«H χορογράφος Πατρίσια Απέργη και η ομάδα σύγχρονου χορού Αερίτες αναζητούν περφόρμερ ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, καταγωγής, σωματικής διάπλασης, με ή χωρίς αναπηρία, για τις ανάγκες της νέας τους παραγωγής Ο Οίκος της Ταραχής, που θα παρουσιαστεί στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση». Η αγγελία αναρτήθηκε σε διαδικτυακές πλατφόρμες για τον χορό και στον ιστότοπο του Ιδρύματος Ωνάση, τον Οκτώβριο του 2022. Η έρευνα για το συγκεκριμένο έργο είχε ξεκινήσει, ωστόσο, μερικούς μήνες νωρίτερα. Από την επιλογή των λέξεων και τον τρόπο που είχε συνταχθεί η αγγελία, μπορούσε εύκολα κανείς να συμπεράνει για ποιο θέμα ήθελε να μιλήσει η Ελληνίδα χορογράφος: Οι εύκολες, αυθαίρετες κρίσεις και οι αποκλεισμοί με βάση το φύλο, την καταγωγή, το χρώμα, τη θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη σωματική αναπηρία, την ηλικία, τις ψυχικές διαταραχές είναι μόνο μερικά από αυτά που μας φέρνουν απέναντι και μας πολώνουν.
«Η έλλειψη ανοχής στη διαφορετικότητα μπορεί να περικλείει τα πάντα. Ρατσιστές μπορεί να γίνουμε ακόμη και με κάποιον που έμεινε αγκιστρωμένος σε μια παλιότερη εποχή, ενώ ο κόσμος προχώρησε. Τους ντεμοντέ, αυτούς που δεν ξέρουν, για παράδειγμα, να χρησιμοποιούν την τεχνολογία ή ακούν μια μουσική που δεν εγκρίνουμε, τους αποβάλλουμε ή τους περιθωριοποιούμε», σημειώνει η Πατρίσια. «Το τι είναι νόρμα και πώς ορίζεται το “αφύσικο” είναι από τα θέματα που θέλω να θίξω. Κυρίως, όμως, θέλω να μιλήσω για τις παύσεις ανάμεσα στις μάχες. Έχουν σημασία αυτές οι ανάσες, οι πολύτιμες στιγμές που μπορούμε να κοιταχτούμε στα μάτια, χωρίς να σκεφτόμαστε να βλάψουμε τον άλλο ή χωρίς να αντιγυρίζουμε τη βία που έχουμε δεχτεί».
Σε αυτό το έργο προσπαθεί, όπως εξηγεί, να φωτίσει μια περιοχή όπου μπορούμε να συνυπάρξουμε όλοι, όντας τόσο διαφορετικοί, παρά τις διαφωνίες και τους τριγμούς. Αν ανατρέξει κανείς στις δουλειές που έχει υπογράψει στο παρελθόν, θα διαπιστώσει ότι, με εργαλείο το σώμα, μας παρασύρει συχνά σε πλασματικές γεωγραφίες, σε ανύπαρκτους τόπους, όπου η καλοσύνη πρυτανεύει, η πολυφωνία υμνείται και ο διάλογος έχει πάντα αξία. «Αρκεί να μη σκεπάζει ο ένας τη φωνή του άλλου», όπως σχολιάζει.
