Το 1977 έφτασε στο Λος Άντζελες ένας θρασύς νεαρός Βρετανός διαφημιστής ονόματι Ρίντλεϊ Σκοτ, ο οποίος απολάμβανε τότε κάποια φήμη χάρη στο «Αγόρι με το ποδήλατο», τη νοσταλγική διαφήμιση της Hovis¹. Η αποστολή του ήταν να προωθήσει την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, ένα φιλμ εποχής για τους Ναπολεόντειους Πολέμους με τίτλο The Duellists, και να οργανώσει την επόμενη, μια μεταφορά του μεσαιωνικού ρομάντζου Τριστάνος και Ιζόλδη. Μέσα σε λίγες ημέρες οι ελπίδες του εξανεμίστηκαν, καθώς η ανταπόκριση δεν ήταν αυτή που περίμενε.
Για να ξεχαστεί, πήγε να δει μια καινούργια ταινία, που εκείνη τη στιγμή έκανε πάταγο. Λεγόταν Ο πόλεμος των άστρων – και του άλλαξε τη ζωή. Καθόταν στις πρώτες θέσεις, θυμάται. «Δεν είχα ξαναζήσει τέτοια συμμετοχή από το κοινό. Ήταν σαν ροκ συναυλία. Σκέφτηκα: “Γιατί εγώ να θέλω να γυρίσω τον Τριστάνο και την Ιζόλδη;”. Είχα κατάθλιψη για έναν μήνα. Τότε, από το πουθενά, κάποιος μου έστειλε ένα σενάριο για μια ταινία που λεγόταν Άλιεν». Ο Σκοτ δεν κοίταξε ποτέ πίσω. Ο Πόλεμος των άστρων τού έδειξε τι πραγματικά ήθελε να κάνει: μεγάλες ταινίες που ο κόσμος θα ήθελε να τις δει, και έμεινε πραγματικά πιστός σ’ αυτό. Μετά το Άλιεν ήρθαν τα Blade Runner, Θέλμα και Λουίζ, Μονομάχος, Η διάσωση – ποπ κορν, διανόηση και δύναμη.
Στα 85 του χρόνια, ο Σκοτ εξακολουθεί να βρίσκεται σε φόρμα, και τώρα έρχεται ακόμα μία πραγματικά μεγάλη ταινία, το Napoleon. «Ειλικρινά, ήταν ένα μεγάλο κωλόπαιδο – ουάου», λέει με πάθος για τον στρατιώτη, οραματιστή και αυτοκράτορα που εκσυγχρόνισε τη Γαλλία και τρόμαξε τους γείτονές της. Ο Χοακίν Φίνιξ υποδύεται τον Βοναπάρτη σε μια βιογραφική ταινία που διατρέχει τις μεγαλύτερες επιτυχίες και αστοχίες του –Αούστερλιτς, Μόσχα, Βατερλώ–, ενώ παράλληλα εστιάζεται στο μαράζι του για την άπιστη σύζυγό του Ιωσηφίνα (την υποδύεται η Βανέσα Κίρμπι, η νεαρή πριγκίπισσα Μάργκαρετ στο The Crown). Η ταινία μοιάζει πιο φιλόδοξη ακόμα και από τον ίδιο τον Ναπολέοντα.
Πριν από χρόνια, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ ήθελε κι αυτός να γυρίσει μια ταινία για τον Ναπολέοντα. Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ το ίδιο, όπως και ο Μπαζ Λούρμαν. Όμως οι εκδοχές τους έπεσαν στο κενό, για διάφορους λόγους – ζητήματα μπάτζετ ή ο θάνατός τους. Τίποτα όμως δεν μπορούσε να σταματήσει τον Σκοτ. Όταν του αναφέρω τους σκηνοθέτες που προσπάθησαν να κάνουν την ταινία που ο ίδιος τελικά κατάφερε να γυρίσει, ο Σκοτ λέει: «Ο Στάνλεϊ μου τηλεφώνησε την εβδομάδα που προβλήθηκε το Άλιεν. Μου είπε: “Είμαι ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ”. Του είπα: “Άντε στο διάολο!”. Μου είπε: “Όχι, αλήθεια είμαι ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Μόλις είδα το Άλιεν, πώς έβγαλες αυτό το πλάσμα από το στήθος του τύπου;”».
