Το καλοκαίρι του 1983, η Ηδύλη Τσαλίκη κυκλοφόρησε έναν ενδιαφέροντα τζαζ/φανκ/ροκ δίσκο με σπουδαία παιξίματα, ελεύθερο πνεύμα και ιδιαίτερο στίχο. Δεν τον άκουσε κανείς. Ο τίτλος του, Αυταπάτη. Τα χρόνια πέρασαν, η Ελλάδα άλλαξε (όχι προς το καλύτερο), η Ηδύλη παράτησε το τραγούδι για να αφοσιωθεί στον γιο της και στη διδασκαλία. Ώσπου το 2005, ένα κομμάτι από εκείνο το άλμπουμ, η Μιμή, συμπεριελήφθη στη συλλογή Jazz.Toys της γερμανικής Perfect.Toy records. Ο δίσκος άρχισε να συζητιέται. Η τιμή του ανέβηκε. Θυμάμαι τον Φώντα Τρούσα να γράφει γι’ αυτόν στο μουσικό περιοδικό Sonik – και εμένα να ψάχνω στο Google για τη γυναίκα-μυστήριο.
Ποια είναι, λοιπόν, η Ηδύλη Τσαλίκη; Το όνομά της ακούστηκε πρώτη φορά το 1981, στους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού Κέρκυρας. Η ίδια απέσπασε τότε το πρώτο βραβείο με τη Δικαίωση, σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη. Παρακολουθώντας το σχετικό βίντεο σήμερα, αισθάνομαι ότι η Ηδύλη ήταν ένα ροζ λουλούδι που δεν βρήκε πρόσφορο έδαφος να ανθίσει. Ένα ποίημα χωρίς ομοιοκαταληξίες, χαμένο κάπου ανάμεσα στη δικαίωση και την αυταπάτη. Συνέδεσε το όνομά της με μια γενιά «βιωματικών» τραγουδοποιών (Βασίλης Νικολαΐδης, Γιώργος Μακρής, Βαγγέλης Γερμανός), έγινε εξώφυλλο στον Ταχυδρόμο, συνεργάστηκε με τον Χατζιδάκι, αλλά, όταν πια πέρασε στη δισκογραφία, βρέθηκε σε μια μαύρη λίστα. Κυρίως επειδή το υλικό της ήταν αντιεμπορικό. Περίεργο. Δύσκολο να ταξινομηθεί.
Η Αυταπάτη του 1983, μοναδική δισκογραφική της δουλειά, η οποία επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τη Veego records σε remastered εκδοχή, δεν είναι ακριβώς αριστούργημα. Είναι όμως ένα άλμπουμ ιδιαίτερο και ξεχωριστό, που αξίζει κανείς να ακούσει. Για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς, η ιδιότητα «γυναίκα τραγουδοποιός» (συνθέτρια-στιχουργός – ερμηνεύτρια) δεν ήταν διαδεδομένη στην Ελλάδα τότε. Ούτε η τζαζ με ελληνικό στίχο ήταν.
Θυμίζοντας κάτι από Αλέκα Κανελλίδου σε σημεία, η Ηδύλη τραγουδάει για την καθημερινότητα, αλλά και για έναν κόσμο παράλληλο, υποσυνείδητο. Στη Σεξουαλική επένδυση, έρχεται μια γριά από απέναντι και της αγοράζει πορνοπεριοδικά. Στην Αίτηση σε γάμο λέει «άσε τους δικούς σου να χτυπιούνται/ και έλα στο διπλό μου το κρεβάτι». Στο μάλλον ειρωνικά τιτλοφορούμενο Happy Family παραφράζει γνωστό λαϊκό άσμα: «Τα δυο σου χέρια πήρανε/ βερούλες και με σύρανε». Γενικώς, σε όλο τον δίσκο, αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, βλέπεις μια μοντέρνα κοπέλα των ’80s να παλεύει με κοινωνικές προκαταλήψεις, συμβάσεις, καταστάσεις που την περιορίζουν. «Με κάνατε λουλούδι/ με βάλατε σ’ ένα βάζο δίχως νερό», ακούμε στο Παιδικό Μπαούλο.
