Παρασκευή, 23:52. Άγνωστο το πώς φτάσαμε να γίνει πείραμα αυτό που ειπώθηκε ως πλάκα στη σύσκεψη της συντακτικής ομάδας του «Κ». «Πρέπει να προετοιμαστείς κατάλληλα και να το έχεις σκεφτεί καλά όταν θα πάρεις την απόφαση», συμβουλεύει ο αρχισυντάκτης. Είχε παρθεί ήδη και δεν ήταν τόσο δύσκολη όσο πιθανόν να νόμισε ο ίδιος. Βλέπω τα τελευταία stories στο Instagram, απαντάω σε μερικά μηνύματα. Οκτώ λεπτά πριν το ρολόι δείξει μεσάνυχτα, τραβάω το καλώδιο του μόντεμ από την πρίζα. Για να αποφύγω και τη μηχανική κίνηση του ανοίγματος των δεδομένων, ενεργοποιώ τη λειτουργία πτήσης του κινητού, την οποία θα απενεργοποιήσω με το πρωινό ξύπνημα, δοκιμάζοντας να ζήσω χωρίς σύνδεση στο ίντερνετ για τις επόμενες 48 ώρες.
Μέτρα – ημίμετρα
Η έρευνα δεδομένων του Global Digital Report για το 2023 έδειξε πως η Νότια Αφρική είναι η χώρα όπου οι χρήστες ξοδεύουν το μεγαλύτερο κομμάτι της ημέρας τους στο διαδίκτυο, όντες συνδεδεμένοι εννιά ώρες και τριάντα οκτώ λεπτά. Η ίδια έρευνα δείχνει πως στην Ελλάδα ο χρόνος σύνδεσης ανέρχεται στις έξι ώρες, ενώ έκθεση της Eurostat δείχνει πως το 98% των Ελλήνων, ηλικίας 16 έως 29 ετών, χρησιμοποιούν το πιο αργό και το πιο ακριβό ίντερνετ σε όλη την Ευρώπη.
Ο χρόνος σύνδεσης στο ίντερνετ ανέρχεται στις 6 ώρες τη μέρα για την Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του Global Digital Report για το 2023.
Δεν είμαι από τους ανθρώπους που ανοίγουν το Wi-Fi του κινητού τους μόλις ξυπνήσουν. Ανήκω όμως στην πληθώρα των ατόμων που, την ώρα που βουρτσίζουν τα δόντια τους, σκρολάρουν βίντεο στο TikTok ή ειδήσεις σε ιστοσελίδες. Στη διάρκεια κάποιου γεύματος μέσα στην ημέρα, τα μάτια μου χαζεύουν την οθόνη, καθώς πιστεύω πως ένα επεισόδιο από κάποια ελληνική σειρά των ’00s στο YouTube κρατάει καλύτερη συντροφιά και από άνθρωπο. Στην προσμονή κάποιου μηνύματος που τελικά θα μείνει στο διαβάστηκε ή στο ghosting, τσεκάρω το Instagram ή το Grindr με τη συχνότητα συρμού του μετρό σε ώρα αιχμής. Ταυτόχρονα, το ανθρωπάκι του street view κόβει βόλτες σε κάποια πόλη της Ευρώπης μέσω του Google Maps, μια αναγκαία τεχνική απόδρασης από την καθημερινότητα της Αθήνας.
Το Facebook είναι το καταφύγιο σε κάθε αναμονή για ΜΜΜ ή σε άβολες κοινωνικές περιστάσεις. Κάθε λογής δημοσιεύσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (από stories στο Instagram μέχρι λέξεις στον τοίχο του Facebook) επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματα ακαδημαϊκών ερευνών από διάφορα πανεπιστήμια του κόσμου, τα οποία προκύπτουν από την προβληματική χρήση του διαδικτύου: συμπτώματα κοινωνικού άγχους, ταχυπαλμίες, κατάθλιψη και το σύνδρομο FOMO (αρκτικόλεξο των λέξεων Fear of Missing Out) που γεννά ερωτήματα που επιδεινώνουν την ψυχική υγεία, τύπου «γιατί οι άλλοι που ανεβάζουν τόσα stories στο Instagram να περνάνε τόσο καλά και εγώ όχι;».
