ΣΑΝ ΝΑ ΒΛΕΠΕΙΣ ΤΑΙΝΙΑ

Είναι φορές που το να διαβάζεις λέξεις που αφιερώνονται στο σινεμά είναι το ίδιο εθιστικό με το να παρακολουθείς μια ταινία. Το τελευταίο εξάμηνο παρατηρείται αυξημένη παραγωγή σε εκδόσεις που αφορούν τον κινηματογράφο [ενδεικτικά παραδείγματα ο πρώτος τόμος του Ελληνική Κριτική & Ελληνικός Κινηματογράφος, σε επιμέλεια Χρήστου Σκυλλάκου (εκδ. Αιγόκερως), το Μην πιστεύεις την αλήθεια, κείμενα για το σινεμά του Τζον Κασσαβέτη από την ομάδα των CineDogs (εκδ. Κυψέλη) και τη διέξοδο του Μαρκ Φίσερ στις ταινίες του Λιντς, του Χίτσκοκ και του Κιούμπρικ που αποτυπώνεται στο Αλλόκοτο και το Απόκοσμο (εκδ. Αντίποδες)].

Έντεκα χρόνια μετά την κυκλοφορία του στα αγγλικά, ο εξαιρετικός τόμος του Βρασίδα Καραλή, Μια ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου, κυκλοφορεί επαυξημένος στα ελληνικά από τις εκδόσεις Δώμα. Με ελκυστική γραφή, χορταστικό περιεχόμενο και έλλειψη γενικεύσεων, παρουσιάζει το ελληνικό σινεμά από το οπτικό εύρημα στις Υφάντρες των αδερφών Μανάκη το μακρινό 1905 και την εποχή των αριστουργημάτων της Φίνος Φιλμ μέχρι τον φορμαλισμό του στη δεκαετία του ’80, την απογοήτευση και τις ηρωικές προσπάθειες των δημιουργών του σήμερα.

29 Ιουλίου του 2021, ο σκηνοθέτης Φίλιππος Κουτσαφτής χάρισε στον Κύπριο λογοτέχνη Κυριάκο Μαργαρίτη ένα κατριγιέ τετράδιο. 29 Ιουλίου του 2022, ο συγγραφέας ξεκινάει την αφήγηση του Άνω Βυθού – Tου δρόμου του Φίλιππου Κουτσαφτή (εκδ. Αρμός). Ο Μαργαρίτης συνεργάστηκε με τον Κουτσαφτή στο πλαίσιο της σύνταξης των κειμένων για τη Ζάκρο, «την πιο βασανιστική ταινία του», καθώς τα γυρίσματά της κράτησαν 35 χρόνια, και ύστερα κατέγραψε τις εμπειρίες μαζί του. Η γραφή του Μαργαρίτη κάθε άλλο παρά ημερολογιακή είναι, καθώς ανακατεύει στοχασμούς πάνω στον κινηματογράφο, υπαρξιακά ερωτήματα μέσω Ταρκόφσκι και ερωτικές εξομολογήσεις για το σινεμά.

Βέβαια, κάπως θα χαρακτηρίζαμε κάθε λέξη του κριτικού Γιάννη Σμοΐλη για το σινεμά, όπως αυτές αποτυπώνονται στο Στην οθόνη του μυαλού μου (εκδ. Αιγόκερως). Ο Σμοΐλης αντιλαμβάνεται τον κόσμο με ταινίες, του δίνουν τη δύναμη να ζήσει, όπως ο Σπίλμπεργκ όταν βλέπει τους Επτά σαμουράι του Κουροσάβα. Γι’ αυτό και στις ταινίες στις οποίες επιλέγει να γράψει, αφήνει ένα μικρό κομμάτι του και κάνει τον αναγνώστη κοινωνό στην εμπειρία του. Σαν να κάθεται στο διπλανό κάθισμα της αίθουσας και να τον συναισθάνεται. 

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ

Ένα απολαυστικό εγχειρίδιο προς ναυτιλλομένους είναι το Μικρό βιβλίο της τέχνης της Σούζι Χοτζ (εκδ. Ψυχογιός), που δεν είναι τόσο μικρό και συμπυκνώνει πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Με έμφαση στα ρεύματα που άνθισαν στη Δύση (αλλά όχι μόνο) και δομημένο σε τέσσερις μεγάλες ενότητες (περίοδοι και κινήματα, έργα, θέματα, τεχνικές), πιάνει από τις βραχογραφίες και την αρχαιοελληνική τέχνη μέχρι τα έτοιμα αντικείμενα και τα σύγχρονα χάπενινγκ. Μπορεί να βάλει (ξανά) σε μια σειρά τις αποσπασματικές γνώσεις που ενδέχεται να έχει ένας μύστης των τεχνών που δεν είναι ιστορικός τέχνης. Στη συλλογή Οφειλές: Κείμενα για δασκάλους και φίλους του Σωτήρη Σορόγκα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, διαβάζουμε κείμενα του κορυφαίου εικαστικού για συναδέλφους του, από τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και τον Νίκο Εγγονόπουλο έως τον Πικάσο, που, κατά τον συγγραφέα, τους ένωνε το κοινό καλλιτεχνικό τους ήθος ως ύψιστη εσωτερική δέσμευση, ως ανυποχώρητη στάση πίστης στο έργο και το όραμά τους. Σύντομα και κατανοητά, σε αυτή την προσεγμένη έκδοση, που έχει επιμεληθεί ο Θανάσης Θ. Νιάρχος, συγκεντρώνονται ως άλλα, δημόσια «γράμματα αγάπης», μετά τη δημοσίευσή τους στον Τύπο ή σε ειδικές εκδόσεις, από τον Φεβρουάριο του 1988 μέχρι τον Απρίλιο του 2023. 

