Τη Δευτέρα 24 Ιουλίου συμβαίνει κάτι που ο Νικόλας Ματθαίου δεν θυμάται να έχει ξανασυμβεί. Η Αττική βρίσκεται για δεύτερο συνεχόμενο εικοσιτετράωρο στο κόκκινο, δηλαδή σε ακραίο κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς κατηγορίας 5. Πρόκειται για μια μετεωρολογικά σπάνια συνθήκη, που συνδυάζει υψηλότατο θερμικό φορτίο, περίπου ανύπαρκτη υγρασία και ανέμους. Παρ’ όλα αυτά, στο πυροφυλάκιο του ΠΑΡΝΑ, της ομάδας πυρασφάλειας των Θρακομακεδόνων που ίδρυσε ο ίδιος πριν από τέσσερα χρόνια, επικρατεί απόλυτη ψυχραιμία, εγρήγορση και μάλλον καλή διάθεση ανάμεσα στους εθελοντές, οι οποίοι ειδικά αυτές τις πολύ δύσκολες μέρες περνάνε, ανεξαρτήτως βάρδιας, για να πουν ένα «γεια» και να τονώσουν το ηθικό των «συναγωνιστών» τους.
Ο Βασίλης, η Ελένη, ο Γιάννης, η Μιλένα, ο Δημήτρης, η Όλγα, η Γεωργία, ο Κωστής, όλοι κάτοικοι αυτού του κάποτε απομακρυσμένου προαστίου της Αθήνας, στις βορειοδυτικές εσχατιές του πολεοδομικού συγκροτήματος και στους πρόποδες της Πάρνηθας, αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια κάνοντας «κάτι» (ακόμα κι αν αυτό το «κάτι» είναι δύο ώρες βάρδια στο πυροφυλάκιο) από το να περιμένουν το «κακό» από τον καναπέ τους, μπροστά σε μια τηλεόραση. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι ξέρουν βαθιά μέσα τους πως αποτελούν κομμάτι μιας πολύ μεγαλύτερης αλυσίδας ανθρώπων που την ίδια ώρα, σε πολλά και διαφορετικά σημεία του βουνού, θυσιάζουν ελεύθερο χρόνο, μπάνια στη θάλασσα, χρόνο με τους αγαπημένους τους, για να προστατεύουν αυτό που θεωρούν απείρως πολυτιμότερο: όση φύση έχει απομείνει στο βουνό που δικαίως θεωρείται σήμερα ο σημαντικότερος φυσικός πνεύμονας του Λεκανοπεδίου. Όχι τυχαία, την περασμένη Τρίτη ο καθηγητής Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών Ευθύμιος Λέκκας προειδοποίησε με συνέντευξή του στο Bloomberg ότι, αν μια νέα πυρκαγιά κάψει την Πάρνηθα, το περιβαλλοντικό σύστημα της Αττικής θα καταρρεύσει άμεσα, οδηγώντας τη μεγαλύτερη πληθυσμιακά περιφέρεια της χώρας στα όρια της ερημοποίησης.
