Έξι φορές ειχα έρθει ως τουρίστας στην Αθήνα, προτού μετοικήσω. Διαμονή για τρεις ημέρες σε κάποιο ξενοδοχείο ή σε κάποιο διαμέρισμα βραχυχρόνιας μίσθωσης (δυστυχώς τότε, δεν είχα αντιληφθεί τις επιπτώσεις της εξάπλωσής τους στον χαρακτήρα των γειτονιών), επίσκεψη στην Ακρόπολη ή σε κάποιον αρχαιολογικό χώρο, μπέρδεμα με τις ταμπέλες και τις κατευθύνσεις του μετρό, φαγητό μόνο σε μαγαζιά που είχαμε δει στην τηλεόραση ή που είχαμε διαβάσει σε λίστες με τα καλύτερα στριτφουντάδικα και δυσκολία προσανατολισμού στους δρόμους, καθότι, συνηθισμένος από τη Θεσσαλονίκη, αν δεν οδηγούν όλοι οι δρόμοι στη θάλασσα, προκαλείται ένα έντονο φτερούγισμα στην καρδιά.
Για τους τουρίστες από το εξωτερικό, αυτά τα βιώματα δεν σημαίνουν τίποτα. Δεν καταλαβαίνουν από τοπικισμούς, συγκρίσεις και στεγαστικές κρίσεις. Αρκεί να υπάρχει σήμα για data μέσα στον συρμό του μετρό από το αεροδρόμιο, για να δείχνει ανά πάσα στιγμή τους χάρτες της Google, μην και χάσουν τη στάση με το δυσκολοπρόφερτο για εκείνους όνομα. Αρκεί να έχουν αντηλιακό για τον ήλιο και το διαβατήριο στην τσέπη τους.
Tο προφίλ των επισκεπτών
Ξεμυτίζουν κοντά στις δέκα και μισή το πρωί σε διάφορα σημεία του κέντρου. Βγαίνουν από τον σταθμό του Συντάγματος και ελκύονται από τους κουλουράδες της πλατείας. Περπατούν στο Μοναστηράκι, φωτογραφίζουν το τζαμί και την Ακρόπολη και χάνονται στα στενά της Πλάκας. Ψάχνουν μπραντσάδικα στο Παγκράτι και στο Κουκάκι και δοκιμάζουν για πρώτη φορά φρέντο εσπρέσο. Αποβιβάζονται από τα πούλμαν που σταματούν στις λεωφορειολωρίδες έξω από το Καλλιμάρμαρο ή περιμένουν τα τουριστικά, διώροφα λεωφορεία κάτω από τα σκέπαστρα των περιπτέρων, φορώντας καπέλα και κρατώντας βεντάλιες ή ομπρέλες.
Ένα ζεύγος Βρετανών που συναντάμε σε ένα σκιερό σημείο της πλατείας Συντάγματος, διασκεδάζουν με τη δυσφορία που τους προκαλούν οι υψηλές θερμοκρασίες. «Δεν παλεύεται, δεν ξέρουμε πώς θα τα καταφέρουμε», λένε και γελούν κάπως κρύα. Δύο αδερφές από τον Καναδά βγαίνουν έξω από το μετρό του Συντάγματος και φωτογραφίζουν μανιωδώς το σταντ με τα κουλούρια. «Σήμερα το πρωί φτάσαμε στην Αθήνα, είναι το πρώτο πράγμα που βλέπουμε». Στήνονται αμέσως στην ουρά και διαλέγουν ντόνατς.
«Free tours in Spanish?» ρωτάει ένας άνδρας όσους και όσες κάθονται στα παγκάκια της πλατείας. Σε λίγη ώρα θα ξεκινούσε μια σύντομη ξενάγηση στο Ιστορικό Κέντρο. «Ξεναγήσεις δεν κάνω πια μόνο το καλοκαίρι, αλλά και τον χειμώνα. Η Αθήνα έγινε προορισμός για όλο τον χρόνο. Βέβαια, κάνουν μια στάση για μια-δυο μέρες, ίσα για να δουν την Ακρόπολη, τα αρχαία, και ύστερα φεύγουν για τα νησιά. Δεν κάθονται παραπάνω», παρατηρεί ο ισπανόφωνος ξεναγός.