Κ-POP KAI AC/DC

Στις 9 Ιουλίου, βγήκε ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο η έκδοση Beyond The Story: Η 10χρονη πορεία των BTS (εκδ. Διόπτρα), που συνέγραψε ο δημοσιογράφος Myeongseok Kang με τα μέλη της μπάντας που επέβαλε διεθνώς την K-Pop. Το σκληρόδετο βιβλίο περιλαμβάνει αφηγήσεις από τα παρασκήνια της πορείας τους αλλά και υλικό που απευθύνεται σε φαν (φωτογραφίες που δεν έχουν δοθεί στη δημοσιότητα, κωδικούς QR που οδηγούν π.χ. σε βίντεο, πληροφορίες για τα άλμπουμ τους). Σε ανάλογο ύφος κυμαίνεται το λεύκωμα Blackpink: Οι πριγκίπισσες της K-Pop (εκδ. Οξύ), που αποτελεί κάτι σαν activity book για φαν. Σημαντική κυκλοφορία αποτελεί η αυτοβιογραφία του Μπράιαν Τζόνσον που τιτλοφορείται Οι ζωές του Μπράιαν (εκδ. Ψυχογιός). Τα απομνημονεύματα των «πολλών ζωών» του εμβληματικού, τρίτου στη σειρά, τραγουδιστή των AC/DC, που με τις βροντόφωνες ερμηνείες του στα τραγούδια του Back in Black εξελίχθηκε σε είδωλο, ξεκινούν από όταν, ως παιδί, δεν ήταν αποδεκτός ως ίσος –ούτε αυτός ούτε η Ιταλίδα μητέρα ή τα αδέρφια του– από τους συγγενείς του Άγγλου πατέρα του και φτάνει μέχρι το σήμερα. Είναι η μαρτυρία του ανθρώπου που πέρασε από σαράντα κύματα μέχρι να τα καταφέρει.

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ

Με τη βαριά υπογραφή του Χάρολντ Μπλουμ και την ακόμα πιο βαριά σκιά του Σαίξπηρ, η έκδοση Σαίξπηρ. Η επινόηση του ανθρώπινου (εκδ. Gutenberg) είναι ένα μακρύ και όμορφο μονοπάτι προς κάθε άκρη του σαιξπηρικού κόσμου. Το κείμενο του Μπλουμ είναι τόσο απολαυστικό, που –συγγνώμη για την υπερβολή– δεν χρειάζεται καν να ενδιαφέρει κάποιον ο Σαίξπηρ. Έχουμε κι άλλες βαριές υπογραφές. Του Χούλιο Κορτάσαρ, για παράδειγμα, πέντε δοκιμιακά κείμενα του οποίου αποτελούν την Ποιητική και πολιτική της αφήγησης (ΠΕΚ), με τον Αργεντινό συγγραφέα να μιλάει με άνεση και στιλ για τα μυστικά της πεζογραφίας. Όπως μιλάει και ο Μίλαν Κούντερα για την Τέχνη του μυθιστορήματος (εκδ. Εστία), σε ένα κλασικό κείμενο της λογοτεχνικής θεωρίας που μόλις επανακυκλοφόρησε.

Στα δικά μας, από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφόρησαν οι Συνομιλίες του Νίκου Καζαντζάκη με τον Πιερ Σιπριό, ήτοι η συνέντευξη του συγγραφέα το 1957 στον εθνικό σταθμό της Γαλλικής Ραδιοφωνίας. Επανεκδόθηκαν επίσης αναθεωρημένα τα κριτικά δοκίμια του Γιάννη Πιπίνη, Μανώλης Αναγνωστάκης. Ένας φανατικός πεζοπόρος της ποίησης (ΠΕΚ), αλλά και η ανέκδοτη αλληλογραφία του Μ. Καραγάτση προς τον Γιώργο Ρωμανό και τον Νικόλαο Κάλας, συνοδεία σελίδων του ημερολογίου του. Στο «Ο αγαπών σε, Μίτιας» (εκδ. Εστία), λοιπόν, εκτός από ενδιαφέροντα στοιχεία για την προσωπική και λογοτεχνική ιστορία του Καραγάτση, ο αναγνώστης λογικά θα βρει και σημεία που θα διασκεδάσει. Ένα γράμμα του στον Κάλας το 1931 αρχίζει ως εξής: «Πήρα το γράμμα σου και διάβασα ένα σημαντικό μέρος του. Το υπόλοιπο θα μείνει για μένα μυστήριο. Ίσως αργότερα, να το διαβάσει κανείς παπυρολόγος, και να κάνει σχετικήν ανακοίνωση περί καθέτου οινορωμαϊκής γραφής ανά δάδας γραμμάτων».

ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΚΑΙ ΟΜΗΡΟΣ

Ένας πολύτιμος οδηγός που θα διαφωτίσει τον αναγνώστη σχετικά με τη ζωή και το έργο του Πλάτωνα: το Πλάτων. Ένα Εγχειρίδιο (εκδ. University Studio Press) περιλαμβάνει διεισδυτικές μελέτες και σε βάθος αναλύσεις από εξειδικευμένους ερευνητές για τη διδασκαλία του και την επιρροή του στη μεταγενέστερη φιλοσοφία, καθώς και τα πιο αντιπροσωπευτικά του κείμενα. Μια έκδοση-επένδυση για την ελληνική γραμματεία. Ερευνητές που δέχονται ότι ο Όμηρος ήταν πραγματικό πρόσωπο και πράγματι συνέθεσε ένα ή και τα δύο γνωστότερα έπη που του αποδίδονται, τοποθετούν τη γέννησή του γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ., δηλαδή τέσσερις αιώνες πριν από τον Πλάτωνα. Πάντως, οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί της Καλαβρίας θεωρούνται πλέον Τα εγγόνια του Ομήρου (εκδ. Επίκεντρο) και η γλώσσα τους δοξάζεται, έχοντας ανακτήσει το κύρος της στην περιοχή, όπως μαθαίνουμε στη μελέτη της Χριστίνας Πετροπούλου. Η συγγραφέας κάνει μια ενδελεχέστατη βουτιά στην έννοια της Μνήμης, της συγγένειας και της ταυτότητας στο Γκαλλιτσιάνο της Καλαβρίας, αναλύοντας πώς οδηγηθήκαμε στην κοινωνική και πολιτιστική αναγέννηση του γκρέκο.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ CRISPR

Η βιοτεχνολογία, μαζί με την τεχνητή νοημοσύνη, είναι οι δύο μεγάλες επαναστάσεις που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στο σύνθετο πεδίο της τεχνολογίας. Ο πιο διάσημος βιογράφος των ΗΠΑ, Γουόλτερ Άιζακσον, ανέλαβε να βάλει στο μικροσκόπιό του την κάτοχο του Νόμπελ Χημείας του 2020, Τζένιφερ Ντάουντνα, προσφέροντάς μας με τον Κώδικα της ζωής (εκδ. Κλειδάριθμος) μια συναρπαστική εισαγωγή στον ραγδαία εξελισσόμενο τομέα της συνθετικής βιολογίας. Η Ντάουντνα εφηύρε με τους συνεργάτες της ένα εργαλείο, το CRISPR, με το οποίο μπορούμε να επεξεργαστούμε τον γενετικό μας κώδικα. Τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν είναι παραπάνω από κρίσιμα. Όποιος θέλει να συμμετάσχει στις συζητήσεις του αύριο θα πρέπει οπωσδήποτε να ξεκινήσει με αυτό το πολύ κατατοπιστικό βιβλίο.

ΧΩΡΟΣ, ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ

Η διχόνοια, οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια της ανθρωπότητας. Τι είναι σωστό και τι λάθος; Ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο; Είναι κάτι που μπορεί να απαντηθεί; Αν ναι, πού μπορούμε να βρούμε την απάντηση; Σύμφωνα με τον διάσημο Αμερικανό αστροφυσικό και εκλαϊκευτή της επιστήμης Νιλ Ντεγράσι Τάισον, πρέπει να «ανυψωθούμε» νοητικά από την επιφάνεια της Γης και να σκεφτούμε σαν αστροναύτες. Στο βιβλίο Αστρικός αγγελιοφόρος (εκδ. Διόπτρα) ο Τάισον πιστεύει ότι μέσα από την επιστημονική και ορθολογική σκέψη, καθώς και την παρατήρηση της θέσης της Γης στο σύμπαν μπορούμε να αναπτύξουμε κάποιες ενωτικές αντιλήψεις για τον κόσμο, αλλά και για διάφορα κοινωνικά ζητήματα όπως ο ρατσισμός, η ταυτότητα φύλου και η χορτοφαγία. Γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ της αστροφυσικής και της ανθρώπινης περιέργειας, το βιβλίο αυτό καλεί τους αναγνώστες να θαυμάσουν την απεραντοσύνη του σύμπαντος και ταυτόχρονα να αναλογιστούν τη θέση τους μέσα σε αυτήν. Συνεχίζοντας το ταξίδι μας στα μυστήρια του σύμπαντος, το βιβλίο τσέπης Φράκταλ: Στο χείλος του χάους (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Όλιβερ Λίντον αναδεικνύει τη μαγευτική ομορφιά των φράκταλ –ιδιαίτερων μοτίβων που συναντώνται στη φύση–, αποδεικνύοντας πώς αυτές οι περίπλοκες δομές διέπουν τα φυσικά φαινόμενα. Ετοιμαστείτε να ενθουσιαστείτε καθώς ανακαλύπτετε την κρυμμένη τάξη μέσα στη φαινομενική τυχαιότητα, δημιουργώντας μια σύνδεση μεταξύ μαθηματικών, φύσης και αισθητικής. Σε μια αντίστοιχη διεπιστημονική περιπέτεια μας οδηγεί και το βιβλίο Πόσο ζυγίζουν τα σύννεφα; (ΠΕΚ) του Ντέιβιντ Κάγιε, ενός  από τους πιο δημιουργικούς ανθρώπους στον κόσμο, σύμφωνα με τη λίστα Forbes. Με χιούμορ και απλότητα ο Κάγιε εξερευνά θεμελιώδεις έννοιες της επιστήμης, θέτοντας ιδιαίτερα ερωτήματα: Γιατί ο γείτονάς σου στον κάτω όροφο θα ζήσει περισσότερο από σένα; Γιατί δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε στο παρελθόν;

