Το πρώτο βιβλίο του Ντάνιελ Πινκ που διάβασα είχε τον τίτλο Κίνητρο – Η αναπάντεχη αλήθεια για όσα μας παρακινούν (εκδ. Key Books) και ήταν πραγματικά μια μεγάλη αποκάλυψη. Δεν συνηθίζω να διαβάζω βιβλία για επιχειρηματίες, αλλά εκείνο ξέφευγε πολύ από τα συνηθισμένα. Το βιβλίο μού εξήγησε πειστικά και τεκμηριωμένα πολλά πράγματα σχετικά με τα κίνητρα, και με βοήθησε να σκεφτώ με νέους τρόπους. Με μια κουβέντα, όταν ψάχνεις για εξωτερικές ανταμοιβές, είσαι δέσμιος των άλλων· όταν ψάχνεις για εσωτερικές ανταμοιβές, είσαι ελεύθερος. Το είπα αυτό στον Πινκ αμέσως μόλις ξεκινήσαμε την επικοινωνία μέσω Skype, με αφορμή το έβδομο βιβλίο του The power of Regret, και έδειξε να χαίρεται ειλικρινά.
Ο Πινκ δεν συνηθίζει να δίνει συνεντεύξεις τα πρωινά, αλλά το έκανε για να με διευκολύνει, γνωρίζοντας ότι τον καλώ από την Ευρώπη. Ειδικά μετά τη συγγραφή του προηγούμενου βιβλίου του με τον τίτλο Πότε − Η επιστήμη του σωστού timing (εκδ. Ψυχογιός), οι επιλογές των πραγμάτων που διαλέγει να κάνει κάθε ώρα είναι πολύ πιο συνειδητές. Το Πότε ήταν το δεύτερο δικό του βιβλίο που διάβασα. Μου εξομολογήθηκε ότι τον επηρέασε βαθιά, κι εγώ τον ενημέρωσα ότι είναι μια σταθερή μου αναφορά για την κρίση μέσης ηλικίας, κάνοντάς τον να γελάσει. Στο βιβλίο παρουσιάζει μια έρευνα όπου οι άνθρωποι της ηλικίας μου, εκεί γύρω στα 50, καταγράφουν τη χαμηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή. Μετά, τα πράγματα αρχίζουν να βελτιώνονται αισθητά. Η εξήγηση που δίνει ο Πινκ, βάσει της έρευνάς του, είναι ότι η μέση όλων των σχεδίων, πόσω μάλλον της ίδιας της ζωής, είναι η πιο δύσκολη και η πιο αγωνιώδης από όλες.
Γράφω για ό,τι με ενδιαφέρει
Ο Ντάνιελ Πινκ γεννήθηκε το 1964 στις ΗΠΑ και μεγάλωσε στο Κολόμπους του Οχάιο. Σήμερα ζει στην Ουάσιγκτον με τη γυναίκα και τα παιδιά του, και είναι συγγραφέας επτά μη μυθοπλαστικών βιβλίων, τα πέντε εκ των οποίων ανέβηκαν στις πρώτες θέσεις των ευπώλητων της Αμερικής. Σπούδασε νομικά, αλλά κατάλαβε γρήγορα ότι δεν ήθελε να γίνει δικηγόρος. Εργάστηκε κάποια χρόνια στην πολιτική και από το 1995 έως το 1997 ήταν ο βασικός λογογράφος του δημοκρατικού υποψηφίου για την προεδρία των ΗΠΑ, Αλ Γκορ. «Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι δεν ήθελα να δουλεύω στην πολιτική. Ήθελα απλώς να γράφω μόνος μου», λέει. «Ήμουν λίγο μετά τα τριάντα, παραιτήθηκα από τη δουλειά μου και πολύ απλά αποφάσισα να γίνω συγγραφέας», αφηγείται. «Η σύζυγός μου κράτησε τη δουλειά της, οπότε δεν ήταν μια τρελή κίνηση. Ξεκίνησα να γράφω γι’ αυτά που με ενδιέφεραν περισσότερο, τα οποία βρίσκονταν στο σημείο τομής της ανθρώπινης συμπεριφοράς με τις επιχειρήσεις. Και συνεχίζω να το κάνω αυτό τα τελευταία είκοσι χρόνια».
