Από τον ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΝΤΙΝ / THE SUNDAY TIMES / News Licensing / Απόδοση: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΣΤΑΣ
Κατά τη διάρκεια της καριέρας του ο Μόργκαν Φρίμαν έχει υποδυθεί τον Νέλσον Μαντέλα, τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών (τρεις φορές μάλιστα) και, φυσικά, τον Θεό. Είναι, όπως θα περίμενε κανείς, προσεκτικός στους τρόπους του και ταπεινός. Σου κάνει εντύπωση το ότι τα γένια του είναι προσεγμένα. Στο Instagram, το βιογραφικό του λέει: «Ο ηθοποιός που αναγνωρίζεις τη φωνή του». Σε ηλικία 85 ετών, εξακολουθεί να ακούγεται σαν υπόκωφος, βροντερός κεραυνός. Είμαι σοκαρισμένος για έναν μόνο λόγο. Κι αυτός δεν είναι τα δύο χρυσά σκουλαρίκια του. Μετά από χρόνια άκαρπων προσπαθειών, επιτέλους, έχω την ευκαιρία να του μιλήσω.
Ο Φρίμαν, ο άνδρας που κουβαλάει πάνω του εξήντα χρόνια ιστορίας του Χόλιγουντ, έχει δεκαετίες να δώσει συνέντευξη. Μου μιλάει από το σπίτι του, που βρίσκεται στην ακτή του Κόλπου της Αλαμπάμα, με αφορμή την ταινία Μια απροσδόκητη σχέση (A Good Person), στην οποία συμπρωταγωνιστεί με τη νεαρή Βρετανίδα σταρ Φλόρενς Πιου. Οι κριτικές ήταν, ας πούμε, ανάμεικτες – καμία σχέση με αυτές που είχε αποσπάσει στις κορυφαίες στιγμές του: στην Τελευταία έξοδο: Ρίτα Χέιγουορθ, στους Ασυγχώρητους, στο Glory: Ο δρόμος για τη δόξα, στον Ανίκητο, στον Σοφέρ της κυρίας Ντέιζι, στο Seven και στο Million Dollar Baby. Υποδύεται τον Ντάνιελ, έναν πρώην αστυνομικό που πλήττεται από μια τραγωδία και πρέπει να μεγαλώσει την εγγονή του. Ωστόσο, η δραματική ταινία έχει και τις τρυφερές στιγμές της, ειδικά στις κοινές σκηνές του Φρίμαν με την Πιου.
Πρόκειται για την, ας πούμε, 117η ταινία του Φρίμαν. Κανείς, μάλλον, δεν είναι σίγουρος για το πόσες ακριβώς ταινίες έχει γυρίσει. Πώς τις επιλέγει; «Μερικές φορές απλώς δουλεύεις για να πληρώσεις το νοίκι σου», αποκρίνεται. Ίσως γι’ αυτό να αποφεύγει τις συνεντεύξεις.
Στη συνέχεια αναλύει το σκεπτικό του: «Στην αρχή της κινηματογραφικής μου καριέρας, ήθελα να εξελιχθώ σε χαμαιλέοντα. Θυμάμαι τον Ντε Νίρο στο ξεκίνημά του, που ενσάρκωνε πολύ διαφορετικούς ρόλους. Σχεδόν δεν αναγνώριζες ότι επρόκειτο για τον ίδιο ηθοποιό. Μου δόθηκαν τέτοιες ευκαιρίες. Αλλά καθώς ωριμάζεις σε αυτή τη δουλειά, καταλήγεις να γίνεις σταρ. Τότε την έχεις βάψει για τα καλά, καθώς βάζεις τον εαυτό σου στο καλούπι του καρατερίστα. Παίζεις συνέχεια παρεμφερείς ρόλους – σε προσλαμβάνουν και σου λένε: “Σε θέλω επειδή είσαι εσύ”. Και ζεις με αυτό». Πλέον, λοιπόν, τον προσλαμβάνουν ως σταρ και όχι ως ηθοποιό; «Ακριβώς. Τα τελευταία δέκα χρόνια δεν νομίζω ότι έχω κάνει πολλά πολύ διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα. Ο Σοφέρ της κυρίας Ντέιζι και το Glory: Ο δρόμος για τη δόξα, ως ταινίες, διέφεραν μεταξύ τους. Τώρα τι κάνω; Είμαι απλώς ο… εαυτός μου. Προσαρμόζεται ο ρόλος στον ηθοποιό αντί να συμβαίνει το αντίθετο, οπότε κάνω ό,τι μου κεντρίζει το ενδιαφέρον. Μερικές φορές, το μόνο κριτήριο για να παίξω σε μια ταινία είναι τα χρήματα».