Ερωτήματα θέτει και ο νευροεπιστήμονας Στάνισλας Ντεχέινι με το βιβλίο του Πώς μαθαίνουμε; (εκδ. Τραυλός), καθώς εξερευνά το πώς ο εγκέφαλός μας απορροφά πληροφορίες και τις μετατρέπει σε γνώση πολύ καλύτερα από οποιαδήποτε μηχανή. Τουλάχιστον προς το παρόν. Ο Ντεχέινι αποκαλεί το μυαλό «απόλυτη μηχανή μάθησης» και σχολιάζει πώς η λειτουργία του αποτελεί τη μέγιστη πρόκληση στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Σε περίπτωση που θέλετε να βάλετε τις αντιληπτικές ικανότητες του εγκεφάλου σας σε δοκιμασία, αξίζει να διαβάσετε το Η τάξη του χρόνου (εκδ. Πατάκη) του Κάρλο Ροβέλι. Σε αυτό το φιλοσοφικό αριστούργημα ο Ροβέλι διερευνά τα θεμελιώδη ερωτήματα που αφορούν τον χρόνο και αμφισβητεί τις προκαταλήψεις μας σχετικά με τη γραμμικότητά του μέσα από διεισδυτικούς προβληματισμούς. Μια προκλητική εξερεύνηση της πιο θεμελιώδους αλλά και πιο ασύλληπτης έννοιας.

ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Το ξέρατε πως οι φάλαινες κοιμούνται κάθε φορά με τον μισό τους εγκέφαλο ξύπνιο; Όσο το ένα μισό του εγκεφάλου τους ροχαλίζει και ονειρεύεται, το άλλο μισό είναι ξύπνιο και παρακολουθεί τους κινδύνους και την αναπνοή. Το Βαθύ μπλε (εκδ. Μεταίχμιο) του Πάτρικ Σβένσον (Το βιβλίο των χελιών) είναι σαν μια κατάδυση στα μυστήρια των απέραντων ωκεανών. Μας βοηθά να καταλάβουμε λίγο πιο εύκολα τη μυστικοπαθή και φαινομενικά ατελείωτη θάλασσα αλλά και τη θαλάσσια ζωή. Ο βραβευμένος Σουηδός συγγραφέας και δημοσιογράφος προσεγγίζει διάφορα θέματα, όπως το πώς ξεκίνησαν οι άνθρωποι να εξερευνούν τη θάλασσα ή ποια ήταν η συμβολή των φαλαινών στον Διαφωτισμό. Με το οικείο και ευχάριστο ύφος του, συνδυάζει ανέκδοτα, ιστορικές αναφορές, επιστημονικές ανακαλύψεις και φιλοσοφικούς στοχασμούς, παρουσιάζοντας σπουδαία πρόσωπα, φιλοσοφικές ιδέες και συναρπαστικές πληροφορίες για τον θαλάσσιο κόσμο.

ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Με τη φιλόδοξη δήλωση ότι μέσα σε επτά ημέρες μπορούν να σώσουν τον γάμο σας, οι ψυχολόγοι Τζον Γκότμαν και Τζούλι Σουάρτς Γκότμαν παραδίδουν ασκήσεις για ζευγάρια που έχουν ανάγκη να επανασυνδεθούν. Σύμφωνα με Τη συνταγή της αγάπης (εκδ. Πεδίο), δεν χρειάζονται τεράστιες χειρονομίες για να ξαναξυπνήσει η φλόγα: ρωτήστε τον σύντροφό σας αν χρειάζεται κάτι από εσάς, ευχαριστήστε τον που σας έφτιαξε καφέ το πρωί, ανοίξτε μια κουβέντα που να ξεφεύγει από τη ρουτίνα (τι ζώο θα ήθελες να είσαι για 24 ώρες, τι θα έκανες αν κέρδιζες το λαχείο, με τι θα έμοιαζε το τέλειο σπίτι για σένα), φιληθείτε, αγγιχτείτε, αγκαλιαστείτε. Οι Γκότμαν έχουν εμπειρία αφενός μιας επιτυχημένης συμβίωσης 35 χρόνων και αφετέρου δεκαετιών θεραπείας ζευγαριών. Μάλιστα υποστηρίζουν ότι καταλαβαίνουν αν ένας γάμος θα διαρκέσει, παρατηρώντας ένα ζευγάρι μόλις για 15 λεπτά.