Για μια περίοδο, αισθανόμουν τρόμο από τις ειδοποιήσεις που μπορεί να εμφανιζόταν κάθε φορά που άνοιγα το Wi-Fi. Όταν το άγχος είχε φτάσει στο απροχώρητο, δοκίμασα να κάνω μια πρώτη απόπειρα ημι-απεξάρτησης από το ίντερνετ πριν από δύο μήνες, στη διάρκεια των διακοπών. Για τρεις εβδομάδες, ελάττωσα τη χρήση του με την απενεργοποίηση των ειδοποιήσεων του μέιλ, απέφευγα να επισκέπτομαι δημοσιογραφικές σελίδες και αποσυνδέθηκα από τους λογαριασμούς στο Instagram και στο Facebook. Το ίντερνετ το χρησιμοποιούσα μόνο για μουσική, πλοήγηση στην εφαρμογή των χαρτών και μηνύματα στο Messenger και στο Telegram με άτομα του στενού μου κύκλου.
Στο τέλος των διακοπών, δικαίωσα τους χρήστες του Reddit που αναλύουν σε threads το πώς η ελαττωμένη χρήση του διαδικτύου και του κινητού έφεραν την ψυχολογία τους πιο κοντά στο πολυπόθητο ζεν. Σε αυτό μπορεί και να βοήθησαν και τα βιβλία που διάβασα απερίσπαστα εκείνη την περίοδο, αν και, λόγω της υπερέκθεσης στα κείμενα της οθόνης του υπολογιστή, πολλές σελίδες σκαναρίστηκαν αντί να αφομοιωθούν κανονικά. Τρεις εβδομάδες μετά, παρατήρησα ότι τα περισσότερα μηνύματα είχαν σταλεί στο Instagram. Εξηγούσα ότι δεν είχα απαντήσει λόγω αυτής της μίνι αποσύνδεσης, αλλά αυτό που λάμβανα ως ανταπάντηση ήταν το εξής σχόλιο, σε διάφορες παραλλαγές: «Απορώ πώς τα κατάφερες». Με γέμιζε λίγο περηφάνια, αλλά ταυτόχρονα απορούσα γιατί φαίνεται τόσο περίεργη η αποσύνδεση στους ανθρώπους.
Αναπάντεχες προκλήσεις
Σάββατο πρωί, λίγο μετά τις 9:30. Το κινητό βρίσκεται στο σαλόνι. Φορτισμένο στο 100%. Απενεργοποιώντας τη λειτουργία πτήσης, εμφανίζεται η πρώτη ειδοποίηση της ημέρας. Ένα μαντάτο που δημιουργεί με το καλημέρα ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση στο πείραμα. «Τα λεπτά ομιλίας προς όλους έληξαν». Δεν θυμάμαι πότε ήταν η τελευταία φορά που πήγα στο περίπτερο για να ζητήσω μία «δεκάρα» για μια παραδοσιακή ανανέωση. Χρειάστηκε πρώτα να περπατήσω μέχρι την άλλη πλευρά της γειτονιάς για να «σηκώσω» από το ΑΤΜ ένα ποσό που θα επαρκεί για τα έξοδά μου αυτό το Σαββατοκύριακο. Λόγω της σύνδεσης των συσκευών POS με το διαδίκτυο, όλες οι συναλλαγές πρέπει να γίνονται με μετρητά.
Μπαίνω στο πρώτο ψιλικατζίδικο που βρίσκω. Ένα υπερήλικο ζευγάρι κάθεται χουχουλιασμένο στα μπουφάν του πίσω από τον πάγκο. «Μήπως έχετε κάρτες για What’s Up;» ρωτάω με την έκφραση του προσώπου μου να φανερώνει υπέρμετρο δισταγμό. «Μήπως ξέρετε και πώς μπορώ να τη βάλω;». Με κοιτούν απορημένοι. Αυτοί στα εβδομήντα τους κι εγώ τέσσερα χρόνια πριν κλείσω τα τριάντα. «Γράφει πάνω στο χαρτί, παλικάρι μου».
Οι μονάδες «μπαίνουν» εύκολα. Ωστόσο, ποιον αριθμό καλούμε για επιλογή πακέτου κινητής τηλεφωνίας; Κενό μνήμης. Τηλέφωνο στη Θεσσαλονίκη. «Καλέ, πού να θυμάμαι; Και απορώ αν υπάρχει κάποιος που να θυμάται», με απογοητεύει η αδερφή μου. Πάλι καλά που η εταιρεία στέλνει ένα μήνυμα στο οποίο αναγράφει το τετραψήφιο νούμερο που πρέπει να καλέσω, αλλά προκύπτει ένα νέο πρόβλημα. Η ηχογραφημένη φωνή αραδιάζει ένα σωρό πακέτα, αλλά δεν αναγνωρίζω αυτό που πάντοτε επιλέγω με το πάτημα ενός κουμπιού στην εφαρμογή. Αντ’ αυτού, παρελαύνουν αριθμοί που η φωνή με καλεί να επιλέξω. Και άμα κάνω το λάθος; Χαμηλά επίπεδα άγχους. Τρεις φορές άκουσα το «ποιηματάκι», άκρη δεν έβγαλα. Εκτός από ίντερνετ, αυτό το Σαββατοκύριακο θα έμενα και χωρίς μονάδες.
