Το πελατολόγιο του Αυστριακού ντιζάινερ Ρόμπερτ Στάντλερ περιλαμβάνει «δυνατά» ονόματα: Thonet, Vitra, Hermès, Lobmeyr, Moulinex, Air France, αλλά και συνεργασίες με σημαντικές γκαλερί, όπως η Kreo και η Carpenters Workshop. Τα έργα του κοσμούν τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης, το Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού, το Fondation Cartier, το Vitra Design Museum. Όλα αυτά αναφέρονται στις πρώτες γραμμές του βιογραφικού του. Για μένα, βέβαια, είναι κυρίως ο σχεδιαστής που επιμελήθηκε την έκθεση Typecasting στη διάρκεια του Milan Design Week το 2018. Σκιαγράφησε τα διαφορετικά είδη ανθρωπότυπων που συναντά κανείς σε μια κοινωνία, αντικαθιστώντας τους χαρακτήρες με έπιπλα. Ευφυές! Δεν μπορείς, όμως, να αρχίζεις την κουβέντα με κάτι που σχεδιάστηκε πριν από πέντε χρόνια. Έχω 40 λεπτά και μια καλή αφορμή –τη συνεργασία του με την Carwan Gallery– για να συνομιλήσω με έναν σχεδιαστή που κινείται σε τόσο διαφορετικά πεδία, από την εκδοτική δραστηριότητα και την επιμέλεια εκθέσεων έως το βιομηχανικό ντιζάιν και την περφόρμανς, με την ίδια άνεση.
Ξεκινάω ρωτώντας ποιο είναι το πρώτο κομμάτι που σχεδίασε – στην πραγματικότητα ζητάω μια απάντηση για το έργο που τον έβαλε στον χάρτη του διεθνούς ντιζάιν. H απάντηση δεν είναι αυτή που περίμενα: «Ήταν ένα σπιτάκι που κατασκεύασα μόνος μου για το κατοικίδιό μου, σε στιλ Μπαουχάους. Δεν ήξερα φυσικά τι είναι το Μπαουχάους, ήμουν οκτώ χρονών, αλλά ένιωσα τρομερά υπερήφανος με το δημιούργημά μου». Στα δεκατέσσερά του σχεδίασε ένα φανζίν για την πανκ σκηνή της Βιέννης. Έτρεχε σε συναυλίες, κατέγραφε την ατμόσφαιρα, έγραφε κριτικές. «Έβγαλα αρκετά τεύχη, δεν ήταν ακριβώς ντιζάιν, ήταν όμως εξαιρετικά δημιουργικό και με έβαλε σε έναν συγκεκριμένο δρόμο». Όντας, αργότερα, φοιτητής στο Istituto Europeo di design στο Μιλάνο, σχεδίασε στο πλαίσιο μιας άσκησης ένα side table με μια περίεργη γεωμετρία. «Ο σχεδιασμός δεν σου επέτρεπε να αναγνωρίσεις αμέσως το σχήμα του. Είχες την ψευδαίσθηση ότι άλλαζε καθώς περιστρεφόσουν γύρω του. Υπάρχουν ακόμα και σήμερα στοιχεία σε αυτό το έργο που με αφορούν και τα οποία θα μπορούσα να εξερευνήσω». Η πρόθεσή του να κλονίζει την παγιωμένη εικόνα που έχουμε για διάφορα αντικείμενα και το χιούμορ που επιστρατεύει για να μιλήσει για ό,τι τον απασχολεί είναι δύο κοινοί άξονες γύρω από τους οποίους κινείται όλη του η παραγωγή. «Υπάρχουν εξαιρετικοί ντιζάινερ που δεν είναι καθόλου αστείοι. Εγώ αισθάνομαι κάπως άβολα όταν τα πράγματα γίνονται πολύ σοβαρά. Το χιούμορ είναι πάντα ένας καλός τρόπος να επικοινωνήσεις μια ιδέα». Επισημαίνω ότι στο ντιζάιν αυτό δεν είναι ιδιαίτερα σύνηθες, ενώ η τέχνη μπορεί να δώσει πολλά παραδείγματα σε αυτή την κατεύθυνση. Οι σουρεαλιστές, οι ντανταϊστές, οι εκπρόσωποι του νεορεαλισμού και της ποπ αρτ δημιούργησαν αντικείμενα και έπιπλα που έβγαζαν γλώσσα στον καθωσπρεπισμό. «Τα γραπτά του αρχιτέκτονα Άντολφ Λος είναι αιχμηρά αλλά και ξεκαρδιστικά», απολογείται.
