Το παραδέχομαι. Ήμουν κι εγώ «μπάρμπι γκερλ». Μεγαλώνοντας, είχα το κουκλόσπιτό της (πουλιόταν παγκοσμίως ένα κάθε δύο λεπτά), μια ροζ Μπάρμπι Κορβέτ (την οποία η Μπάρμπι οδηγούσε από τη δεκαετία του ’70) και ένα μεγάλο κουτί γεμάτο Μπάρμπι: τροπική, Peaches ’n’ Cream, Malibu, ροκού, ακόμη και Μπάρμπι Day-to-Night (επιχειρηματίας αλλά, ξέρετε, ροζ και σέξι). Τις είχα όλες, όπως και πολλά άλλα κοριτσάκια πριν και μετά από εμένα. Σύμφωνα με τη Mattel, την εταιρεία που κατασκευάζει τις Μπάρμπι, τρεις κούκλες πωλούνται κάθε δευτερόλεπτο, κάτι που σημαίνει ότι περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο από αυτά τα 29 εκατοστά εξιδανικευμένης θηλυκότητας έχουν πωληθεί από τότε που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή το 1959, με τα γόνατα ακάλυπτα. Και το ενδιαφέρον δεν μειώνεται: το 2021, η Mattel έκανε τζίρο άνω των 1,6 δισ. δολαρίων από το εμπορικό σήμα Μπάρμπι, σε σύγκριση με τα 1,35 δισ. δολάρια του προηγούμενου έτους. Υπήρξε μια μικρή πτώση πέρυσι, με τις πωλήσεις να έχουν μειωθεί σε μόλις 1,49 δισ. δολάρια, αλλά με την ταινία Μπάρμπι είναι δεδομένο ότι αυτή η βουτιά θα είναι μια εφάπαξ παρέκκλιση. Θα ήταν εύκολο να είναι κανείς κυνικός απέναντι στην κινηματογραφική βιομηχανία που φτιάχνει ταινίες, οι οποίες ξεζουμίζουν κάθε νοσταλγία και δημιουργούν εμπορεύματα από παλιά παιχνίδια, ξεκινώντας από το Τζουμάντζι και φτάνοντας μέχρι το Τέτρις, αλλά η ταινία Μπάρμπι θα είναι αναμφισβήτητα ένα διαφορετικό «θηρίο». Κατ’ αρχάς, τη σκηνοθεσία και το σενάριο υπογράφει η Γκρέτα Γκέργουιγκ, κάποτε βασικό μέλος του πολύ κουλ, χαμηλών τόνων indie κινήματος που είναι γνωστό ως mumblecore, και τώρα μοιράζεται τη χαρά της νεον-ροζ Μπάρμπι με τις μάζες. Εν τω μεταξύ, αστέρες από το πάνω πάνω ράφι, η Μάργκο Ρόμπι και ο Ράιαν Γκόσλινγκ, υποδύονται την Μπάρμπι και τον Κεν.
Αλλά το πιο χαρακτηριστικό απ’ όλα ήταν η αντίδραση του κοινού: ο ενθουσιασμός για την αποκάλυψη κάθε νέου μέλους του καστ, τα διαδικτυακά αστεία για το ποιος άλλος θα έπαιζε (ο Ντάνι Ντάιερ, ίσως;), τα μιμίδια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία οι άνθρωποι έβαζαν τον εαυτό τους στην αφίσα της Μπάρμπι. Μόλις το πολυδιαφημισμένο τρέιλερ βγήκε στο διαδίκτυο, μια φίλη δημιούργησε μια ομάδα στο WhatsApp με 17 από εμάς, με τίτλο: «Έξοδος μαμάδων για την ταινία Μπάρμπι: Σάββατο 22 Ιουλίου».