Τη συνάντησα τη Μεγάλη Εβδομάδα σε μια αποθήκη στον Βοτανικό, όπου κάνει καθημερινά πρόβες με την ομάδα της, και μέχρι να ξεκινήσουμε την κουβέντα την παρατηρούσα. Σιωπηλή, με πλάτη ίσια, φαινόταν να συντονίζεται με τις κινήσεις των χορευτών, όμως καμία έκφραση δεν πρόδιδε αυτό που σκεφτόταν. Σημείωνε διαρκώς στο τετράδιό της, μέχρι που η πρόβα τελείωσε. Μου έκανε εντύπωση ο σεβασμός που έδειχνε στους χορευτές της. Με είχε προειδοποιήσει πως δεν θα δω τελική πρόβα, ωστόσο ούτε μία φορά δεν διέκοψε την προσπάθεια των χορευτών. Όταν οι επτά εξαιρετικοί περφόρμερ –εκ των οποίων οι τρεις προέκυψαν μέσα από τη διαδικασία της ακρόασης, αφού ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα μέσω της αγγελίας– ολοκλήρωσαν τη χορογραφία, τους ευχαρίστησε, τους καθησύχασε λέγοντας πως έχουν κάνει πρόοδο και ανανέωσε το ραντεβού τους για την επόμενη μέρα. Δεν επεμβαίνεις ποτέ την ώρα που χορεύουν, σχολιάζω. «Μου φαίνεται αδιανόητο να προσπαθώ να φωνάξω την ώρα που πασχίζουν να πουν κάτι με το σώμα τους, με τη φωνή τους πάνω στη σκηνή. Αυτό είναι και από τα βασικότερα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών. Όλοι προσπαθούν να πουν το δικό τους, κανείς δεν προσέχει, δεν αφήνει χώρο στην άλλη άποψη». Πριν ακόμα πατήσω το rec, έχει ξεκινήσει να μιλάει για τη δουλειά της χωρίς να αναφέρει ούτε μία φορά τη λέξη «χορός».
Ποια είναι αυτή η «ταραχή» στον τίτλο του έργου;
Ο Οίκος της Ταραχής είναι μια περιοχή που ανήκει περισσότερο στη φαντασία, μια ουτοπία που όμως εγώ θέλω να υπάρχει και στην οποία όλοι μπορούν να βρουν ασφάλεια με αυτό που είναι. Να το εκφράσουν ελεύθερα και να γίνουν αποδεκτοί. Η αποδοχή έχει μεγάλη σημασία. Όταν μιλάμε για προσωπικότητες, ταυτότητες, επιλογές –γιατί το έργο αυτό είναι ένας ύμνος στις επιλογές του ανθρώπου και στον αυτοπροσδιορισμό–, έχει σημασία όχι μόνο να εκφράσω τη διαφορετικότητά μου, αλλά και να αισθανθώ ότι δεν κρίνομαι γι’ αυτό, δεν είμαι δακτυλοδεικτούμενος. Το έργο μάς μεταφέρει, λοιπόν, σε αυτόν τον ονειρικό τόπο, αλλά συνομιλεί με πολλές από τις αλήθειες του σήμερα και βάζει στο κέντρο του προβολέα όποιο σώμα μπορεί να μην αποτελεί μέσο όρο, οποιοδήποτε σώμα αποκαλύπτει τη μοναδικότητα και την ομορφιά του ακόμα και αν δεν είναι ίδιο με το δικό μας, ακόμη κι αν διαφέρει από τη δική μας αντίληψη περί ομορφιάς.
Δεν είναι αντιφατικό να συνδυάζεις την έννοια της ουτοπίας με την εικόνα ενός ταραγμένου ανθρώπου;
Τα τελευταία πολλά χρόνια και ιδίως μετά τον κορωνοϊό και με όσα βιώνουμε στην καθημερινότητά μας, αισθάνομαι πως το συναίσθημα που μας ταιριάζει είναι η ταραχή. Εγώ, τουλάχιστον, νιώθω ταραγμένη και πάντα στα έργα που κάνω προσπαθώ να δω πού βρίσκομαι ως πολίτης στην κοινωνία, στη χώρα που ζω. Τα πράγματα κλονίζονται, δονούνται από κάτω μας και εμείς προσπαθούμε να αντιδράσουμε. Μουδιασμένοι κάποιες φορές, αλλά και με πολλές εξάρσεις και ξεσπάσματα. Η ταραχή, παρότι είναι ένα αρνητικό συναίσθημα, κρύβει μια υπόσχεση. Έχεις ξεπεράσει την παράλυση που προκαλεί ο φόβος και δρας. Η ταραχή υποχρεώνει το σώμα σου να κινηθεί, δεν σε αφήνει σε ηρεμία, αλλάζει τον ρυθμό της ανάσας σου, σε μετακινεί. Είναι –όσο παράδοξο και αν μοιάζει– ένα αισιόδοξο συναίσθημα γιατί ξέρεις ότι, άπαξ και σε καταλάβει, θα ακολουθήσει ησυχία.
