«Προχωράς ευθεία, στρίβεις αριστερά στην ταμπέλα Προς Πτέρυγα Μακρυγιάννη και με το που δεις το σιντριβάνι, στρίβεις δεξιά», μου λέει ο φύλακας που μου ανοίγει την κεντρική πόρτα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Εκατό χρόνια μετά από τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923), έχω έρθει για να δω μια έκθεση η οποία μέσα από έξι ενότητες παρουσιάζει τις διαφορετικές μορφές που πήρε η μνημειώδους μεγέθους αμερικανική ανακουφιστική βοήθεια προς την Ελλάδα από το 1918 έως το 1929 – και ειδικά μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923.
Οι ιστορικές εκθέσεις –όχι αυτές που μένουν στην ιστορία ως φαραωνικού μεγέθους αλλά όσες έχουν θέμα κάπως δύσκολο και ιδιαίτερο– ομολογώ ότι τα τελευταία χρόνια με βγάζουν έξω από τα νερά μου. Κι αυτό γιατί, πέραν του ότι η προσοχή μου ενίοτε αποσπάται, γίνομαι όλο και πιο ψυχαναγκαστικός. Θέλω να διαβάζω όλα τα συνοδευτικά κείμενα, να παρατηρώ επί ώρα τα εκτιθέμενα τεκμήρια. Κοινώς, δεν μπορώ να ξεπετάξω μια έκθεση στα γρήγορα, απλώς για να πάρω μια ιδέα περί τίνος πρόκειται. Κι έτσι καταλήγουν να με κουράζουν. Αυτό, ευτυχώς, δεν το ένιωσα στην έκθεση «Στο όνομα της ανθρωπιάς».
Μου φάνηκε πολύ καλά μελετημένη ώστε να μην εξαντλεί τους επισκέπτες με πολλές ιστορικές λεπτομέρειες ή με γλώσσα εξεζητημένη. Μέσα από σύντομα επεξηγηματικά κείμενα, επιστολές, έγγραφα, εκδόσεις, φωτογραφίες, αντικείμενα όπως κούκλες με παραδοσιακές ενδυμασίες και ραπτομηχανές Singer, αφίσες, εφημερίδες και χειροτεχνήματα (τσάντες, υφαντά), κάνει σαφές το θέμα της: τη συσπείρωση μιας σειράς πολιτικών, φιλανθρωπικών οργανώσεων, εκπαιδευτικών αλλά και αφοσιωμένων εθελοντών σε φορείς όπως ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, η Περίθαλψις Εγγύς Ανατολής και τα Νοσοκομεία Αμερικανίδων Κυριών ώστε να υπηρετηθεί ένας κοινός σκοπός.
Αυτός δεν ήταν, τουλάχιστον όχι μόνο, η ανακούφιση της φτώχειας με την αποστολή κουτιών με γάλα εβαπορέ. Ήταν κυρίως η δημιουργία υποδομών που θα ενίσχυαν την απασχόληση (π.χ. κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα), τη βασική εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη. Με λίγα λόγια, η συνεισφορά στην ανασυγκρότηση της Ελλάδας, ώστε να μπει σε αναπτυξιακή τροχιά και να βελτιωθεί η ζωή των κατοίκων της.
Από όλες τις ενότητες περισσότερο στάθηκα στην τελευταία, η οποία παρουσιάζει τη συνεισφορά όχι των Αμερικανών αλλά των Ελλήνων που ζούσαν σε περιοχές του οθωμανικού κράτους, μετοίκησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και σφυρηλάτησαν μια ιδιαίτερη ελληνοαμερικανική ταυτότητα. Ήταν αυτοί που εκείνα τα χρόνια διέδωσαν και το ρεμπέτικο τραγούδι. Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα που με στοίχειωσε είναι μια φωτογραφία του Τζάκι Κούγκαν, του ηθοποιού που ερμήνευσε τον θείο Φέστερ στην «Οικογένεια Άνταμς», σε ηλικία δέκα ετών να συμμετέχει σε μια εκστρατεία της Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής.
Η περιήγηση μου πήρε περίπου 40 λεπτά και, κατά την έξοδό μου, έριξα μια ματιά στον δίγλωσσο κατάλογο της έκθεσης, που πωλείται προς 15 ευρώ. Μετά, γύρισα στο γραφείο. Σε εσάς, προτείνω να συνεχίσετε τη βόλτα σας για έναν καφέ στα πέριξ του Κολωνακίου-Λυκαβηττού.
Η έκθεση «Στο όνομα της ανθρωπιάς. Αμερικανική ανακουφιστική βοήθεια στην Ελλάδα, 1918-1929», σε επιμέλεια Ελευθερίας Δαλέζιου, Μαρίας Γεωργοπούλου και Ναταλίας Βογκέικωφ-Μπρόγκαν, συνεχίζεται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα έως τις 18 Φεβρουαρίου 2024. Είσοδος ελεύθερη.
