Πριν μάθω ότι επί της ουσίας το βασικό θέμα της λογοτεχνίας είναι ο χρόνος (γιατί αυτό είναι, όπως κι αν το δει κανείς, αφού αυτό είναι και το βασικότερο ζητούμενο της ζωής), είχα προλάβει να συγκινηθώ με τον θρίαμβο του Φιλέα Φογκ, ο οποίος κέρδισε το στοίχημα των 80 ημερών χάρη στις ώρες που κέρδισε κάνοντας τον γύρο του κόσμου προς ανατολάς.
«Ο Μπίλι Πίλγκριμ βρέθηκε ξεκολλημένος από τον χρόνο», γράφει ο Κερτ Βόνεγκατ για τον συναρπαστικό πρωταγωνιστή του Σφαγείου νούμερο πέντε, κάτι ανάμεσα σε ταξιδιώτη στον χρόνο και αντιπολεμικό ήρωα. Έτσι πάει.
Μια λίστα στο goodreads περιέχει 192 βιβλία που έχουν τίτλο μια χρονολογία. Εκτός απ’ το 1984 του Όργουελ υπάρχει και το 1985 του Άντονι Μπέρτζες, ο οποίος το έγραψε ως απάντηση-φόρο τιμής στο οργουελικό κείμενο. Ενδεικτικά αναφέρω και το 1876 του Γκορ Βιντάλ και το 1919 του Ντος Πάσος. Και το 2666 του Ρομπέτρο Μπολάνιο, ο οποίος έριξε ένα βέλος στο σκοτάδι που έβλεπε να ανοίγεται μπροστά μας.
Τι να είχε στο μυαλό του ο Φιτζέραλντ όταν έγραφε το διήγημα του Μπέντζαμιν Μπάτον (κοντά μισό αιώνα πριν από τον ταινία); Πόσο αβάσταχτο να του φαινόταν το μεγάλωμα;
Κάποιες φράσεις κολλάνε στο μυαλό, συχνά χωρίς κανέναν πολύ προφανή λόγο. Π.χ., ο Σαρτρ γράφει στη Ναυτία ότι «στις τρεις το μεσημέρι είναι πάντα πολύ αργά ή πολύ νωρίς για οτιδήποτε θέλει κανείς να κάνει».
Ο καθένας προσδιορίζεται μέσα από τη σχέση που έχει με τον χρόνο. «Είμαι ένας κλόουν που συλλέγει στιγμές», φωνάζει οργισμένος ο Χανς Σνιρ στις Απόψεις ενός κλόουν του Χάινριχ Μπελ. Έχω κι άλλο παράδειγμα. Ο Μπόρχες γράφει (το αποδίδω ελεύθερα): «Το αν βρίσκομαι μαζί σου ή όχι είναι ο τρόπος μου να μετράω τον χρόνο».
Είναι μάλλον γνωστό ότι στον Οδυσσέα ο Τζόις συμπύκνωσε όλη τη ζωή στα γεγονότα μιας μέρας. Λιγότερο γνωστό ίσως είναι ότι η μέρα αυτή, η 16η Ιουνίου, δεν ήταν μια τυχαία επιλογή, αφού συμπίπτει με την ημερομηνία που ο ίδιος γνώρισε την αγαπημένη του Νόρα.
Περίπου την ίδια εποχή, ο Μαρσέλ Προυστ ξεδίπλωνε τις αναμνήσεις του στο πολύτoμο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Μια ασήμαντη αφορμή είναι συνήθως ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία.
