Την τελευταία φορά που μιλήσαμε, ο Πολ Σάλοπεκ ετοιμαζόταν να περάσει τα σύνορα της Κίνας. Ο βετεράνος δημοσιογράφος, δις βραβευμένος με Πούλιτζερ, ξεκίνησε το 2013 ένα φιλόδοξο ταξίδι: ακολουθεί τα ίχνη των προγόνων μας, που κατά την Εποχή του Λίθου εγκατέλειψαν την Αφρική και εξαπλώθηκαν σε όλον τον πλανήτη. Ξεκινώντας από την Αιθιοπία, περνώντας στη Δυτική Ασία και μέσω του Δρόμου του Μεταξιού στην Ινδία, στην Κίνα και αργότερα στη Σιβηρία, το οδοιπορικό θα καταλήξει στη δυτική ακτή της Βόρειας Αμερικής και τελικά στη Γη του Πυρός, στη Χιλή. Πέραν των εντυπωσιακών αποστάσεων που καλύπτει, το Out of Eden Walk, όπως έξυπνα έχει ονομαστεί το πρότζεκτ, είναι φιλόδοξο και για έναν ακόμα λόγο: γίνεται με τα πόδια.
Κάθε φορά που συμπληρώνει 100 μίλια από τα συνολικά 24.000 του ταξιδιού του, ο Σάλοπεκ αναρτά μια ειδική ανταπόκριση στην επίσημη ιστοσελίδα του πρότζεκτ. Απαθανατίζει τόσο οπτικά όσο και λεκτικά ένα «στιγμιότυπο της ανθρωπότητας»: ένα τοπίο ή κάποιον άνθρωπο που συναντά. Όταν συμπλήρωσε τα 7.500 μίλια, η ανταπόκρισή του κατέληγε ως εξής: «Κάθε ιστορία περιέχει σιωπές. Αυτή είναι μία από αυτές».
Πώς χάνεις τη δύναμή σου
Την 1η Φεβρουαρίου του 2021 βρέθηκε αντιμέτωπος με το στρατιωτικό πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στη Μιανμάρ. Το ταξίδι του, που είχε ήδη πληγεί από την πανδημία του κορωνοϊού η οποία καθιστούσε πολύ δύσκολη ακόμα και τη μετακίνηση με τα πόδια, προσωρινά σταμάτησε. Ο προσωπικός του λογαριασμός, όσο και ο επίσημος λογαριασμός του εγχειρήματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γέμισαν με εικόνες από την τρομοκρατημένη Γιανγκόν, που όμως, όπως προστάζουν τα ανθρώπινα αντανακλαστικά, παρά τις βίαιες και πρωτόγνωρες αλλαγές, συνέχισε να ζει. Από τη μία, σάκοι με χώμα φράζουν τους δρόμους της, ενώ παραδίπλα ένα τεϊοποτείο σερβίρει αυγά και νουντλς για πρωινό. Και οι γυναίκες κρεμούν φορέματα και σερβιέτες στις κολόνες των δρόμων, σχηματίζοντας (κυρίως μεταφορικά) αναχώματα εναντίον των δυνάμεων της χούντας: σύμφωνα με το βιρμανικό έθιμο, αν κάποιος άνδρας περάσει μέσα ή κάτω από γυναικεία αντικείμενα, χάνει τη δύναμή του.
Έπειτα από 18 μήνες και αφού αποχαιρέτησε τους φίλους και συνοδοιπόρους του με τους οποίους συνυπήρξε στη Μιανμάρ, ο Σάλοπεκ αποφάσισε να μπει σε ένα αεροπλάνο, να «κλέψει» 251 μίλια και να κατευθυνθεί προς την Κίνα, για να συνεχίσει το ταξίδι του.
Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, η κατάσταση στη Μιανμάρ παραμένει κρίσιμη. Το στρατιωτικό καθεστώς δεν έχει ανατραπεί, μαίνεται ένας εμφύλιος πόλεμος και οι φίλοι του Πολ Σάλοπεκ βρίσκονται ακόμα εκεί. Όταν τον ρωτάω αν γνωρίζει αν είναι όλοι καλά, με ευχαριστεί για το ενδιαφέρον. «Η στάση της στρατιωτικής χούντας είναι εγκληματική. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από επιθέσεις του Πυροβολικού και της Αεροπορίας σε χωριά, χωρίς καμία διάκριση. Τουλάχιστον ένα εκατομμύριο Βιρμανοί έχουν εκτοπισθεί από την παράπλευρη αιματοχυσία. Και δεν υπάρχει σχεδόν καμία πρόσβαση των μέσων επικοινωνίας στις ζώνες πολεμικών επιχειρήσεων.
Έτσι, τα δεινά αυτών των ανθρώπων αγνοούνται σε μεγάλο βαθμό από τον έξω κόσμο», μου εξηγεί. Με πληροφορεί ότι εξακολουθεί να επικοινωνεί με τους συνοδοιπόρους του στη Μιανμάρ, χωρίς όμως να μπορεί να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες, καθώς «το καθεστώς κάνει αντίποινα εις βάρος οποιουδήποτε πιστεύει ότι είναι εναντίον του – ακόμη και ανθρώπων που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια». Πολλοί από τους συνεργάτες του εμπλέκονται σε επιχειρήσεις παροχής επείγουσας επισιτιστικής βοήθειας, ενώ άλλοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα υπό την απειλή βίας. Όπως πολύ σωστά είχε προβλέψει σε μία από τις ανταποκρίσεις του, το ενδιαφέρον της Δύσης ατόνησε και η ματιά μας δεν στέκεται πια στα αιματηρά γεγονότα στη Μιανμάρ. «Μπορείς να προσπεράσεις πολλά πράγματα στη ζωή. Το πένθος δεν είναι ένα από αυτά», έγραφε. Πώς νιώθει κανείς όταν περπατά μακριά από μια σύγκρουση, όταν αφήνει πίσω γνωστούς του; «Σαν να αφήνει αίμα στο πάτωμα», μου απαντά. Αυτό συμβαίνει όταν γίνεσαι μάρτυρας της ιστορίας σε πραγματικό χρόνο.
Είμαστε όλοι εξερευνητές
Οι συνοδοιπόροι του Πολ Σάλοπεκ σε αυτή την οδύσσεια είναι διαφόρων ηλικιών, εθνικοτήτων και επαγγελμάτων. Μια επιμελήτρια βιβλίων, ένας φωτογράφος, ένας ορειβάτης. Ο καθένας μπορεί να συνοδεύσει τον περιπατητή στην ευγενή αποστολή του. Μάλιστα, οι ιστορίες και οι εμπειρίες τους από το Out of Eden Walk παρουσιάστηκαν, μεταξύ άλλων, στην έκθεση στη Σαγκάη με τίτλο Περπατώντας την Κίνα: Ιστορίες που δεν έχουν ακόμα ειπωθεί. «Ποτέ μου δεν αντιμετώπισα αυτόν τον περίπατο ως το ταξίδι ενός μόνο ανθρώπου», εξομολογείται ο Σάλοπεκ. «Παρουσιάστηκε έτσι στα πρώτα του στάδια από κάποιους από τους συνεργάτες μου. Το καταλαβαίνω, είναι πιο εύκολο να πεις μια ιστορία μέσω ενός πρωταγωνιστή. Κι εγώ το κάνω συνέχεια στη δουλειά μου. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι απλώς λάθος. Πριν κάνω το πρώτο βήμα στην Αιθιοπία, συνέλαβα αυτή την ιδέα ως μια συλλογική πράξη ανακάλυψης – όπως ακριβώς και οι πρώτοι Homo sapiens, τα χνάρια των οποίων ακολουθώ σε όλο τον κόσμο, ανακάλυψαν τον πλανήτη μαζί, σε μικρές ετερόκλητες ομάδες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών. Υπενθυμίζω αυτό το γεγονός στους αναγνώστες μου ξανά και ξανά. Παιδιά, γιαγιούλες, άνδρες, γυναίκες, είμαστε όλοι εξερευνητές γιατί προερχόμαστε από ένα τόσο μεγάλο εύρος ανθρώπων-πιονιέρων, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φυλής ή φύλου. Η εξερεύνηση είναι στο πετσί μας. Έτσι, είναι φυσικό να ενσωματώνονται οι εντυπώσεις και οι φωνές των ντόπιων συνοδοιπόρων μου στο συνολικό αφήγημα του πρότζεκτ. Είναι ισότιμοι αφηγητές».
