ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ, Γάλλο φιλόσοφο και μαθηματικό του 17ου αιώνα, μόνο ο άνθρωπος είχε σημασία. Πίστευε ότι τα ζώα δεν είναι παρά μηχανές, χωρίς νου και βούληση. Σήμερα πλέον ξέρουμε καλά πόσο λανθασμένη και άδικη ήταν αυτή η αντίληψη. Τα ζώα διαθέτουν εξυπνάδα, συναισθηματική νοημοσύνη, ικανότητα αξιολόγησης, οργάνωσης και συνεργασίας. Όλες αυτές τις αρετές τις αναγνωρίζουμε έως έναν βαθμό στα πιο κοντινά μας τετράποδα, τις γάτες και τους σκύλους. Μέχρι εκεί φτάνει η αποδοχή της αξίας τους. Τα υπόλοιπα, ιδιαίτερα τα ζώα εργασίας και τα παραγωγικά, αντιμετωπίζονται αποκλειστικά ως εργαλεία και τροφή. Είναι χρήσιμα μόνο όσο μας υπηρετούν και γεμίζουν το πιάτο μας. Όσο για την άγρια πανίδα; Η άγνοια γι’ αυτές τις μορφές ζωής προκαλεί τον φόβο και την αδιαφορία.
Οι άνθρωποι που φιλοξενούνται σήμερα στο «Κ» μάς αφηγούνται την ιστορία μερικών από αυτά τα «άλλα» ζώα: της Μέριλιν, μιας γουρουνίτσας που γλίτωσε από το σφαγείο και προσφέρει την αγάπη της σε ζώα και ανθρώπους μιας φάρμας στην Εύβοια· της Φράνκι, που αποδεικνύει πως και τα κουνέλια μπορούν να είναι υπέροχα ως κατοικίδια· της Μόργκαν, που, αν και παπαγαλίνα, είναι αρχηγός της αγέλης στο καταφύγιο της Ένωσης Ζωοφίλων Θήρας· της Σεμέλης, μιας γαϊδούρας από την Ύδρα που δεν έχει τη διαχρονική μοίρα των ιπποειδών· του Νίνο, ενός κατσικιού από τις Σέρρες που ίσως κάνει αρκετούς να συνειδητοποιήσουν πόσο φρικτά φερόμαστε και σ’ αυτό το είδος.
«Πολλοί άνθρωποι ταξιδεύουν για να διευρύνουν τους ορίζοντές τους και να αποκτήσουν καινούργιες εμπειρίες, καθώς και για να γνωρίσουν νέους πολιτισμούς. Ωστόσο, δίπλα μας υπάρχουν αναρίθμητοι πολιτισμοί τους οποίους μπορούμε να ανακαλύψουμε – από μυρμήγκια, περιστέρια και γάτες μέχρι κουνέλια και αγελάδες, εξαρτάται πού ζει κανείς», γράφει η Εύα Μέιερ στο βιβλίο της Οι γλώσσες των ζώων (εκδ. Καστανιώτη). Έχει δίκιο. Τα ζώα, όλα τα ζώα, χωρίς εξαιρέσεις και αστερίσκους, αποτελούν ένα παράλληλο σύμπαν ευφυΐας, κοινωνικότητας και ενσυναίσθησης: στο χέρι μας είναι να το εξερευνήσουμε και να διδαχθούμε από αυτό.
Μεγαλώνοντας ένα κατσίκι
Τον βρήκε τον Φεβρουάριο του 2022 σε αγροτική περιοχή των Σερρών, μέσα σε ένα φρεάτιο. Ήταν νεογέννητος, λίγων ωρών. Δίπλα το αδελφάκι του, νεκρό. Είναι συνήθης τακτική κάποιων κτηνοτρόφων να κρατούν από μια γέννα τα θηλυκά κατσικάκια, που τους είναι πιο «χρήσιμα», και να πετούν τα αρσενικά. Τον πήρε μαζί της στο κέντρο διάσωσης και καταφύγιο του Φιλοζωικού Ομίλου Σερρών, το οποίο η ίδια ίδρυσε.