Όποιος ξεκινήσει να παρακολουθεί τον οξυδερκή συγγραφέα καταλαβαίνει αμέσως ότι τα θέματα των βιβλίων του μιλούν για την πραγματική ζωή. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι απευθύνονται κυρίως σε όσους ασχολούνται με τις επιχειρήσεις, αλλά προσωπικά δεν συμμερίζομαι αυτή τη γνώμη. Η έρευνα του Πινκ έχει πολύ ευρύτερο ενδιαφέρον. «Δεν υπάρχει καμία μαγεία ή στρατηγική πίσω από την επιλογή των θεμάτων μου. Απλώς διαλέγω αυτό που με ενδιαφέρει. Είσαι συγγραφέας κι εσύ, και ξέρεις πόσο δύσκολο είναι το γράψιμο. Η συγγραφή ενός βιβλίου είναι τόσο επίπονη, που απλώς διαλέγω ό,τι με ενδιαφέρει πραγματικά εκείνη τη στιγμή. Διαφορετικά, αν διαλέξω κάτι που δεν με ενδιαφέρει ολοκληρωτικά, τότε είτε δεν θα υπάρξει βιβλίο είτε θα προκύψει ένα κακό βιβλίο», σημειώνει.
Όλοι θέλουν να μιλούν για τις τύψεις
Το ερώτημα που με απασχολεί είναι γιατί ένας συγγραφέας με τόσο επίκαιρη θεματολογία επιλέγει να ασχοληθεί με ένα τόσο παράξενο και τόσο διαφορετικό, απ’ ό,τι έχει κάνει έως τώρα, θέμα: τη μεταμέλεια. «Η απάντηση είναι απλή», μου λέει. «Διάλεξα να γράψω για τις τύψεις γιατί έχω μετανιώσει κι εγώ για διάφορα πράγματα. Ήμουν σε ένα σημείο της ζωής μου –είμαι λίγο μεγαλύτερος από εσένα– που συνειδητοποίησα ότι είχα πολλά να δω πίσω μου. Όταν κοίταξα, είδα ότι υπήρχαν εκεί πολλά πράγματα που θα ήθελα να είχα κάνει. Είδα επίσης πράγματα που θα ήθελα να μην είχα κάνει και πράγματα που θα ήθελα να είχα κάνει διαφορετικά. Και αυτό με ενοχλούσε. Διαπίστωσα παράλληλα ότι, παρόλο που κανείς δεν θέλει να μιλάει για τη μεταμέλεια, όταν το ανέφερα σε άλλους ανθρώπους, όλοι ήθελαν να μιλήσουν για τις τύψεις τους. Όλοι δηλαδή στέκονταν πάνω σε κάτι που είχαν μετανιώσει, και δεν τους είχε δοθεί ποτέ η άδεια να μιλήσουν γι’ αυτό».
Ο Πινκ διάβασε ό,τι υπάρχει γύρω από τη μεταμέλεια, αλλά, καθώς δεν υπήρχε μια μεγάλη «έρευνα τύψεων» για να βασιστεί πάνω της, αποφάσισε να την κάνει ο ίδιος. «Έκανα με την ομάδα μου μια μεγάλη παγκόσμια έρευνα για να συλλέξουμε τύψεις. Τώρα έχουμε τύψεις από περισσότερους από 24.000 ανθρώπους, και 110 χώρες, και από την Ελλάδα. Αυτό που διαπίστωσα είναι ότι παγκοσμίως οι άνθρωποι μετανιώνουν για τα ίδια τέσσερα πράγματα. Πρώτα απ’ όλα, βρήκα αυτό το είδος που ονομάζω “τύψεις των θεμελίων”. Πάει κάπως έτσι: “Μακάρι να είχα κάνει εκείνη τη δουλειά”. Μιλάμε για μικρές αποφάσεις που παίρνουν οι άνθρωποι νωρίς στη ζωή τους και οι οποίες συσσωρεύονται, έχοντας αρνητικές συνέπειες αργότερα. “Ξόδεψα πολλά χρήματα και αποταμίευσα πολύ λίγα, και τώρα είμαι άφραγκος”, “δεν γυμνάστηκα” ή “δεν έτρωγα σωστά και τώρα δεν έχω καλή υγεία”». Αυτές είναι οι τύψεις των θεμελίων. Υπάρχουν επίσης οι τύψεις της τόλμης, μια πολύ μεγάλη και σημαντική κατηγορία. «Οι τύψεις της τόλμης λένε “ας είχα εκμεταλλευτεί εκείνη την ευκαιρία”. Είναι οι τύψεις των ανθρώπων που κοιτάζουν πίσω στη ζωή τους και βλέπουν μια στιγμή