Πολλές ώρες streaming
Βρίσκεται στο σπίτι του στην Προβηγκία, περνώντας μια περίεργη φάση. Ετοίμαζε τη συνέχεια μιας μεγάλης του επιτυχίας, του Μονομάχου, μέχρι που τα γυρίσματα πάγωσαν λόγω της απεργίας των ηθοποιών. Έτσι, απασχολούσε τον εαυτό του κάνοντας μοντάζ: Το Napoleon θα έχει διάρκεια δυόμισι ώρες, αλλά, όταν αργότερα ανέβει στην πλατφόρμα της Apple, ο Σκοτ θα προσθέσει άλλη μία ώρα. «Μπορεί πραγματικά να αντέξει κανείς πάνω από τρεις ώρες στο σινεμά;» αναρωτιέται. «Η μεγάλη διάρκεια είναι όμως μια χαρά για streaming. Μπορείς να πατήσεις πόουζ, να πιεις μια μπίρα, μετά να συνεχίσεις».
Τον ρωτάω πόσο σεβάστηκε την Ιστορία. Η Ιωσηφίνα ήταν έξι χρόνια μεγαλύτερη από τον σύζυγό της, ενώ η Κίρμπι είναι 13 χρόνια νεότερη από τον Φίνιξ. «Δεν νομίζω ότι έχει σημασία», ειρωνεύεται ο Σκοτ. «Δεν μου έχει τύχει ποτέ στη ζωή μου, αλλά πάντα το παρατηρώ: ώριμες γυναίκες με ανώριμους άνδρες». Οι ιστορικοί θα έχουν πολλά ακόμη να επισημάνουν. Σε ένα σημείο, σε μια θεαματική σκηνή, τα κανόνια του Ναπολέοντα βάλλουν κατά των Πυραμίδων. «Δεν ξέρω αν το έκανε αυτό, αλλά ήταν ένας γρήγορος τρόπος να πω ότι κατέλαβε την Αίγυπτο», λέει ο Σκοτ. «Λες και όλη η Ιστορία έχει καταγραφεί», προσθέτει. «Ο Ναπολέων κάποια στιγμή πέθανε, δέκα χρόνια αργότερα κάποιος έγραψε ένα βιβλίο, μετά κάποιος πήρε αυτό το βιβλίο και έγραψε ένα άλλο, και έτσι, 400 χρόνια αργότερα, τα βιβλία Ιστορίας είναι γεμάτα φαντασία. Όταν έχω προβλήματα με ιστορικούς, ρωτάω: “Με συγχωρείς, φίλε, ήσουν εκεί; Όχι; Τότε, βγάλε τον σκασμό”». Τον Ιούλιο, ο ιστορικός Νταν Σνόου, παρακολουθώντας το τρέιλερ, σχολίασε ότι η ταινία «δεν είναι και ντοκιμαντέρ». Ο Σκοτ τού απάντησε: «Get a life».
«Άλλη μία μέρα άγχους»
Ο Σκοτ γεννήθηκε σε στρατιωτική οικογένεια στο Σάουθ Σιλντς [Σ.τ.Μ. βορειοανατολική Αγγλία] το 1937. Η οικογένειά του μετακόμιζε συχνά μέχρι ο ίδιος να κατευθυνθεί νότια, στο Royal College of Art, για να σπουδάσει φωτογραφία. Εκεί γύρισε μια ταινία μικρού μήκους, το Boy and Bicycle, με πρωταγωνιστή τον «πολύ ταλαντούχο νεαρό αδελφό του», τον Τόνι, ο οποίος έγινε επίσης σκηνοθέτης, γυρίζοντας τα Top Gun και Δημόσιος κίνδυνος, πριν αυτοκτονήσει το 2012. Καμία οικογένεια δεν συγκίνησε το Χόλιγουντ όσο αυτά τα δύο αδέλφια από τη Βρετανία.
Ο ίδιος αποδίδει μεγάλο μέρος της επιτυχίας του στην πρώιμη καριέρα του στη διαφήμιση, στην οποία κατέληξε επειδή τα χρήματα ήταν καλύτερα από το να δούλευε στο BBC. «Απογειώθηκα σε αυτή τη δουλειά», λέει, μαθαίνοντας πώς να επικοινωνεί γρήγορα, να λέει ιστορίες σε 30 ή 60 δευτερόλεπτα και να μην ξεχνά ποτέ την απαίτηση να είναι αποτελεσματικός. «Το δικό μου απόλυτο σχέδιο είναι ότι δεν υπάρχει σχέδιο», εξηγεί. «Μετά τον Μονομάχο έχω κάνει 19 ταινίες – είμαι πολυάσχολος». Ο Μάρτιν Σκορσέζε φοβάται ότι ο χρόνος του τελειώνει, το νιώθει κι αυτός; «Λοιπόν, από τότε που ο Σκορσέζε ξεκίνησε το Οι δολοφόνοι του ανθισμένου φεγγαριού, εγώ έχω γυρίσει τέσσερις ταινίες». Άρα δεν τον βαραίνει η θνητότητα; «Όχι, δεν το σκέφτομαι. Σηκώνομαι το πρωί και λέω: “Α, ωραία! Άλλη μία μέρα άγχους”».