«Έψαχνα σε στάνες πρωτόγαλα από λεχώνες κατσίκες και τον τάιζα με μπιμπερό, για να πάρει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειαζόταν. Επίσης διάβασα πολύ, γιατί οι κτηνίατροι στην πλειονότητά τους δεν είναι εξοικειωμένοι με τα παραγωγικά ζώα όσο με τα κατοικίδια. Ίσως γιατί τα θεωρούμε ως κοινωνία αναλώσιμα, μας ενδιαφέρει απλώς να επιβιώσουν μέχρι να έρθει η ώρα που θα τα φάμε, όχι η δική τους ευζωία». Κάπως έτσι ο Νίνο μπήκε στη ζωή της Ζωής Κοντού, ιστορικού αθλητισμού και προέδρου της οργάνωσης «Κτηνίατροι σε δράση». Κι από τότε είναι αχώριστοι! Τι φροντίδα απαιτεί ένα κατσίκι; «Κατ’ αρχάς, πρέπει να τρέφεται σωστά, με ξηρή τροφή (τριφύλλι και άλλα χόρτα) αλλά και βοσκώντας ελεύθερο. Στο μενού του υπάρχουν ακόμα καλαμπόκι, σιτάρι, φρούτα και λαχανικά. Τρελαίνεται για μανταρίνια και κουμκουάτ και έχει ρημάξει τις τριανταφυλλιές μας. Άκουσε κι αυτό: δεν υπάρχει περίπτωση να αγγίξει φαγητό που έχει πέσει κάτω και έχει λερωθεί. Είναι αριστοκράτης!» λέει γελώντας η Ζωή.
Συγκάτοικοι του Νίνο στο καταφύγιο είναι δεκάδες σκύλοι και γάτες. Έχει αδυναμία στη Λίλη, το μαλτεζάκι της Ζωής. «Ποτέ δεν θα τη φοβερίσει με κουτουλιά, όπως κάνει με άλλα ζώα. Έχει στειρωθεί – χειρουργικά, όχι με τη βάρβαρη μέθοδο του μπουρνίσματος (σύνθλιψης των όρχεων) που δυστυχώς εφαρμόζεται ευρέως ακόμα και σήμερα».
Όσο για τη συμπεριφορά του; «Με τα ζώα συμβαίνει ακριβώς ό,τι και με τους ανθρώπους: όση αγάπη δώσεις, την ίδια και περισσότερη θα πάρεις. Έχουμε αναπτύξει μια σχέση πολύ δυνατή. Επικοινωνεί μαζί μου με οπτική επαφή, κάτι που κάνουν μόνο τα σκυλιά και οι γάτες. Αν θέλει να μασουλήσει ένα κλαδί που δεν φτάνει, για παράδειγμα, θα με κοιτάξει ζητώντας μου να τον βοηθήσω. Κι εκείνος θα δει στο βλέμμα μου αν είμαι κουρασμένη, θυμωμένη ή στενοχωρημένη. Όποτε κάθομαι για να πιω τον καφέ μου, έρχεται δίπλα μου και αρχίζει να μηρυκάζει, ένδειξη ότι χαλαρώνει και νιώθει ασφαλής. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο με ηρεμεί ο μηρυκασμός του!»
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νίνο, πανέξυπνος και κοινωνικός, έχει γίνει ζώο θεραπείας: παιδάκια από ιδρύματα ειδικής αγωγής επισκέπτονται συχνά το κέντρο διάσωσης και περνούν ώρα μαζί του. «Κι όλα αυτά συμβαίνουν με ένα κατσίκι, που θα είχε ήδη φτάσει στο πιάτο κάποιων», καταλήγει η Ζωή.
