Είναι Κυριακή των Βαΐων, Πάσχα για τους Καθολικούς, μια συνηθισμένη Κυριακή κατά τα άλλα, λίγο μετά τις δύο το μεσημέρι. Βρισκόμαστε έξω από το (κλειστό) στούντιο Odeon, στο Νέο Ψυχικό. Μέχρι να έρθουν οι υπεύθυνοι-κλειδοκράτορες, με την Πάουτσι Σασάκι κάνουμε έναν μπόγο τις τσάντες μας σε ένα ψηλό πεζούλι. Πιάνουμε την κουβέντα ενώ ο ήλιος μάς στραβώνει. Το μαγνητόφωνό μου είναι ήδη ανοιχτό κι εκείνη μου λέει να το ακουμπήσω πάνω στο backpack της, να πιάνει καλύτερα τις φωνές μας.
Η Ιαπωνοπερουβιανή πολυμεσική συνθέτιδα βρίσκεται στην Ελλάδα για τις πρόβες του Άρτεμις: Σιντριβάνι, ενός επτάλεπτου έργου που θα παρουσιαστεί στα Χορογραφημένα Σιντριβάνια του ΚΠΙΣΝ, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Τεχνών Rolex. Η Σασάκι θα συνεργαστεί με τη γυναικεία χορωδία Chóres της Μαρίνας Σάττι. «Όταν πληροφορήθηκα ότι οι Chóres θα συμμετάσχουν στο γκαλά, ρώτησα αν θα μπορούσαν να λάβουν μέρος και στη δική μου περφόρμανς, που βασίζεται σε ένα μουσικό κομμάτι», μου λέει. «Αυτό το κομμάτι θα αποτελέσει τμήμα μιας όπερας που ετοιμάζω θα προκύψει από την ένωση μικρότερων έργων και υπολογίζω να είναι έτοιμη γύρω στο 2025-2026». Όπως συνηθίζει να κάνει στη συναρπαστική και καινοτόμο δουλειά της (π.χ. σε μια περφόρμανς είχε ενδυθεί ένα φόρεμα φτιαγμένο από ηχεία), στην όπερά της οι νέες τεχνολογίες και το οπτικό κομμάτι θα έχουν αποφασιστικό ρόλο.
Η Σασάκι επιλέχθηκε ως υπότροφος του προγράμματος Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative τον Απρίλιο του 2016, έχοντας ως μέντορα τον Φίλιπ Γκλας. Ακριβώς μετά, κέρδισε μια υποτροφία για ένα διδακτορικό, για την οποία πάλευε επί δέκα χρόνια. «Έπρεπε να αποφασίσω τι θα κάνω μέσα σε μία εβδομάδα. Τελικά άδραξα την ευκαιρία και άρχισα να μαθαίνω δίπλα στον Φίλιπ». Συνεργάστηκαν για δύο χρόνια. Στην αρχή, απλώς υπήρχε στον χώρο και παρατηρούσε τον Αμερικανό συνθέτη. «Σε ένα από τα πρώτα shows, στην Ιαπωνία, στη σκηνή βρισκόταν η Πάτι Σμιθ και στα παρασκήνια ο Χαρούκι Μουρακάμι. Μετά, πήγαμε σε πάρα πολλές χώρες για διάφορα πρότζεκτ, ήταν μια καλλιτεχνικά έντονη εμπειρία που, παράλληλα, μου δίδαξε πώς να ζω ως μουσικός, πώς να διαπραγματεύομαι τα πρώτα μου μεγάλα συμβόλαια. Για παράδειγμα, αν δεν είχα τη βοήθεια του Φίλιπ, δεν θα μπορούσα να αναλάβω την ανάθεση που μου έγινε για τους Παναμερικανικούς Αγώνες. Όλα τα διαδικαστικά που δεν μπορούσα να λύσω, τα ανέλαβαν οι δικοί του δικηγόροι». Τη δεύτερη χρονιά της συνεργασίας τους, την προσκάλεσε ως μουσικό, για να παρουσιάσει δικές της συνθέσεις στο Carnegie Hall.
