Ποια είναι η πρώτη ερώτηση που θα έκανες αν είχες απέναντί σου έναν γνήσιο «γαλαζοαίματο» του Χόλιγουντ, και δη ελληνικής καταγωγής; Έναν διεθνώς καταξιωμένο διευθυντή φωτογραφίας με δύο υποψηφιότητες για Όσκαρ και άλλες δύο για BAFTA, που στη μακρά λίστα των συνεργασιών του συναντάς σκηνοθέτες όπως οι Αλεξάντερ Πέιν, Βιμ Βέντερς, Όλιβερ Στόουν, Γκορ Βερμπίνσκι, Τζαντ Απατόου και Άαρον Σόρκιν, και όλη την αφρόκρεμα των πρωταγωνιστών, συμπεριλαμβανομένων των Τομ Κρουζ, Ματ Ντέιμον, Κρίστιαν Μπέιλ, Χοακίν Φίνιξ, Σαρλίζ Θέρον, Ράιαν Γκόσλινγκ και άλλων πολλών; Μα φυσικά, «πώς είναι να δουλεύει κανείς στο πλάι τέτοιων προσωπικοτήτων;». Αρχίζει να μου μιλάει για το αειθαλές ταμπεραμέντο του Χάρισον Φορντ, με τον οποίο συνεργάστηκε πρόσφατα στο Ιντιάνα Τζόουνς και ο δίσκος του πεπρωμένου του Τζέιμς Μάνγκολντ.
«Ο Φορντ είναι ένας θρύλος του σινεμά. Το ωραίο όταν δουλεύεις με βετεράνους του Χόλιγουντ είναι η στιγμή που συνειδητοποιείς ότι, μετά τόσα χρόνια, τρέφουν ακόμα το ίδιο πάθος για τη δουλειά τους. Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις έναν άνθρωπο 80 ετών να μην έχει ακόμα βαρεθεί με αυτό που κάνει, να νιώθεις ότι η αφοσίωσή του είναι πιο θερμή από ποτέ», μου λέει, συγκρίνοντας το πάθος του με εκείνο του Τομ Κρουζ. «Δεν έχω ξαναδεί πιο τελειομανή ηθοποιό από τον Κρουζ. Και τι απίστευτη γκάμα! Ο αγαπημένος μου, βέβαια, είναι ο Κλούνεϊ. Μιλάμε για έναν από τους πιο αστείους τύπους που έχω γνωρίσει. Ο Τζορτζ είναι διάσημος για τις φάρσες του. Όταν κάναμε το Αι Ειδοί του Μαρτίου, υπήρχε μια απαιτητική σκηνή με τον Ράιαν Γκόσλινγκ, στην οποία έπρεπε να βρίσκομαι ακίνητος πάνω από την κάμερα. Ξαφνικά, αρχίζει να χύνει αργά στο πίσω μέρος του παντελονιού μου ένα μπουκάλι νερό καθ’ όλη τη διάρκεια της λήψης! Το φαντάζεσαι; Ο Κλούνεϊ είναι πειραχτήρι! Τον γνώρισα όταν κάναμε τους Απογόνους του Αλεξάντερ Πέιν. Βρήκε ότι έχω μια οικειότητα στον τρόπο που εργάζομαι και μου πρότεινε να συνεργαστούμε στο Αι Ειδοί. Έπειτα κάναμε το Μνημείων άνδρες με τον Ματ Ντέιμον και διάφορα άλλα μαζί».