«Νιώθω υπέροχα που είχε μια δεύτερη ευκαιρία. Χαίρομαι και για μένα γι’ αυτό το “δώρο”. Ξέρεις κάτι; Αν κάνεις κατάδυση στη θάλασσα τη μέρα, ο βυθός φαίνεται γκρίζος, ενώ αν βουτήξεις τη νύχτα, τα πάντα έχουν χρώματα – οι πέτρες, τα ψάρια, τα φυτά. Σαν να πέρασε ένας ζωγράφος και τα έβαψε με τα πινέλα του. Το ίδιο συμβαίνει αν γνωρίσεις τα “άλλα» ζώα – κατσίκες, αγελάδες, γουρούνια, γαϊδούρια, άλογα: σου αποκαλύπτεται ένας συναρπαστικός κόσμος του οποίου την ύπαρξη αγνοούσες».
→ «δεν δίνω ζωντανά ζώα…»
Στα μέσα της δεκαετίας του 2015, η σεφ Βίκυ Καπουτσή και η μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, γνήσια παιδιά της πόλης, αποφάσισαν αίφνης να εξερευνήσουν έναν εντελώς άγνωστο για εκείνες κόσμο: τη ζωή στην ύπαιθρο. Λίγο έξω από την Ερέτρια ίδρυσαν το Κτήμα Αρότρια (Αρότρια λεγόταν παλιά η πόλη της Εύβοιας) και φύτεψαν τα πρώτα τους λαχανικά. Σιγά σιγά άρχισαν να μπαίνουν και άλλα ζώα στο «κάδρο» της νέας τους καθημερινότητας εκτός από γάτες και σκύλοι: μια κατάμαυρη γαϊδουρίτσα, η Λευκή, μια κατσίκα, η Γούπη, δύο πρόβατα, η Μπεεέτυ και η Μπεεέβερλι, κότες, πάπιες και χήνες – ως κατοικίδια όλα (τα αυγά των πουλερικών καταναλώνουν μόνο). Την άνοιξη του 2021 θέλησαν να μπει στη φάρμα και ένα γουρούνι· αδυναμία της Μαργαρίτας τα συγκεκριμένα ζώα, κι ας μην ήξερε τίποτα γι’ αυτά μέχρι τότε.
Απευθύνθηκαν σε μια χοιροτροφική μονάδα της περιοχής, σφαγείο στην πραγματικότητα. Απόρησε ο ιδιοκτήτης της.
— Δεν καταλαβαίνω. Θέλετε γουρούνι, αλλά όχι για να το σφάξετε;
— Ακριβώς. Θέλουμε να το υιοθετήσουμε.
— Δεν δίνω ζωντανά ζώα, αλλά μ’ εσάς θα κάνω μια εξαίρεση. Ελάτε το απόγευμα.
Πήγαν στο ραντεβού. «Περιμένετε στην πύλη», τους είπε. Μπήκε στη μονάδα και βγήκε κρατώντας ένα θηλυκό γουρουνάκι από τα πίσω πόδια. «Μωρό μια σταλιά ήταν κι έσκουζε», θυμάται η Βίκυ.
«Τη βάλαμε σε ένα χάρτινο κιβώτιο, τον πληρώσαμε και πριν φύγουμε, αυτός ο άνθρωπος, ο σφαγέας, ακόμα δεν μπορώ να το πιστέψω, έχωσε το χέρι στην τσέπη του, πήρε μερικά κέρματα και τα πέταξε στο κουτί με τη γουρουνίτσα. “Να έχεις μια καλή ζωή”, της είπε βουρκωμένος. Κλαίγαμε σε όλη τη διαδρομή μέχρι το σπίτι».