ΝΑ ΔΩΣΩ ΠΙΠΙΛΑ;

Χωρίς την αρωγή των ειδικών, το να γίνεσαι γονιός ισοδυναμεί με βουτιά στο κενό. Η Τάνια Άλτμαν (παιδίατρος, συγγραφέας του βιβλίου Τα τρία πρώτα χρόνια του παιδιού σας, εκδ. Παπαδόπουλος) και η Μπέκι Κένεντι (ψυχολόγος, συγγραφέας του Γίνε ο γονιός που θέλεις, εκδ. Ψυχογιός) μεταφράζονται στα ελληνικά για να σας καθοδηγήσουν στο ταξίδι της γονεϊκότητας. Η πρώτη απαντά στις 150 πιο συχνές ερωτήσεις γονέων: να δώσω πιπίλα, ποιο βρεφικό γάλα να διαλέξω, τι να κάνω όταν το παιδί μου εμφανίζει υψηλό πυρετό, ποια είναι τα σημάδια του αυτισμού και πολλές άλλες. Η δεύτερη εξηγεί γιατί οι φωνές και η απομόνωση ενός παιδιού που πασχίζει να ελέγξει τον εαυτό του δεν λειτουργούν και προτείνει πρακτικές μεθόδους ώστε εκείνο να γίνει ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος, με ενσυναίσθηση και αίσθηση ορίων.

ΙΣΤΟΡΙΑ: ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ

Μένοντας πιστός σε αυτό που υπόσχεται, ο Ρ. Κιθ Σόπα μάς προσφέρει πραγματικά Μια σύντομη ιστορία του εικοστού αιώνα (εκδ. Ψυχογιός). Καταγράφοντας όσα συνέβησαν σε έναν αιώνα τεράστιων αλλαγών, προόδου, μετατοπίσεων και συγκρούσεων, ο συγγραφέας διανθίζει την ιστορική αφήγηση με ανθρώπινες ιστορίες που φωτίζουν την προσωπική και πολιτική ταυτότητα των εμπλεκομένων.

Γυρίζοντας το βλέμμα στην Ελλάδα: Με εστίαση στα δραματικά και καθοριστικά γεγονότα της τριετίας 1919-1922, ο Δημήτρης Μαλέσης πιάνει το νήμα από το ιστορικό πρώτο φύλλο της Καθημερινής στις 15 Σεπτεμβρίου 1919, μιας αντικυβερνητικής εφημερίδας που ξεκίνησε το ταξίδι της εν μέσω σκληρής λογοκρισίας. Με όχημα τη στάση της εφημερίδας στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, ο συγγραφέας του Ξεφυλλίζοντας την Καθημερινή: Μικρασιατικός Πόλεμος (1919-1922) και Αντιβενιζελισμός (εκδ. Επίκεντρο) καταδύεται στη δύσκολη εποχή με την ψυχραιμία της απόστασης του ενός αιώνα που μας χωρίζει από τα γεγονότα, ψυχραιμία που έλειπε από τους πρωταγωνιστές τους. Αντίστοιχα, ο πρόωρα χαμένος συγγραφέας Δημήτρης Ελευθεράκης υπογράφει μια ενδελεχή σπουδή σε μια, μέχρι πρότινος, αποσιωπημένη σελίδα της ελληνικής ιστορίας: το Ολοκαύτωμα στην ελληνική κουλτούρα μνήμης 1945-1989 (εκδ. Αλεξάνδρεια). Η ανείπωτη τραγωδία της εξόντωσης του 84% των Ελλήνων Εβραίων καθιερώθηκε στην ελληνική συνείδηση ως ένα αποκλειστικά γερμανικό έγκλημα, ενώ πράξεις αλληλεγγύης και αντίστασης Ελλήνων χριστιανών τονίστηκαν δυσανάλογα, αποσιωπώντας τις εχθρικές ενέργειες των πυρήνων της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους Εβραίους συμπολίτες τους. Ο Ελευθεράκης αναδεικνύει –και αποκαθιστά– το ιστορικό αφήγημα.

Μένοντας στον Β΄ Παγκόσμιο, οι πυκνές ώρες που οδήγησαν στη Μέρα της Νίκης στις 9 Μαΐου 1945 καταγράφονται στις Οκτώ μέρες του Μάη – η τελευταία εβδομάδα του Τρίτου Ράιχ (εκδ. Gutenberg). Με τον Χίτλερ μόλις νεκρό, η «χαώδης περίοδος μεταξύ πολέμου και ειρήνης» έρχεται στο προσκήνιο από τον Γερμανό ιστορικό Φόλκερ Ούλριχ. Πώς η επιρροή του Ψυχρού Πολέμου μετέφερε «εντάσεις και διλήμματα» στον λεγόμενο, τότε, Τρίτο Κόσμο, τα οποία διαμόρφωσαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν και τη δική μας εποχή, αναλύει ο ιστορικός και καθηγητής του αμερικανικού Πανεπιστημίου Γέιλ, Οντ Άρνε Γουέσταντ, στο Ο Παγκόσμιος Ψυχρός Πόλεμος: Οι επεμβάσεις στον Τρίτο Κόσμο και η διαμόρφωση της εποχής μας (εκδ. Πατάκη). Το βιβλίο, καλύπτοντας γεωγραφικά μια τεράστια απόσταση, εξετάζει πώς οι δύο μεγάλες δυνάμεις της εποχής (ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση) διαγωνίστηκαν για την επιρροή σε χώρες στην Ασία, στην Αφρική, στη Νότια Αμερική.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ;