Αυτό που τον βαραίνει, όμως, είναι το αρνητικό κείμενο μιας διάσημης κριτικού για το Blade Runner, σχεδόν 42 χρόνια πριν. «Η καριέρα μου είναι γεμάτη συντριβές», λέει με οργή. «Η μεγαλύτερη; Με σταύρωσε η Πολίν Κάελ στο The New Yorker². Είχα μείνει άναυδος. Έγινε προσωπικό. Ήμουν έξαλλος γιατί ήξερα ότι είχα κάνει κάτι ξεχωριστό». Η ιστορία του Ντέκαρντ (Χάρισον Φορντ), των «αντιγράφων» και της βροχής είναι ένα αξεπέραστο sci-fi noir. «Είναι μια πολύ προχωρημένη άποψη για το πιθανό μέλλον», προσθέτει. «Λέει ότι η τεχνητή νοημοσύνη έχει συναισθήματα».
Τι θα φέρει το μέλλον
Πώς θα αλλάξει το σινεμά η τεχνητή νοημοσύνη; «Δεν το έχουμε νιώσει ακόμα», λέει ο Σκοτ. «Ανησυχώ όμως γενικά ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα πέσει στα χέρια ανθρώπων που δεν έχουν καμία απολύτως συνείδηση. Ξέρετε ποιοι είναι –τόσο πλούσιοι που δεν έχει σημασία– και ήδη βιώνουμε παγκόσμιες κρίσεις και αυτοί οι μ**** δεν λαμβάνουν τίποτα υπόψη τους». Υποθέτω ότι εννοεί τον Ίλον Μασκ ή τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ, αλλά, πριν προλάβω να τον ρωτήσω, βιάζεται να αλλάξει θέμα. «Έχετε παιδιά;» Ναι. «Ανησυχώ πολύ για το μέλλον. Η βλακεία μας να πέφτουμε από τα σύννεφα με την υπερθέρμανση του πλανήτη… Πόσο ηλίθιοι μπορεί να είμαστε;»
«Ήμουν παιδί στον πόλεμο, τα βράδια κρυβόμουν κάτω από σκάλες ή σε καταφύγια, ενώ μας βομβάρδιζε αυτός ο παράφρων από τη Γερμανία. Ήταν τρελός, θεότρελος».
Κάνει μια κοροϊδευτική γκριμάτσα. «Ο κόσμος προχωράει με αυτή την παράλογη αίσθηση ότι με κάποιον τρόπο όλα θα πάνε καλά, αλλά δεν θα πάνε». Ο Σκοτ μεγάλωσε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε δεν του είναι άγνωστος ο υπαρξιακός τρόμος. «Ήμουν παιδί στον πόλεμο, τα βράδια κρυβόμουν κάτω από σκάλες ή σε καταφύγια, ενώ μας βομβάρδιζε αυτός ο παράφρων από τη Γερμανία. Ήταν τρελός, θεότρελος».
Του λέω ότι ο Ντέιβιντ Τσέιζ, ο δημιουργός των Sopranos, συνέκρινε κάποτε την απειλή της κλιματικής αλλαγής με τους φόβους του Ψυχρού Πολέμου για πυρηνικό Αρμαγεδδώνα. «Η ατομική βόμβα δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτό που πρόκειται να συμβεί», λέει ο Σκοτ. «Η Μητέρα Φύση μπορεί να μας τινάξει από πάνω της σαν να ήμασταν ψύλλοι – δεν θα καταλάβει καν ότι ήμασταν εδώ. Διαφημίζουν θέρετρα διακοπών σε μέρη όπου έχει 112 βαθμούς [Σ.τ.Μ. 44,4°C]. Πλάκα μού κάνεις; Θα ζούμε τη νύχτα και θα κοιμόμαστε τη μέρα;»
Ήρωες και υπερήρωες
Όλα αυτά ακούγονται σαν μια συμπαθητική βάση για κάποια ταινία – ο σκηνοθέτης βέβαια έχει γεμάτη την ατζέντα του. Με το τέλος της απεργίας αναμένεται πίσω στα γυρίσματα του Μονομάχου 2, με τον Πολ Μέσκαλ στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Στη συνέχεια θα γυρίσει ένα γουέστερν. Έπειτα μια ταινία για τράπεζες. «Πάντα δουλεύω τρεις ή τέσσερις δουλειές μπροστά».