Πράγματι, η Μέριλιν –αυτό το όνομα της έδω– σαν– έχει μια καλή ζωή. Μια πολύ καλή ζωή! Τρώει το πρωινό της γύρω στις οκτώ (καλαμπόκι, φρούτα και λίγο ψωμί, το οποίο λατρεύει, όπως και τις ντομάτες και τις κροκέτες σκύλου) και το δεύτερο γεύμα αργά το απόγευμα (τα ίδια σε μικρότερες ποσότητες). Τρελαίνεται να πίνει νερό από το λάστιχο και απολαμβάνει επί ώρες το μπάνιο της. «Είναι μια πελώρια Κλεοπάτρα. Τα πάει καλά με όλα τα υπόλοιπα ζώα, παίζουν και τρέχουν όλα μαζί. Κολλητή της είναι η γαϊδουρίτσα. Κάθε μέρα μάς εκπλήσσει με την ευφυΐα και την καλοσύνη της», λέει η Μαργαρίτα. «Έμαθε το όνομά της σε μία μέρα! Θέλει να επικοινωνεί με εμάς, συνεννοούμαστε άψογα, μας “λέει” με σαφήνεια τι θέλει και τι όχι, έχει εντυπωσιακή εφευρετικότητα και βρίσκει νέους κάθε φορά τρόπους να ανοίγει πόρτες. Προχθές κατάφερε να μπει στο κοτέτσι και έφαγε σαράντα αυγά», συμπληρώνει η Βίκυ. «Και μην ξανακούσω ότι τα γουρούνια είναι τα πιο βρόμικα ζώα! Τη μέρα η Μέριλιν καλύπτει το δέρμα της με λάσπες για να προφυλαχθεί από το τσίμπημα εντόμων (επειδή δεν έχει πυκνό τρίχωμα), αλλά, αν δεν κάνει μπάνιο το βράδυ και δεν καθαριστεί ενδελεχώς, δεν πάει για ύπνο. Και όποτε με βλέπει με το κινητό στα χέρια, στήνεται για φωτογράφιση χαμογελώντας. Δεν είναι ιδέα μας, ναι, χαμογελάει!».
«Αν ασχοληθείς μαζί τους, αν αφιερώσεις χρόνο για να σε μάθουν, οπωσδήποτε θα επικοινωνείτε. Θα σου δείχνουν και την τρυφερότητά τους, με “ΦΙΛΑΚΙΑ” και “σκουντήγματα” με τη ΜΟΥΣΟΥΔΑ για να τα χαϊδέψεις».
Κουνέλι μηχανόβιο
Από τότε που θυμάται τον εαυτό της, είχε πάθος για τα ζώα. Όχι μόνο τα συνήθη κατοικίδια· όλα τα πλάσματα της φύσης. «Χάιδευα μέχρι και τις κάμπιες», λέει γελώντας η καθηγήτρια Αγγλικών Κατερίνα Σκουλίδου.
«Αγαπούσα όμως ιδιαίτερα τα κουνέλια. Είχαμε μερικά στον κήπο του πατρικού μου σπιτιού στη Φιλοθέη, αν και τότε δεν ήξερα τίποτα γι’ αυτά». Έμελλε να μάθει τα πάντα το 2016, όταν στη ζωή της μπήκε η Τζέσικα, δώρο από φίλο κτηνίατρο. «Την έσωσε από εκτροφείο και μου την έφερε. Σταδιακά, ρωτώντας και διαβάζοντας, άρχισα να μαθαίνω πόση προσοχή απαιτεί η φροντίδα αυτών των ζώων. Κατ’ αρχάς πρέπει οπωσδήποτε να στειρώνονται, γιατί, διαφορετικά, μετά τους τρεις ή τέσσερις μήνες της ζωής τους “μιλούν” οι ορμόνες
και αλλάζει η συμπεριφορά τους, κάποια γίνονται επιθετικά. Έπειτα, είναι η διατροφή τους, όπου η ισορροπία είναι σημαντική. Κυρίως τρώνε άχυρο ή τριφύλλι και φρέσκα πράσινα λαχανικά μαζί με λίγη ειδική ξηρή τροφή. Το μάσημα του άχυρου είναι καλό για τα δόντια τους, τα οποία συνεχίζουν να μεγαλώνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους – άρα πρέπει να “τροχίζονται” με αυτόν τον τρόπο», συνεχίζει η Κατερίνα. «Αβοκάντο, iceberg, πατάτες και κουκούτσια μήλου, μεταξύ άλλων, είναι τοξικά γι’ αυτά, ενδέχεται έως και να πεθάνουν αν τα φάνε».