Άρτεμις: Από τη Γη στη Σελήνη
Η όπερα που ετοιμάζει έχει να κάνει με τις γυναίκες και την ιστορία της μετάδοσης της γνώσης, ενώ ο τίτλος Άρτεμις είναι δανεισμένος από τη διαστημική αποστολή Άρτεμις II, που θα δώσει για πρώτη φορά τη δυνατότητα σε μια γυναίκα να πατήσει το πόδι της στη Σελήνη. «Στην οικογένειά μου είμαστε τέσσερις αδερφές. Ίσως γι’ αυτό άργησα πολύ να καταλάβω ότι έχουμε πατριαρχία. Μέχρι την παιδική ηλικία και την εφηβεία μου, δεν είχα νιώσει ποτέ κανέναν να προσπαθεί να με μειώσει. Στη Δύση, όμως, υπάρχει μια παράδοση αποκλεισμού των γυναικών από την πρόσβαση στη γνώση. Δεν μπορούσαμε να πάμε σχολείο ή πανεπιστήμιο, να γίνουμε επιστημόνισσες ακόμα και στη Σελήνη θα πατήσουμε με πάνω από μισό αιώνα καθυστέρηση. Κι αυτό παρότι υπάρχουν, βέβαια, και τα παραδείγματα των μη δυτικών πολιτισμών, των μητριαρχικών κοινωνιών και των δυναμικών γυναικών, όπως της Dama de Cao», μου λέει αναφερόμενη στην περίφημη μούμια μιας γυναίκας που πιστεύεται ότι υπήρξε σημαντική ιερέας στον πολιτισμό των Μότσε, που άνθισε στο βόρειο Περού από το 100 έως το 700 μ.Χ. Όσον αφορά ειδικά το έργο Άρτεμις: Σιντριβάνι, η κατακόρυφα τοξοειδής κίνηση του νερού χρησιμοποιείται ως σύμβολο μιας πλήρους πορείας, η οποία δείχνει από πού ξεκινάμε, πού φτάνουμε (σε μια κορύφωση) και πού καταλήγουμε: πάλι πίσω. «Συχνά, όταν συνειδητοποιούμε τον κύκλο της ζωής, μας φαίνεται άδικος, μας στενοχωρεί ή μας προκαλεί φόβο. Εγώ αυτό που θέλω να μείνει στους θεατές είναι η αποδοχή της φύσης και του ρυθμού της, θέλω να νιώσουν ένα μεγάλο αίσθημα ευγνωμοσύνης».
Έχουμε περάσει μέσα στο στούντιο, η φωτογράφος και η βοηθός της έχουν αρχίσει να στήνουν τον εξοπλισμό τους για να τραβήξουν κάποια πορτρέτα της. Τα αναλόγια είναι διατεταγμένα στη σειρά, τα μικρόφωνα έτοιμα να καταγράψουν τις φωνές των Κορών. Βγαίνω στο χολ, έξω από τον χώρο όπου θα γίνει η ηχογράφηση, με την Ειρήνη Πατσέα, τη μαέστρο των τριάντα γυναικών που έχουν αναλάβει την ερμηνεία του έργου της Σασάκι. «Έχει φωνήματα, δεν έχει λόγο», θα μου πει για το κομμάτι που συνοδεύεται από ηλεκτρονικά όργανα και κρουστά, πριν συμπληρώσει πως είναι χτισμένο πάνω σε μια ηχητική αισθητική που αντικατοπτρίζει τη φιλοσοφική σύλληψη της Σασάκι. Είναι γυναικεία υπόθεση, σχολιάζω. Συμφωνεί μαζί μου. «Γενικά, ως επί το πλείστον, οι δουλειές των Κορών είναι έτσι. Έχουμε, βέβαια, συνεργάτες άντρες. Ωστόσο, θέλουμε ως σύνολο να αναδείξουμε τη γυναικεία παρουσία τόσο στο κοινωνικό γίγνεσθαι όσο και στον καλλιτεχνικό χώρο».