Αυτό συμπεραίνουμε και από όσους και όσες μιλήσαμε σε διάφορα τουριστικά σημεία, όπως στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και μπροστά από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, σημείο εκκίνησης της προπόνησης της Κέιλα από το Κάνσας. Σε αντίθεση με τους συμπατριώτες της, που πληρώνουν γυμναστήριο ακόμη και για μία μέρα, θεωρεί πως γίνεται μέρος της πόλης κάνοντας τζόγκινγκ στον κήπο του Ζαππείου. «Είναι η τρίτη φορά που έρχομαι στην Αθήνα, τη χρησιμοποιώ ως hub για εξορμήσεις στα νησιά». Ένα ζευγάρι από την Ουγγαρία θα διανυκτερεύσει στην Αθήνα πριν αναχωρήσει για τη Πάρο, μια παρέα Τούρκων θα πάρει το αεροπλάνο για Χίο και από εκεί το πλοίο για Σμύρνη, ενώ μια οικογένεια Αμερικανών έχει κλείσει εισιτήρια με το φέρι για την Τήνο.
H απόβαση των Αμερικανών
Οι περισσότεροι επισκέπτες που συναντάμε (και οι πιο πρόθυμοι να απαντήσουν στις ερωτήσεις μας) είναι από τις ΗΠΑ. Κάποιοι είναι επιβάτες ενός κρουαζιερόπλοιου που έδεσε στο λιμάνι του Πειραιά για το υπόλοιπο της μέρας και μέχρι στιγμής έχουν επισκεφτεί την Ακρόπολη. Για την ώρα, τους πετυχαίνουμε ξανά και ξανά να περιπλανιούνται στα γραφικά στενά της Πλάκας, ψάχνοντας να βρουν κάτι να τσιμπήσουν στα εστιατόρια ή στα παγωτατζίδικα της περιοχής, οι τιμές των οποίων τους φαίνονται χαμηλές.
«Συγκρίνοντάς το με το Σιάτλ, μας εκπλήσσει που βλέπουμε πως εδώ τα κόστη δεν είναι τόσο υψηλά. Ήμουν λίγο καχύποπτη όταν έβρισκα χαμηλές τιμές σε εισιτήρια μεταφορών και μουσείων. Γι’ αυτό έπαιρνα τον “επίσημο” δρόμο και παρατηρούσα πως οι τιμές είναι σχεδόν οι ίδιες», λέει η Τέρι, η οποία θα αναχωρήσει την επομένη για τη Νάξο μαζί με τα παιδιά της. Η κόρη της, Άλεξ, στέκεται στα γκράφιτι και στις ταγκιές που υπάρχουν στους δρόμους. «Κάποια είναι άσχημα, αλλά στα μάτια μου δεν αλλάζουν την εικόνα που έχω για την πόλη. Απλώς είναι μια διαφορετική προσέγγιση για το πώς αντιλαμβάνεται κανείς το αληθινό και το μοντέρνο», σχολιάζει. Ο Τόμας, ο μικρότερος, φοράει ένα αμάνικο μπλουζάκι με το εθνόσημο που γράφει το όνομα του Αντετοκούνμπο. «Βλέπεις μπάσκετ;» τον ρωτάω. «Δεν χρειάζεται να βλέπεις μπάσκετ για να ξέρεις τον Giannis».
Στο ακριβώς απέναντι παγκάκι κάθονται η Ολίβια, ο Σαμ και η Ελένα, τελειόφοιτοι λυκείου σε μια πόλη της κοιλάδας του Σακραμέντο, οι οποίοι έχουν έρθει στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής εκδρομής που αφορά τον ρωμαϊκό και τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Το δεκαήμερο ταξίδι τους ξεκίνησε από τη Ρώμη και σήμερα συμπληρώνουν δύο μέρες στην Αθήνα. Η ζέστη δεν φαίνεται να τους ενοχλεί, καθότι συνηθισμένοι στις υψηλές θερμοκρασίες στην κοιλάδα της Καλιφόρνια, αλλά και οι τρεις τους παρατήρησαν πως στην Πλάκα «σαν να μη μας καταλαβαίνουν όταν μιλάμε (στα μαγαζιά), σαν να μη θέλουν να μιλήσουν στα αγγλικά», σχολιάζει ο Σαμ. Παρόμοιες εμπειρίες είχαν και ο Ρον με την Ντενίζ από τη Νότια Καρολίνα στις παράκτιες περιοχές της Αττικής, όπως στη Νέα Μάκρη. «Μας κοιτούσαν περίεργα όταν μπαίναμε στο σούπερ μάρκετ. Νιώθαμε λίγο ότι δεν μας ήθελαν». Σήμερα βρίσκονται στην Αθήνα, γιατί έχασαν την πτήση τους λόγω ακύρωσης. «Συμβαίνουν αυτά. Τουλάχιστον έχουμε γνωρίσει καλούς ανθρώπους στην Αθήνα. Παράπονο δεν έχουμε».