«Αν ασχοληθείς μαζί τους, αν αφιερώσεις χρόνο για να σε μάθουν, οπωσδήποτε θα επικοινωνείτε. Θα σου δείχνουν και την τρυφερότητά τους, με “ΦΙΛΑΚΙΑ” και “σκουντήγματα” με τη ΜΟΥΣΟΥΔΑ για να τα χαϊδέψεις».
Η κοινωνικοποίηση των κουνελιών είναι προτεραιότητα για όποιον αποφασίσει να τα βάλει ως κατοικίδια στο σπιτικό του. «Ως αντίδοτο για τον φόβο. Αν φοβηθούν, παθαίνουν ειλεό ή ανακοπή.
Η Τζέσικα ερχόταν λοιπόν μαζί μου παντού, για να συνηθίζει τους ήχους, τις κινήσεις, την παρουσία των ανθρώπων και των άλλων ζώων. Και είχε γίνει ατρόμητη, όπως και η Φράνκι, το σημερινό μου κουνέλι, που έχει ανέβει σε μηχανάκι, έχει ταξιδέψει με πλοίο και αεροπλάνο, παίζει με γάτες και σκύλους φίλων», εξηγεί η Κατερίνα.
Τη ρωτώ αν τα κουνέλια συνδέονται με τους κηδεμόνες τους, όπως οι γάτες και οι σκύλοι. «Αν ασχοληθείς μαζί τους, αν αφιερώσεις χρόνο για να σε μάθουν, οπωσδήποτε θα επικοινωνείτε. Θα σου δείχνουν και την τρυφερότητά τους, με “φιλάκια” και “σκουντήγματα” με τη μουσούδα για να τα χαϊδέψεις».
Η Φράνκι έχει μάθει και πολλές λέξεις. Ξέρει το «έλα», το «κάτω», το «φαγητό», το «μέσα», το «ναι», το «όχι». Τι έχει μάθει η ίδια από τη συμβίωση με αυτά τα ιδιαίτερα ζώα; «Η ζωή με ένα ζώο είναι σπουδή στην υπευθυνότητα. Αυτό εξαρτάται αποκλειστικά από σένα για να επιβιώσει, δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του κι εσύ δεν έχεις το περιθώριο να αμελήσεις ή να αδιαφορήσεις. Κι ό,τι του προσφέρεις, σου το επιστρέφει με ένα πελώριο κύμα αγάπης».
Γαϊδούρι στην κουζίνα
Τα ιπποειδή είναι συνυφασμένα με την Ύδρα, αν και όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο. Περίπου 3.000 άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια υπάρχουν στο νησί και, μολονότι κάποιοι ντόπιοι αγαπούν πραγματικά τα ζώα τους και τα φροντίζουν, τα περισσότερα σε όλη τους τη ζωή δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να δουλεύουν ασταμάτητα και σκληρά. Υπάρχει, όμως, μια εξαίρεση: η Σεμέλη, μια πανέμορφη γαϊδουρίτσα που όχι μόνο δεν είναι υποχρεωμένη να εργάζεται, αλλά και ζει ευτυχισμένη, ως κατοικίδιο!