Ημέρες ραδιοφώνου, τηλεόρασης και DVD
Λόγω της αποσύνδεσης, δεν υπάρχει πρόσβαση στις λίστες τραγουδιών που συνήθως επιλέγω. Όσο και αν ο εγκέφαλος κινείται στον ρυθμό μιας ποπ επιτυχίας των τελευταίων εβδομάδων, το ραδιόφωνο αποτελεί το μοναδικό καταφύγιο, μπας και κυλήσουν πιο ευχάριστα οι δουλειές του σπιτιού.
Το σήμα δεν είναι καλό. Παλεύω να συντονιστώ σε κάποιο σταθμό που να έχει καθαρό ήχο αντί παράσιτα. Από συνήθεια, συντονίζομαι στις συχνότητες των σταθμών της Θεσσαλονίκης, τις θυμάμαι σχεδόν απέξω, αλλά δεν γνωρίζω σχεδόν καμία ραδιοφωνική συχνότητα της Αθήνας, εκτός από το Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Κάνω πέντε έξι «βόλτες» στα FM της πρωτεύουσας, πέφτω ξανά και ξανά στον Γιάννη Χαρούλη, ο οποίος παίζεται ασταμάτητα και καθαρά από κάποιον σταθμό με κρητική μουσική, και σταματάω σε ένα λαϊκό χασάπικο που τραγουδάει η Άννα Βίσση. Το ραδιόφωνο με βρήκε.
Λίγο μετά τις τρεις, με το φαγητό να είναι έτοιμο, το ραδιόφωνο δίνει τη θέση του στην τηλεόραση, την οποία ανοίγω παραδοσιακά για να τη συνδέσω με τον υπολογιστή, προκειμένου να παρακολουθήσω κάποια ταινία ή σειρά. Χωρίς πρόσβαση στο YouTube, στο Netflix ή στο Disney+, προσέφυγα στην τακτική του ζάπινγκ με το τηλεκοντρόλ. Μια βόλτα στα κανάλια της ελληνικής τηλεόρασης, τα οποία εκείνα την ώρα πρόβαλλαν μεσημεριανά μαγκαζίνο, με ωθεί να πατήσω το κόκκινο κουμπί και να αναζητήσω κάποια ξεχασμένα DVD, από εκείνα που συνήθιζαν να δίνουν ως προσφορά οι εφημερίδες και που δεν είχαν δει το φως της ημέρας, μέχρι αυτή την ώρα έκτακτης ανάγκης. Η θυρίδα της μονάδας δίσκου ανοίγει, το λάπτοπ αναστενάζει, φαντάζομαι πως είναι λόγω της αχρησίας της μονάδας. Μόλις καταλαγιάζει αυτός ο τρομακτικός ήχος, στην οθόνη μου αποκαλύπτεται για πρώτη φορά το μεγαλείο του τρόμου του Πολέμου του Βιετνάμ, χάρη στο Αποκάλυψη, Τώρα! του Φράνσις Φορντ Κόπολα.
Με τη βοήθεια του κοινού
Ωστόσο, η πιο περιπετειώδης δοκιμασία στο πείραμα θα ερχόταν στο κομμάτι της εξόδου και των κανονισμάτων. Είχα ενημερώσει τους φίλους μου για το πείραμα. Εκείνο το Σαββατοκύριακο έτυχε να επισκεφθούν την Αθήνα. Τηλεφωνούν να ενημερώσουν για τις κινήσεις τους. «Καθόμαστε στο τάδε εστιατόριο, ψάξ’ το στο Google. / Θέλω περιοχή και οδό, είπαμε πως δεν έχω ίντερνετ / Και πώς θα το βρεις; / Ε, θα ρωτήσω κάποιον στο δρόμο».
