Η αμερικανική ποίηση έχει δύο πόδια που πατούν γερά στον 19ο αιώνα: το ένα λέγεται Ουόλτ Ουίτμαν (1819-1892) και το άλλο λέγεται Έμιλι Ντίκινσον (1830-1886). Η μικρή μας περιήγηση στις πρόσφατες ποιητικές εκδόσεις ξεκινάει από αυτούς. Από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση, εισαγωγή και σχόλια του Δημήτρη Δημηρούλη, κυκλοφορεί το Τραγούδι του εαυτού μου – είναι το πιο γνωστό από τα ποιήματα της συλλογής Φύλλα χλόης, την οποία ο Ουίτμαν έγραφε και ξανάγραφε σε όλη του τη ζωή. Στην έκδοση περιέχεται η πρώτη έκδοση του ποιήματος (1855) και η τελευταία (1891-92). Το βιβλίο είναι «υποχρεωτικό» για όποιον αγαπάει την ποίηση και τη λογοτεχνική ιστορία. Το ίδιο ισχύει και για την έκδοση Ποιήματα (εκδ. Κίχλη) της Ντίκινσον με τη φροντίδα του Κώστα Κουτσουρέλη (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση). Εδώ φιλοξενούνται 120 από τα περίπου 1.800 ποιήματα που άφησε πίσω της αδημοσίευτα η μυστηριώδης μορφή των αμερικανικών γραμμάτων.
Συνεχίζουμε με τέσσερις περιπτώσεις που για διάφορους λόγους δεν είχαν μεταφραστεί έως σήμερα στη γλώσσα μας:
→ Η Λόλα Ριτζ (1873-1941), Ιρλανδή που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στις ΗΠΑ, υπήρξε μια αβανγκάρντ μορφή του μοντερνισμού με έντονο φεμινιστικό λόγο. Από τις εκδόσεις Κείμενα κυκλοφορεί η ανθολογία Το σώμα που πονά, ο καθρέφτης του κόσμου, μαζί με μια διάλεξη της Ριτζ από το 1919, άκουσον άκουσον, κάπου στις μεσοδυτικές πολιτείες, με τίτλο Η γυναίκα και η θέληση για δημιουργία.
→ Ξεκίνησε να γράφει το Άσμα του σφαγιασμένου εβραϊκού λαού το 1943, μέσα στο γαλλικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Βιτέλ. Ο Πολωνοεβραίος Γιτσχάκ Κατσνέλσον (1886-1944) μεταφέρθηκε αργότερα στο Άουσβιτς μαζί με τον γιο του. Το ποίημα, που μεταφέρεται σήμερα στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις Loggia, θεωρείται, όπως διαβάζω στις σημειώσεις της έκδοσης και σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια της λογοτεχνίας του Ολοκαυτώματος, «το σημαντικότερο επικό ποίημα που γράφτηκε κατά την περίοδο της θανάτωσης των Εβραίων της Ευρώπης».
→ Ένας λιτός, αποσπασματικός μονόλογος της θάλασσας. Αυτή είναι η σύνθεση του Εζέν Γκιλβίκ (1907-1997), πολυβραβευμένου Γάλλου ποιητή, που διαβάζουμε στη Θάλασσα (εκδ. Gutenberg): «Μάλλον / κοιτούν / γιατί πιστεύουν / πως το μέσα μου / είναι απλούστερο απ’ το δικό τους».
→ Μυθική περίπτωση στην ιστορία της κινεζικής κουλτούρας, ο αξιοσέβαστος Λι Μπάι (701-762) επηρέασε με τους προοδευτικούς του στίχους ακόμα και τη σύγχρονη δυτική λογοτεχνία. Στην ανθολογία Ποιήματα (εκδ. Σμίλη) κινείται εν πολλοίς ανάμεσα στη φύση και στο συναίσθημα με δύο ακόμα χαρακτηριστικά, όμως, που μου έκαναν εντύπωση: την πολύ καθαρή αυτοαναφορικότητα και την επαναλαμβανόμενη σχέση με το κρασί.
