Κείμενο: Dan Cairns / The Times / News Licensing / Aπόδοση: Γιώργος Τσίρος
Ποπ τραγουδιστές που έχουν γεμίσει ράφια με τα Γκράμι τους, αστέρες του σινεμά που έχουν γευτεί τον θρίαμβο στα Όσκαρ, καθώς και θεατρικοί ηθοποιοί με βραβεία Oλίβιε στο βιογραφικό τους μπορεί συχνά να αντιμετωπίζουν την επιτυχία με μια αμφιθυμία που προκαλεί έκπληξη σ’ εμάς, τους κοινούς θνητούς. Κανείς όμως δεν το «τερμάτισε» στον βαθμό που έκανε ο μουσικός παραγωγός Ρικ Ρούμπιν, όταν το Licenced to Ill, το θρυλικό πλέον ροκ-ραπ ντεμπούτο άλμπουμ των Beastie Boys, του οποίου υπήρξε συμπαραγωγός, εκτοξεύτηκε στην κορυφή των αμερικανικών τσαρτ το 1986. «Κάποιος συνεργάτης με είχε πάρει τηλέφωνο και μου είχε πει “έχεις το Νο 1 άλμπουμ στη χώρα, πώς αισθάνεσαι;”», θυμάται ο 59χρονος σήμερα Ρούμπιν. «Του απάντησα ότι δεν έχω υπάρξει λιγότερο χαρούμενος στη ζωή μου».
Το Licensed to Ill, παρ’ όλα αυτά, συνέχισε να πουλάει μέχρι που κατέρριψε το φράγμα των 10 εκατομμυρίων δίσκων στις ΗΠΑ. Για τον Ρούμπιν ήταν η εντυπωσιακή εκκίνηση μιας πορείας δεκαετιών, κατά την οποία υπήρξε παραγωγός ή συμπαραγωγός πολλών ακόμη κολοσσιαίων άλμπουμ, με πωλήσεις δεκάδων εκατομμυρίων, από καλλιτέχνες όπως οι Public Enemy, Slayer, Red Hot Chili Peppers, Cult, System of a Down, Shakira, Johnny Cash, Tom Petty, Jay-Z, Adele και άλλοι.
Βλέποντάς τον από κοντά, διαπιστώνω πόσο πολύ φέρνει ως φυσιογνωμία στον Καρλ Μαρξ ή στον αλησμόνητο χαρακτήρα του βαρετού προφήτη που υποδυόταν ο Μάικλ Πέιλιν στην ταινία των Μόντι Πάιθονς Ένας προφήτης… μα τι προφήτης! Με μια γενειάδα που θυμίζει λευκό χείμαρρο και τα αραιωμένα πλην όμως ακατάστατα μαλλιά του, δίνει την εντύπωση ινδουιστή ασκητή. Kαθόμαστε σε ένα αχανές σαλόνι στο δυτικό Λονδίνο, στο βάθος ακούγεται μια μελωδία του Μπαχ και μου είναι αδύνατο να πιστέψω ότι ο άνδρας που έχω απέναντί μου είναι ο νεαρός από το Λονγκ Άιλαντ που ίδρυσε στον φοιτητικό κοιτώνα του στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης την πρωτοποριακή δισκογραφική εταιρεία του χιπ χοπ, την Def Jam, βάζοντας «φωτιά» στα τσαρτ. Αυτά ανήκουν στο παρελθόν, λέει ο Ρούμπιν. Τώρα πια έχει «μαλακώσει».
«Πλέον έχω οικογένεια και μια υπέροχη ζωή έξω από την τέχνη. Παλιότερα, τα πάντα ήταν τέχνη. Θυμάμαι να δουλεύω με κάποιον καλλιτέχνη και να έρχονται Χριστούγεννα και να μην μπορώ να καταλάβω γιατί δεν ήθελε να δουλέψει τα Χριστούγεννα. “Έχουμε δουλειά να κάνουμε”, έλεγα. “Είναι απλώς μια μέρα σαν όλες τις άλλες!” Κυριολεκτικά εργαζόμουν επτά ημέρες την εβδομάδα για χρόνια, ποτέ δεν πήγα διακοπές ούτε και ήθελα. Δεν σκεφτόμουν με αυτούς τους όρους. Το όνειρό μου ήταν να δημιουργώ. Τα πρώτα είκοσι χρόνια της καριέρας μου δεν είχα άλλες εμπειρίες εκτός από το να βρίσκομαι σε ένα ανήλιαγο στούντιο και να κάνω μουσική».