Το καλό νέο είναι πως η γειτονιά μου και το μέρος συνάντησης δεν απείχαν πολύ. Το κακό νέο είναι πως ακόμη δεν ξέρω καλά τους δρόμους. Αυτή την έλλειψη την πληρώνω στην κοντινότερη πιάτσα ταξί. «Ξέρετε πού βρίσκεται η οδός Αμφικτύονος στο Θησείο;» ρώτησα τον πρώτο οδηγό ταξί που βρήκα. Ευτυχώς, είναι ευγενικός, αλλά με το που πάει να δώσει φωνητική οδηγία στο κινητό του, τον διακόπτω αμέσως. «Δεν έχετε κάποιο βιβλίο με χάρτες, μήπως τη βρούμε εκεί πέρα;». Με κοιτάει παραξενεμένος. Ανοίγει το ντουλαπάκι και βγάζει ένα παχύ, τσαλακωμένο βιβλίο. «Πάνε χρόνια που έχω να το ανοίξω. Μόνο βρες το γρήγορα, πριν έρθει κάποιος πελάτης». Με ένα στακάτο αν και αγχώδες σκανάρισμα, βρίσκω την απεικόνιση της περιοχής και πάω προς Θησείο.
Φτάνοντας στη γέφυρα του Πουλόπουλου, νιώθω μια ανασφάλεια, μην τυχόν και χαθώ. Μήπως δεν θυμάμαι καλά τον χάρτη; Και τι εύκολα θα το έβρισκα αν είχα το κινητό ανοιχτό! Για να καταλαγιάσουν οι σκοτεινές σκέψεις, σταματάω ένα ζευγάρι περαστικών. Καμία τύχη. Στο δεύτερο ζευγάρι, στέκομαι διπλά τυχερός. Και γνωρίζει και λέει τις μαγικές λέξεις: «Βρίσκεστε ακριβώς εδώ». Χαμόγελο.
«Πού ζούμε; Στο 2006;»
Η βραδιά εκτυλίσσεται χωρίς πειρασμούς να ανοιχτούν τα δεδομένα, χωρίς την εμμονή του διπλού χτυπήματος στην οθόνη για να φανεί η ώρα. Η γλώσσα κυλάει ροδάνι, η προσοχή δεν είναι τόσο διασπασμένη όσο συνήθως. Προσέχω πολύ παραπάνω τα λόγια τους, οι φιλικές ειρωνείες είναι πιο κοφτερές, νιώθω πως αντιλαμβάνομαι καλύτερα ό,τι συμβαίνει γύρω μου σε σχέση με πριν. Το πώς από τις πέντε το απόγευμα φτάσαμε στις δέκα το βράδυ μένει αναπάντητο. Δίνουμε ραντεβού για την επόμενη μέρα. «Όταν ξυπνήσετε, τηλεφωνήστε μου, να έρθω να σας βρω», τους λέω πριν αποχαιρετιστούμε. Εν τω μεταξύ, η μπαταρία στο κινητό πέφτει στο 85%.
Ξημερώνει Κυριακή. Οι ώρες περνούν, φτάνει μεσημέρι. Το τηλέφωνο δεν χτυπάει ποτέ. Λίγο πριν τη μία, τηλεφωνώ σε κάποιο μέλος της παρέας. Ακούω φασαρία, έχουν ήδη συναντηθεί και το FOMO επιστρέφει, γίνεται απτή πραγματικότητα. Νευριάζω, στενοχωριέμαι και αγχώνομαι. Ο κολλητός μου τηλεφωνεί λίγο αργότερα, προσπαθώντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, αλλά ο θυμός σαρώνει τα πάντα. «Πάρε ένα τηλέφωνο, στείλε ένα SMS, τόσο δύσκολο είναι; / Γιατί να στείλω; Πού ζούμε; Στο 2006;»
Κλείνω το τηλέφωνο νευριασμένος. Τόσο με την αφηρημάδα όσο με τη νέα συνθήκη που έχει δημιουργηθεί για τη Γενιά Ζ. Σε αντίθεση με μεγαλύτερους, για να υπάρχεις, πρέπει να είσαι συνδεδεμένος. Να δηλώνεις παρών με ένα μήνυμα στο Messenger, με μια φωτογραφία στο Instagram, με ένα στάτους γνώμης στο Facebook.
Αν βασιστείς στο τηλέφωνο ή στα SMS, δεν υπάρχεις, σε ξεβράζει η εποχή. Παρά τις υπάρχουσες γέφυρες επικοινωνίας, η αποσύνδεση από το διαδίκτυο δημιουργεί τον αόρατο άνθρωπο.