Η εξερεύνηση είναι ένα από τα πρώτα ένστικτα του ανθρώπου, όμως η εικόνα της έχει αλλάξει πολύ ανά τους αιώνες. Το 1920, ο Τζόζεφ Ροκ, γιος ενός Αυστριακού μπάτλερ, κατέληξε να γίνει ένας αυτοδίδακτος βοτανολόγος στην Αμερική και εστάλη από την αμερικανική κυβέρνηση στην Ανατολική Ασία για να βρει βοτανικές θεραπείες για τη λέπρα και την ερυσίβη στις καστανιές. Έφτιαξε τη βάση του στο ανατολικό όριο των Ιμαλαΐων, στην επαρχία Γιουνάν της Κίνας, και καταγοητευμένος από την εκεί θιβετιανο-βιρμανική μειονότητα, αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη μελέτη και την καταγραφή των εθίμων, της γλώσσας και του πολιτισμού της. Ίσως το μόνο του κοινό με τον Σάλοπεκ, πέρα από την παρατηρητικότητα και την επιθυμία για εξερεύνηση, είναι ότι και οι δύο συνεργάζονται με το National Geographic Society. Στο σακίδιο που κουβαλάει ο Σάλοπεκ δεν χωράει ένα γραμμόφωνο με δίσκους του Ενρίκο Καρούζο, όπως σε εκείνο του Ροκ, και σίγουρα δεν μεταφέρει μαζί του μια πτυσσόμενη μπανιέρα Abercrombie & Fitch. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν υποχρεώνει τους ντόπιους να τον μεταφέρουν παντού με παλανκίνο και ότι δεν παίρνει το δείπνο του χρησιμοποιώντας χρυσά σερβίτσια. Αλλά πόσο μπορεί να μοιάζει η Κίνα που αντίκρισε ο Ροκ με εκείνη που διασχίζει σήμερα ο Σάλοπεκ;
Το Μεσαίο Βασίλειο
Στις 28 Σεπτεμβρίου 2021, ο Σάλοπεκ ξαναφόρεσε τα καφέ παπούτσια πεζοπορίας του και ξεκίνησε εκ νέου το ταξίδι του, αυτή τη φορά από την πόλη Γιουσάν της επαρχίας Γιουνάν, στα σινοβιρμανικά σύνορα. H επαρχία αυτή είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος από την Ιαπωνία και, σύμφωνα με τον Σάλοπεκ, όπως και ολόκληρη η Κίνα, είναι ένα σταυροδρόμι. Σταυροδρόμι μνήμης, πολιτισμών, τρόπων ζωής. Άλλωστε, από το 221 π.Χ. ως τις αρχές της δεκαετίας του 1910 η χώρα είχε βαπτιστεί από τους κατοίκους της ως «Μεσαίο Βασίλειο», καθώς γι’ αυτούς ήταν το κέντρο του κόσμου.