Αυτός ίσως είναι κι ένας από τους λόγους που ασυναίσθητα έχει συσπειρώσει όλο αυτόν τον κόσμο στην υπόθεση της σωτηρίας του Εθνικού Δρυμού, με κάθε τρόπο και μέσο. Συναντώ τον Παναγιώτη Κυζιρίδη, εθελοντή δασοπυροσβέστη στον Ε.ΔΑΣ.Α. (Εθελοντές Δασοπροστασίας Αττικής), σε μία από τις καθημερινές περιπολίες με τα οχήματα αυτού του πολύ καλά οργανωμένου περιβαλλοντικού μη κερδοσκοπικού σωματείου που σχημάτισε το 1987 μια μικρή συντροφιά ευαισθητοποιημένων ορειβατών και σπηλαιολόγων. Βρισκόμαστε πολύ κοντά στις εγκαταστάσεις του τελεφερίκ, στο σημείο όπου η αστυνομία ενημερώνει τους οδηγούς ότι η κυκλοφορία απαγορεύεται στο βουνό· αυτό ισχύει για όλους τους περιαστικούς ορεινούς όγκους της Αθήνας όταν ο βαθμός επικινδυνότητας για εκδήλωση πυρκαγιάς φτάνει το 4 και (ακόμα περισσότερο) το 5. Το τελεφερίκ είναι ένα άτυπο σημείο συνάντησης και ανάπαυλας για πολλά πληρώματα εθελοντών της Πάρνηθας· εκεί πετυχαίνω και τον Στάθη Αρβανιτάκη και τον Αριστοτέλη Μπενή, μέλη μιας πολύ πιο νέας σε ηλικία, αλλά εξίσου δυναμικής ομάδας εθελοντών δασοπυροσβεστών, της Ε.ΔΥ.ΔΑ. (Εθελοντική Δύναμη Δασοπροστασίας) που επανδρώνει μικρά πυροσβεστικά οχήματα της Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Αχαρνών, σε μια υποδειγματική συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Πεζοπόρα τμήματα τόσο του Ε.ΔΑΣ.Α. όσο και της Ε.ΔΥ.ΔΑ., άπαντες εθελοντές, έδωσαν το «παρών» στις πρόσφατες μεγάλες φωτιές στα Δερβενοχώρια και στη Μάνδρα. Πώς τα καταφέρνετε με τις δουλειές σας; ρωτάω αυθόρμητα. «Ούτε εμείς ξέρουμε», μου λέει ο Στάθης, αντιπρόεδρος της Ε.ΔΥ.ΔΑ. «Στα Δερβενοχώρια σβήναμε τη φωτιά μέχρι τις 4.30 το πρωί και στις 8.30 ήμουν στον δρόμο για το γραφείο».
Οι «κυνηγοί πυρκαγιάς»
Όλοι συμφωνούν πόσο όμορφα νιώθουν επειδή φέτος η μία ομάδα «πέφτει» πάνω στην άλλη σε διαφορετικά σημεία του βουνού. Αυτό σημαίνει ότι οι τομείς ευθύνης αλληλοκαλύπτονται προκειμένου να επιτευχθεί ο κοινός στόχος: δηλαδή, ακόμα κι αν υπάρξει κάποιο μικροσυμβάν στο βουνό ή στους πρόποδές του, όλοι εμείς οι υπόλοιποι να μην το μάθουμε ποτέ. Εξυπακούεται ότι ο τομέας ευθύνης της κάθε εθελοντικής ομάδας ορίζεται από το Πυροσβεστικό Σώμα, το οποίο και έχει όλη την ευθύνη και τον συντονισμό της αντιπυρικής προστασίας της Πάρνηθας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό ο κόσμος που θέλει να βοηθήσει, μου λέει ο Νικόλας Ματθαίου, να εντάσσεται στις πάμπολλες ομάδες που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή και να μην καταφθάνει μόνος του και ανεκπαίδευτος την ημέρα της πυρκαγιάς. «Αυτός που εμφανίζεται ξαφνικά στο πεδίο την ώρα της μέγιστης κινητοποίησης και λέει “καλησπέρα, ήρθα για να βοηθήσω” και δεν τον έχεις ξαναδεί ποτέ στη ζωή σου, είσαι σίγουρος ότι ήρθε για να βοηθήσει;», αναρωτιέται. Ο Ματθαίου αναφέρεται στους περίφημους «κυνηγούς πυρκαγιάς», οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα πυρομανείς ή εμπρηστές, αλλά τους εξιτάρει τόσο πολύ η «φάση» της φωτιάς, που εγκαταλείπουν με την πρώτη ευκαιρία τον τομέα ευθύνης τους και πάνε όσο πιο κοντά στο μέτωπο, βγάζουν φωτογραφίες και σέλφι, τις ανεβάζουν έπειτα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και περισσότερο δημιουργούν προβλήματα παρά βοηθούν ουσιαστικά. Ένας συνοδοιπόρος του Νικόλα δεν θέλει να μασήσει τα λόγια του: «Πρόκειται για διαταραγμένα άτομα που παριστάνουν τους εθελοντές, ενώ στην πραγματικότητα αντλούν ευχαρίστηση από το θέαμα μιας μεγάλης πυρκαγιάς και θέλουν να είναι εκεί, όσο πιο κοντά γίνεται…».