Σε ενοχλούν οι μέσοι όροι;
Θεωρώ ότι ο μέσος όρος είναι η τεμπελιά των πολλών. Βολεύει να μην ξεχωρίζεις, να μην είσαι μοναδικός, δεν απαιτεί τόση δουλειά, βολεύει το να μη φαίνεσαι. Δεν θέλω να παρεξηγηθώ, είναι ωραίο να ακολουθείς, δεν χρειάζεται να είσαι πάντα μπροστάρης, αλλά είναι άλλο αυτό και άλλο το να γίνεσαι αόρατος. Για μένα, οποιοσδήποτε μέσος όρος δεν έχει πολύ κόπο από πίσω και, αν πρέπει να το συγκρίνουμε με αυτό που συναντάμε στη φύση, θα διαπιστώσουμε ότι είναι ένα νοητικό παιχνίδι που έχουμε επινοήσει οι άνθρωποι για να αποκλείσουμε το «αφύσικο». Τίποτα δεν είναι ίδιο στη φύση, δεν υπάρχει μέσος όρος. Μπορεί δύο φυτά να ανήκουν στο ίδιο είδος και εκεί όμως θα παρατηρήσεις διαφορετικές αποχρώσεις.
Σε ποιες εικόνες ανατρέχεις για να πεις την ιστορία σου;
Εμπνέομαι από την κουλτούρα του τσίρκου. Το τσίρκο είναι ο τόπος όπου κατοικούσε η φαντασία όσο ήμασταν παιδιά. Το μέρος όπου γίνονταν θαυμαστά και περίεργα πράγματα και στον οποίο πρωταγωνιστούσαν σώματα που στον έξω κόσμο οι περισσότεροι θα αποκαλούσαν φρικιά. Ο άνθρωπος που κατάπινε φωτιές, το κορίτσι-λάστιχο, τα σιαμαία, ο νάνος προβάλλονταν ως ιδιαίτεροι, ξεχωριστοί. Δεν συμφωνώ με αυτή τη λογική, οι άνθρωποι του τσίρκου ήταν μια αποκλεισμένη κοινότητα, τους θαύμαζες για την τόλμη τους να ζουν αντισυμβατικά, αλλά δεν θα τους συναναστρεφόσουν, δεν θα έπαιρνες τη ζωή τους στα σοβαρά. Περίπου ό,τι συμβαίνει και σήμερα με όσες ομάδες σπρώχνουμε στο περιθώριο.
Εγώ θέλησα να το αντιστρέψω αυτό, δεν είμαστε εμείς και αυτοί, δεν υπάρχουν φρικιά, είμαστε μια οικογένεια, όλοι μαζί. Έσκυψα, όμως, στο παράδειγμα του τσίρκου με την έννοια του σόου. Σκέφτηκα πως μπορείς να προβάλλεις τη διαφορετικότητά σου με θετικό τρόπο, να την κάνεις θέαμα, να μην ντρέπεσαι, να μην την κρύβεις, να κερδίσεις δύναμη από αυτήν, να είσαι υπερήφανος γι’ αυτό που είσαι. Το πόσο ωραία νιώθω με το σώμα μου είναι σημαντικό, το να μπορώ να κάνω επιλογές, να έχω τρίχες ή να μην έχω, να ντύνομαι θηλυκά ή και το αντίθετο, πρέπει να επαφίεται στη δική μου κρίση.
Κάναμε όμως θέαμα ακόμα και τη βία.