Τα στραβά και τα παράξενα
Με καταγωγή από την Ινδία και τις ΗΠΑ, η οικογένεια του Χέμανγκ Μπατ παρατήρησε κάποιες συμπεριφορές που δεν τις περίμενε. «Κάναμε το λάθος να πάρουμε ταξί από το Μοναστηράκι και πληρώσαμε πάρα πολλά λεφτά. Δεν είχαν ανοιχτό ταξίμετρο και δεν μας έδωσαν απόδειξη. Νομίζω πως κυριολεκτικά μας έκλεψαν», διηγούνται. Όταν πρωτοήρθα στην Αθήνα, ένας οδηγός ταξί που κάνει συχνά πιάτσα στο Μοναστηράκι μού είπε πως «στέλνουν τους Έλληνες στα πίσω ταξί και παίρνουν κούρσα μόνο τους τουρίστες. Κανείς δεν μπορεί να τους κάνει τίποτα. Ούτε εμείς, αλλά ούτε και εκείνοι που θα προσπαθήσουν να καλέσουν την αστυνομία».
Ο Μάνου και η Χέμα από την Ισπανία γουρλώνουν τα μάτια από την έκπληξη όταν μιλούν για την οδήγηση στους δρόμους. «Ακόμα και εδώ που βρισκόμαστε, σε μια τουριστική ζώνη, το ότι μπαίνουν συνέχεια αυτοκίνητα, αλλά και το πώς οδηγούν οι Έλληνες στους δρόμους μού φαίνεται αδιανόητο». O δε Ματέι από τη Σλοβακία παραξενεύεται με την αρχιτεκτονική της Αθήνας. «Πώς γίνεται να υπάρχουν τόσα αρχαία μνημεία και η υπόλοιπη πόλη να μοιάζει σαν μια χωματερή από τσιμέντο;» αναρωτιέται.
Τίποτε όμως δεν φαίνεται να εκπλήσσει την Ελένη, η οποία ζει με τον Άγγλο σύντροφό της, Πολ, στο Μεξικό. Ως τυφλό άτομο, φάνηκε χαρούμενη που επισκέφθηκε την Ακρόπολη μέσω του αναβατορίου που εγκαταστάθηκε στον Ιερό Βράχο, καθώς και τις συλλογές του Μουσείου Αφής στην Καλλιθέα, ένα από τα πέντε του είδους του στον κόσμο. Βέβαια, η περιπατητική της εμπειρία δεν ήταν τόσο ενθουσιώδης όσο η τουριστική. «Το γνωστό πρόβλημα. Στην οδό Μακρυγιάννη έχουν τοποθετήσει τραπεζοκαθίσματα πάνω στις πλάκες του οδηγού όδευσης τυφλών. Δεν μου κάνει όμως εντύπωση. Το έχω συνηθίσει», λέει. Στα λόγια της δεν διαφαίνεται κάποιου είδους πικρία. Ομοίως και στην εμπειρία του Νίκο και της Λίνε από τη Δανία, που είναι λάτρεις του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και επισκέφθηκαν το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για συγκεκριμένα εκθέματα, τα οποία είχαν κλείσει ξαφνικά για το κοινό όση ώρα περιηγούνταν μέσα σε αυτό. Ίσως γιατί η αγάπη τους για την ταραμοσαλάτα και την ψητή φέτα με μέλι να αντισταθμίζει κάθε απρόοπτο.