Η ίδια η Μπάρμπι μπορεί να πλησιάζει γρήγορα στη φάση της σύνταξης, στην ηλικία των 64 ετών, αλλά αυτό θα είναι ξεκάθαρα το καλοκαίρι της. Καθόλου άσχημα για μια ηλικιωμένη κούκλα.
Ελβετικοί θρύλοι
Κανένα άλλο παιχνίδι στον πλανήτη δεν είναι τόσο διάσημο όσο η Μπάρμπι. Η Mattel ισχυρίζεται ότι η μάρκα έχει πάνω από 99% παγκόσμια αναγνωρισιμότητα, και ενώ είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς στο καλό το υπολόγισε αυτό, είναι αλήθεια ότι η Μπάρμπι έχει γίνει τόσο οικεία, που όλοι αποδεχόμαστε αβασάνιστα ότι είναι ένα παιχνίδι για μικρά κορίτσια, μολονότι μοιάζει σαν να φτιάχτηκε για μια πολύ διαφορετική δημογραφική ομάδα. Με τα ευρύστενα στήθη της, τα ευλύγιστα χέρια και τα οργασμικώς λυγισμένα δάχτυλα των ποδιών της, μοιάζει –πολύ προφανώς– με μια μικρογραφία φουσκωτής κούκλας. Στην πραγματικότητα, το σχέδιό της αρχικά προοριζόταν για ενήλικες.
Σύμφωνα με έναν θρύλο, η Μπάρμπι δημιουργήθηκε όταν η Αμερικανίδα επιχειρηματίας Ρουθ Χάντλερ έκανε διακοπές στην Ελβετία το 1956 και εντόπισε μια κούκλα που ονομαζόταν Μπιλντ Λίλι, βασισμένη σε έναν αυθάδη χαρακτήρα κόμικς που είχε δημιουργηθεί για τη γερμανική ταμπλόιντ Bild. Όπως και η Μπάρμπι, η Μπιλντ Λίλι ήταν μικρή και σέξι. Σε αντίθεση με την Μπάρμπι, προωθήθηκε σε ενήλικες, ιδίως σε άνδρες, ως νεωτεριστικό δώρο. Η Χάντλερ όμως συνειδητοποίησε ότι τα μικρά κορίτσια μπορεί να προτιμούσαν τέτοιου είδους παιχνίδια από τις κούκλες μωρών που συνήθως τους προσφέρονταν. Αντί να λέει στα κορίτσια να παίζουν με ψεύτικες εκδοχές των μωρών που αναμενόταν να αποκτήσουν μια μέρα, γιατί να μην τα αφήνει να παίζουν με ψεύτικες εκδοχές του μελλοντικού τους εαυτού; Η Χάντλερ και ο σύζυγός της, Έλιοτ, τύχαινε να είναι συνιδρυτές της Mattel, και έτσι, τρία χρόνια μετά από εκείνες τις ελβετικές διακοπές, η Μπάρμπι –η Μπάρμπι με την Αλογοουρά (Ponytail), όπως ήταν γνωστή– γεννήθηκε και σημείωσε αμέσως επιτυχία. Όπως κατάλαβε από νωρίς η Χάντλερ, μπορεί στους άνδρες να αρέσει να βλέπουν εικόνες όμορφων γυναικών, αλλά το ίδιο συμβαίνει και στα μικρά κορίτσια. (Επίσης, η Mattel αγόρασε όλες τις πατέντες και τα πνευματικά δικαιώματα της Μπιλντ Λίλι και το 1964 πέρασε αναπόφευκτα στον παράδεισο των παιχνιδιών.)