«Μια απίστευτα ατομικιστική κοινωνία στην οποία είναι κανείς ταυτόχρονα υπερβολικά εξαρτημένος από το κράτος. Πώς μπορεί κανείς να συστεγάζει δύο τόσο διαφορετικούς τρόπους θεώρησης;». Το «σουηδικό παράδοξο», ο αξιοπερίεργος ανθρωπότυπος των Σουηδών, αναλύεται από τους συγγραφείς Λαρς Τρέγκορντ και Χένρικ Μπέργκρεν στο Είναι ο Σουηδός άνθρωπος; (ΠΕΚ), οι οποίοι πιάνουν το νήμα από παλαιότερες απόπειρες να αποκρυπτογραφηθεί το αίνιγμα του σουηδικού εθνικού χαρακτήρα και το φέρνουν στο σήμερα, όπου ο πλανήτης ήρθε ξανά αντιμέτωπος με το ερώτημα, καθώς αναρωτήθηκε τι είναι αυτό που έκανε τους Σουηδούς να μην επιβάλουν μέτρα περιορισμού κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

«Υπάρχει, άραγε, πιο φορτισμένο μέρος από το γραφείο ενός ψυχιάτρου;» Και όμως, ο δημοσιογράφος Κώστας Γιαννακίδης πέρασε μήνες ολόκληρους στο γραφείο του γνωστού ψυχιάτρου και ψυχαναλυτή Σάββα Σαββόπουλου, προκειμένου από κοινού να δημιουργήσουν ένα βιβλίο που απευθύνεται σε όλους αυτούς που έχουν έστω και μία, μικρούλα απορία για την ψυχική τους υγεία, την ενηλικίωση, την εφηβεία, το σεξ, τις νευρώσεις, την κατάθλιψη και πολλά άλλα. Με λίγα λόγια, ο δημοσιογράφος ρώτησε τον γιατρό όλα όσα θα θέλαμε να είχαμε την ευκαιρία να ρωτήσουμε αν βρισκόμασταν ποτέ στην παρέα του, και το αποτέλεσμα είναι το Εμείς και η ψυχή μας (εκδ. Παπαδόπουλος).

Τα σύγχρονα επιστημονικά ευρήματα επιβεβαιώνουν μια αλήθεια τρομακτική όσο και απελευθερωτική: τα συναισθήματά μας επηρεάζουν την υγεία μας καθοριστικά. Ο συγγραφέας της παγκόσμιας επιτυχίας Όταν το σώμα λέει όχι (εκδ. Key Books), Γκάμπορ Μάτε, ως ειδικός σε θέματα «τραύματος, εξαρτήσεων και στρες», δημιούργησε έναν εύληπτο οδηγό που μας μαθαίνει να αναγνωρίζουμε τις πολύπλοκες βιολογικές διαδικασίες που βλάπτουν την υγεία μας και μας καλεί να επανεξετάσουμε το κρυφό στρες που επηρεάζει τη ζωή μας.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ

Στην κατηγορία «στηλιτεύοντας την πατριαρχία», η Οντρέ Λορντ, σπουδαία μορφή των γραμμάτων, ακτιβίστρια, μαύρη, ομοφυλόφιλη, μητέρα, ποιήτρια, μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά με μια συλλογή δοκιμίων, το Sister Outsider (εκδ. Κείμενα). Μέσα από την κοφτερή της γλώσσα μαθαίνουμε τι σημαίνει να μάχεσαι πάντοτε στο περιθώριο, παλεύοντας για τις πεποιθήσεις του φύλου, του χρώματος, του δέρματος και του σεξουαλικού προσανατολισμού σου. Έπειτα, στο βιβλίο της Μόνα Kολέ Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά.Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλικές σχέσεις (εκδ. Στερέωμα) η συγγραφέας και δοκιμιογράφος εξετάζει κριτικά τον έρωτα, αυτόν που οι γυναίκες, κοινωνικοποιημένες σε ένα πατριαρχικό σύστημα, επιθυμούν ως απαραίτητη προϋπόθεση για μια ολοκληρωμένη ζωή. Τέλος, η κυριαρχικότητα, δηλαδή ένα σύστημα εξουσίας που περιλαμβάνει τη συμμετοχή και εκείνων που υποκύπτουν και εκείνων που την ασκούν, ωθεί τη διακεκριμένη φεμινίστρια θεωρητικό και ψυχαναλύτρια Τζέσικα Μπέντζαμιν να γράψει με καταγγελτικό και καυστικό λόγο τα Δεσμά του έρωτα (University Studio Press).