Γενικά, πάντως, είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά να εκδηλώνεται αρχικά έντονο ενδιαφέρον για τις εθελοντικές ομάδες πυρασφάλειας, το οποίο όσο απομακρυνόμαστε χρονικά από την καταστροφή, σταδιακά φθίνει. «Όσο πιο αποφασισμένοι δείχνουν στην αρχή, τόσο πιο γρήγορα θα εγκαταλείψουν», λέει με το απόσταγμα εμπειρίας 30 ετών από δράσεις πυρασφάλειας η ψυχή της ομάδας ΠΑΡΝΑ και υπεύθυνος πολιτικής προστασίας της κοινότητας των Θρακομακεδόνων. «Όταν καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός και πρέπει να περάσεις από εκπαίδευση για να ξέρεις τι βλέπεις με τα κιάλια (είναι φωτιά, είναι χώμα που άφησε ένα μότοκρος, είναι καπνός από ψησταριά και σε ποια περιοχή;), όταν λοιπόν κάποιος κόσμος συνειδητοποιεί ότι και η εθελοντική εργασία υπόκειται σε ορισμένους στοιχειώδεις κανόνες, δεν είναι λίγοι αυτοί που χάνουν το ενδιαφέρον τους και εξαφανίζονται. Η εμπειρία μου λέει ότι όσο πιο έξαλλος, πιο φανατισμένος και πιο εξαγριωμένος είναι κάποιος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο πιο δύσκολα θα έχει διάρκεια και συνέπεια η εθελοντική του δράση». Ο Δημήτρης συμπληρώνει: «Αν υπήρχε ένας μαγικός τρόπος που θα μετέτρεπε τους σχολιαστές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε εθελοντές, θα ήμασταν μια άλλη χώρα».
Πόσους εθελοντές χρειαζόμαστε;
Άθελά του έχει μόλις θίξει ένα ευαίσθητο θέμα: πόσους εθελοντές χρειαζόμαστε; Και στην Πάρνηθα και αλλού. Πολύ πρόσφατα, ο Γιώργος Μαυρογεώργος, πρόεδρος του Ε.ΔΑΣ.Α., είχε κάνει έκκληση, μέσα από την ιστοσελίδα της «Κ», για μεγαλύτερη συμμετοχή εθελοντών. «Έπειτα από δασικές καταστροφές, καταγράφεται αύξηση της συμμετοχής των εθελοντών, ωστόσο χρειάζονται τουλάχιστον οι διπλάσιοι για να καλυφθούν οι ανάγκες. Θα ήθελα να κάνω έκκληση να έρθουν περισσότεροι είτε στο δικό μας σωματείο είτε σε άλλες εθελοντικές ομάδες. Όσο πιο πολλοί είμαστε, τόσο το καλύτερο. Με περισσότερες θέσεις πυροφύλαξης, μπορούμε να καλύπτουμε μεγαλύτερη εμβέλεια και αυτό είναι πάντοτε επιθυμητό», είχε τονίσει. Από την πλευρά του ο Νικόλας Ματθαίου χαρακτηρίζει το θέμα δίκοπο μαχαίρι. «Για να είμαι ειλικρινής, εγώ προσωπικά δεν θα ήθελα στην πυροφύλαξη των Θρακομακεδόνων 100 ανθρώπους. Είναι πολύ δύσκολη και η συνεννόηση, και η εκπαίδευση, και η διαχείρισή τους. Προφανώς είναι διαφορετικές οι δικές μας ανάγκες και οι ανάγκες ενός οργανισμού όπως ο Ε.ΔΑΣ.Α., για παράδειγμα».
Την ώρα που στην έδρα του Ε.ΔΑΣ.Α., στις βόρειες παρυφές του Ολυμπιακού Χωριού, ο Παναγιώτης, ο Αλέξανδρος, η Νιόνια, ο Μιχάλης, ο Λεωνίδας και ο Δημήτρης ετοιμάζονται για τις νυχτερινές τους βάρδιες είτε ως περίπολα είτε συνοδεύοντας τους εθελοντές πυροφύλακες στο απομακρυσμένο πυροφυλάκιο της Σκίπιζας για ολονύχτια πυροφύλαξη, ο Μπάμπης Ζάχαρης, συντονιστής της ομάδας δασοπυρόσβεσης, χαρακτηρίζει τον Ε.ΔΑΣ.Α. «Πανεπιστήμιο Εθελοντισμού», καθώς όλα αυτά τα χρόνια έχουν περάσει (και εκπαιδευθεί) περισσότεροι από 4.000 εθελοντές πυροφύλακες. Την Δευτέρα πέφτουμε πάνω στον Κρις, έναν Αυστραλό κυπριακής καταγωγής κοντά στα 30 που κατέφθασε την Κυριακή στην Ελλάδα για διακοπές και ήθελε να κάνει μια συμβολική βάρδια, για να νιώσει ότι κάνει κάτι γι’ αυτό «το τεράστιο κακό που βρήκε τη χώρα».