«Είναι απλώς ο Κεν»
Το 1961 προστέθηκε ο Κεν, με τις κούκλες να παίρνουν τα ονόματα των δύο παιδιών της οικογένειας Χάντλερ – τα οποία, όπως φαντάζεται κανείς, δεν ήταν πάντα ευγνώμονες στους γονείς τους που έδωσαν τα ονόματά τους στις πιο διάσημες κούκλες του κόσμου. Η Mattel προώθησε με μισή καρδιά τον Κεν στα αγόρια επειδή ήξερε ότι ήταν απλώς ένα ακόμη αξεσουάρ της Μπάρμπι, όπως το αυτοκίνητο και το σπίτι της, εξ ου και το σλόγκαν της καινούργιας ταινίας: «Εκείνη είναι τα πάντα. Αυτός είναι απλώς ο Κεν». Αυτό έχει ήδη γίνει διαδικτυακό μιμ, με τους ανθρώπους να το γράφουν κάτω από φωτογραφίες διάσημων ζευγαριών, στα οποία ο άνδρας θεωρείται πως έχει μικρότερη αναγνωρισιμότητα, όπως η Σερένα Ουίλιαμς και ο Αλέξις Οχάνιαν, η Τζένιφερ Λόπεζ και ο Μπεν Άφλεκ. Η μόνη φορά που ο Κεν έγινε μπεστ σέλερ ήταν το 1993, όταν η Mattel, στην προσπάθειά της να τον κάνει να δείχνει κουλ, τον έκανε κατά λάθος γκέι, με τον Earring Magic Ken. Με το μοβ δικτυωτό τοπ του, τα υπεροξειδικά μαλλιά του και ένα κολιέ που πολλοί σχολιαστές παρομοίαζαν με δαχτυλίδι γύρω από το πέος, ο Earring Magic Ken είχε τεράστια επιτυχία στους άντρες που αγαπούσαν το κακόγουστο, μέχρι που η Mattel σταμάτησε γρήγορα την παραγωγή του, αφού συνειδητοποίησε ότι κατά λάθος είχε θέσει υπό αμφισβήτηση τη σχέση της Μπάρμπι και του Κεν.
Διαστρεβλωμένες αντιλήψεις
Παρά τη διάσημη έλλειψη σεξουαλικότητας στους καβάλους της Μπάρμπι και του Κεν, η προσομοίωση του σεξ μεταξύ των κουκλών αναφέρεται συχνά ως ιεροτελεστία για τα μικρά κορίτσια, που γδύνουν τα ρούχα τους και χτυπούν τα σώματά τους μεταξύ τους – όπως κάνουν οι ενήλικες, σωστά; (Στην πραγματικότητα, δεν απέχουν πολύ.) Αναμφίβολα, κάποια παιδιά νιώθουν μια ερωτική ανατριχίλα στο να στριμώχνουν τις κούκλες τους μαζί στο Κουκλόσπιτο, αλλά, όταν το έκανα εγώ, ένιωσα περισσότερο σαν τον Κεν και την Μπάρμπι στο τρέιλερ της ταινίας, όταν της προτείνει να μείνει εκεί ένα βράδυ. «Για να κάνουμε τι;» ρωτάει. «Στην πραγματικότητα δεν είμαι σίγουρος», απαντά εκείνος.
Ήταν αστείο να ξαπλώνεις τον Κεν πάνω στην Μπάρμπι, αλλά ήταν πιο διασκεδαστικό να τους βάζεις να κυκλοφορούν με το αυτοκίνητό της. Για όλη την εμφανή σεξουαλικότητα της Μπάρμπι, υπάρχει μια αποφασιστική, ακόμη και ξεχασμένη αθωότητα στην ταυτότητά της, η οποία την έχει βάλει σε μπελάδες κατά καιρούς. Σχεδόν δύο δεκαετίες πριν από τον Earring Magic Ken, η Mattel λάνσαρε το Growing Up Skipper, για όταν η μικρή αδελφή της Μπάρμπι φτάσει στην εφηβεία: «Όταν γυρίζετε το χέρι της, μπορείτε να την κάνετε να αλλάξει αμέσως από μικρό κορίτσι σε ψηλή, λεπτή έφηβη κούκλα», έλεγε η διαφήμιση του 1975. Αυτό σήμαινε ότι, όταν γυρνούσε το χέρι της Skipper, η μέση της μεγάλωνε προς τα πάνω και, κυρίως, μεγάλωνε το στήθος. Η Mattel συνειδητοποίησε καθυστερημένα ότι είχε δημιουργήσει μία ακόμη οιονεί σεξουαλική κούκλα, περισσότερο από ό,τι ήταν ήδη η Μπάρμπι, και, ίσως το πιο ανησυχητικό, ενθάρρυνε τα νεαρά κορίτσια να εξαρθρώνουν τους ώμους τους για να αποκτήσουν μεγαλύτερο στήθος. Η κούκλα αποσύρθηκε από τα ράφια.