Το σινεμά αλλάζει
Ο Φαίδων Παπαμιχαήλ, στα 61 του, μπορεί να καυχιέται ότι ανήκει στο τοπ 10 των κινηματογραφιστών παγκοσμίως. Τον πετυχαίνω στη Νέα Υόρκη. Πάνω που ήταν έτοιμος να απαθανατίσει με τον φακό του τον Τιμοτέ Σαλαμέ ως Μπομπ Ντίλαν στη νέα βιογραφική ταινία που ετοιμάζει ο επί χρόνια καλός του φίλος και συνεργάτης Τζέιμς Μάνγκολντ, η απεργία των σεναριογράφων και ηθοποιών ανέτρεψε τα πάντα. «Ζούμε ιστορικές στιγμές», μου λέει. «Ο κινηματογράφος αλλάζει. Αυτή η χρονιά δεν ήταν καλή για τα box office, αν εξαιρέσεις το Οπενχάιμερ και την Barbie που κάνουν χαμό. Η πανδημία απομάκρυνε τον κόσμο από τις αίθουσες. Οι περισσότεροι προτιμούν πια να επενδύσουν σ’ ένα τελευταίας τεχνολογίας home cinema και να δουν ταινίες στο σαλόνι τους. Για να το αντιμετωπίσει αυτό, η βιομηχανία στρέφεται πια σε ταινίες με τεράστια μπάτζετ, που προσελκύουν πιο εύκολα τον κόσμο στο σινεμά. Οι μεσαίου μπάτζετ παραγωγές, με τις οποίες ξεκίνησα την καριέρα μου, δεν υπάρχουν πια. Στον αντίποδα των γιγαντιαίων παραγωγών, θα βρεις μονάχα ορισμένες μικρές ανεξάρτητες ταινίες, που δυσκολεύονται να μπουν στις αίθουσες γιατί δεν έχουν χρήματα να διαφημιστούν. Οι πλατφόρμες έχουν ισχυροποιηθεί με πάρα πολλούς συνδρομητές, γεγονός που αυξάνει τη ζήτηση για περιεχόμενο. Όταν δούλεψα για τη Δίκη των 7 του Σικάγο, η αρχική συμφωνία ήταν να βγει στις αίθουσες, όμως τελικά εξαγοράστηκε από το Netflix. Αυτή τη στιγμή έχει ανατραπεί ολόκληρο το μοντέλο διανομής ταινιών. Από την άλλη, υπάρχει σαφώς το αίτημα για καλύτερες αμοιβές και εγγυήσεις αναφορικά με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, δύο θέματα πολύ σοβαρά κατά τη γνώμη μου. Είναι μια περίπλοκη στιγμή για τη δουλειά μας. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πώς θα καταλήξει όλο αυτό».
Αφορμή για τη συνέντευξή μας δεν είναι όμως ούτε κάποια ταινία ούτε η ιστορική απεργία του Χόλιγουντ. Ο Παπαμιχαήλ υπογράφει την καλλιτεχνική διεύθυνση μιας υπαίθριας εικαστικής εγκατάστασης με τίτλο Space Between στην περίφραξη του κτιριακού συγκροτήματος που φιλοξενούσε το ξενοδοχείο Hilton Athens. Ο ίδιος, αντλώντας έμπνευση από την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του, ανέβηκε σ’ έναν γερανό και το απαθανάτισε στη δεδομένη υπό κατασκευή φάση του, σε μια σειρά μοναδικών φωτογραφιών που θα δείτε επί της Βασιλίσσης Σοφίας. Η έκθεση περιλαμβάνει ακόμα σπάνιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες των δεκαετιών του ’60 και του ’70, με προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό που συνέδεσαν το όνομά τους με το ξενοδοχείο, όπως και νέα έργα φοιτητών της ΑΣΚΤ και ανεξάρτητων γκράφιτι καλλιτεχνών.