Συμφωνώ. Έχουμε ενστερνιστεί τη λογική της αρένας, είμαστε ένα κοινό που διψάει για περισσότερη βία, περισσότερο θέαμα. Αυτό το έργο έχει και έναν εσωτερικό σχολιασμό για τη δική μας δουλειά. Πόσα πρέπει να κάνει ο περφόρμερ για να ευχαριστήσει τους θεατές του; Το μπαλέτο, για παράδειγμα, έχει πολύ πόνο, πάει κόντρα στη φύση του σώματος. Είναι πολύ ευχάριστο να βλέπεις έναν χορευτή να ισορροπεί στις μύτες, να κάνει μεγάλα ανοίγματα, ωστόσο έχει υποστεί πολύ μεγάλη σωματική πίεση. Ήθελα λοιπόν να μιλήσω και γι’ αυτή τη βία που έρχεται με διαφορετικούς τρόπους προκειμένου να παραγάγει το σπουδαίο, το θέαμα, το νέο.
Τι λένε οι χορευτές σου όταν μιλούν;
Απαγγέλλουν κάτι που έχω γράψει εγώ και αποσπάσματα από κείμενα της Σάρα Κέιν. Δεν είναι η πρόθεσή μου να καταλάβει το κοινό τι λέγεται πάνω στη σκηνή. Αυτά τα λόγια που μετά βίας ακούγονται, λειτουργούν σαν μια μεταφορά. Πόσο βάζω στο mute τη φωνή του άλλου, πόσο πραγματικά τον ακούω. Όλες οι φωνές ακούγονται το ίδιο; Ποιος είναι αυτός που επιλέγει ποιος θα έχει πιο δυνατή φωνή;
Γιατί δεν είσαι ποτέ πάνω στη σκηνή;
Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεις ποια είναι η θέση σου, εμένα με ιντριγκάρει περισσότερο η έρευνα και η δημιουργία, όπως και η ανταλλαγή απόψεων με την ομάδα για να γεννήσουμε την κίνηση. Ξεκίνησα όμως με μπαλέτο από τριάμισι ετών και δεν σταμάτησα ποτέ. Μια υποτροφία που πήρα στη Νίκαια για να συνεχίσω τις θεατρικές μου σπουδές με έφερε πιο κοντά στον σύγχρονο χορό και στη χορογραφία. Αγχώνομαι πολύ όταν είμαι στη σκηνή και αυτή τη δουλειά, αν δεν την απολαμβάνεις, δεν έχει νόημα να την κάνεις. Είναι μεγάλο το κόστος της έκθεσης. Απαιτεί τόλμη να ανέβεις εκεί πάνω και να πεις «δείτε με».
Μίλα μου για τους Αερίτες. Πότε ξεκίνησαν και τι πορεία έχουν διαγράψει μέσα στα χρόνια;
Αερίτες έλεγαν οι Κρητικοί τους αλεξιπτωτιστές στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μου άρεσε αυτή η ιδέα των ανθρώπων που εμφανίζονται από το πουθενά, η γραμμή της κίνησης από τον ουρανό προς τη γη. Η πτώση και η προσθήκη ενός νέου στοιχείου στο τοπίο. Δανείστηκα το όνομα και με αυτό συστηθήκαμε το 2006. Δεκαεπτά χρόνια μετά, έχω εμβαθύνει στην έρευνα, έχουμε μοιραστεί ιστορίες με το κοινό, αλλά αισθάνομαι πως έχω τις ίδιες αγωνίες με αυτές που είχα όταν ξεκινούσα. Όταν είσαι μικρότερη, αυτό δεν σε πτοεί, μεγαλώνοντας όμως σε φθείρει το να πρέπει να ξεκινάς κάθε φορά από το μηδέν. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχω σκεφτεί να φύγω, μου έγιναν σημαντικές προτάσεις από το εξωτερικό, έχω ζήσει μεγάλα διαστήματα έξω, αλλά είχα αποφασίσει εξαρχής ότι η βάση μου θα είναι η Αθήνα. Όσο κι αν με πληγώνει αυτή η πόλη, μου δίνει έμπνευση. Θέλω να συνεργάζομαι με σπουδαίους καλλιτέχνες που έχουμε εδώ. Υπάρχει αυτή η αντίληψη πως ό,τι είναι έξω, είναι καλύτερο. Έχω ζηλέψει συστήματα, υποδομές, αλλά από άποψη έμψυχου υλικού, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, είμαστε πολύ ισχυροί. Έχουμε τρομερά καλούς χορευτές, κάθε μεγάλη ομάδα, στατιστικά, έχει έναν Έλληνα χορευτή στο δυναμικό της. Δεν λέω ότι είμαστε οι καλύτεροι, λέω όμως ότι κοντράρουμε στα ίσα τους ξένους. Εγώ, λοιπόν, θέλησα να στηρίξω αυτή τη σκηνή.