Για να μου δώσει να καταλάβω σε ποιο βαθμό η εργασιομανία του είχε αποκλείσει καθετί άλλο απ’ τη ζωή του, μου λέει ένα ανέκδοτο: «Ήταν η περίοδος που ηχογραφούσαμε το 99 Problems του Jay Z στο στούντιο που έχω στο σπίτι μου στο Χόλιγουντ. Επάνω, στην κατοικία, γινόταν μια εκδήλωση για το Θιβέτ, την οποία είχε οργανώσει ο Mike D των Beastie Boys. Aν δεν κάνω λάθος, πρέπει να παρίστατο και ο Δαλάι Λάμα. Και ο Τζόνι Κας πρέπει να έμενε στο σπίτι μου εκείνη την εποχή. Έχει περάσει τόσος καιρός, που δεν θυμάμαι λεπτομέρειες. Όλα είναι κάπως θολά. Όλη μου η προσοχή ήταν στραμμένη σε ό,τι συνέβαινε μέσα στο στούντιο».
O Ρούμπιν βρίσκεται στο Λονδίνο με αφορμή την επερχόμενη έκδοση του πρώτου του βιβλίου που τιτλοφορείται Η δημιουργική πράξη: Ένας τρόπος ύπαρξης (The Creative Act: A Way of Being). Επ’ ουδενί δεν πρόκειται για αποκαλυπτικά απομνημονεύματα – περισσότερο είναι ένα ενδιαφέρον έργο διαλογισμού, που συνδυάζει στοιχεία πρακτικού οδηγού και σημειώσεων προς τον εαυτό του. Yπάρχουν κεφάλαια με τίτλους όπως Σπόροι, Σπάζοντας την ομοιογένεια και Κυκλώνοντας τον κεραυνό, τα οποία αναφέρονται στη συνεργασία, στην απελευθέρωση της δημιουργικής διαδικασίας και στην προσήλωση στην αρχή ότι «η τέχνη είναι πάνω απ’ όλα», όπως το θέτει ο ίδιος. Ο Ρούμπιν είναι διάσημος για πολλούς λόγους και ένας από αυτούς είναι ότι είχε απορρίψει τη δουλειά μιας από τις πιο επιτυχημένες τραγουδίστριες όλων των εποχών, της Adele.
Οι δυο τους είχαν συνεργαστεί στο στούντιό του στο Μαλιμπού για την ηχογράφηση του δεύτερου άλμπουμ της, 21, που πούλησε πάνω από 33 εκατομμύρια δίσκους παγκοσμίως και στη συνέχεια εκείνη τον κάλεσε να ακούσει μια ανολοκλήρωτη βερσιόν της επόμενης δουλειάς της. Στον Ρούμπιν, όμως, δεν άρεσε αυτό που άκουγε και δεν μάσησε τα λόγια του. Της είπε ότι τα τραγούδια στερούνταν αυθεντικότητας και τη συμβούλεψε να αρχίσει από την αρχή, όπως και έκανε. Το άλμπουμ με τίτλο 25 τελικά κυκλοφόρησε γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία, αλλά εκείνη αναφέρθηκε δημοσίως στο πόσο την είχε σοκάρει η τοποθέτησή του. «Ακούγοντάς τον, δεν μπορούσα να καταλάβω αν αυτό που ένιωθα ήταν συντριβή, αν θα ξεσπούσα σε λυγμούς… Και μετά του είπα ότι δεν πίστευα τον εαυτό μου κι ότι δεν μου προκαλούσε έκπληξη το ότι μου είχε μιλήσει έτσι».