Μου εξηγεί ότι του αρέσει αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στο ντιζάιν και στην τέχνη, ενώ υποστηρίζει ότι αυτά τα δύο κρίνονται με πολύ διαφορετικούς όρους. «Στην τέχνη η εντύπωση που δημιουργεί ένα έργο αποτυπώνεται με πιο ελεύθερα φίλτρα. Μιλάμε για προθέσεις, για την προσωπικότητα του καλλιτέχνη, για τα αφηγηματικά του εργαλεία.
Στο ντιζάιν, τα πράγματα είναι πιο περιοριστικά. Ένα έργο πρέπει να απαντά σε συγκεκριμένα ζητούμενα: να είναι εργονομικό, να υπακούει στις αρχές της βιωσιμότητας, να είναι λειτουργικό. Υπάρχει τέχνη στο ντιζάιν, τις περισσότερες φορές όμως είναι κρυμμένη πίσω από τις γραμμές, πρέπει κάποιος να έχει διάθεση να τη δει».
Μεταλλαγμένα αντικείμενα
Η σειρά OMG – GMO, την οποία θα παρουσιάσει για πρώτη φορά ολοκληρωμένη στην pop-up γκαλερί που θα στήσει η Carwan στη διάρκεια του Fuorisalone στο Μιλάνο, αντανακλά με τον καλύτερο τρόπο τη σύνδεση ανάμεσα στους δύο δημιουργικούς τομείς και αποκαλύπτει τη συνολική προσέγγισή του γύρω από τον σχεδιασμό ενός αντικειμένου. Δέκα κομμάτια collectible design με κεραμικές επιφάνειες και λεπτομέρειες –καλόγεροι, φωτιστικά, βιβλιοθήκες, stools, side tables και coffee tables– δανείζονται εν μέρει ή εξ ολοκλήρου το σχήμα τους από λαχανικά και φρούτα. Oι νεκρές φύσεις, με φρούτα και λαχανικά, διατρέχουν όλη την ιστορία της μοντέρνας τέχνης, από την Αναγέννηση έως τον 20ό αιώνα, ωστόσο ο Στάντλερ επιχειρεί εδώ ένα πιο βαθύ σχόλιο από την ιδεαλιστική αποτύπωση της φύσης. Μιλάει για τα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα, τα αψεγάδιαστα στην όψη, που ελάχιστη σχέση έχουν με τους μακρινούς προγόνους τους, τα άγρια είδη, που δεν έχουν υποστεί καμία ανθρώπινη «φροντίδα».
Τα έπιπλα αυτά έχουν κατασκευαστεί από την ιταλική εταιρεία κεραμικών Bitossi. Με ιστορία από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η Bitossi έχει συνεργαστεί με σπουδαίους δημιουργούς, όπως ο Ετόρε Σότσας, ο Καρίμ Ρασίντ, οι Formafantasma, η Μπέθαν Λόρα. To πάντρεμα ανάμεσα στους δύο επιχείρησε ο Nicolas Bellavance-Lecompte, ο ένας από τους δύο ιδρυτές της Carwan Gallery. «Η μισή συλλογή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2022 στο Glass House του Φίλιπ Τζόνσον και έκτοτε εμπλουτίστηκε με άλλα πέντε κομμάτια. Το τελευταίο, ένας πολυέλαιος, μια σύνθεση από όλα τα φρούτα και τα λαχανικά – «δουλεύεται ακόμα και ελπίζουμε να είμαστε σε θέση να το παρουσιάσουμε στο Μιλάνο», αναφέρει.
Στροφή στη βιωσιμότητα
Τον ρωτάω αν τον ενδιέφερε να κάνει ένα σχόλιο για την εμμονή μας με την τελειότητα, την ευκολία μας να απορρίπτουμε κάτι ως «σκάρτο» επειδή δεν είναι αισθητικά άρτιο, αλλά και αν –υποσυνείδητα έστω– είχε σκοπό να στηλιτεύσει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη γη και τους καρπούς της. «Τα έργα μου λένε μια ιστορία και κάποιες φορές αυτός είναι ο πιο εύκολος τρόπος να αφυπνίσεις την περιβαλλοντική συνείδηση κάποιου». Απαντά εύστοχα πως ακολουθούμε τάσεις. «Κάποια στιγμή υπήρχαν όλα αυτά τα τέλεια τρόφιμα και ξαφνικά βλέπουμε πάλι μικρούς παραγωγούς, βιολογικές καλλιέργειες, νέες, μικρές φάρμες.