Το νεαρό ζευγάρι αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα που θέλει τους ξένους επισκέπτες να μένουν στην Αθήνα για λίγες μέρες. «Είναι η έκτη μέρα μας στην Αθήνα. Επισκεφθήκαμε τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία, καθώς ο Νίκο λατρεύει ό,τι έχει σχέση με τους αρχαίους Έλληνες, αλλά επειδή είχε πολλή ζέστη, ξεκουραζόμασταν και μέναμε στο διαμέρισμά μας για ώρες, όπου μαγειρεύαμε». Περίπου τόσες μέρες έμειναν στην Ελλάδα και ο Μάρκο με τον Τζέρμεϊν, ένα νεαρό ζευγάρι από την Ολλανδία, οι οποίοι προσπέρασαν τα μουσεία (εκτός από αυτό της Ακρόπολης) και επικεντρώθηκαν σε χαλαρές διακοπές που περιλάμβαναν φαγητό, διασκέδαση και ψώνια. Στη διάρκεια των αγορών τους στην Ερμού, τους έκανε εντύπωση η αυστηρότητα στον διαχωρισμό των φύλων στους ορόφους των πολυκαταστημάτων. «Πηγαίναμε στον τομέα με τα γυναικεία ρούχα και στα δοκιμαστήρια μας έλεγαν λίγο αυστηρά ότι “για τα ανδρικά ρούχα πρέπει να πάτε στον τρίτο”. Έπειτα έκαναν μια παύση και συνέχιζαν: “Αν θέλετε, φυσικά”. Ήταν κάπως περίεργο για μας». Το ίδιο επίθετο διάλεξε και μια Κινέζα αξιωματούχος που συναντήσαμε στον κήπο του Ζαππείου, αλλά περισσότερο για τη ρυμοτομία της Αθήνας. «Οι στενοί δρόμοι, τα μικρά σπίτια, τα χαμηλά κτίρια… Είναι περίεργο να τα βλέπω και να περπατάω εδώ, γιατί στην Κίνα υπάρχουν μόνο ουρανοξύστες».
Φταίνε για όλα οι τουρίστες;
Στη διάρκεια του ρεπορτάζ καταλάβαμε πως η πλειονότητα των ξένων επισκεπτών με τους οποίους μιλήσαμε, εξακολουθούν να βρίσκουν την Αθήνα έναν οικονομικά προσιτό προορισμό, ο οποίος αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό για τα ελληνικά νησιά, εξαντλώντας τις διαθέσιμες ώρες τους γύρω από την Ακρόπολη. Το αφήγημά τους δεν αγγίζει ούτε εκατοστό το βίωμα αρκετών μόνιμων κατοίκων της Αθήνας που δαιμονοποιούν το τουριστικό κύμα για την αύξηση των ενοικίων η οποία προκαλείται από τη βιομηχανοποίηση του φαινομένου των προσφερόμενων διαμερισμάτων σε πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης, για τον εξευγενισμό ιστορικών γειτονιών, στις οποίες οι τουρίστες έρχονται για να ζήσουν ως locals, και για το πανδαιμόνιο που προκαλεί ο συνωστισμός τους στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Βέβαια, δεν προκαλούνται όλα από τους τουρίστες. Άλλωστε, τα ίδια δεν κάνουμε κι εμείς όταν ταξιδεύουμε σε κάποιον προορισμό; Αναζητούμε φθηνά καταλύματα, πολλές φορές και σε αυτές τις πλατφόρμες που δαιμονοποιούμε, ψάχνουμε καλό και φθηνό φαγητό, χρησιμοποιούμε τα μέσα μεταφοράς (αν υπάρχουν) και εκθειάζουμε τον τόπο που επισκεπτόμαστε, μουρμουρίζοντας στην επιστροφή πως «θα μπορούσα να ζήσω κι εγώ εκεί».
Από τη μία, μπορώ να κατανοήσω γιατί οι τουρίστες βρίσκουν τα πάντα τέλεια στην Αθήνα, γιατί η αρχική σχέση μου με την πόλη είναι καθαρά τουριστική. Από την άλλη, ως κάτοικός της μπορώ να αντικρίσω καθαρότερα τα προβλήματα στην καθημερινότητα της πόλης, τα οποία μοιάζουν δυσεπίλυτα. Οι τουρίστες όμως δεν αποτελούν το αγκάθι της, επειδή δεν εντοπίζουν ψεγάδια στην Αθήνα. Αντίθετα, ο προβληματισμός εντοπίζεται στο τουριστικό μοντέλο που βασίζεται περισσότερο στο εύκολο χρήμα, παρά στην οργάνωση και στην ανάπτυξη ενός πλάνου που θα κάνει την πόλη ιδανική τόσο για τους κατοίκους της, όσο και για τους επισκέπτες της. Υπάρχουν κάποιοι που μπορούν να το σχεδιάσουν και να το υλοποιήσουν;