Ο Ρούμπιν υπερασπίζεται σθεναρά την προσέγγισή του, τόσο στην περίπτωση της Adele όσο και σε άλλους καλλιτέχνες με τους οποίους έχει συνεργαστεί. «Ο ρόλος ενός παραγωγού είναι να κρατάει το τρένο στις ράγες και εγώ δεν είμαι αυτό. Το φυσιολογικό σε αυτή τη δουλειά είναι να συμπληρώνεις τα κουτάκια με τις εκκρεμότητες και να τηρείς τις προθεσμίες, και αυτό δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από τη δική μου φιλοσοφία. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να κάνουμε ό,τι καλύτερο, εξαντλώντας όλες μας τις δυνατότητες. Ακόμη και οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται μόνο για τις προθεσμίες και γίνονται έξαλλοι όταν υπερβαίνεται ο προβλεπόμενος χρόνος στο στούντιο, θα καταλάβουν ότι είναι προς όφελος όλων αν το τελικό αποτέλεσμα είναι το καλύτερο δυνατό. Θα είναι καλύτερο για τους καλλιτέχνες, για την εταιρεία, για τους μάνατζερ, για όλους τους εμπλεκομένους, παρόλο που μπορεί να μην τους βρίσκει πάντα σύμφωνους».
Τον περασμένο Οκτώβριο, ο Ρούμπιν είχε συμμετάσχει στη ραδιοφωνική εκπομπή Desert Island Discs του BBC4, όπου οι καλεσμένοι μοιράζονται με το κοινό τα τραγούδια και το βιβλίο που θα ήθελαν να έχουν μαζί τους αν ναυαγούσαν σε κάποιο ερημικό νησί. Τότε είχε μιλήσει με πολύ συγκινητικό τρόπο για τον προσωπικό του αγώνα με την κατάθλιψη. Ένα από τα τραγούδια που είχε επιλέξει ήταν το Across the Universe των Beatles, με τον θρυλικό στίχο του Λένον «Nothing’s going to change my world» (τίποτε δεν θα αλλάξει τον κόσμο μου). «Τι σκέφτεσαι όταν το ακούς αυτό;» με ρωτάει. Tου απαντώ ότι η δική μου ερμηνεία είναι πως ο Λένον έχει έναν πυρήνα ως προσωπικότητα και πως τίποτα –ούτε η μπιτλομανία, ούτε οι εντάσεις στο συγκρότημα, ούτε η στοχοποίηση του ιδίου και της Γιόκο– δεν μπορούσε να τον αγγίξει. Είναι χαρακτηριστικό, και κάπως λυπηρό, ότι ο Ρούμπιν διαβάζει τον στίχο αρκετά διαφορετικά και το σχόλιό του συνδέεται και με την αρχική του αντίδραση για την επιτυχία των Beastie Boys. «Εγώ, ακούγοντας αυτό, το εκλαμβάνω ως μια τραγική δήλωση. Αυτό που με κάνει να αισθάνομαι είναι ότι τίποτε δεν θα με κάνει να νιώσω καλύτερα. Αυτή είναι η δική μου εμπειρία ζωής. Τώρα νιώθω καλά, αλλά κατά κανόνα είμαι κυκλοθυμικός. Ακόμα δεν ξέρω πώς να διαχειριστώ τη ζωή.
Η δημιουργική συνθήκη είναι εκεί όπου αισθάνομαι ασφαλής, αλλά είναι και η πηγή άγχους μου. Δεν ξέρω πού αρχίζει και πού τελειώνει η αληθινή ζωή. Αλλά το γεγονός ότι μπορώ να παραδεχτώ αυτά που δεν γνωρίζω, με φέρνει πιο κοντά στο να λύσω τον γρίφο απ’ ό,τι είναι κάποιος που θεωρεί πως τα πάντα είναι ξεκάθαρα και λυμένα».
Ο Ρούμπιν κατείχε επί πέντε χρόνια, από το 2007 ως το 2011, μία από τις θέσεις προέδρου στη δισκογραφική εταιρεία Columbia Records, με ανάμεικτα αποτελέσματα. Η εμπειρία επιβεβαίωσε αυτά που ήδη αισθανόταν για τη διαπάλη της τέχνης με το εμπόριο: αποφάσισε να εγκαταλείψει αυτή τη θάλασσα με τους καρχαρίες που είναι η μουσική βιομηχανία και να επιστρέψει στη Shangri-la, το στούντιό του, και στην εργασία του, που είναι να ενεργοποιεί και να διευκολύνει τη δημιουργία και όχι να παριστάνει τον κόλακα. Είναι ένας από τους πιο επιτυχημένους μουσικούς παραγωγούς όλων των εποχών. Κατά πόσο νιώθει επιτυχημένος ή το αν η αναγνώριση αυτή του προσφέρει γαλήνη, είναι άλλα ζητήματα.