Μπορούν οι σημερινοί θεατές που έχουν μεγαλώσει με απλοϊκούς υπερήρωες να παρακολουθήσουν τους αντιήρωες με τους οποίους ο ίδιος έχτισε την καριέρα του; Ακόμα και όταν πρόκειται για τις πρόσφατες ματιές του στις οικογένειες Γκέτι και Γκούτσι³; Υπάρχει αφέλεια στον σύγχρονο κινηματογράφο; «Στις μεγάλες παραγωγές, ναι», λέει. «Στην τηλεόραση όμως κάτι αλλάζει. Θέλω το παραμύθι μου πριν από τον ύπνο, έτσι πάντα βλέπω κάτι πριν κοιμηθώ, και η τηλεόραση προσφέρει κάτι όλο και πιο απαιτητικό, όχι τους συνήθεις υπόπτους που σώζουν τον κόσμο. Δεν είμαι απ’ αυτούς που αγαπούν τους υπερήρωες».
Αυτή είναι όλη η ουσία του Σκοτ: ένας άνθρωπος που κάνει μπλοκμπάστερ με μαζική απήχηση, αλλά σέβεται τη νοημοσύνη του κοινού του. Συνεχίζει να υποστηρίζει ότι οι δικοί του χαρακτήρες είναι ηρωικοί –ακόμα και υπερηρωικοί–, αλλά χωρίς απαραίτητα να πετάνε φορώντας κάπα. Ο χαρακτήρας του Φορντ στο Blade Runner, εξηγεί, είναι ένας ήρωας που παλεύει να βρει την αλήθεια για το ποιος είναι. Η Σιγκούρνι Γουίβερ επίσης, στον ρόλο της Ρίπλεϊ στο Άλιεν. Το ίδιο και ο Ράσελ Κρόου στον Μονομάχο, που μάχεται το κακό, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η άποψή του, με τον δικό του ωμό τρόπο, είναι αυτή: «Μπορείς να κάνεις μια ωραία ταινία με υπερήρωες ή να κάνεις ένα σκουπίδι».
«Θέλω το παραμύθι μου πριν από τον ύπνο. Έτσι πάντα βλέπω κάτι πριν κοιμηθώ, και η τηλεόραση προσφέρει κάτι όλο και πιο απαιτητικό, όχι τους συνήθεις υπόπτους που σώζουν τον κόσμο».
Είναι ένας υποτιμημένος σκηνοθέτης. Δεν έχει κερδίσει ποτέ Όσκαρ. Τον ενοχλεί αυτό; «Λοιπόν, είναι λίγο αργά για μένα», λέει, χωρίς να ακούγεται καθόλου λυπημένος. «Με νοιάζει περισσότερο να είμαι καλά, για να τα βγάζω πέρα σε αυτά που κάνω, οπότε η υγεία μου είναι πολύ πιο σημαντική από ένα ηλίθιο γκονγκ⁴». Χαμογελάει. «Πάντως, έγινα ιππότης». Άξιος, σερ Ρίντλεϊ – επειδή όλη του η καριέρα αντανακλάται στην αθάνατη κραυγή του Μάξιμου Δέκιμου Μερίδιου στον Μονομάχο: «Διασκεδάζετε;».
ΙΝFO
Η ταινία Napoleon θα ανέβει στις ελληνικές αίθουσες στις 23 Νοεμβρίου, σε διανομή της Feelgood.
1. Το διαφημιστικό σποτ της εταιρείας παραγωγής ψωμιού Hovis, που σκηνοθέτησε ο Σκοτ, έχει ψηφιστεί από τους Βρετανούς ως η πιο αγαπημένη τους διαφήμιση όλων των εποχών. [Σ.τ.Μ.]
2. Η Κάελ είχε πει μεταξύ άλλων ότι το Blade Runner «δεν έχει τίποτα να προσφέρει στο κοινό». [Σ.τ.Μ.]
3. Πρόκειται για τις ταινίες Όλα τα λεφτά του κόσμου (2017) και House of Gucci (2021). [Σ.τ.Μ.]
4. Στην κινηματογραφική αργκό το «γκονγκ» σημαίνει Όσκαρ. [Σ.τ.Μ.]