Μεγαλώνοντας στην Αρχελάου
«Το Χίλτον είναι όλη μου η παιδική ηλικία», μου λέει. «Όταν ήμουν τεσσάρων, μετακομίσαμε με τους γονείς μου στην Αμερική, γιατί ο πατέρας μου [σ.σ.: ο σκηνογράφος και καλλιτεχνικός διευθυντής Φαίδων Παπαμιχαήλ, εξάδερφος και συνεργάτης του Τζον Κασσαβέτη] έκανε τότε οργάνωση παραγωγής στο Faces του Κασσαβέτη. Τα καλοκαίρια μου, όμως, τα περνούσα με τον παππού μου στο Παγκράτι. Έμενε στην Αρχελάου. Το Χίλτον ήταν το μοναδικό κτίριο στην περιοχή στο οποίο μπορούσα να δω μια ομορφιά. Σκέψου, γεννήθηκα το ’62 κι αυτό εγκαινιάστηκε το ’63. Μοιάζει σαν να έχουμε παράλληλες ζωές. Με έναν τρόπο το ένιωθα πάντα σαν το σπίτι μου. Ο παππούς μου με πήγαινε συνέχεια στο Βυζαντινό για μιλκσέικ! Έκανα και κάτι ζαβολιές. Μου άρεσε να παριστάνω τον ένοικο και να μπαίνω κρυφά στην πισίνα. Φορούσα το μαγιό μου, έπαιρνα μια πετσέτα, έμπαινα με ύφος στο λόμπι και περνούσα όλη τη μέρα στην πισίνα. Ήμουν κατάξανθος, κλασικό Αμερικανάκι. Πού να με καταλάβουν; Με περνούσαν για τουρίστα! Η γύρω περιοχή ξυπνά την Ελλάδα μέσα μου. Έχω τρεις υπηκοότητες: γερμανική, αμερικανική και ελληνική. Αν με ρωτήσεις, νιώθω περισσότερο Έλληνας. Θυμάμαι τον πατέρα μου να κάθεται στην πλατεία Κολωνακίου μαζί με άλλους παλιούς Αθηναίους και να μιλάνε με τις ώρες για αθλητικά. Του άρεσαν τα ράλι, κατέβαινε και σε αγώνες. Ίσως γι’ αυτό από τις ταινίες που έχω κάνει, αγαπώ λίγο περισσότερο το Ford v Ferrari. Εγώ έπαιζα συνέχεια ποδόσφαιρο στη Δεξαμενή, εκεί που τώρα είναι το σπίτι μου. Τις προάλλες κατεβήκαμε στο Σινέ Δεξαμενή με τα παιδιά μου, να δούμε το Ιντιάνα Τζόουνς. Ήταν τόσο συγκινητικό να βλέπω σ’ αυτό το σημείο μια δική μου ταινία, με τα παιδιά μου. Ένιωθα σαν να πέρασε όλη μου η ζωή μπροστά απ’ τα μάτια μου. Η Αθήνα πάντα μου γεννά τέτοια συναισθήματα».
Η φωτογραφία και οι εικαστικές τέχνες ήταν από τις πρώτες του αγάπες, πριν στραφεί στο σινεμά. «Μικρός ήθελα να γίνω ζωγράφος», μου λέει. «Στην εφηβεία έφτιαχνα συνέχεια ελαιογραφίες. Μετά σκέφτηκα ότι είναι μοναχικό επάγγελμα και το άφησα. Μεταπήδησα στη φωτογραφία, ασχολήθηκα λίγο καιρό, αλλά κι εκεί βρήκα μια μοναξιά. Κάποια στιγμή, άρχισα να ανακαλύπτω τις ταινίες του Γκοντάρ, του Αντονιόνι, του Βέντερς. Θυμάμαι έβλεπα την Περιφρόνηση και όταν έπεσαν οι τίτλοι τέλους, σημείωσα πρώτα το όνομα του Ραούλ Κοτάρ, που είχε κάνει τη φωτογραφία, και μετά του Γκοντάρ, που ήταν ο σκηνοθέτης! Είπα μέσα μου: “Θέλω να κάνω ακριβώς αυτό που κάνει κι αυτός”, χωρίς να ξέρω καν το πώς. Τέλειωσα την Καλών Τεχνών στο Μόναχο και είχα μια αγάπη για τον σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική. Σχεδίαζα έπιπλα, σπίτια, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, σκάφη, ακόμα και τηλέφωνα. Δεν ήξερα πραγματικά πώς να γίνω κινηματογραφιστής. Το ’83 έλαβα ένα γράμμα από τον Κασσαβέτη. Ο πατέρας μου συνεργαζόταν τότε μαζί του στο Άνεμος αγάπης και του έδειξε μερικές από τις φωτογραφίες μου. Του άρεσαν τρομερά και μου έστειλε ένα γράμμα στο οποίο μου έγραφε: “Αγαπητέ Φαίδων, οι φωτογραφίες σου αποτυπώνουν το πνεύμα μιας νέας γενιάς σε μια κλασική μορφή. Ελπίζω να σε δω σύντομα και να έρθεις να δουλέψεις μαζί μας”. Η μητέρα μου δεν ήθελε επ’ ουδενί να πάω στην Αμερική. Μου έλεγε: “Δεν θα καταλήξεις σαν τον πατέρα σου να δουλεύεις γι’ αυτούς του Χόλιγουντ! Εσύ θα βρεις μια κανονική δουλειά!”. Δέχτηκε να πάω γιατί της υποσχέθηκα ότι θα καθόμουν μόνο έναν χρόνο. Τελικά κάθισα μια ζωή».