Συνταγές αλά γερμανικά
Μεσημέρι Κυριακής. Ο πειρασμός να παραγγείλω φαγητό απεξω είναι μεγάλος, αλλά χωρίς φυλλάδια μενού από γειτονικά ψητοπωλεία και ίντερνετ περπατάω ξυπόλυτος στα γαϊδουράγκαθα των Πετραλώνων. Τεστάρω τη μνήμη μου. «Μην ξαναπάρεις ποτέ πίτσα απέξω, αντιθέτως φτιάξ’ τη μόνος σου», θυμάμαι τον μάγειρα σε κάποιο βίντεο στο TikTok που είχε «σκουριάσει» στα αποθηκευμένα της εφαρμογής. Προσπαθώ να θυμηθώ τα βήματα της συνταγής: απλώνω το ζυμάρι, βάζω τα υλικά, τοποθετώ στον φούρνο, κοιτάω με προσήλωση τα τυριά να λιώνουν, λες και είναι επεισόδιο της σειράς που παρακολουθώ την ώρα του γεύματος. Τελικά, η πίτσα δεν καίγεται, αλλά το ζυμάρι βγαίνει άψητο. Η επιφάνειά της, πάντως, τρώγεται.
Ένα διαδοχικό τεστάρισμα της μνήμης συνοδεύει και τις εκθέσεις των 120 λέξεων επιπέδου Β2 γερμανικών, οι οποίες αποτελούν μια πρώτης τάξης ευκαιρία προσομοίωσης για τις εξετάσεις του Μαΐου. Σήμερα, το ηλεκτρονικό λεξικό δεν είναι προσβάσιμο, ενώ η έκθεση πρέπει να ετοιμαστεί μέσα σε τριάντα λεπτά. Αν είχα το λεξικό της εφαρμογής, θα τα κατάφερνα, τώρα αποτυγχάνω παταγωδώς. Βέβαια, υπάρχει ακόμα λίγος χρόνος για ένα τελευταίο πείραμα.
Σε αντίθεση με τα γερμανικά, η αναμονή για μια θεατρική παράσταση δεν συνοδεύεται από έντονη αμηχανία και ανία. Παραδοσιακά, τα δεδομένα του κινητού θα είχαν μηδενιστεί. Ωστόσο, αυτή τη φορά, το άγνωστο ζευγάρι που κάθεται δίπλα μου, μετά το πέρας της παράστασης, μετατρέπεται στη νέα παρέα για τα θέατρα της Αθήνας.
Λήξη ασυρμάτου
Μεσάνυχτα Κυριακής προς Δευτέρα. Η μπαταρία του κινητού βρίσκεται στο 60%. Στη διάρκεια του πειράματος, «ενοχλήθηκε» ελάχιστα από τηλεφωνήματα και ειδοποιήσεις, χρησιμοποιήθηκε σχεδόν μηδενικά. Επανασυνδέω το καλώδιο του μόντεμ την επόμενη ημέρα. Ανοίγω το Wi-Fi, αλλά μέχρι να πάω στο γραφείο καμία εφαρμογή. Ειλικρινής άρνηση ή φόβος για τα μηνύματα που περιμένουν;
Οι δικοί μου άνθρωποι ρωτούν γεμάτοι περιέργεια πώς ήταν αυτό το Σαββατοκύριακο χωρίς ίντερνετ. Απαντώ «γαμάτο». Εξηγούμαι, διηγούμαι και καταλήγω ρωτώντας: «Θα το έκανες κάποια στιγμή;». Η παύση διαδέχεται την άρνηση, το ίντερνετ φαίνεται πως κρατά τους χρήστες φυλακισμένους.
Αν βασιστείς στο τηλέφωνο, δεν υπάρχεις. Παρά τις υπάρχουσες γέφυρες επικοινωνίας, η αποσύνδεση από το διαδίκτυο δημιουργεί τον αόρατο άνθρωπο.
Προφανώς, το πρόβλημα δεν σχετίζεται με το διαδίκτυο καθαυτό, αλλά με τη χρήση του. Ακόμα και τη στιγμή που ψάχνω τρόπο να κλείσω αυτό το κείμενο, επικρατεί ένα χάος, ανακατεμένο με τα stories που σκρολάρω στο Instagram, κίνηση που φέρνει στην επιφάνεια ένα είδος μοναξιάς, το οποίο θεραπεύεται προσωρινά με τη θέα όσων προσφέρει το διαδίκτυο. Από την άλλη, στο Σαββατοκύριακο του πειράματος ταιριάζει να αποδοθεί η λέξη «ηρεμία». Ένιωσα πως έχω χρόνο να κάνω όλα όσα θέλω γρηγορότερα, ευκολότερα και αποτελεσματικότερα. Ξεκουράστηκα. Με όλη τη σημασία της λέξης. Χωρίς άγχος και τύψεις.