Ο σύγχρονος χορός απευθύνεται τελικά στους λίγους;
Οι δουλειές που κάνω επιδιώκω να είναι «ανοιχτές». Απαιτείται όμως και μια ανοιχτοσύνη από το κοινό, που η παιδεία μας δεν την καλλιεργεί. Μπορεί να μην κατανοήσεις κάτι με τη λογική, αλλά να νιώσεις κάτι στο στομάχι σου. Το σώμα σου σε έχει προλάβει. Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδικοί για να παρακολουθήσουμε κάτι, τι θα πει «δεν ξέρω από χορό ή εικαστικά». Αν αυτό που έχεις μπροστά σου σου κάνει κάτι, τότε σημαίνει ότι αυτή η τέχνη επικοινώνησε.
☛ Η έρευνα που έκανε η Πατρίσια Απέργη για τη δημιουργία της παράστασης εστιάστηκε σε δύο κινησιολογικά ρεύματα, το krumping και το voguing. Της ζητήσαμε να μας τα εξηγήσει. «τo voguing προέρχεται από την κουλτούρα του ballroom, εκφράζει σε μεγάλο βαθμό τη θηλυκή πλευρά του σώματος, έχει αρκετά βιρτουόζικα στοιχεία και αρχικά υιοθετήθηκε από τα LGBTQ άτομα, ενώ το krumping είναι η πιο βίαιη εκδοχή της street σκηνής, με διακεκομμένη, σπασμωδική κίνηση. Είναι χορός freestyle, που απευθύνεται περισσότερο στην αρσενική πλευρά και αγκαλιάστηκε στην αρχή από τις μαύρες κοινότητες της Αμερικής. Παρότι τόσο διαφορετικοί στον τρόπο, αυτοί οι δύο κινησιολογικοί κώδικες μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Άνθισαν και οι δύο στην Αμερική, προέρχονται από ομάδες που έχουν βιώσει βία και απόρριψη, και στην ουσία οι χοροί αυτοί είναι η μετουσίωση μιας τραυματικής εμπειρίας σε δημιουργική έκφραση. Φυσικά, πλέον, και τα δύο ρεύματα αναφέρονται σε όλους τους καταπιεσμένους. Είναι το από κάτω προς τα πάνω, και αυτό δεν περιορίζεται σε φυλή, φύλο ή γεωγραφικά όρια. Οι χοροί αυτοί της αυτοπεποίθησης εκφράζουν όλες τις έκπτωτες γειτονιές του κόσμου, μετατρέπονται στη φωνή αυτών που προσπαθούν να αρθρώσουν λόγο. Γεννιούνται από σώματα πολύ ζωντανά, με μεγάλη φλόγα, που φτάνουν σε σημεία που εμείς δεν μπορούμε να αγγίξουμε. Και τα δύο έχουν παύσεις, πόζα, προκύπτουν σε underground χώρους. Αυτοί οι άνθρωποι δεν χορεύουν έτσι επειδή είναι της μόδας, αλλά επειδή το έχουν ανάγκη. Η σόουμπιζ και το μάρκετινγκ τους μεταχειρίζεται μέχρι να τους βαρεθεί, εκείνοι προσπαθούσαν και προσπαθούν να πουν μια ιστορία».
INFO → Ο Οίκος της Ταραχής θα παρουσιαστεί από τις 4 έως τις 7 Μαΐου στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, onassis.org.