Σε κάθε περίπτωση, η προσέγγισή του είναι ειλικρινής. Στην ταινία Μια απροσδόκητη σχέση, ο Φρίμαν παίζει έναν –ω, τι έκπληξη– γέρο σοφό. Ωστόσο, μια και δεν χρειάζεται να βγάλει κι άλλα λεφτά για να επιβιώσει, δεν θα έπρεπε να απολαμβάνει τους πάνω-κάτω ίδιους ρόλους που παίζει; «Ε, ναι. Αυτή είναι η δουλειά μου. Μετράει αυτό που είπα ως απάντηση; Αν δεν αναλάβω αυτούς τους ρόλους, δεν πρόκειται να κάνω τίποτα. Κι αν δεν κάνω τίποτα, θα μπορούσα κάλλιστα να ξεκουράζομαι». Λοιπόν, δεν τα πάει καλά με την πλήξη; «Χμ, πλήξη», συλλογίζεται χαμογελώντας. «Η δουλειά είναι ένα διάλειμμα από την πλήξη».
Συγγνώμη και ευχαριστώ
Ελίσσεται κατά βούληση από την απαξίωση στον βαθύ στοχασμό. Όταν τον ρωτάω τι δικό του φέρνει στον νέο χαρακτήρα που ερμηνεύει, υποστηρίζει ότι οι ηθοποιοί μελετούν υπερβολικά κατά την προετοιμασία τους για έναν ρόλο. «Μάθε τα λόγια σου κι αυτά θα κάνουν όλη τη δουλειά», επιμένει. «Στην Τελευταία έξοδο: Ρίτα Χέιγουορθ οι ηθοποιοί ένιωθαν ότι έπρεπε να μπουν στη φυλακή για να ανακαλύψουν τι σημαίνει αυτή η εμπειρία. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είναι έτσι τα πράγματα».
Στη συνέχεια, συζητάμε μια ατάκα που λέει ο Ντάνιελ, ο χαρακτήρας που ερμηνεύει στην ταινία: «Υπάρχουν πράγματα που είναι αδύνατον να τα συγχωρέσεις». Η ταινία προωθεί την ιδέα ότι ο καλύτερος στόχος που μπορεί να βάλει κάποιος στη ζωή του είναι, απλώς, να είναι καλός άνθρωπος; «Ναι», λέει, παίρνοντας τον χρόνο του. «Ο κόσμος δεν σου χρωστάει τη συγγνώμη του. Πρέπει να προσπαθήσεις να ζήσεις τη ζωή σου με τέτοιον τρόπο που να μη σου χρειαστεί η συγχώρεση από τους άλλους». Η φωνή του σπάει λίγο. «Το να σου λένε ευχαριστώ είναι πολύ προτιμότερο από το να σου δίνουν τη συγχώρεσή τους». Δεν είναι να απορεί κανείς που έχει παίξει τόσες φορές τον Θεό στο σινεμά.
Ο Φρίμαν γεννήθηκε στο Μέμφις του Τενεσί το 1937 – είναι ένα από τα τέσσερα παιδιά της μητέρας του, της Μέιμι, που ήταν δασκάλα, και του πατέρα του, του Μόργκαν, που εργαζόταν ως κουρέας. Τότε ίσχυε ακόμη ο φυλετικός διαχωρισμός.
