Χαζεύοντας το πρόγραμμα των ειδικών προβολών του φετινού 29ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας – Νύχτες Πρεμιέρας στάθηκα στον τίτλο Τα Περίπτερα της Αθήνας (Periptero: je t’aime moi non plus), ένα ντοκιμαντέρ, όπως είδα, του Πιερ Μπλάτνερ. Τι μπορεί να εντυπωσίασε έναν Ελβετό σκηνοθέτη τόσο πολύ, ώστε να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για ελληνικά περίπτερα;
Τον αναζήτησα και για καλή μου τύχη τον πέτυχα στην Αθήνα, συναντηθήκαμε και, όπως μου είπε, ανυπομονεί να δείξει για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό αυτό το ντοκιμαντέρ, που του πήρε μία ολόκληρη δεκαετία για να ολοκληρώσει. Από το 2011 έως το 2021, ο Μπλάτνερ, που ζει μόνιμα στη Γενεύη, ταξίδεψε στην ελληνική επικράτεια με μια κάμερα στο χέρι, συνομιλώντας με περιπτερούχους, δημοτικούς αξιωματούχους, αλλά και απλό κόσμο, για τον «θεσμό» του ελληνικού περιπτέρου, αποτυπώνοντας γλαφυρά μέσα σε σαράντα λεπτά την πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική διάσταση ενός φαινομένου που διατρέχει την ιστορία της Ελλάδας τα τελευταία 120 χρόνια.
«Την ιδέα για το ντοκιμαντέρ τη συνέλαβα το 2002, όταν ήρθα για πρώτη φορά στην Αθήνα ως τουρίστας», μου λέει. «Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι να μου τραβά την προσοχή είναι αυτά τα μικροσκοπικά “πολυκαταστήματα” πάνω στα πεζοδρόμια, με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο πουθενά στον κόσμο! Έψαξα, μελέτησα, παρατήρησα τη λειτουργία τους, την αλληλεπίδραση που είχαν με τον κόσμο, και σκέφτηκα ότι θα είχε ενδιαφέρον να αποτυπώσω κινηματογραφικά αυτή τη μικρή-μεγάλη πορεία στον χρόνο. Ανέτρεξα στις καταβολές τους, στον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκαν και επικράτησαν, όχι μόνο στον αστικό ιστό αλλά και στην ελληνική επαρχία, και εντυπωσιάστηκα συνειδητοποιώντας ότι αυτό το μικρό κατάστημα κατάφερε να επιβιώσει σχεδόν αυτούσιο στο σύγχρονο περιβάλλον εδώ και έναν αιώνα. Το είδα σαν ένα σύμβολο αντοχής στον χρόνο, με εξαιρετική προσαρμοστικότητα, αλλά και ως ένα σύμβολο ταυτισμένο με την ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους».
Όσο συζητάμε, καταλαβαίνω ότι είναι άριστα διαβασμένος και ότι δεν αντιμετώπισε το θέμα «τουριστικά», ως ένα στοιχείο φολκλόρ. «Οι ρίζες των περιπτέρων βρίσκονται στα μικρά καπνοπωλεία που εμφανίστηκαν μετά την απελευθέρωση, στα τέλη του 19ου αιώνα. Το πρώτο περίπτερο στην Αθήνα εμφανίστηκε το 1911, στην οδό Πανεπιστημίου. Στην αρχή πωλούνταν μόνο καπνικά είδη, μετά ήρθαν οι εφημερίδες, μετά τα ζαχαρωτά και τα αναψυκτικά, καταλήγοντας σήμερα να είναι ένα μικρό σούπερ μάρκετ. Τη δεκαετία του ’50 εγκαταστάθηκαν και τηλέφωνα, κάνοντάς τα εξαιρετικά δημοφιλή στο κοινό. Νομίζω πως το ντοκιμαντέρ είναι χρήσιμο ακόμα και για τους ίδιους τους Έλληνες, να μάθουν πράγματα που αγνοούν γύρω από κάτι τόσο ελληνικό, όπως ας πούμε το γεγονός ότι από την αρχή της λειτουργίας τους και για πολλά χρόνια ήταν η κρατική ανταμοιβή προς αυτούς που τραυματίστηκαν για την πατρίδα σε πολέμους. Την τελευταία δεκαετία, η πολιτεία αποφάσισε την απελευθέρωση των αδειών, πράγμα που άλλαξε τα δεδομένα».