Τι σημαίνει ένα Όσκαρ
Μου μιλάει για τις θερμές επαφές που διατηρεί ακόμα με τον Ματ Ντέιμον και τον Κρίστιαν Μπέιλ. «Είναι απλοί άνθρωποι, καθόλου ντίβες. Μπορείς να πας μαζί τους για ένα ποτό και να περάσεις υπέροχα. Είναι άνθρωποι της παρέας, που λέμε. Αλλά, ξέρεις, η δουλειά μας μοιάζει λίγο με τσίρκο. Είμαστε πάντα σε άλλες πόλεις, με διαφορετικούς ανθρώπους κάθε φορά. Δεν είναι εύκολο να κρατήσεις μια σχέση ζωντανή. Παρά ταύτα, με ορισμένους σκηνοθέτες, όπως ο Αλεξάντερ Πέιν ή ο Τζέιμς Μάνγκολντ, με τους οποίους έχω συνεργαστεί σε αρκετές ταινίες, είμαστε πια σαν οικογένεια». Η συζήτηση στρέφεται στα Όσκαρ. «Πολλές φορές δεν φέρνουν την επιτυχία που πολλοί μπορεί να νομίζουν», μου ξεκαθαρίζει. «Ξέρω πολλούς που προτάθηκαν και έπειτα είχαν λιγότερη δουλειά, επειδή το σύστημα πίστευε ότι θα ζητούσαν πολλά λεφτά! Στη δική μου περίπτωση δεν άλλαξαν και πολλά πράγματα. Φυσικά είναι μια μεγάλη τιμή, μια αναγνώριση. Στους ηθοποιούς ίσως να αλλάζουν τα πράγματα, να έχουν καλύτερες απολαβές, στους κινηματογραφιστές όχι, κι αυτό γιατί συνήθως δουλεύουμε σταθερά με κάποιους σκηνοθέτες. Προσωπικά μου αρέσει να δουλεύω με συγκεκριμένους ανθρώπους που με ξέρουν και τους ξέρω. Η ζωή είναι πολύ μικρή για να συνεργάζεσαι με ανθρώπους που δεν “τους πας”. Το σίγουρο είναι ότι δεν αναγνωρίζεται πάντα η σωστή ταινία στα Όσκαρ. Δεν περίμενα να είμαι υποψήφιος για τη Δίκη των 7 του Σικάγο. Αντιθέτως, περίμενα να είμαι για το Ford v Ferrari, πράγμα που δεν συνέβη! Με τα Όσκαρ ισχύει αυτό που λέμε “ποτέ δεν ξέρεις!”. Φυσικά, είναι διασκεδαστικό να είσαι υποψήφιος και θα ήθελα κάποια στιγμή να κερδίσω ένα! Είναι σαν να ρωτάς έναν τενίστα αν θέλει να κερδίσει το Γουίμπλεντον!».