«Να δουλέψουμε το blending»
Ο τοίχος πίσω μας, βαμμένος σε μια απόχρωση που μου φαίνεται κάπως πιο σκούρα από αυτήν του ραφ, είναι γεμάτος πλακέτες από απονομές χρυσών και πλατινένιων δίσκων του Γιώργου Νταλάρα, του Σταμάτη Κραουνάκη, του Σάκη Ρουβά και άλλων καλλιτεχνών που ηχογράφησαν δικά τους έργα στο Odeon. Από την ανοιχτή πόρτα του στούντιο ακούγεται η Σασάκι να παίζει πιάνο, ο ηχολήπτης κάποια στιγμή λέει, με περιπαικτική τρυφερότητα, πως «μερακλώνει μόνη της». Σκέφτομαι ότι έχει δίκιο. Παίζει γιατί την ευχαριστεί, όχι για να ποζάρει. Οι Κόρες έχουν μαζευτεί στο χολ, ντυμένες με τα «casual κυριακάτικά τους». Αναρωτιέμαι αν έχουν μόλις εγκαταλείψει κάποιο οικογενειακό τραπέζι. Βγάζουν από τις τσάντες τους ντοσιέ με παρτιτούρες, διαβάζουν τις νότες μέχρι να αρχίσει το ζέσταμα, η πρόβα, η ηχογράφηση. Σχηματίζουν πηγαδάκια. Σε λίγο, όλες θα έχουν βρει τη θέση τους στο στούντιο. Οι φωνητικές ασκήσεις ξεκινούν απλές, στη συνέχεια γίνονται πιο περίπλοκες. Στην πρόβα, η Σασάκι ακούει τη χορωδία προσεκτικά, κάνει τα σχόλιά της. «Πρέπει να δουλέψουμε το blending», καταλήγει, συμφωνώντας με τη μαέστρο.
Νωρίτερα, είχα ρωτήσει τη Σασάκι για την καταγωγή της. «Η μητέρα μου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιαπωνία, ο πατέρας μου γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Περού, αλλά οι γονείς του ήταν κι αυτοί από την Ιαπωνία. Έχω, λοιπόν, ισχυρές ιαπωνικές καταβολές, παρότι γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Περού. Ξέρεις, όμως, δεν γεννιέσαι με έναν καθρέφτη μόνιμα μπροστά σου, ενσωματωμένο, για να κοιτιέσαι. Όσο ήμουν παιδί, δεν είχα συνείδηση ότι η εικόνα μου ήταν διαφορετική από εκείνη των άλλων κοριτσιών στο σχολείο μου. Γι’ αυτό νιώθω επίσης έντονα Περουβιανή. Ασυνείδητα, κάποιες ιαπωνικές μουσικές κλίμακες βρίσκουν τον δρόμο τους στη μουσική μου, όπως και ινδιάνικες ή από την κλασική μουσική». Ξεκινάει η ηχογράφηση. Κάθομαι για λίγο πίσω από την κονσόλα, μαζί της. Την παρακολουθώ να δίνει οδηγίες και παράλληλα προσπαθώ να ακούσω τον crossover ήχο των καταβολών της ναι, μπορεί να τον πιάσει το αυτί μου. Το ρεπορτάζ τελειώνει. Κατηφορίζω τη Μεσογείων στα τυφλά. Τα μάτια μου είναι καρφωμένα στην οθόνη του κινητού μου, μαγνητισμένα από τις εικόνες μιας παλαιότερης περφόρμανς της, για το έργο k’uKu. Ραντεβού στα σιντριβάνια, σκέφτομαι.
ΙΝFO → Το έργο της Πάουτσι Σασάκι Άρτεμις: Σιντριβάνι (Artemis: Fountain), που δημιουργήθηκε ειδικά για το Φεστιβάλ Τεχνών Rolex, θα παρουσιαστεί στα Χορογραφημένα Σιντριβάνια του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 26 Μαΐου. Το Φεστιβάλ θα λάβει χώρα σε διάφορους χώρους της Αθήνας από τις 22 έως τις 28 Μαΐου, για τον εορτασμό της 20ής επετείου του προγράμματος Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative.