Οι προ-προ-παππούδες του ήταν σκλάβοι. Θυμάται τα πρώτα παιδικά του χρόνια ως γεμάτα με «καυτές καλοκαιρινές μέρες, τρέξιμο, σκόνη και ιδρώτα», πριν μετακομίσουν οικογενειακώς στο Σικάγο, όταν ο ίδιος ήταν έξι ετών. Από τα δεκατρία του γνώριζε ότι ήθελε να ασχοληθεί με την υποκριτική. Μετά από τέσσερα χρόνια στην αεροπορία, άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα δραματικής τέχνης στο Λος Άντζελες, το 1959. Ακολούθησε μια σπουδαία καριέρα στο θέατρο, ενώ επί τέσσερα χρόνια έπαιζε στην παιδική τηλεοπτική εκπομπή The Electric Company μέχρι, επιτέλους, να έρθει η μεγάλη ευκαιρία του Χόλιγουντ, το 1989. Ήταν 52 ετών.
Πρέπει να είχε γερά κότσια για να συνεχίσει να προσπαθεί. «Συμφωνώ», λέει. «Συναντάς ωστόσο ανθρώπους που λένε: “Πάντα ήθελα να κάνω αυτό ή το άλλο”. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει. Αν όντως το ήθελαν, θα τα είχαν καταφέρει. Με ρωτούν: “Με τι θα ασχολιόσουν τώρα αν δεν τα είχες καταφέρει ως ηθοποιός;”. Δεν ξέρω. Θα γινόμουν οδηγός λιμουζίνας; Σε κάθε περίπτωση, ερασιτεχνικά, θα έπαιζα στο θέατρο, θα ασχολιόμουν με την υποκριτική. Εκτός από το να έχεις κότσια, βέβαια, χρειάζεται να είσαι και τυχερός. Πρέπει να έχεις θάρρος και μεγάλη τύχη. Την καριέρα μου την οφείλω και στους δύο αυτούς παράγοντες».
Την οφείλει, επίσης, στις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στην Αμερική. Η καριέρα του ξεκίνησε όταν ο Κώδικας Χέιζ –που λογόκρινε μια σειρά από ταινίες ως ακατάλληλες για προβολή– έπνεε τα λοίσθια. Ο συγκεκριμένος κώδικας απαγόρευε, μεταξύ άλλων, τις ταινίες που «γελοιοποιούσαν τον κλήρο» και εκείνες που απεικόνιζαν διαφυλετικές σχέσεις. Καταργήθηκε μόλις το 1968, μια εποχή που το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα θα έκανε πιο εύκολο για τους μαύρους ηθοποιούς το να παίρνουν ρόλους που μέχρι τότε προορίζονταν αποκλειστικά και μόνο για τους λευκούς.
Μέχρι που εμφανίστηκε ο Πουατιέ
«Όταν ήμουν παιδί, δεν υπήρχε κανένας ρόλος στις ταινίες με τον οποίο να μπορώ να ταυτιστώ», λέει. «Αν σε κάποια ταινία υπήρχε χώρος για έναν μαύρο άνδρα, έπρεπε να είναι αυτός του “αστείου”. Μέχρι που εμφανίστηκε ο Σίντνεϊ Πουατιέ και έκανε τους νέους ανθρώπους, όπως ήμουν τότε εγώ, να πιστέψουν πως “ναι, εντάξει, μπορώ να τα καταφέρω”».
Ένας από τους πρώτους μεγάλους του ρόλους ήταν αυτός του νταβατζή με το παρατσούκλι Φαστ Μπλακ, στο Δόκανο του 1987. Δεν ερμήνευσε ποτέ ξανά παρόμοιους ρόλους. «Είχα πραγματικά τρομοκρατηθεί στη σκέψη ότι θα παγιδευτώ», θυμάται. «Είναι τόσο εύκολο να παγιδευτείς – είχα τεράστια συνείδηση αυτής της παγίδας. Μου έγιναν όντως προτάσεις να επαναλάβω τον χαρακτήρα που έπαιξα στο Δόκανο, αλλά δεν ήταν καλή ιδέα. Υπάρχουν κάποιοι ηθοποιοί που παίζουν είτε μόνο τους κακούς είτε μόνο τους καλούς. Εγώ δεν ήθελα να έχω αυτή την εξέλιξη, που είναι αναπόφευκτη αν αναλαμβάνεις τους ίδιους ρόλους ξανά και ξανά». Κάνει μια παύση. Ακριβώς έτσι μου είχε περιγράψει νωρίτερα τον τρόπο που δουλεύει τα τελευταία χρόνια. «Αλλά, όπως λέω, αν μείνεις αρκετό καιρό σε αυτό το επάγγελμα, έτσι θα αρχίσεις να πορεύεσαι από ένα σημείο και μετά».