Οι αγαπημένες του, λέει, ταινίες είναι «αυτές που έχουν χιούμορ και δεν παίρνουν τον εαυτό τους πολύ στα σοβαρά». «Κάθε νέα ταινία είναι σαν ένας γρίφος για μένα. Νομίζω τη στιγμή που θα νιώσω άνετα και θα σκεφτώ ότι ξέρω ακριβώς τι πρέπει να κάνω, θα είναι η στιγμή που θα έχω χάσει εντελώς τον ενθουσιασμό μου γι’ αυτή τη δουλειά. Αν ήθελα, θα μπορούσα να παίξω με ασφάλεια και να βγάζω πολλά χρήματα, κάνοντας απλώς ταινίες της Marvel. Ε, δεν με ενδιαφέρει αυτό. Πάντα ψάχνω για μια πρόκληση. Το μεγαλύτερο μέρος της έμπνευσής μου προέρχεται, βέβαια, από τους ηθοποιούς. Όταν έκανα το Walk the Line με τον Χοακίν Φίνιξ, δεν μπορούσαμε να σχεδιάσουμε πλάνα, γιατί είναι τόσο απρόβλεπτος ερμηνευτικά που απλώς δεν ξέρεις τι θα κάνει. Πρέπει να είσαι έτοιμος την κατάλληλη ώρα για να αιχμαλωτίσεις τη στιγμή του. Για μένα, αυτό είναι τρομερά εμπνευστικό. Στην καριέρα μου είχα την τύχη να δουλέψω με ανθρώπους που σου μάθαιναν με τη στάση τους πώς να προσεγγίζεις την κορυφή. Όλοι τους είναι άνθρωποι πειθαρχημένοι, στοχοπροσηλωμένοι, σκληρά εργαζόμενοι. Είναι οι πρώτοι που θα μπουν στο πλατό και οι τελευταίοι που θα φύγουν. Δεν αφήνουν τίποτα στην τύχη του. Δεν είναι άνθρωποι που βγάζουν απλώς πάρα πολλά χρήματα. Νομίζω ότι θα το έκαναν και χωρίς λεφτά, γιατί το σινεμά είναι το πάθος τους. Νιώθω τυχερός που τους γνώρισα και για όλα όσα μου έχει φέρει η ζωή. Είμαι ένας ευγνώμων άνθρωπος».
Έργα των Ευαγγελίας Ανδρονικίδου και Apset, που περιλαμβάνονται στην υπαίθρια εικαστική εγκατάσταση στον χώρο όπου στεγαζόταν το Χίλτον.
Space Between → η ταυτότητα της έκθεσης
Την υπαίθρια εικαστική εγκατάσταση με την υπογραφή του Φαίδωνα Παπαμιχαήλ επιμελήθηκαν οι art directors Οδυσσέας Λάππας και Κατερίνα Σαράντη. Θα τη βρείτε στην περίφραξη του κτιριακού συγκροτήματος που φιλοξενούσε το ξενοδοχείο Hilton Athens. Στην έκθεση συνεργάζονται η ΑΣΚΤ με τη συμμετοχή 14 φοιτητών (Φίλιππος-Ναπολέων Αγγελάκης, Αθανάσιος Αθανασιάδης, Νικολέτα Αθανασοπούλου, Ευαγγελία Ανδρονικίδου, Ελισάβετ Γκολφινοπούλου, Χρήστος Καστρινάκης, Άννα Μαστρομιχάλη, Βασιλική Μπαλτζή, Τριανταφυλλιά Ντουρούπη, Γιώργος Παπαδομανωλάκης, Δήμητρα-Θεοδώρα Παπαδοπούλου, Ναταλία Σοπίδη, Νικόλαος Τζούφας, Σοφία Χριστοδούλου), οι οποίοι δημιούργησαν νέα έργα εμπνευσμένα από τη σύγχρονη Αθήνα, υπό την επιμέλεια του αναπληρωτή καθηγητή και ιδρυτή της Μπιενάλε της Αθήνας, Poka-Yio. Ακόμα, τέσσερις καταξιωμένοι γκράφιτι καλλιτέχνες (Apset, SimpleG, Soteur και Yiakou) εμπνεύστηκαν από το αστικό περιβάλλον και αποτύπωσαν με την ιδιαίτερη ματιά τους τον παλμό της πόλης. Η έκθεση είναι προπομπός της νέας ζωής του ιστορικού κτιρίου, που στις αρχές του 2025 θα λειτουργήσει ως προορισμός πολλαπλών χρήσεων, με ένα νέο ξενοδοχείο υπό το brand Conrad Hotels & Resorts, κατοικίες Conrad Residences και Waldorf Astoria Residences, μια σύγχρονη λέσχη μελών, εστιατόρια, θεματικούς εμπορικούς χώρους, καθώς και εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας και ευεξίας.