όπου είχαν να διαλέξουν μεταξύ του να παίξουν εκ του ασφαλούς ή να πάρουν ένα ρίσκο. Υπήρχε κάποιος από τον οποίο μπορούσαν να ζητήσουν να βγουν ραντεβού, αλλά δείλιασαν. Μπορούσαν να ταξιδέψουν και να ρισκάρουν, αλλά έμειναν στο σπίτι τους. Αυτό που έδειξε η έρευνα είναι ότι, όταν οι άνθρωποι παίζουν με ασφάλεια, όταν δεν παίρνουν το ρίσκο, συχνά το μετανιώνουν. Όχι πάντα, αλλά συχνά το μετανιώνουν. Επομένως, οι τύψεις της τόλμης μάς λένε τι θα γινόταν αν αναλαμβάναμε το ρίσκο».
Η επόμενη κατηγορία είναι οι ηθικές τύψεις. «Και πάλι, κοιτάζεις πίσω και βρίσκεσαι σε μια συγκυρία όπου θα μπορούσες είτε να κάνεις το σωστό είτε το λάθος. Εδώ βρήκαμε ότι, όταν οι άνθρωποι κάνουν το λάθος πράγμα, οι περισσότεροι το μετανιώνουν. Μιλάμε για ανθρώπους που μετανιώνουν γιατί εκφόβιζαν άλλους ή για ανθρώπους που απάτησαν τον σύζυγό τους. Τέλος, είναι οι τύψεις της σύνδεσης. Αυτές αφορούν όλες τις σχέσεις της ζωής, όχι μόνο τις ρομαντικές, που μερικές φορές διαλύονται. Είναι αυτές οι περιπτώσεις που κάποιος θέλει να πλησιάσει τον άλλο, αλλά δεν το κάνει επειδή νιώθει ότι θα είναι άβολο, και υποψιάζεται ότι ο άλλος δεν πρόκειται να ενδιαφερθεί. Και έτσι δεν πλησιάζουν, και η απομάκρυνση μεγαλώνει και μερικές φορές γίνεται οριστική. Οπότε οι τύψεις για τη σύνδεση συνοψίζονται στη φράση “ας είχα κάνει την κίνηση να πλησιάσω”. Αυτά τα τέσσερα είδη τύψεων είναι ίδια στην Ελλάδα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Νότια Αφρική, στη Μαλαισία, παντού. Και νομίζω ότι αυτό δείχνει κάτι θεμελιώδες για το ποιοι είναι οι άνθρωποι».
Η αξία της μεταμέλειας
Στο βιβλίο, ο Πινκ λέει ότι αυτά για τα οποία μετανιώνουμε μας δείχνουν ποιες είναι οι αξίες μας. «Νομίζω ότι αυτή ήταν μία από τις πιο σημαντικές ιδέες της έρευνάς μας, το γεγονός ότι, όταν οι άνθρωποι μιλούν γι’ αυτά που μετανιώνουν περισσότερο, ουσιαστικά μας λένε τι εκτιμούν περισσότερο. Και αυτό είναι, νομίζω, ένα από τα πιο σημαντικά και ισχυρά μηνύματα που κομίζει η μεταμέλεια. Σκεφτείτε εσάς και εμένα και όλους μας χθες, μόλις χθες. Χθες λοιπόν πήραμε πολλές αποφάσεις, κάναμε πολλά πράγματα, αλλά ακόμη και σήμερα δεν θυμόμαστε πολλά από αυτά. Παίρνουμε διαρκώς αποφάσεις και αναλαμβάνουμε δράσεις καθημερινά, τις περισσότερες από τις οποίες δεν θυμόμαστε καν την επόμενη μέρα. Υπάρχουν όμως ορισμένες αποφάσεις, που πήραμε πριν από έναν χρόνο, πριν από πέντε χρόνια, πριν από δέκα χρόνια, που όχι μόνο τις θυμόμαστε, αλλά μας κάνουν να νιώθουμε άσχημα. Αυτό είναι ένα ισχυρό σήμα που μας δείχνει τι εκτιμούμε. Μας λέει τι εκτιμούμε και στη συνέχεια μας δίνει οδηγίες για το πώς να το κάνουμε καλύτερα. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτό το συναίσθημα της μεταμέλειας, που είναι δυσάρεστο, είναι ένα πολύ σημαντικό συναίσθημα. Είναι ένα συναίσθημα που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας. Αυτό προσπαθώ να κάνω σε τούτο το βιβλίο».