Οι δισκογραφικές της εποχής απέρριπταν το υλικό της Αυταπάτης, ζητώντας από την Ηδύλη «κάτι πιο απλό». Τόσο μουσικά όσο και στιχουργικά. «Είσαι πολύ όμορφη για να κουράζεσαι τόσο», της είχαν πει από μια εταιρεία. Μέχρι που βρέθηκε ο Νίκος Αντύπας, στέλεχος της Polygram τότε, ο οποίος της είπε «μπες μέσα και κάνε ό,τι θες». Κάπως έτσι επιστρατεύτηκε ο πιανίστας Μάρκος Αλεξίου και άλλοι περιζήτητοι σέσιον μουσικοί της εποχής, που με τη συμβολή του Λουκά Θάνου στις ενορχηστρώσεις ανέβασαν τον δίσκο σε άλλο επίπεδο. Ρωτάω τον μπασίστα Γιώργο Ζηκογιάννη τι θυμάται από το στούντιο: «Θυμάμαι μια πολύ ωραία ατμόσφαιρα. Ήμασταν χαλαροί, αλλά δουλεύαμε γρήγορα. Όλα τα παιξίματα έγιναν μέσα σε τρεις μέρες. Τρία εξάωρα, 10.00 με 16.00. Αυτές τις ώρες δουλεύαμε τότε». Μου σχολιάζει επίσης ότι στη νέα μίξη, το μπάσο του ακούγεται πολύ δυνατά. «Αφύσικα δυνατά… Εντάξει, το γουστάρανε. Αλλά ό,τι γουστάρεις δεν το βάζεις τέρμα!». Αναφέρεται σε κομμάτια όπως η Μιμή. Ο ήχος εδώ παραπέμπει σε μια υγρή, υπόγεια αθηναϊκή ντισκοτέκ των ’80s, από αυτές που έχω δει μόνο σε καλτ ταινίες ή στη φαντασία μου. Είναι το κομμάτι που ακούω ξανά λίγο πριν καλέσω την Ηδύλη στο τηλέφωνο, ζητώντας της να συναντηθούμε.
Έχω άγχος. Πώς θα είναι από κοντά; Θα έχει όρεξη να μιλήσει; Θα είναι ακόμη όμορφη; Δεν έχω δει καμία φωτογραφία της, παρά μόνο από την εποχή της Αυταπάτης. Συναντιόμαστε δύο μέρες μετά, στο σπίτι της στο Χαλάνδρι. Ήδη από το κατώφλι, ο χώρος αναδίδει μια τέλεια μυρωδιά καθαριότητας. Φιλική, νεανική, ζωντανή σαν ένα κορίτσι που ακόμη προσπαθεί για κάτι, η Ηδύλη περπατάει πάνω σε ένα ζευγάρι καινούργιες μαύρες μπότες, πεντακάθαρες. Μου ζητάει να βγάλω τις δικές μου και να της μιλάω στον ενικό.
Παρατηρώ τον χώρο. Βιβλία, κλασικές κιθάρες, μια μεγάλη αφίσα του Φάνι και Αλέξανδρος, φωτογραφίες με τον γιο και την εγγονή της. Κυριαρχεί μια αίσθηση φοιτητικού καθιστικού. Όχι με την έννοια της προχειρότητας, αλλά της ολιγάρκειας. Καθόμαστε στον καναπέ, ανοίγουμε ένα ροζέ κρασί, λέμε αστεία και, όταν πια χαλαρώνουμε, η Ηδύλη μού εξιστορεί τη ζωή της: Από τα παιδικά χρόνια στη Φωκίωνος των ’60s μέχρι τις πρώτες μελοποιήσεις, το πέρασμα από την ΚΝΕ, τη συνεργασία με τον Χατζιδάκι, την Αυταπάτη, την αφοσίωσή της στη διδασκαλία, τον δίσκο που ετοιμάζει σήμερα. «Για άνθρωπο που έχει 40 χρόνια να δώσει συνέντευξη, μια χαρά τα είπες», της κάνω στο τέλος. «Μα δεν έδωσα συνέντευξη. Απλώς μίλησα σ’ εσένα». Τις επόμενες μέρες, διαβάζοντας το κείμενο που προέκυψε από την κουβέντα μας, αποφασίζει ότι δεν την εκφράζει.
Και μου στέλνει ένα σύντομο δικό της:Αυτό που στήριξε τις επιλογές μου ήταν ο στοχασμός του Ηράκλειτου, του Επίκουρου και του Νίτσε.
Αυτούς είχα συμπαραστάτες και συμμάχους στις δύσκολες, άχαρες, σκληρές και παγωμένες ώρες.