Αλλά ακόμη και αν κάποιοι από εμάς έβλεπαν την Μπάρμπι ως ασέξουαλ, σίγουρα βλέπαμε το σώμα της. Για τα μικρά κορίτσια, το εμφατικά ενήλικο στήθος της αποτελεί βασικό μέρος της γοητείας της. Το γεγονός ότι είναι πολύ πιο ευμέγεθες από αυτό που έχουν οι κούκλες που ακολούθησαν στο πέρασμά της –από τη Σίντι μέχρι τις Μπρατζ– είναι ένας μόνο από τους πολλούς λόγους που είναι πιο δημοφιλής από αυτές. Ακόμη κι αν τα μικρά κορίτσια δεν καταλαβαίνουν ακριβώς γιατί το στήθος είναι σέξι ή ακόμη και τι είναι το σεξ, ξέρουν ότι σηματοδοτεί τον κόσμο των μεγάλων. Γι’ αυτό είναι και συναρπαστικό, όπως και η ιδιοκτησία ενός αυτοκινήτου και ενός σπιτιού. Η Μπάρμπι επιτρέπει στα μικρά κορίτσια να παίζουν τα μεγάλα.
Κάνει και κάτι περισσότερο από αυτό. Η Μπάρμπι εκπαιδεύει τα νεαρά κορίτσια στις απλώς αδύνατες αντιφάσεις που αναμένονται από τις γυναίκες, με ευμεγέθη στήθη αλλά και ένα αιδοίο χωρίς τρίχες, αίμα και μυρωδιές. Σέξι, αλλά κοριτσίστικη. Με μεγάλο στήθος, αλλά αδύνατη. Με ψηλά τακούνια, αλλά πάντα χαμογελαστή. Πολλαπλές μελέτες έχουν καταλήξει στο εξαιρετικά προφανές συμπέρασμα ότι η Μπάρμπι δίνει στα μικρά κορίτσια μια στρεβλή αντίληψη για το πώς πρέπει να είναι το σώμα τους.
Η Mattel είναι πολύ πιο ευαίσθητη σε αυτή την κριτική απ’ ό,τι ήταν πριν από 60 χρόνια, όταν η Slumber Party Μπάρμπι είχε μια μικροσκοπική ζυγαριά που ήταν μόνιμα ρυθμισμένη στα 50 κιλά και ένα βιβλίο δίαιτας που είχε μόνο μία συμβουλή: «Μην τρως». Από τότε η μέση της έχει μεγαλώσει. Το 2016, η Mattel παρουσίασε την Barbie σε διάφορα μεγέθη, από μικρόσωμη μέχρι με καμπύλες, αν και το BBC επισήμανε ότι η Μπάρμπι με καμπύλες αντιστοιχούσε σε μέγεθος ρούχων 38. Για την Μπάρμπι, τα δεσμά της τελειότητας μπορούν να τεντωθούν μέχρις ενός σημείου.
Πιθανώς η πιο αξιομνημόνευτη χρήση της Barbie είναι το 1987, στο καλτ ντοκιμαντέρ του Τοντ Χέινς, Η ιστορία της Κάρεν Κάρπεντερ, στο οποίο χρησιμοποίησε κούκλες Μπάρμπι για να αναπαραστήσει τη θλιβερή ζωή της τραγουδίστριας που έχασε τη ζωή της από ανορεξία. Η Μπάρμπι «Κάρεν» χαμογελάει, καθώς πεθαίνει από την πείνα.