Επισημαίνω στον Πινκ το γεγονός ότι η μεταμέλεια παίζει σημαντικό ρόλο στις θρησκείες, και ειδικά στην Ορθοδοξία, και μου λέει ότι «στην πραγματικότητα, πολλές θρησκείες κάνουν πολύ καλύτερη δουλειά στην αντιμετώπιση των τύψεων από ό,τι η κοσμική εξουσία. Το κάνει η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, το κάνει και ο καθολικισμός με την εξομολόγηση. Αυτό ουσιαστικά έκανα κι εγώ με την έρευνά μου. Ο κόσμος ήρθε και μου εξομολογήθηκε, έτσι δεν είναι; Υπάρχει η εξομολόγηση και η μετάνοια. Ο Ιουδαϊσμός έχει μια μέρα μέσα στον χρόνο όπου οι άνθρωποι εξιλεώνονται για τις αμαρτίες τους. Λένε τι έκαναν λάθος και εξιλεώνονται. Οι θρησκευτικές μας παραδόσεις αναγνωρίζουν αυτό το συναίσθημα και πόσο σημαντικό είναι για τη διαμόρφωση μιας καλής ζωής. Νομίζω ότι στον υπόλοιπο –κατά κάποιον τρόπο μη θρησκευτικό– χώρο, και ειδικά στις ΗΠΑ, δεν ξέρουμε πώς να διαχειριστούμε αυτό το συναίσθημα. Εδώ έχουμε διδαχτεί να είμαστε πάντα θετικοί, να μην είμαστε ποτέ αρνητικοί. Δεν έχουμε την παράδοση των ελληνικών τραγωδιών για να στηριχτούμε. Οπότε το μήνυμα είναι να είστε πάντα θετικοί, να κοιτάτε πάντα μπροστά και ποτέ πίσω. Και αυτό είναι απλώς μια κακή ιδέα. Δεν είναι τρόπος για να ζήσεις μια καλή ζωή. Και είναι ενάντια σε αυτό που μας λέει η επιστήμη. Η επιστήμη μάς λέει ότι κάθε ανθρώπινο ον με λειτουργικό εγκέφαλο μετανιώνει. Μόνο τα μωρά και οι εγκεφαλικά νεκροί δεν μετανιώνουν. Το ερώτημα είναι, τι κάνεις με αυτές τις τύψεις. Η άποψή μου είναι ότι μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε για να κατανοήσουμε τις αξίες μας και να καθοδηγήσουμε την υπόλοιπη ζωή μας».
Οι τύψεις είναι εργαλείο
Επομένως, οι τύψεις είναι ένα εργαλείο, λέω αυθόρμητα στον συγγραφέα, προσπαθώντας να χωνέψω αυτή την πληροφορία που αναφέρει στο βιβλίο, ότι η φράση «No Regrets» («Όχι τύψεις») είναι ένα από τα πιο κοινά πράγματα που κάνουν τατουάζ οι άνθρωποι στις ΗΠΑ. «Αυτό ακριβώς. Αλλά νομίζω ότι αυτός είναι ένας άλλος καλός τρόπος να το δούμε. Δεν είναι κάτι που μπορούμε να το αγνοήσουμε, δεν έχουμε επιλογή. Στην Αμερική, η λύση που προσφέρεται συχνά στους ανθρώπους που αισθάνονται τύψεις είναι να τις ξεχάσουν, να μην τις ακούν, γιατί δεν έχουν σημασία. “Μη μετανιώνετε για τίποτα”. Η έκκληση να αγνοήσουμε τις τύψεις μας είναι κακή ιδέα. Κάτι άλλο που συμβαίνει είναι να βλέπουμε ανθρώπους να βυθίζονται μέσα στις τύψεις τους, να το παρακάνουν, κι αυτό επίσης είναι κακή ιδέα. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να αντιμετωπίσουμε τις τύψεις μας, να τις χρησιμοποιήσουμε ως εργαλείο. Να μην τις αγνοήσουμε, ούτε να τις αφήσουμε να μας καταστρέψουν, αλλά να τις χρησιμοποιήσουμε ως ένα εργαλείο που θα μας βοηθήσει να ζήσουμε μια καλύτερη ζωή».