«Και μία βάρδια να έχεις κάνει, κάτι έχεις μάθει, κάτι έχεις πάρει μαζί σου, κι αυτό το “κάτι” σε μια απευκταία στιγμή ανάγκης μπορεί να φανεί πολύ πιο χρήσιμο απ’ όσο φαντάζεται κανείς».
«Γιατί έγινα εθελοντής»
Το γιατί γίνεται κανείς εθελοντής πυροφύλακας ή δασοπυροσβέστης είναι μια αυστηρά προσωπική υπόθεση. «Είχα πάντα μια ακλόνητη επιθυμία να υπηρετήσω την κοινότητά μου και να κάνω μια απτή διαφορά στις ζωές των ανθρώπων αλλά και της φύσης. Έτσι, με αποφασιστικότητα και απόλυτη ευθύνη, ήμουν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Ε.ΔΥ.ΔΑ. Εκεί, έβλεπα σε κάθε μέλος που εντάσσεται, την δική μου ενέργεια και το δικό μου πάθος κι εκεί κατάλαβα ότι είχα βρει το νέο μου σπίτι», λέει στο «Κ» ο Στάθης Αρβανιτάκης. «Επειδή οι περισσότεροι στην πυρασφάλεια Θρακομακεδόνων είμαστε κάποιας ηλικίας, προερχόμαστε από μια γενιά που πρόλαβε κι άλλα ερεθίσματα», μου λέει ο Νικόλας Ματθαίου. Δηλαδή; «Στο πίσω μέρος του μυαλού μας υπάρχει κάπου και αυτό που έλεγε ο Τζον Κένεντι: “Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα, αλλά τι μπορείς να κάνεις εσύ για τη χώρα σου”. Κι επειδή οι γονείς μας δεν ήταν από αριστοκρατικές οικογένειες, έχουμε μάθει να βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Έτσι εμείς στην ανάγκη δεν ρωτάμε πού είναι το κράτος, αλλά πού και πώς μπορούμε “οργανωμένα” να βοηθήσουμε». Ξεκαθαρίζει ταυτόχρονα ότι «σε καμία περίπτωση δεν είμαστε υποκατάστατο του κρατικού μηχανισμού. Κανένας δεν μας πίεσε να ασχοληθούμε ούτε νιώθουμε ότι μας εκμεταλλεύονται. Αντιθέτως το κάνουμε γιατί απλώς το νιώθουμε και θέλουμε να βοηθήσουμε. Άλλωστε το κράτος είμαστε όλοι μας».
Η Νιόνια Μαλεφάκη ανέβαινε συχνά στην Πάρνηθα για πεζοπορία κι αποφάσισε την περίοδο της πανδημίας να παρακολουθήσει τις εκπαιδεύσεις του Ε.ΔΑΣ.Α. «Έτυχε η μεγάλη πυρκαγιά της Πάρνηθας, όμως, και κόλλησα. Μακάρι να μην είχε συμβεί ποτέ. Θυμάμαι πολλές φορές, σε κρίσεις, να αναρωτιέμαι πώς θα μπορούσα να βοηθήσω. Και ήταν μεγάλη ικανοποίηση για μένα που αυτή τη φορά μού δόθηκε η ευκαιρία να το κάνω οργανωμένα και με ασφάλεια. Πολύ μικρή συμβολή μεν, αλλά, αν όλοι προσφέραμε από λίγο, το συνολικό αποτέλεσμα θα ήταν πολύ μεγαλύτερο. Αυτό που με κρατάει, όμως, στον Ε.ΔΑΣ.Α. είναι πρωτίστως οι άνθρωποι που τον απαρτίζουν, η διάθεση, ο οργάνωση και το γεγονός ότι μέσω της δασοπυρόσβεσης και της συνεχούς εκπαίδευσης εμπλουτίζουμε τις γνώσεις μας και σε άλλα αντικείμενα που αφορούν το περιβάλλον και τα οικοσυστήματα γενικότερα».