Στο ταξίδι του μέσα από τη Γιουνάν και τη Σιτσουάν (δύο από τις τουλάχιστον δέκα επαρχίες της Κίνας που θα διασχίσει πηγαίνοντας προς τη Σιβηρία), ο Σάλοπεκ περνά ξανά και ξανά από αυτό το σταυροδρόμι. Με κάθε βήμα του ταξιδεύει μέσα από πέντε χιλιάδες χρόνια καταγεγραμμένης ιστορίας. Οι δρόμοι που περπατάει είναι παλαιότεροι από ολόκληρες αυτοκρατορίες. Ο πανάρχαιος Δρόμος του Τσαγιού και των Αλόγων, που αποτελείται από απομακρυσμένα και ενίοτε λιθόστρωτα μονοπάτια, ένωνε την Κίνα με τις γειτονικές χώρες. Για χιλιάδες χρόνια, αμέτρητοι έμποροι με τα καραβάνια τους μετέφεραν τσάι, χαρτί, μετάξι, όπιο, νεφρίτη, χρυσό, αλάτι κ.ά. σε όλη την Ασία, μέχρι την Ινδία (και δεν σταματούσαν εκεί). Από αυτούς τους δρόμους που πλαισιώνονται από κυπαρίσσια, τα οποία φυτεύτηκαν με αυτοκρατορικό διάταγμα εκατοντάδες χρόνια πριν, πέρασαν Ρωμαίοι απεσταλμένοι, αυτοκράτορες, ληστές, ποιητές, αγρότες, πρόσφυγες. Κατά τον Β΄ Σινοϊαπωνικό Πόλεμο, μέσα σε αυτά τα μονοπάτια υπερασπίστηκαν τη χώρα τους οι Κινέζοι, ενώ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ντόπιοι τα επισκεύαζαν με τα ίδια τους τα χέρια μετά τους βομβαρδισμούς.
Σήμερα, τα ίδια δρομάκια περνούν από πόλεις που φιλοξενούν McDonald’s και κινεζικές αλυσίδες bubble tea, αλλά δεν αποκόπτονται τελείως από την ιστορία τους. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, γηραιοί κουβαλητές τσαγιού, με αβάσταχτα φορτία των πολύτιμων φύλλων (πολλές φορές ζυγίζουν όσο ένα ψυγείο), διέσχιζαν τα χωριά για να βιοποριστούν. Ο 56χρονος πλέον Τζαν Γιν Χουά πηγαίνει από χωριό σε χωριό για να προβάλει με τον χειροκίνητο προτζέκτορά του κινεζικές ταινίες (μια πρακτική που ξεκίνησε με την Πολιτιστική Επανάσταση και σήμερα χαροπαλεύει στον κόσμο των smartphones). Αυτά τα μέρη της Κίνας παραμένουν προπύργια του παλιού κόσμου σε μία από τις πιο βιομηχανοποιημένες κοινωνίες της σύγχρονης εποχής – πόσο οικεία νιώθουν με αυτούς τους τόπους όσοι παρακολουθούν το ταξίδι του Σάλοπεκ; Στα σχόλια κάτω από τις ανταποκρίσεις του, πολλοί αναγνώστες γοητεύονται από τις βραχύβιες –και μη– διαμονές τους στα απομακρυσμένα μέρη στα οποία περπατάει ή σκοπεύει να περπατήσει ο Σάλοπεκ. «Με ενδιαφέρουν αυτές οι πιο “αργές” οικονομίες, διότι πιστεύω ότι διατηρούν τα παραδοσιακά γνωσιακά συστήματα που μας βοήθησαν να φτάσουμε εδώ που είμαστε σήμερα, διότι αυτοί οι τρόποι ζωής που βασίζονται στη φύση εξαφανίζονται μπροστά στην εξάρτηση από την εθιστική, παγκοσμιοποιημένη, βιομηχανική μαζική παραγωγή και διότι αυτές οι παλιές δεξιότητες μπορεί να μας φανούν χρήσιμες στον αιώνα με τους περιορισμένους πόρους που μας περιμένει. Και συχνά είναι πολύ όμορφες», καταλήγει.