Μια ιδιόμορφη ποικιλομορφία
Η Ρουθ Χάντλερ είπε αρχικά ότι επινόησε την Μπάρμπι για να δείξει στα κορίτσια ότι «μια γυναίκα έχει επιλογές». Στην αρχή, αυτές οι επιλογές αφορούσαν κυρίως το τι θα μπορούσε να φορέσει η Μπάρμπι και υπολογίζεται ότι από το 1959 μέχρι σήμερα έχουν κατασκευαστεί περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο –ναι, δισεκατομμύριο– ρούχα για την γκαρνταρόμπα της. Στη δεκαετία του 1980, η Μπάρμπι επεκτάθηκε σε μια πιο «γιάπικη» αγορά εργασίας σε σχέση με την καριέρα της ως μπέιμπι σίτερ και σέρφερ. (Η Χάντλερ έκανε επίσης τις δικές της επιλογές. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 εγκατέλειψε με τον σύζυγό της τη Mattel εν μέσω ερευνών για οικονομικές ατασθαλίες. Απ’ όσο γνωρίζω, δεν υπήρξε ποτέ μια Μπάρμπι Οικονομική Εγκληματίας.) Η Μπάρμπι έχει γίνει ακόμη πιο ποικιλόμορφη από ό,τι ήταν το 1967, τότε που απέκτησε μια νέα φίλη με το όνομα «Έγχρωμη Φράνσις». Έκτοτε, έχουν υπάρξει Μπάρμπι σχεδόν κάθε εθνικότητας και, το 1997, επτά χρόνια μετά την ψήφιση του νόμου για τους Αμερικανούς με αναπηρία (ADA), κατασκευάστηκε η πρώτη ανάπηρη Μπάρμπι, η Σκάσε-ένα-Χαμόγελο Μπέκι που χρησιμοποιούσε αναπηρικό αμαξίδιο. Δυστυχώς, τα μακριά μαλλιά της Μπέκι μπλέκονταν συχνά στις ρόδες της και, εξίσου κακό, η καρέκλα της δεν χωρούσε στον ανελκυστήρα του Κουκλόσπιτου της Μπάρμπι.
Παρά το όχι και τόσο τέλειο ξεκίνημα, η Mattel επιμένει να διευρύνει την γκάμα της σειράς, ανακοινώνοντας πέρυσι ότι θα κυκλοφορήσει κι άλλες «Μπάρμπι με αναπηρία» στη σειρά Fashionistas, ξεκινώντας από την Μπάρμπι με προσθετικό πόδι και φτάνοντας στον Κεν που πάσχει από λεύκη. «Γνωρίζοντας ότι οι εμπειρίες των παιδιών από την πρώιμη παιδική ηλικία συμβάλλουν στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον κόσμο, είμαστε αφοσιωμένοι στο να αντικατοπτρίζουμε μια πολυδιάστατη άποψη της ομορφιάς και της μόδας στις κούκλες μας», δήλωσε η Λίσα ΜακΝάιτ, παγκόσμια επικεφαλής του τμήματος Μπάρμπι και κουκλών της Mattel. (Περιττό να πούμε ότι όλες οι Μπάρμπι με αναπηρία είναι όμορφες και ζωηρές. Μπάρμπι με ακουστικό βαρηκοΐας; Ναι. Μπάρμπι με διπλό πιγούνι και μαύρους κύκλους κάτω από τα μάτια; Όχι.) Χωρίς αμφιβολία, η αυταπάρνηση της Mattel να εισαγάγει νέα είδη Μπάρμπι τη βοήθησε να ζήσει δεκαετίες περισσότερο από τη μέση διάρκεια ζωής των παιχνιδιών. Αλλά οι πελάτισσες της Μπάρμπι –τα μικρά κορίτσια ήταν αρκετά παραδοσιακές στις προτιμήσεις τους. Πέρα από την Μπάρμπι με γυαλιά, το Forbes αναφέρει ότι το 2008 τα μικρά κορίτσια μετά βίας μπορούσαν να πειστούν να αγοράσουν Μπάρμπι με καστανά μαλλιά: τέσσερις στις πέντε που πουλήθηκαν ήταν ξανθές. Παρ’ όλα αυτά, η Mattel ανέφερε το 2020 ότι η Μπάρμπι της με λεύκη ήταν μία από τις δέκα κορυφαίες Fashionistas όλων των εποχών.