Καθώς μιλάει ο Πινκ, σκέφτομαι ότι δεν έχω απέναντί μου έναν ακόμα γκουρού αυτοβοήθειας. Βρίσκω συχνά τα βιβλία τους πολύ ρηχά και φοβάμαι ότι μπορεί τελικά να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα στους ανθρώπους, να επιταχύνουν δηλαδή μια διαδικασία παραίτησης και μηδενισμού. Η ζωή είναι πολύ πιο περίπλοκη από τις συμβουλές που δίνουν τα βιβλία αυτοβοήθειας. «Συμφωνώ μαζί σας», μου λέει. «Δεν είναι έτσι η ζωή. Το πρόβλημα είναι ότι πολλά από αυτά που λένε δεν έχουν επιστημονική βάση. Σήμερα έχουμε αποδείξεις. Ειδικά για τη μεταμέλεια έχουμε ανθρώπους που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην έρευνα αυτών των πραγμάτων, διεξάγοντας πειράματα μικρής και μεγάλης κλίμακας για να προσπαθήσουν να το κατανοήσουν. Έχουμε νευροεπιστήμονες, γνωσιακούς επιστήμονες, αναπτυξιακούς και κοινωνικούς ψυχολόγους, που έχουν μελετήσει τις τύψεις. Αυτό συμβαίνει εδώ και 50 χρόνια, γι’ αυτό και έχουμε πλέον τόσα στοιχεία. Δεν έχω τίποτα εναντίον της αυτοβοήθειας. Αλλά θα πρέπει να βασίζεται σε αποδεικτικά στοιχεία, στην επιστήμη. Είναι σαν την υγεία. Θέλετε να διαβάσετε ένα βιβλίο για το πώς πρέπει να τρώτε σωστά από ένα άτομο που απλώς τα βγάζει από το μυαλό του; Ή να δείτε τι λένε οι έρευνες για το τι συνιστά μια καλή διατροφή; Οι έρευνες λένε ότι βασικά πρέπει να τρώμε σαν τους Έλληνες. Όλες μιλούν για τη μεσογειακή διατροφή. Οι έρευνες πρέπει να είναι ο οδηγός μας», καταλήγει.
Ευλόγως, και καθώς πρέπει να ολοκληρώσουμε τη συνέντευξη, μπαίνω στον πειρασμό να τον ρωτήσω αν έχει επισκεφθεί την Ελλάδα, και μου απαντά με απογοήτευση ότι δεν το έχει κάνει, αλλά ότι το θέλει πολύ. «Θέλω να περπατήσω σε αυτή την πόλη, στην Αθήνα, γνωρίζοντας ότι θα δω κτίρια που είναι πιο παλιά από την ίδια τη χώρα μου», λέει. Κλείνοντας τη συνομιλία με τον Ντάνιελ Πινκ, ένιωσα αμέσως την ανάγκη να στείλω μήνυμα σε έναν παλιό μου φίλο με τον οποίο έχουμε χαθεί δεκαετίες ολόκληρες. Ακόμα κι αν δεν απαντήσει ποτέ, θα έχω καταλάβει κάτι πολύ σημαντικό: η φιλία και η ανθρώπινη επαφή είναι πολύ ψηλά στο αξιακό μου σύστημα. Δοκιμάστε να σκεφτείτε πράγματα που έχετε μετανιώσει, το κέρδος θα είναι εγγυημένο.
ΙΝFO → Για πληροφορίες για το πώς να προμηθευτείτε το βιβλίο και άλλα νέα για τον Ντάνιελ Πινκ, επισκεφθείτε την προσωπική του σελίδα danpink.com.