Οι αγρότες που καλλιεργούν τσάι ή λουλούδια, ο ποιητής που πιστεύει ότι είναι η μετενσάρκωση του Λι Μπάι, ενός από τους κορυφαίους βάρδους της μεσαιωνικής Κίνας, και πουλάει στίχους
γραμμένους με παραδοσιακή κινεζική καλλιγραφία, ο γκουρού του κουνγκ φου που συνεχίζει να εξασκεί την πολεμική τέχνη σε έναν ναό της εποχής της δυναστείας των Μινγκ, όλοι αυτοί έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό που φαίνεται να συνδέει ολόκληρη την Κίνα: είναι γέροι. Η δημογραφική κρίση έχει πλήξει και το Μεσαίο Βασίλειο, και ιδιαίτερα τις επαρχιακές περιοχές, που, με εξαίρεση τους λίγους νέους που επιλέγουν να εγκαταλείψουν τις πόλεις και να βρεθούν πιο κοντά στη φύση, έχουν μείνει στα γεμάτα ρόζους χέρια των γερόντων.
Το συναπάντημα με ηλικιωμένους κυρίως ανθρώπους δίνει στις ιστορίες του Σάλοπεκ μια μοναδική χροιά. Ο Γουάνγκ Τσενγκτσένγκ θυμάται να ταξιδεύει με τα καραβάνια στον Δρόμο του Τσαγιού και των Αλόγων όταν ήταν μικρό αγόρι. Ο Λι Γκεν Φαν, ως αρχηγός της κοινότητας, θέλει να διασώσει την παράδοση της μειονότητας των Μπάι, που επικοινωνούν κάθε συναίσθημά τους με αυτοσχέδια τραγούδια. «Μερικές φορές φοβάμαι ότι [η συναναστροφή με κυρίως γηραιούς ανθρώπους] μπορεί να χρωματίζει τις αφηγήσεις με μια λάμψη νοσταλγίας», εξομολογείται ο Σάλοπεκ. «Δεν υπάρχουν χρυσοί αιώνες. Κάθε γενιά αντιμετωπίζει τον κόσμο λες και είναι η πρώτη φορά – χωρίς οδηγίες χρήσης. Έτσι είναι η ζωή.
Το παρελθόν μπορεί να προσφέρει καθοδήγηση, αλλά όχι πραγματικές απαντήσεις. Επομένως, αξίζει να συμβουλεύεσαι την Ιστορία, αλλά να έχεις στον νου σου πού θα είναι το επόμενό σου βήμα. Το καλό είναι ότι περπατάω με πολλούς νεότερους ανθρώπους. Με κρατάνε στο παρόν και –Θεέ μου, βοήθα– με ενημερώνουν για όλα τα καινούργια apps», λέει αστειευόμενος.
«Ο κόσμος ανοίγει μπροστά μου»
Οι μέρες του Πολ Σάλοπεκ στην Κίνα δεν μπορούν να περιγραφούν σχηματικά. Καθεμία είναι διαφορετική από την άλλη. «Εννοείς όταν βρίσκομαι σε υψόμετρο 4.500 μ. σε ένα χιονισμένο πέρασμα στα βουνά Χενγκντουάν; Ή όταν τσεκάρω ένα κατάλυμα φορτηγατζήδων γεμάτο γόπες τσιγάρων στα περίχωρα μιας μεγαλούπολης; Ή όταν περπατάω πάνω σε ένα τείχος της εποχής της δυναστείας των Μινγκ;» με ρωτά. «Συνήθως, όμως, υπάρχουν μερικές κούπες τσάι που συνδέουν τα πάντα».
Ακόμα και το διάστημα των σχεδόν 20 μηνών που χρειάστηκε να μείνει στάσιμος λόγω της πανδημίας, περιέργως η ρουτίνα του Σάλοπεκ δεν άλλαξε και τόσο πολύ. Πέρασε αυτές τις μέρες σχεδόν ακριβώς όπως είχε περάσει –και περνάει– όλες τις μέρες που περπατάει: «Προσπαθώντας, χωρίς πάντα με την ίδια επιτυχία, να γράψω. Δεν κάνω πλάκα. Αυτή είναι η βαρετή, εσωστρεφής αλήθεια».