Για τις νέες εκδόσεις Ελλήνων ποιητών και ποιητριών, ως συνήθως αφύσικα πολλές, κάτι που καθιστά αδύνατη την ουσιαστική αξιολόγησή τους (γιατί κατά τα άλλα ας είναι πάντα πολλές, μόνο καλό αυτό), ακολουθεί ένα μικρό σχόλιο για όσα κράτησα και για όσα θα επιστρέφω: Το Φταίνε τα πεύκα (εκδ. Ενύπνιο), πρώτα απ’ όλα, της πολύ νεαρής Ελένης Αθανασίου, η οποία παρ’ όλη τη νεότητα έχει την ωριμότητα να ξέρει τι θα πει ποιητική οικονομία, να μην παρασύρεται στην υπερβολή, να αφήνει στη σιωπή όσα δεν λέγονται. Μπράβο, αλήθεια. Καταπληκτικά και τα αφηγηματικά ποιήματα του Νίκου Φρατζέτη, Ένα ταγκό στο Σαντιάγο (εκδ. Κίχλη), με μια κωμικομελαγχολική διάσταση, π.χ. για τη Γνωριμία, τον Λογιστή ή τα Γενέθλια ευτυχέστατα δεν ξέρω τι να νιώσω. Η Βίκυ Κατσαρού μεταφέρει στις Χαρακίδες (εκδ. Ενύπνιο) τη δική της συγκίνηση στον αναγνώστη, η οποία διαισθάνομαι πως υπάρχει, και το κάνει αβίαστα και με θάρρος, ίσως επειδή, όπως λέει σε έναν στίχο, «είμαι ποιήτρια / δεν έχασα ποτέ καμία μάχη».
«Δεν κατοικούμε όλη την ίδια γλώσσα», γράφει σε έναν στίχο του ο Νίκος Κορνήλιος, καλός σκηνοθέτης κατά τα άλλα, η συλλογή του οποίου Το κυπαρίσσι του βυθού (εκδ. Loggia) έχει ορισμένες πολύ δυνατές στιγμές μέσα σ’ αυτή την ελευθερία των μορφών που επιτρέπει στα γραπτά του. Ο Δημήτρης Καταλειφός, πανταχού παρών στα ποιήματά του, Επί κλίνης κρεμάμενος (εκδ. Πατάκη), συνεπής πια ως ποιητής, προσθέτει εύστοχα εδώ και σύντομα πεζά, που δίνουν μία ακόμα διάσταση στη συλλογή του. Να προσθέσω επίσης το Σώμα (εκδ. Ίκαρος) του Γιάννη Αντιόχου, μια ανθολογία των ποιημάτων του από το 2003 έως σήμερα, δημοσιευμένων και αδημοσίευτων. Δεν χρειάζεται κάποιο σχόλιο εδώ, ο Αντιόχου είναι σπουδαίος ποιητής, θεωρώ και ελπίζω αυτό να είναι ήδη γνωστό.
Τέλος, ας μου επιτραπεί μια πιο προσωπική σημείωση. Πριν από λίγες μέρες ξεκίνησε την «ποιητική της διαδρομή» (κλείνω το μάτι στη Σιμπόρσκα εδώ) ένα μέλος της ομάδας του «Κ», το μοναδικό μέλος παραδόξως που δεν ασχολείται με τις λέξεις. Η Ιωάννα Χρονοπούλου επιμελείται φωτογραφικά το περιοδικό μας και από τις εκδόσεις Σμίλη κυκλοφορεί πλέον η πρώτη της συλλογή. Η υποκειμενική μας θέση μάς επιτρέπει απλώς να ευχηθούμε στο Παραλίγο ένα καλό ταξίδι, με την ελπίδα να το αγαπήσετε όσο εμείς.