Underground Ελλάδα
Πέρα από τη σύντομη ιστορική αναδρομή, το ντοκιμαντέρ του Μπλάτνερ εστιάζει κυρίως στο πώς η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας στη χώρα χτύπησε το περίπτερο, ρίχνοντας φως στην Ελλάδα της ανέχειας, των μνημονίων και του μεταναστευτικού. «Ταξίδεψα σε αρκετά μέρη, από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη μέχρι τα Γρεβενά, τη Λαμία, την Πάτμο και τη Λέρο. Συνειδητοποίησα ότι τα προβλήματα των περιπτεράδων αποτύπωναν με έναν τρόπο και τα προβλήματα των περισσότερων Ελλήνων από το 2011 και μετά. Όσοι ξένοι έχουν δει το ντοκιμαντέρ έχουν εντυπωσιαστεί από αυτή την πιο underground Ελλάδα που βλέπουν. Γύρισα τη χώρα σας για δέκα χρόνια, χωρίς να ζω πραγματικά στην Ελλάδα, παρ’ όλα αυτά μπόρεσα να κατανοήσω μέσα από τις αφηγήσεις των περιπτεράδων όχι μόνο τις δυσκολίες σας, αλλά και την ικανότητά σας να δημιουργείτε, να προσαρμόζεστε και πάνω απ’ όλα να ζείτε. Έχω πάντα στο μυαλό μου μια αφίσα στον τοίχο ενός καφέ στην οδό Αθηναΐδος, που γράφει: “Το μόνο που έχουμε είναι το τώρα”».
Δεν του ήταν εύκολο να ολοκληρώσει το ντοκιμαντέρ. Πολλοί περιπτεράδες δίσταζαν να μιλήσουν στην κάμερά του, ενώ η χρηματοδότηση ήταν ακόμα ένα στοίχημα. «Τα χρήματα για την υλοποίηση του πρότζεκτ προήλθαν από την NZNTV, την ελβετική εταιρεία παραγωγής που ίδρυσα και προεδρεύω, ενώ μπόρεσα να βασιστώ και στην υποστήριξη πολλών ανθρώπων, ιδίως της Κατερίνας Κοσκινά, της ΑΜΚΕ Πολίτες και του Δήμου της Αθήνας. Αυτοί οι άνθρωποι πίστεψαν στο σχέδιό μου, επειδή δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν μια τόσο μεγάλη έρευνα γύρω από τα περίπτερα. Νομίζω οι Έλληνες αγαπούν και μισούν ταυτόχρονα τα περίπτερα. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία λένε ότι τους τρώει χώρο στα πεζοδρόμια, ενώ οι νέοι λένε πόσο τυχεροί νιώθουν που μπορούν να βγουν από το σπίτι τους τα μεσάνυχτα και να ψωνίσουν ένα αναψυκτικό ή ένα πακέτο τσιγάρα! Στη Γενεύη όπου ζω, τα πάντα είναι κλειστά μετά τις δέκα το βράδυ! Αυτά τα ιδιαίτερα μικροκαταστήματα κάνουν πιο ζωντανές τις γειτονιές και ειδικά για την επαρχία συνιστούν έναν τόπο συνάντησης για τους κατοίκους. Μέσα από την επαφή μου με τους περιπτεράδες, νομίζω πως αγάπησα και εκτίμησα τους ίδιους τους Έλληνες, κυρίως για την αξία που δίνουν σε έννοιες όπως η φιλία, η αγάπη,
η περιέργεια, η δημιουργικότητα, η αντοχή, η ομορφιά και η ανακάλυψη».
