρο), το οποίο με επίπονη έρευνα χαρτογραφεί την ιστορία της Λέλας Καραγιάννη και τη συνεργασία της με τις Βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες κατά τη διάρκεια του ΒΠΠ, το θέτει επιτυχημένα: «Τέτοια γεγονότα είναι συναρπαστικά να γράφεις και να διαβάζεις γι’ αυτά, αλλά είναι κόλαση να τα ζεις».
ΖΩΗ ΣΑΝ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Η μοναδική (εκδ. Πατάκη) είναι ο τίτλος που διάλεξε η συγγραφέας Ανν Πλανταζενέ για την απολαυστική βιογραφία που έγραψε για τη Μαρία Καζάρες, την καλλιτέχνιδα και επί 16 χρόνια κρυφή σύντροφο του Αλμπέρ Καμί – και είναι ένας τίτλος που αρμόζει στην σαρωτική προσωπικότητα της Καζάρες. Περισσότερο σαν μυθιστόρημα κυλά η αφήγηση της ζωής του διάσημου και αυτοκαταστροφικού σκακιστή Αλεξάντρ Αλιέχιν, Ρώσου με γαλλική υπηκοότητα, στη σκιά της επέλασης των Ναζί. Η Διαγώνιος Αλιέχιν (εκδ. Μεταίχμιο) του Αρτούρ Λαρού διαβάζεται και σαν κατασκοπικό μυθιστόρημα. Στις Τρεις αδερφές (εκδ. Κλειδάριθμος) της Χέδερ Μόρις, η μυθιστορηματική ζωή των αδερφών Μέλερ κυλά απνευστί, από τα παιδικά τους χρόνια στη Σλοβακία μέχρι την επανένωσή τους στο Άουσβιτς και το ταξίδι τους στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ: μόνο τους μέλημα είναι να κρατήσουν την υπόσχεση που έδωσαν πριν από χρόνια στον πατέρα τους: να παραμείνουν ενωμένες ό,τι κι αν συμβεί. Ο Θωμάς Κοροβίνης στον Μπέμπη (εκδ. Άγρα) δανείζεται το πρώτο πρόσωπο και μιλάει εξ ονόματος του λαϊκού μουσικού Δημήτρη Στεργίου, σε μια αφήγηση ζωής πυκνή από αναρίθμητες αναφορές σε πρόσωπα, τραγούδια, ιδιωματισμούς και ιστορίες της εποχής.
ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑ
Πύρρος, με το μικρό μου όνομα (εκδ. Παπαδόπουλος). Ο Νίκος Ευσταθίου κατέγραψε με εύληπτη δεινότητα το αληθινά συναρπαστικό μονοπάτι του ήρωα που για χρόνια «πάλευε μόνος του, σηκώνοντας τη μία μπάρα μετά την άλλη, κυνηγώντας ένα άπιαστο όνειρο απέναντι σε όλες τις προσδοκίες». Ένα γάργαρο ταξίδι σε μια διαδρομή στρωμένη με απογοητεύσεις, υποτίμηση, πείσμα και αγάπη, που φωτίζει, εκτός από το αξιοσημείωτο βάθος της προσωπικότητας του Πύρρου Δήμα, τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που σημάδεψαν τη διαδρομή του σε Αλβανία και Ελλάδα.
ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ
Στο Ένα παιδί μεγαλώνει στην Αθήνα (εκδ. Μεταίχμιο) ο Νίκος Βατόπουλος, με βάση το ημερολόγιο που κρατούσε ο πατέρας του από το 1934 έως το 1944, καταγράφει και συντηρεί μια σημαντική κληρονομιά της καθημερινότητας στην προπολεμική και κατοχική Αθήνα, η οποία κρατάει για τον εαυτό της πρωταγωνιστικό ρόλο. Όπως παρατηρεί ο συγγραφέας, «ο τρόπος που βιώθηκε ο πόλεμος ορίζει και τον τρόπο σύνδεσης με την πόλη». Με πολλαπλές αφετηρίες, το Σπίτια και άνθρωποι (εκδ. Καπόν) του Κώστα Μ. Σταματόπουλου σκιαγραφεί τη δυσδιάλυτη σχέση όντος και στέγης που ανέπτυξε ο συγγραφέας με τα σπίτια που κατοίκησε στην Αθήνα, στο Φάληρο, στην Πάτμο, στη Γαλλία κ.α.
Αυτοβιογραφία ενός δωρικού
Ο Ισαάκ Μπασέβιτς Σίνγκερ ήταν ένας τυχερός άνθρωπος για δύο λόγους: πρώτον, απέφυγε τα κρεματόρια του Χίτλερ και, δεύτερον, κατόρθωσε στον μακρύ βίο του να κατακτήσει μεγαλοπρεπώς τα εργαλεία της τέχνης του. Η καθοριστική στιγμή, το turning point, ήταν η μετανάστευσή του στην Αμερική, σε ένα μέρος ελκυστικό και απωθητικό την ίδια στιγμή, όπως είναι κάθε εξορία. Στην απολαυστική αυτοβιογραφία του Έρωτας και εξορία (εκδ. Δώμα), ο Σίνγκερ αφηγείται την οικουμενική περιπέτεια του ξεριζωμένου και τη σταδιακή μεταμόρφωσή του σε δωρικό δημιουργό. Ο εξόριστος γιος του ραββίνου παλεύει διαρκώς με τον εβραϊσμό του, αλλά τελικά κερδίζει στο πεδίο της λογοτεχνίας. Γράφει με ένα υπέροχα απέριττο ύφος σελίδες που σε καλούν να διαβάσεις ξανά και ξανά. Με σωστή δόση βιώματος, δράσης και στοχασμού, ο Σίνγκερ αποκαλύπτεται όσο πρέπει και μας παραδίδει ένα βιβλίο σπάνιας λιτότητας και ομορφιάς. – Μανώλης Ανδριωτάκης