Η Δημιουργική πράξη βρίθει συμβουλών και αφορισμών. Άλλοι στη θέση του Ρούμπιν θα γέμιζαν τα βιβλία τους κατονομάζοντας τους διάσημους που ξέρουν και εξυμνώντας τον εαυτό τους για τα κατορθώματά τους. Το γεγονός αυτό τον οδηγεί στο να παραδεχτεί, για πρώτη φορά στην κουβέντα μας, ότι υπό μία έννοια «το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε εμένα τον ίδιο. Θα ευχόμουν να το είχα όταν ήμουν νέος, αλλά τώρα συνειδητοποιώ ότι στην πραγματικότητα είναι γραμμένο για μένα. Διαβάζω τώρα τις τελικές διορθώσεις του κι άλλες φορές σκέφτομαι “ναι, έτσι έχουν τα πράγματα” κι άλλες λέω “ουάου, δεν ήξερα ότι κατέχω αυτή τη γνώση”».
Δεν αναφέρεται στην αμφιβολία του για το αν ο Δαλάι Λάμα κάποτε βρισκόταν στο σπίτι του. Αν και θα μπορούσε. Τα ανήλιαγα δωμάτια προσφέρουν όντως ένα καταφύγιο, αλλά μπορεί να είναι και παγίδες.
Το βιβλίο The Creative Act: A Way of Being κυκλοφορεί στην Αγγλία από τις εκδόσεις Canongate και στις ΗΠΑ από την Penguin Press στις 17 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο και σε Kindle από τo Αmazon.
→ ΕΞΙ ΑΛΜΠΟΥΜ-ΣΤΑΘΜΟΙ
Run-DMC Raising Hell (1986)
Το τρίτο άλμπουμ του τρίο από το Queens και το πρώτο πολυ-πλατινένιο στην ιστορία του χιπ χοπ πρόσφερε ένα τρομερό σερί επιτυχιών στον Ρούμπιν, με αιχμή του δόρατος το Walk This Way, σε συνεργασία με τους Aerosmith.
Beastie Boys Licensed to Ill (1986)
Ένα από τα άλμπουμ με τις ταχύτερες πωλήσεις στα χρονικά της αμερικανικής δισκογραφίας, το ντεμπούτο των Beastie Boys, παραμένει έως σήμερα ένα masterclass του Ρούμπιν για το τι μπορεί να επιτευχθεί όταν οι κανόνες πάνε περίπατο και βασιλεύουν η απόλυτη αναρχία και η δημιουργική «αλχημεία».
Red Hot Chili Peppers Blood Sugar Sex Magik (1991)
Η πρώτη συνεργασία των Καλιφορνέζων με τον Ρούμπιν ήταν και το άλμπουμ που τους καθιέρωσε, με τεράστιες επιτυχίες όπως τα Under the Bridge και Give It Away και πωλήσεις άνω των 7 εκατομμυρίων μόνο στις ΗΠΑ.
Johnny Cash American Recordings (1994)
To πρώτο μιας σειράς έξι άλμπουμ που αναβίωσαν την καριέρα του θρυλικού τραγουδιστή, φτιαγμένο από τα πιο απλά «υλικά» –μια κιθάρα και τη φωνή του–, αποτελεί μια υπέροχη συλλογή διασκευών και πρωτότυπων κομματιών.
Adele 21 (2011)
Ο Ρούμπιν ήταν ένας από τους επτά παραγωγούς στο άλμπουμ που έσπασε ρεκόρ πωλήσεων και πολλά από τα κομμάτια του τελικά δεν συμπεριλήφθηκαν. Παρ’ όλα αυτά, έβαλε τη σφραγίδα του σε τέσσερα από τα έντεκα κομμάτια ενός δίσκου που πούλησε πάνω από 33 εκατομμύρια…
Kanye West Yeezus (2013)
H βασανιστική κυοφορία του άλμπουμ και οι ατελείωτες μείξεις επί μείξεων των κομματιών οδήγησαν στο να κληθεί ο Ρούμπιν να σώσει την κατάσταση στο παρά πέντε, ως εκτελεστικός παραγωγός. Ακολούθησαν μερόνυχτα αγρύπνιας στο στούντιο, για να προκύψει ο τελευταίος σημαντικός δίσκος στην καριέρα του Γουέστ.