Time out

Αν μάθαμε κάτι από τη θητεία του Ρικ Πιτίνο στην Ελλάδα, περισσότερο και από όσα μας έδειξε εντός γηπέδου ως προπονητής της μπασκετικής ομάδας του Παναθηναϊκού, είναι ότι δεν κουραζόταν ποτέ να λέει ιστορίες. Οι συνεντεύξεις Τύπου ήταν απόλαυση. Πλέον κυκλοφορεί στα ελληνικά και το βιβλίο του, ένα γνωστό εγχειρίδιο, κάτι ανάμεσα σε μπασκετοκουβέντα, συμβουλές ζωής και αυτοβοήθεια. Το Συμβόλαιο μιας ημέρας (εκδ. Key Books) είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο στη φιλοσοφία του μεγάλου κόουτς.

Η ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ

Το 1992 κυκλοφόρησε στη Σουηδία ένα δύσκολα ταξινομήσιμο βιβλίο. Φιλοσοφικό δοκίμιο; Ιστορικό ρεπορτάζ; Ταξιδιωτικό χρονικό; Το Εξοντώστε όλα αυτά τα κτήνη (εκδ. Ποταμός) του Σβεν Λίντκβιστ (1932-2019) είναι όλα τα παραπάνω και πολλά ακόμα, στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται η φράση του τίτλου, δάνειο από το μυθιστόρημα του Κόνραντ Στην καρδιά του σκότους. Η αφήγηση ξεκινά με τον Λίντκβιστ κάπου στη Σαχάρα να περιγράφει την έρημη νύχτα, τις σκέψεις του, τις σημειώσεις του. Παραθέτει τις πηγές του ως μέρος της αφήγησης και της οικοδόμησης της σκέψης του, είναι κάποιες στιγμές σαν να σκέφτεται δυνατά και τελικά καταγράφει, βήμα βήμα, τη γέννηση του ρατσισμού και τη θεωρητική του βάση, παρατηρώντας παράλληλα τη σφραγίδα της αποικιοκρατίας στην Αφρική. Ο Λίντγκβιστ είναι συμπαθητικός, ο αναγνώστης σκέφτεται τι ωραίες ιστορίες που θα έλεγε γύρω από ένα τραπέζι. Συμπαθητικός, όπως είναι συνήθως οι άνθρωποι που αγαπούν τη γνώση.

Δύο καταπληκτικά δοκιμιακά κείμενα του Τζορτζ Στάινερ (1929-2020) φιλοξενούνται στην έκδοση Περί θανάτου (εκδ. Αντίποδες), φανερώνοντας ένα δείγμα από τη δύναμη της σκέψης του Γαλλοαμερικανού διανοουμένου. Το πρώτο αποτελείται από ελεύθερους στοχασμούς πάνω στους αφορισμούς που (υποτίθεται ότι) βρέθηκαν σε έναν μισοκαμένο πάπυρο. Το δεύτερο είναι μια προσέγγιση στην ιδέα (του θανάτου) του θανάτου. Ένα μικρό απόσπασμα: «[…] πιστεύω ότι ο Ηomo sapiens κατάφερε να αντέξει το σοκ που του προκάλεσε η επαγωγή ότι ο θάνατος είναι καθολικός με την καθιέρωση και την εξέλιξη των γλωσσικών εργαλείων. Πρόκειται για τις γραμματικές της υποτακτικής, της ευκτικής, των υποθετικών λόγων και του μη πραγματικού».

Η Ετέλ Αντνάν (1925-2021) περιγράφει στο σπαρακτικό Ταξίδι, πόλεμος, εξορία (εκδ. Άγρα) την αίσθηση της εξόριστης ζωής ως μιας γυναίκας που γεννήθηκε στον Λίβανο, αλλά αναγκάστηκε να ζήσει μακριά από τη χώρα της, καθώς, όπως αναφέρει στην πρώτη της φράση, «προέρχομαι από μια περιοχή του κόσμου την οποία γαζώνει και ξηλώνει ο πόλεμος από τις αρχές του 20ού αιώνα». Σ’ αυτό το σύντομο αφήγημα καταθέτει ένα οριστικό «κατηγορώ». Μερικές σελίδες παρακάτω λέει: «Το να είσαι εξόριστος στον γενέθλιο τόπο σου και εξόριστος από τον δικό σου πολιτισμό ίσως και να αποτελεί το πιο απελπιστικό είδος εξορίας. Είναι μια κόλαση».

Τρία κείμενα-διαμάντια, τριών φωτεινών μυαλών της ίδιας γενιάς

Ο ΚΑΛΟΣ ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Μια σημαντική σειρά διαλέξεων μεταφράζεται έξοχα σε μια κομψή έκδοση, με καθυστέρηση 40 χρόνων, από τις εκδόσεις Δώμα. Στην Παρρησία, ένας «εξαντλημένος» Μισέλ Φουκώ αναλύει στο διψασμένο για εκείνον φοιτητικό κοινό του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια την έννοια του τίτλου στην αρχαιοελληνική γραμματεία και προσφέρει καίρια μαθήματα για τον περίπλοκο κόσμο που ζούμε. «Ο καλός ηγεμόνας», διδάσκει ο Γάλλος φιλόσοφος, «είναι κάποιος που δέχεται αυτά που του λέει ο παρρησιαστής, ακόμα κι αν του είναι δυσάρεστο να ακούει αυτές τις επικρίσεις». Αναμφίβολα, το αρχέτυπο του κριτικού ήθους είναι ο Σωκράτης. Εδώ η παρρησία παρουσιάζεται ως ένα από τα γνήσια συστατικά μιας υγιούς πολιτείας. Χωρίς αυτήν διολισθαίνουμε επικίνδυνα προς την τυραννία.