Ο Βλυχός, όπου μένει η Αραμπέλα Ρος, εκπαιδεύτρια καταδύσεων και περιβαλλοντολόγος, απέχει μόλις πέντε λεπτά από τη Χώρα μέσω θαλάσσης. Από τη στεριά θα χρειαστεί κανείς σχεδόν μία ώρα και η ίδια κάνει συχνά αυτή τη διαδρομή με τη Σεμέλη. Μόνο που ποτέ δεν ανεβαίνει στη ράχη της. Απλώς απολαμβάνουν και οι δύο τον περίπατό τους, η μία δίπλα στην άλλη. Τη βρήκαν σ’ ένα χωράφι δίπλα στο σπίτι τους. «Την παράτησαν, γιατί δεν την παίρνετε εσείς;» πρότεινε ένας γείτονας στην Αραμπέλα και τη μητέρα της, Κορίνα Σιντς.
«Η προηγούμενη γαϊδουρίτσα μας είχε πεθάνει πρόσφατα και η μαμά μου είχε ορκιστεί ότι δεν θα έπαιρνε ποτέ ξανά άλλο ζώο. Η Μελίνα, όπως τη λέγαμε, ήταν ο έρωτας της ζωής της. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να φροντίσουμε το αδέσποτο γαϊδούρι για λίγες μέρες και μετά να το δώσουμε σε μια φιλική οικογένεια. Από τότε έχουν περάσει έξι χρόνια», λέει γελώντας η Αραμπέλα. «Και μολονότι έχουμε πια βρει τα πατήματά μας, η αρχή δεν ήταν καθόλου εύκολη. Οποιαδήποτε σχέση χτίζεις με κάποιον που δεν μιλάτε την ίδια γλώσσα θέλει χρόνο και υπομονή… Πέρασε καιρός μέχρι να μάθουμε η μία την άλλη και, κυρίως, μέχρι να πειστεί η Μέλη –έτσι τη φωνάζουμε χαϊδευτικά– πως δεν πρόκειται να την κάνουμε να πονέσει, όπως μάλλον οι προηγούμενοι άνθρωποί της, πως το μόνο που θέλουμε από εκείνη είναι η παρέα της».
Η Σεμέλη συμβιώνει σχεδόν αρμονικά με τη Φάτσα, τη σκυλίτσα του σπιτιού, και τις γάτες, έχει ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους χώρους, παίρνει μήλα από τη φρουτιέρα κι όποια άλλα μεζεδάκια βρει στην κουζίνα και βγαίνει τακτικά βόλτα με μια άλλη γαϊδουρίτσα, «γιατί αυτά τα ζώα δεν αντέχουν τη μοναξιά», εξηγεί η Αραμπέλα. «Αυτό που έχω καταλάβει είναι ότι δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να φέρνουμε τα ζώα στα δικά μας μέτρα, τα ανθρώπινα», συνεχίζει. «Πρέπει να τα σεβόμαστε και να τα αγαπάμε γι’ αυτό που είναι, όχι γι’ αυτό που θα θέλαμε να είναι».
Πώς την αντιμετωπίζουν οι Υδραίοι, ξέροντας ότι η Μέλη απολαμβάνει προνόμια πρωτόγνωρα για τον τόπο; «Στην καλύτερη περίπτωση με θεωρούν εκκεντρική. Στη χειρότερη είμαι σίγουρη πως ψιθυρίζουν “Περνάει η παλαβή με το γαϊδούρι” όποτε με βλέπουν. Ειδικά αν έχω στολίσει το κεφάλι της με λουλούδια, όπως συχνά συμβαίνει. Όμως το ίδιο έκανε η μητέρα μου με τη Μελίνα. Όταν γέρασε, της έβαζε μια κόκκινη κουβέρτα στην κυρτωμένη πλάτη της, για να μη φαίνεται η ηλικία της, κι ένα γαρίφαλο στο αυτί, για να είναι όμορφη. Δεν με νοιάζει, λοιπόν, ό,τι και να λένε».
«Όταν μαζέψαμε ένα νεογέννητο σκαντζοχοιράκι και το ταΐζαμε επί εβδομάδες με μπιμπερό για να το κρατήσουμε στη ζωή, η Μόργκαν έμενε για ώρες δίπλα του, ανησυχούσε μαζί μας».