Η προσπάθεια δεν παραγνωρίζεται. Ένα μεγάλο κοινό ακολουθεί κάθε ανάρτηση του Σάλοπεκ, περιμένοντας να διαβάσει μέσα από τη μοναδική του ματιά για τη μεγαλύτερη περιπέτεια που μπορεί κανείς να ξεκινήσει: το να σταματήσει και απλώς να παρατηρήσει. «Ο περίπατος αυτός πάντα με κάνει να σκέφτομαι για το πώς ταξιδεύω στην πατρίδα μου», σχολιάζει ο Τζον. «Ο κόσμος ανοίγει μπροστά μου όταν διαβάζω τις ιστορίες σου», σχολιάζει κάποιος άλλος. «Οι καταγραφές σου είναι γραμμένες τόσο ξεκάθαρα, τόσο ευγενικά, τόσο επιδέξια, που τις σκέφτομαι μέρες ολόκληρες, επηρεάζουν ό,τι άλλο διαβάζω ή γράφω. Τόσοι πολλοί από μας διψάμε γι’ αυτή την αλήθεια που κερδίζεις και είμαστε ευγνώμονες που είσαι ακόμα εκεί έξω. Σε αγαπάμε γι’ αυτό», γράφει η Τζέιν. Μια γυναίκα από το Οχάιο θα εξομολογηθεί κάτω από μια ανταπόκρισή του ότι όσο γιόρταζε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς με την οικογένειά της, το μυαλό της πήγε στον Πολ Σάλοπεκ και στο αν ήταν ασφαλής. Άλλοι θα ζητήσουν πληροφορίες για το πώς μπορούν να γίνουν συνοδοιπόροι του. Ζουν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά του.
Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε πράγματα με τα οποία αλληλεπιδρούν συναισθηματικά. Τα κείμενα του Σάλοπεκ ανήκουν σίγουρα σε αυτή την κατηγορία. Οι αναγνώστες του συνδέονται με το στοιχείο της περιπέτειας που περιέχει το ίδιο το ταξίδι, με τη λεπτή και διεισδυτική γραφή, με το μυστήριο που έχουν για τους Δυτικούς τα μέρη στα οποία βρίσκεται ο Σάλοπεκ. «Όταν γνωρίζω κάποιον ξένο στη διαδρομή, υπάρχουν στάδια στις αντιδράσεις του απέναντί μου, που εμφανίζομαι ως ένας τρελός που έφτασε ως εκεί περπατώντας από την Αφρική: δυσπιστία, ευθυμία, περιέργεια και πολύ συχνά –στο τέλος– ζήλια. Είμαστε γεννημένοι νομάδες. Περπατάμε τη Γη εδώ και 300.000 χρόνια. Ποιος δεν έχει ονειρευτεί να σηκωθεί, να ανοίξει την πόρτα και απλώς να φύγει; Να “την κάνει” για την άκρη του κόσμου. Μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας μας έχει βασιστεί σε αυτή τη θεματική», εξηγεί.
Ωστόσο, τα κείμενά του δεν αποτελούνται μόνο από μια δυνατή αφήγηση την οποία πλέκει καθ’ οδόν: περιλαμβάνουν παραπομπές που ενίοτε περιορίζονται σε μία μόνο λέξη – και φανερώνουν μια ενδελεχή και εκτεταμένη παρασκηνιακή έρευνα. Από αποσπάσματα Κινέζων ιστοριογράφων που αναφέρουν ξεχασμένους πρωταγωνιστές της Ιστορίας και ποιήματα αρχαίων βάρδων μέχρι επιστημονικές μελέτες για την κλιματική αλλαγή. «Αυτό το πρότζεκτ είναι σαν μια περιπατητική ακαδημία. Είμαι πολύ τυχερός και προνομιούχος που έχω έναν ορθάνοιχτο καμβά μπροστά μου. Πολλή από την έρευνά μου δεν βλέπει ποτέ το φως της ημέρας – ή της ιστοσελίδας. Αλλά δεν πειράζει. Επηρεάζει τον περίπατο με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Τι είχε πει ο Καζαντζάκης; Μπορείς να κρίνεις έναν άνθρωπο από το τι κάνει με το φαγητό του; Κάποιοι το μετατρέπουν σε κοπριά, άλλοι σε δουλειά και μια μειονότητα σε Θεό. Είμαι ικανοποιημένος σαν τον Ζορμπά όταν το μετατρέπω σε δουλειά».