ΟΝΕΙΡΑ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ

«Στη δεξιά άκρη έλαβα θέση πλάι στον Γκαίτε. Όταν τελείωσε το γεύμα, σηκώθηκε με κόπο κι εγώ, με μια χειρονομία, του ζήτησα την άδεια να τον στηρίξω. Όπως άγγιξα τον αγκώνα του, έβαλα τα κλάματα από τη συγκίνηση». Έχετε δει και πιο περίεργα όνειρα. Το συγκεκριμένο το είδε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν – για την ακρίβεια, είναι το τέλος ενός ονείρου από τα πολλά που καταγράφει μαζί με σημειώσεις γύρω από τα όνειρα, που όλα μαζί συγκεντρώνονται στα Όνειρα (εκδ. Αλεξάνδρεια). Ένας διάδρομος στη σκέψη του μεγάλου στοχαστή.

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ROAD TRIP

Πρώτον, διαβάζοντας τις λεζάντες στο 20σέλιδο φωτογραφικό παράρτημα, ένιωσα ότι είχα ταξιδέψει, ότι είχα σφίξει χέρια σπουδαίων ανθρώπων, ότι είχα δει εικόνες και είχα ακούσει ιστορίες που θα μπορούσα να διηγούμαι για μια ζωή. Δεύτερον, αυτό το πήγαινε-έλα σε πόλεις, πρόσωπα, καταστάσεις, γεγονότα που συμβαίνει από κείμενο σε κείμενο, δημιουργεί την αίσθηση ενός ιδιόμορφου road trip στις Ηνωμένες Πολιτείες, τις οποίες άλλωστε μας συστήνει με τον τρόπο του ο καλός μας ποιητής Ντίνος Σιώτης στα Τετράδια Αμερικής (εκδ. Καστανιώτης). Είναι ένα άθροισμα ανταποκρίσεων, εντυπώσεων και αποτυπώσεων ενός τόπου στον οποίο ο ίδιος έζησε σχεδόν τρεις δεκαετίες. Είναι ένα σπουδαίο έργο και η απάντηση σε μια ερώτηση που δεν έγινε, αλλά θα μπορούσε να είχε γίνει: αν έπρεπε να πάρω ένα απ’ όλα τα παραπάνω στις διακοπές μου;

→ Τρεις ερωτήσεις με τον δημοσιογράφο Θοδωρή Χονδρόγιαννο, ο οποίος μας ξεναγεί στη Στη Χώρα του Χωσέ (εκδ. Key Books), όπου κατέγραψε με ειλικρίνεια την εμπειρία της στρατιωτικής του θητείας.

Μπήκες στον στρατό για να κάνεις βιωματικό ρεπορτάζ;

Δεν είχα στο μυαλό μου κάτι τέτοιο. Ήταν μια δραστηριότητα που μπορούσα να διατηρήσω μέσα στον στρατό, ενώ όλα τα υπόλοιπα πράγματα στη ζωή μου είχαν παγώσει: να γράφω. Είχα ένα τεφτέρι και έγραφα σχεδόν καθημερινά. Ουσιαστικά, τα κείμενα είναι ένας υποδόριος διάλογος με τον εαυτό μου ως στρατιώτη και με τον «θάνατό» μου ως πολίτη. Η εξομολόγηση ήταν μια καθαρτική εμπειρία, διύλιζα καλύτερα τις σκέψεις μου.

Το βιβλίο αποτελεί εγχειρίδιο για νεοσύλλεκτους ή ξύσιμο πληγών για τους απολυμένους;

Ουσιαστικά μιλάει και για τους μεν και για τους δε. Η θητεία είναι ένα λαϊκό βίωμα, με όλα τα δράματα που τη συνοδεύουν. Ενώ ταυτόχρονα ο καθένας είχε να διηγηθεί τις δικές του ιστορίες, υπάρχουν κάποια κοινά μοτίβα: η παράνοια του συστήματος, η έλλειψη οργάνωσης, το «πήξιμο», η μοναξιά, η θεοποίηση της «εξόδου», οι φιλίες, οι εντάσεις.

Τι βιβλία είχες πάρει μαζί σου στον στρατό;

Την Πρώτη αγάπη του Τουργκένιεφ στα ρωσικά, Τα Βαλκάνια του Μαρκ Μαζάουερ, Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας του Κώστα Κωστή και το Απολύομαι και τρελαίνομαι του Χριστόφορου Κάσδαγλη, ο οποίος σήμερα έχει επιμεληθεί το επίμετρο της έκδοσης. Είδες κάτι συμπτώσεις;