A day in the life
Όταν ο Ρικ συνάντησε τον Πολ
— ΒΥΡΩΝ ΚΡΙΤΖΑΣ
Αν ο Ρικ Ρούμπιν είναι διάσημος, μεταξύ άλλων, για την ικανότητά του να ανασταίνει καλλιτέχνες στo ναδίρ της καριέρας τους (Aerosmith, Τζόνι Κας, Metallica, Strokes), υπάρχει κάποιος που δεν έχει καμία ανάγκη να αναστηθεί. Η μίνι σειρά ντοκιμαντέρ McCartney 3, 2, 1 παρουσιάζει τη συνάντησή του με τον ζωντανό θρύλο Πολ Μακάρτνεϊ σε έξι επεισόδια συνολικής διάρκειας τριών ωρών. Ασπρόμαυρο, μίνιμαλ, γυρισμένο με φώτα που ρίχνουν ποιητικές σκιές στα πρόσωπα, το ντοκιμαντέρ αυτό του 2021 έχει βαθμολογία 8,7 στο IMDB και συν τοις άλλοις έχει εμπνεύσει ένα απολαυστικό meme, όπου οι δύο γκουρού ακούν δήθεν ένα τραγούδι του death metal συγκροτήματος Cannibal Corpse.
Το στοιχείο που κάνει ξεχωριστό το McCartney 3, 2, 1 αποτελεί παράλληλα το εγγενές μειονέκτημά του: ο Ρικ Ρούμπιν δεν είναι δημοσιογράφος. Δεν είναι συνεντευξιαστής. Σε πολλά σημεία αρκείται στο να λέει «ουάου» και να γνέφει καταφατικά, μαγεμένος από τις διηγήσεις. Βέβαια, εδώ που τα λέμε, το ίδιο θα κάναμε κι εμείς αν είχαμε απέναντί μας τον Μακάρτνεϊ – και ίσως η διακριτική παρουσία του Ρούμπιν να είναι τελικά μια σοφή στάση. Άλλωστε οι καλύτερες στιγμές του ντοκιμαντέρ δεν έρχονται μέσα από εξομολογήσεις ή αποκαλύψεις για τα χρυσά χρόνια των Beatles. Οι καλύτερες στιγμές είναι αυτές όπου οι δύο πρωταγωνιστές στέκονται πάνω από μια κονσόλα, σιωπηλοί, κουνώντας το κεφάλι στον ρυθμό κάποιου τραγουδιού. Φανερά περήφανος για τα θαύματα του παρελθόντος του, ο Μακάρτνεϊ προσπαθεί ταυτόχρονα να μας πείσει ότι είναι ένας ταλαντούχος σκανταλιάρης – και όχι, ας πούμε, η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυΐα του 20ού αιώνα. Από δίπλα ο Ρούμπιν, ξυπόλυτος με το σορτσάκι του, καθισμένος κάποιες φορές σταυροπόδι, ακούει τις ιστορίες για το πώς γράφτηκαν τραγούδια όπως το Michelle, το A day in the life και το Live and let die σαν μικρό παιδάκι. Τα πλατιά χαμόγελα και ο ενθουσιασμός αδυνατούν να κρύψουν την υφέρπουσα μελαγχολία του. Η μόνιμη ηρεμία που αναδίδει, μοιάζει κατακτημένη μέσα από εσωτερική δουλειά.
Όταν πια πέφτουν τα γράμματα του φινάλε, δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς γιατί οι δύο αυτοί θρύλοι δεν στρώνονται να φτιάξουν έναν δίσκο μαζί. Φαντάζεσαι τον Πολ να ταξιδεύει μέχρι το Μαλιμπού και να επισκέπτεται το θρυλικό Shangri-La, το στούντιο-ησυχαστήριο του Ρούμπιν, ένα απόμερο βασίλειο λευκού χρώματος και απόλυτης γαλήνης; Ας ελπίσουμε ότι θα συμβεί.