Παιδικά παιχνίδια και φαντασιώσεις
Τελικά, η Μπάρμπι είναι σαν την πριγκίπισσα της Ντίσνεϊ, μια ακλόνητα ανθεκτική παιδική φαντασίωση που είναι αδιαπέραστη από τον φεμινισμό και την πραγματικότητα, μια εξαιρετικά επεξεργασμένη τροφή των παιδικών παιχνιδιών που δημιουργεί μια ακόρεστη όρεξη για περισσότερα. Τα επιχειρήματα σχετικά με το αν διδάσκει στα κορίτσια το πώς πρέπει να δείχνουν οι γυναίκες ή αν τα κορίτσια έλκονται ενστικτωδώς από τις ξανθές και όμορφες αναπαραστάσεις της θηλυκότητας είναι επιχειρήματα τύπου «έκανε το αυγό την κότα ή η κότα το αυγό». Ή μάλλον είναι άσχετα, επειδή και οι δύο δηλώσεις είναι αληθινές. Η Barbie δεν αλλάζει και πολύ, επειδή τα μικρά κορίτσια δεν θέλουν να τη δουν να αλλάζει, ακόμη και αν δεν είναι και η καλύτερη επιρροή.
Όπως και η Ντίσνεϊ, η Μπάρμπι έχει μια γυαλιστερή τελειότητα που απευθύνεται στα παιδιά αλλά και σε όσους εκτιμούν το καμπ και το κιτς. Ένας από τους τελευταίους πίνακες του Άντι Γουόρχολ ήταν το Barbie, Portrait of BillyBoy*. Ένας Αμερικανός κοσμικός, ο BillyBoy, ήταν τόσο φανατικός συλλέκτης της κούκλας, που, όταν ο Γουόρχολ προσφέρθηκε να τον ζωγραφίσει, του ζήτησε να το κάνει ως Μπάρμπι. Είναι αυτή η πλευρά της Μπάρμπι: η νεον-χρωματισμένη, επιτηδευμένα κακόγουστη επιρροή, παράδοξα τέλεια πλευρά που η ταινία της Γκέργουιγκ πιθανότατα θα αγγίξει. Συχνά είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ενήλικες απεικονίζουν την Μπάρμπι. Οι Aqua, το δανονορβηγικό γιουροπόπ συγκρότημα, το έκαναν το 1997 με το τραγούδι τους, Barbie Girl, το οποίο η Mattel στην αρχή μισούσε, αλλά έκτοτε το «κατάπιε».
Για εμάς, τα πρώην κορίτσια της Μπάρμπι, ξέρουμε ότι ο πραγματικός ενθουσιασμός της κούκλας δεν ήταν η ανοησία της, αλλά η πρόσβαση που φαινόταν να μας δίνει στην ενηλικίωση, με το μπικίνι, το αγόρι και το στήθος της. Και αν ο πραγματικός κόσμος δεν ανταποκρίθηκε πάντα στις υποσχέσεις του κόσμου της Μπάρμπι, αυτό δεν είναι λάθος της Μπάρμπι. Η πραγματικότητα είναι σκληρή, αλλά η ζωή σε πλαστικό είναι φανταστική