Να αγαπάμε αυτό που δεν κατανοούμε
Τα σχόλια των αναγνωστών που αναφέρθηκαν παραπάνω προέρχονται από το κείμενο που δημοσιεύτηκε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δέκα χρόνων από την έναρξη του Out of Eden Walk. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις δικαιολογούνται ακόμα περισσότερο από το περιεχόμενο του κειμένου. Μία φράση του: «Η μετανάστευση είναι μια λύση, όχι το πρόβλημα». Ο Πολ Σάλοπεκ παρατηρεί περπατώντας όσα εμείς βλέπουμε συνήθως ως νούμερα στις στατιστικές: ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις διώξεις, τους κλιματικούς μετανάστες, εκείνους που ψάχνουν για δουλειά ή προσπαθούν να επανενωθούν με την οικογένειά τους. Μπορούν μερικά κείμενα να μετακινήσουν τη βελόνα της πυξίδας από το αφήγημα των «δειλών, αδύναμων, ακόμη και επικίνδυνων μεταναστών»; «Δεν ξέρω. Ακριβώς όπως η μετανάστευση είναι στο αρχέγονο DNA μας ως είδους, το ίδιο φαίνεται ότι είναι και η επιφυλακτικότητα για τους ανθρώπους που έρχονται από “έξω”. Οι κυνηγοί της φυλής Σαν που ανακαλύπτουν μια ξένη αιχμή βέλους καρφωμένη σε μια αντιλόπη στην έρημο Καλαχάρι, αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο με τους Αμερικανούς που θέλουν να περιφράξουν τον Ρίο Γκράντε: με φόβο. Πιστεύω ότι πρέπει να συνεχίζουμε να το σκαλίζουμε λίγο λίγο. Ιδιαίτερα σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο, όπου, είτε μας αρέσει είτε όχι, η ευημερία μου στην ουσία συνδέεται με τη δική σου. Ο στόχος μας είναι να αγαπάμε αυτό που δεν κατανοούμε. Ο Ρίλκε έδωσε αυτή τη συμβουλή. Δεν είναι προαιρετικό πλέον», καταλήγει.
Το ορόσημο των δέκα χρόνων στο μονοπάτι του Out of Eden Walk δεν γιορτάστηκε με φανφάρες, αλλά «περισσότερο συμβολικά από ό,τι προσωπικά». «Δεν νιώθω ότι έχει περάσει μία δεκαετία», λέει. Σε ένα από τα κείμενά του γράφει: «Οι επέτειοι της Πρωτοχρονιάς, τα ηλιοβασιλέματα, τα καλοκαίρια, τα αλάθητα σημάδια του γήρατος πάνω στο εφήμερο σώμα σου – όλα τα συνηθισμένα ημερολόγια διαλύονται. Αρχίζουν να μοιάζουν αυθαίρετα. Χάνουν το νόημά τους». Ο χρόνος μπορεί να μην είναι συνοδοιπόρος, αλλά ο Σάλοπεκ δεν ταξιδεύει μόνος. «Η ανθρωπότητα ξεκίνησε το ταξίδι της πολύ καιρό πριν από το δικό μου, οι άνθρωποι πριν από μένα περπατούν όμως ακόμα μαζί μου, ζωηρά, τόσο όταν είμαι ξύπνιος όσο και όταν κοιμάμαι. Δεν είχα πολλές προσδοκίες. Ίσως γι’ αυτό συνεχίζω ακόμα αυτό το ταξίδι», παραδέχεται. Όσο ο Σάλοπεκ αφήνει πίσω του το Πεκίνο για να κατευθυνθεί προς τον Χεϊλοντσιάνγκ, τον Μαύρο Ποταμό, ανάμεσα στην Κίνα και τη Ρωσία, οι συνεργάτες του, οι αναγνώστες του και οι κοινοί μας πρόγονοι θα συνεχίσουμε να περπατάμε δίπλα του.