Σοβαρά τώρα, έχει ακόμη φιλοδοξίες; Ο φίλος του ο Ντένζελ Ουάσινγκτον έχει πει ότι, τώρα που βρίσκεται στο «φθινόπωρο της ζωής» του, τηλεφωνεί σε σημαντικούς σκηνοθέτες όπως ο Πολ Τόμας Άντερσον και ο Στιβ Μακ Κουίν και τους ζητάει να δουλέψουν μαζί. Ο Φρίμαν, που είναι δεκαεπτά χρόνια μεγαλύτερος από τον Ουάσινγκτον, δεν κάνει το ίδιο. «Ζηλεύω τόσο πολύ την καριέρα του Ντένζελ, κάνει ό,τι θα ήθελα να κάνω». Ακούγεται κάπως ηττημένος. «Πολύ παλιά, είχα μιλήσει με τον Σίντνεϊ. Μου είχε πει: “Ήθελα να γίνω σαν εσένα”». Βγάζει έναν αναστεναγμό. «Αν το δούμε από γενιά σε γενιά, πάντως, νομίζω ότι έχει γίνει αλματώδης πρόοδος».
«Η Αφρική δεν είναι χώρα»
Αναφέρω μια τηλεοπτική συνέντευξη που είχε δώσει το 2005 και στην οποία είχε υποστηρίξει ότι ο μόνος τρόπος για να απαλλαγούμε από τον ρατσισμό είναι να σταματήσουμε να μιλάμε γι’ αυτόν. «Θα σταματήσω να σε αποκαλώ λευκό», είχε πει στον παρουσιαστή, «και θα σου ζητήσω να σταματήσεις να με αποκαλείς μαύρο».
Τον ρωτάω αν συνεχίζει να πιστεύει ότι κάτι τέτοιο όντως ισχύει. «Υπάρχουν δύο πράγματα για τα οποία μπορώ να πω δημοσίως ότι δεν μου αρέσουν», αρχίζει, υψώνοντας τη φωνή του, σε μια σπάνια στιγμή κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. «Είναι προσβλητικό το ότι υπάρχει Μήνας Μαύρης Ιστορίας. Πρόκειται να υποβιβάσετε όλη την ιστορία μου σε έναν μόνο μήνα; Επίσης, η προσφώνηση “Αφροαμερικανός” είναι προσβλητική. Δεν την προσυπογράφω. Οι μαύροι, μέσα στα χρόνια, έχουν υποστεί διάφορες προσφωνήσεις μέχρι να φτάσουμε στη λέξη που ξεκινάει με το γράμμα “ν”. Δεν γνωρίζω πώς αυτά τα πράγματα παίρνουν τόσο μεγάλη έκταση, αλλά όλοι χρησιμοποιούν την προσφώνηση “Αφροαμερικανός”. Τι σημαίνει αυτή πραγματικά, όμως; Οι περισσότεροι μαύροι σε αυτό το μέρος του κόσμου είναι μιγάδες. Και η Αφρική αναφέρεται λες και είναι μια χώρα, ενώ είναι ήπειρος, όπως η Ευρώπη».
Ηρεμεί ξανά. Το θέμα του είναι ότι οι άνθρωποι μιλούν για Ιρλανδοαμερικανούς ή Ιταλοαμερικανούς, αλλά όχι για Ευρωαμερικανούς. Αναφέρω πάλι τον Ουάσινγκτον, που έχει πει: «Είμαι πολύ περήφανος που είμαι μαύρος, αλλά το χρώμα μου δεν είναι όλα όσα είμαι». Ψυχανεμίζομαι ότι ο Φρίμαν σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο. «Ναι, ακριβώς. Συμφωνώ απόλυτα. Δεν μπορείς να με ορίσεις με αυτόν τον τρόπο».