Δεν είναι μυστικό ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένα σύννεφο καχυποψίας πάνω από την έννοια του εθελοντισμού, που για κάποιους δεν είναι παρά μια αγγλοσαξονική κουταμάρα για αφελείς που τους εκμεταλλεύεται το κράτος για να βουλώσει τρύπες. Σε μια κοινωνία με πολύ διαφορετική κουλτούρα κοινωνικής προσφοράς, όπως στη γερμανική, οι εθελοντές πυροσβέστες είναι περισσότεροι από τους επαγγελματίες. «Αλήθεια, πιστεύετε ότι το κράτος εκεί τους χρησιμοποιεί ως δικαιολογία για να καλύψει τα κενά του; Ή πληρώνουν λιγότερους φόρους οι πολίτες;» αναρωτιέται ο Νικόλας Ματθαίου. «Έχω αηδιάσει ειλικρινά αυτές τις ημέρες από τους ανταποκριτές του πληκτρολογίου», έγραφε πρόσφατα στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook ο Μπάμπης Ζάχαρης από τον Ε.ΔΑΣ.Α. Και συνέχιζε: «Ενημερωθείτε για το πώς μπορείτε να γίνετε κρίκος της τεράστιας αλυσίδας. Όχι για το πώς να κρίνετε αν η αλυσίδα πάσχει. Προφανώς πάσχει. Αλλά δεν είναι δουλειά μας να την επισκευάσουμε. Δουλειά μας είναι να την ενισχύσουμε».
Αφήνοντας πίσω το «τραύμα»
Επιστρέφοντας στο πυροφυλάκιο των Θρακομακεδόνων, η ώρα έχει περάσει. Ο ήλιος δύει πίσω από τα νησιά του Αργοσαρωνικού και τα βουνά της Πελοποννήσου, η θέα είναι μαγευτική παρά τη θολούρα της ζέστης. Όμως το βλέμμα δεν μπορεί να μη σταθεί στη μεγάλη ζημιά που έχει προκληθεί στο βορειοανατολικό κομμάτι του βουνού από τη φωτιά του 2021 που είχε ξεκινήσει από τη Βαρυμπόμπη και απείλησε και τον δικό τους οικισμό, ο οποίος εκκενώθηκε δύο φορές μέσα σε λίγες μέρες. Στο πυροφυλάκιο βρίσκω τρεις κυρίες και δεν μπορώ να μην τις ρωτήσω πού βρήκαν το κουράγιο να συνεχίσουν ύστερα από μια τόσο τραυματική εμπειρία πριν δύο καλοκαίρια. «Αν ζεις χρόνια εδώ, όπως εμείς, έχεις την εμπειρία της φωτιάς, είσαι εξοικειωμένος μαζί της, έχουμε περιστατικά κάθε τρεις και λίγο. Θυμάμαι μικρό παιδάκι να μου λένε οι γονείς μου μάζεψε τα πράγματά σου και φεύγουμε γιατί έχει πιάσει φωτιά…» μου λέει η Μιλένα Ζαφειροπούλου, δραστήριο μέλος της ομάδας, με εκατοντάδες ώρες πυρασφάλειας στο ενεργητικό της. Το σπίτι της το έγλειψαν οι φλόγες του 2021. «Είναι ένα τραύμα στο οποίο πέφτεις διαρκώς πάνω του», συμπληρώνουν οι δύο Ελένες της παρέας, η κ. Χονδροματίδη και η κ. Τυλιγάδα, «όχι μόνο οπτικά ούτε γιατί πολύ αγαπημένες βόλτες με τα πόδια ή με το ποδήλατο σε περιοχές που κάηκαν το ’21 είναι πια “απαγορευμένες” επειδή το θέαμα σε καταρρακώνει, αλλά και γιατί το αισθάνεσαι στο σώμα σου ότι η θερμοκρασία έχει ανέβει· δεν υπάρχει πια ένα σημαντικό κομμάτι του δάσους που δρόσιζε την περιοχή. Αλλά εδώ μένουμε, αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε δικαίωμα να τα παρατήσουμε. Έχουμε ένα εξίσου και ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι δάσους να προστατεύσουμε. Γι’ αυτό είμαστε εδώ».