Μόργκαν, η φτερωτή αρχηγός της αγέλης
Το 1978, η Αμερικανίδα ψυχολόγος Αϊρίν Πέπερμπεργκ ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πείραμα με έναν αφρικανικό παπαγάλο, τον Άλεξ. Ήθελε να διαπιστώσει αν οι παπαγάλοι είναι ικανοί να μάθουν τη γλώσσα των ανθρώπων και, μέσω αυτής, να έχουν έλεγχο του περιβάλλοντός τους. Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς της; Ο Άλεξ σύντομα ανέπτυξε λεξιλόγιο περίπου εκατόν πενήντα λέξεων και μπορούσε να αναγνωρίζει πενήντα αντικείμενα, καθώς και χρώματα, σχήματα, υλικά και λειτουργίες. Ήξερε, δηλαδή, ποια ήταν η χρήση ενός κλειδιού.
Η Χριστίνα Καλούδη, διερμηνέας, μεταφράστρια και πρόεδρος της Ένωσης Ζωοφίλων Θήρας, γνωρίζει καλά τις εντυπωσιακές νοητικές ικανότητες των παπαγάλων, αφού εδώ και είκοσι τέσσερα χρόνια συμβιώνει με τη Μόργκαν, παπαγάλο Κοκατού. «Απαντάται στην Αυστραλία και σε γειτονικά νησιά όπως η Τασμανία. Πρέπει να εισήχθη παράνομα στη χώρα μας και έφτασε στην ΑΝΙΜΑ, όπου εργαζόμουν τότε, μαζί με τον σύντροφό της, τον Αϊνστάιν, όταν ο κηδεμόνας τους πέθανε ξαφνικά», λέει η ίδια. «Δεν μπορούσαν να απελευθερωθούν στη φύση, γιατί οι Κοκατού δεν είναι είδος ενδημικό της χώρας μας, οπότε τους κρατήσαμε με την προοπτική υιοθεσίας. Τελικά, δεν μπόρεσα να τους αποχωριστώ. Όταν εγκαταστάθηκα μονίμως στη Σαντορίνη και φτιάξαμε το καταφύγιο, τους πήρα μαζί μου. Σήμερα, μετά τον θάνατο του Αϊνστάιν, τον οποίο πένθησε, είναι αρχηγός όλης της αγέλης. Έχει τον τρόπο της να επιβάλλεται ακόμα και στα πιο μεγαλόσωμα κυνηγόσκυλα. Πρώτη τη τάξει είναι η παπαγαλίνα μας, λοιπόν, ακολουθούν τα γουρούνια, οι κατσίκες, τα άλογα και τα γαϊδουράκια, οι σκύλοι και τελευταίοι οι εθελοντές. Εδώ έχουμε ανεστραμμένη πυραμίδα, δηλαδή».
Η Μόργκαν είναι ανθρωποκεντρική και κοινωνική, αποζητά την παρέα δίποδων και τετράποδων και δείχνει σε όλους όχι μόνο την πυγμή, αλλά και την τρυφερότητά της. «Έχει νοημοσύνη τετράχρονου παιδιού. Τουλάχιστον! Πριν από μερικούς μήνες, όταν μαζέψαμε ένα νεογέννητο σκαντζοχοιράκι, τον Τζερόνιμο, και τον ταΐζαμε επί εβδομάδες με μπιμπερό για να τον κρατήσουμε στη ζωή, έμενε για ώρες δίπλα του, ανησυχούσε μαζί μας», συνεχίζει η Χριστίνα. «Κάτι τέτοιες στιγμές νιώθω πολύ χαρούμενη και ευλογημένη που μπορούμε να εξασφαλίσουμε μια καλή ζωή σ’ αυτά τα ζώα. Δεν έχουμε καθόλου ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό μας, αλλά μέσα μας είμαστε ελεύθεροι. Κι όσοι έρχονται εδώ και μας βοηθούν νιώθουν ακριβώς το ίδιο».