Σαν να κατευθυνόμαστε προς την καταστροφή, ξαφνικά να ξυπνάμε και να επιλέγουμε την αντίθετη κατεύθυνση». Αναφέρει πως τον καιρό που σπούδαζε εκείνος ντιζάιν, ένα προϊόν χαρακτηριζόταν επιτυχές αν ήταν «έξυπνο», αν έφερε στον σχεδιασμό του κάποια νέα ιδέα, αν είχε πιθανότητες να βγει στην παραγωγή με ένα λογικό κόστος. «Σήμερα, αν δεν λαμβάνεις υπόψη τη διαδικασία στη γραμμή παραγωγής και τις αρχές της βιωσιμότητας, απομακρύνεσαι επικίνδυνα από το τέλειο».
Σόσιαλ μίντια και ελληνικά καφενεία
Η κάθε γενιά «γεννά» τους ντιζάινερ που έχει ανάγκη; «Έχει τους ντιζάινερ που της αξίζουν. Τώρα στην εποχή του Instagram, υπάρχουν τόσo πολλά σχέδια, χωρίς νόημα. Μόνο εικόνες που μπορεί να αιχμαλωτίσουν το βλέμμα για ένα τέταρτο του δευτερολέπτου». Έχει λογαριασμό, όμως, παρατηρώ. Τον ρωτάω αν είναι δύσκολο να αντισταθεί, να μην παίξει αυτό το παιχνίδι. «Δεν ξέρω αν παίζω ακριβώς το παιχνίδι», απαντά κάπως ενοχλημένος. «Διατηρώ λογαριασμό, αλλά λειτουργεί περισσότερο σαν ημερολόγιο. Ξέρω τι θα μου φέρει περισσότερα likes, δεν το ανεβάζω όμως. To προφίλ μου στα σόσιαλ μίντια είναι σε απόλυτη συνέπεια με αυτό που είμαι και πρεσβεύω στη δουλειά μου».
Κλείνοντας του ζητώ να μου μιλήσει για το Salone del Mobile. «Το Salone εκτελεί χρέη καθρέφτη. Το ντιζάιν αλλάζει, αναπόφευκτα αλλάζει και η ταυτότητα της φουάρ. Με κίνδυνο να ακουστώ νοσταλγικός, θα πω πως μου άρεσε περισσότερο η πιο μαζεμένη εικόνα που είχα εγώ ως φοιτητής στα τέλη του ’80».
Η έκθεση, μετά το Μιλάνο, θα παρουσιαστεί στην Αθήνα. Μου εξηγεί πως έχει επισκεφθεί αρκετές φορές την Ελλάδα, αλλά πάντα για διακοπές. «Δεν μπορείς να εξαγάγεις συμπεράσματα για τη νοοτροπία ενός λαού παρά μόνο αν ζήσεις και δουλέψεις μαζί τους. Ωστόσο, κάθε φορά που σκέφτομαι τους Έλληνες, ανασύρω μια εικόνα που μου έχει κάνει εντύπωση. Στα καφενεία στα νησιά, οι Έλληνες πολλές φορές είναι σκεπτικοί. Περίμενα να φωνάζουν, να γελάνε, να χειρονομούν έντονα, ό,τι είχα συνηθίσει δηλαδή από τη νότια Ιταλία. Εκείνοι ατενίζουν τον ορίζοντα μπροστά από ένα ποτήρι και δεν ανταλλάσσουν λέξη για ώρες». Τον εκτίμησα ακόμα περισσότερο. Αυτή η παραστατική του περιγραφή αρκούσε για να μου δείξει ότι δεν βλέπει αυτό που βλέπουν οι πολλοί.
ΙΝFO
→ Από 13 έως 23/04, 5vie.it, fuorisalone.it
→ Από αρχές Ιουνίου στην Carwan Gallery, Πολυδεύκους 39, Πειραιάς, carwangallery.com
Μπορείτε να δείτε τις προσωπικές δουλειές του Ρόμπερτ Στάντλερ στo robertstadler.net