Αυτό είναι το πιο αμφιλεγόμενο πράγμα που θα μπορούσε να πει. Ο ηθοποιός Μπράιαν Κοξ τού έπλεξε το εγκώμιο στην αυτοβιογραφία του, γράφοντας σε κάποιο σημείο για τον «Φρίμαν που συναντάς στα όνειρά σου». Ο ίδιος βρίσκει τη συγκεκριμένη περιγραφή ξεκαρδιστική. «Αυτός ο Μπράιαν! Καλοσύνη του!» Ο Ρόμπερτ Μπέντον, πάλι, ο σκηνοθέτης του Κράμερ εναντίον Κράμερ, έχει πει γι’ αυτόν: «Δεν μπορείς να υποκριθείς την ηθική δύναμη. Είτε την έχεις είτε όχι. Κι ο Φρίμαν την έχει πραγματικά αυτή την ποιότητα».
Τρόποι μιας άλλης εποχής
Tο σκάνδαλο που συνδέθηκε με το όνομά του, στο πλαίσιο του #MeToo, πέρασε και δεν τον άγγιξε. Το 2018, ο ηθοποιός είχε κατηγορηθεί από το CNN ότι «φλέρταρε υπερβολικά» στο πλατό με διάφορες γυναίκες που εργάζονταν στο συνεργείο παραγωγής. Ο Φρίμαν τότε ζήτησε συγγνώμη από όλες όσες ένιωσαν να τις προσβάλλει η συμπεριφορά του, με κάποιες πηγές από το CNN να στρέφονται εναντίον του ρεπορτάζ και με συναδέλφους του να σπεύδουν να τον υπερασπιστούν, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι οι τρόποι του είναι μιας άλλης εποχής.
Ανακαλώ το περιστατικό με ευγενικό τρόπο. Εργάζεται ως ηθοποιός πιο πολύ καιρό από όσο ήταν στη φυλακή ο χαρακτήρας του στην ταινία Τελευταία έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ. Τι έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια; «Τώρα οι ταινίες τούς συμπεριλαμβάνουν όλους», λέει ο Φρίμαν. «Όλους. ΛΟΑΤΚΙ, Ασιάτες, μαύρους, λευκούς.
Απεικονίζονται οι διαφυλετικοί γάμοι, οι διαφυλετικές σχέσεις. Καθετί εκπροσωπείται. Πλέον, βλέπεις τους πάντες στην οθόνη και αυτό είναι ένα τεράστιο άλμα». Η συζήτηση πάει μπρος και πίσω. Έχει πολλές ιστορίες να πει. Συγκινείται όταν μιλάει για την Ντέινα Άιβι, τη θεατρική συμπρωταγωνίστριά του στο έργο Ο σοφέρ της κυρίας Ντέιζι. Εκείνος μπορεί να επιλέχθηκε για την κινηματογραφική εκδοχή του έργου, που εκτόξευσε την καριέρα του στο Χόλιγουντ, αλλά το κινηματογραφικό στούντιο επέλεξε την Τζέσικα Τάντι για τον ρόλο της Ντέιζι, με το βιογραφικό της Άιβι να παραμένει, εξαιτίας αυτού του γεγονότος, συγκριτικά λιγότερο σημαντικό. «Έτσι κληρώθηκε», λέει ο ίδιος.
Οι οθόνες μας κάνουν γραμμές. Το Zoom παρουσιάζει πρόβλημα. Βλέπω πολλούς Φρίμαν να τρεμοπαίζουν μπροστά μου. Είναι η 117η, η 118η, η 119η φορά που τον βλέπω στην οθόνη; Ο Φρίμαν πρέπει να κάνει επανεκκίνηση στο πρόγραμμα. Αν έχω χρόνο; Έχω. Εσύ έχεις, Μόργκαν; «Έχω χρόνο».