Αυτοί που καθόρισαν την αισθητική μου ήταν ο Μπαχ, ο Ραβέλ, ο Ντεμπισί, οι ταινίες του Μπέργκμαν και του Φελίνι, ο Καραγάτσης, ο Ντοστογιέφσκι και ο Καμί.
Κι αυτό που χάρισε απλόχερα γνώση και πάθος στη ζωή μου ήταν η βαθιά στο βάθος της αγάπης μου για τον γιο μου Χρήστο και την εγγονή μου Έλλη-Ηδύλη.
Τα παιδικά μου χρόνια τα θυμάμαι στη Φωκίωνος, να παίζω μέχρι τελικής πτώσης κυνηγητό, κρυφτό και καμιά φορά ξύλο. Τότε ήμουν πάντα έτοιμη για καβγά. Οι μητέρες παραπέρα, πίνοντας καφέ και καπνίζοντας αρειμανίως, σχολίαζαν, κατά το πλείστον καυστικά. Κάπνιζαν πολύ τότε όλοι. Αυτό το θυμάμαι καλά.
Ήταν γοητευτικοί άνθρωποι οι πρόγονοί μου. Από την πλευρά της μητέρας μου, όλοι μουσικοί. Και η μητέρα του πατέρα μου, πρίμα μπαλαρίνα στην όπερα της Βαρσοβίας. Μια όμορφη μεγαλοαστή Πολωνέζα που πέθανε στα 28 της.
Η σχέση με την Τέχνη δεν είναι εύκολη.
Ειδικά όταν δεν ενδίδεις στην έκπτωσή της. Κάτι που εύκολα θα μπορούσε να σου αποφέρει κάποιο όφελος. Όμως η Τέχνη είναι το ωραιότερο υποκατάστατο της ζωής. Και έτσι πρέπει να μείνει. Ποιος έχει ανάγκη να γράψει μια μελωδία όταν κοιτάζει τη Δύση;
Στην Κέρκυρα βρέθηκα τυχαία και απροετοίμαστη. Θυμάμαι είχα πάει στον θείο μου τον Βύρωνα ν’ ακούσει κάποια τραγούδια μου και να μου πει μια γνώμη. Κάτι τέτοιο απαιτούσε μεγάλο κουράγιο από μέρους μου. Όμως πήγα!
Εκείνος, όμορφος και υπέρβαρος, μου άνοιξε την πόρτα, φορώντας ένα πελώριο άσπρο σώβρακο μόνο κι έχοντας ένα εξίσου πελώριο πούρο στο στόμα, μ’ ένα πρόσωπο γεμάτο αφρό ξυρίσματος!
«Παίξε», μου είπε με τη βροντερή φωνή του. Κι έφυγε! Πήγε στο μπάνιο, προφανώς για να ξυριστεί Κι εγώ έπαιξα! Πώς ν’ αντισταθείς σε τέτοιον όγκο;
«Συνέχισε», φώναξε από μέσα όταν τέλειωσα το πρώτο τραγούδι. Και μετά ήρθε κοντά. Γεμάτος αφρό ξυρίσματος στο πρόσωπο. Δεν είχε ξυρίσει ούτε μια σπιθαμή απ’ το πρόσωπό του. Πόσο γλυκιά και κρυμμένη ευγένεια!
«Σήκω, πάμε», είπε. «Πού;» ρώτησα σιγά και κάπως έντρομη. «Σήκω», είπε πάλι. Μετά από λίγο βρισκόμουν στην ΕΡΤ, μέσα σ’ ένα στούντιο, να τραγουδάω μπροστά στον θείο και στον Μάνο Χατζιδάκι! Πολλές πληροφορίες! Απερίγραπτο τρακ συνοδευόμενο από όχι εσκεμμένο βιμπράτο. Απόρροια μιας πλήρους σύγχυσης και ευνόητης ταραχής!
Ακολούθησε μια συνεργασία με τον Χατζιδάκι στον Σκορπιό και μετά ήρθε η Αυταπάτη. Η πρώτη και μοναδική μου δισκογραφική δουλειά. Στη συνέχεια, κάποιες μουσικές για τηλεόραση και θέατρο και τέλος τα μαθήματα. Πολλά μαθήματα! Σ’ αυτό με βοήθησαν οι σπουδές πάνω στη μουσική και το θέατρο.
Η μουσική και το θέατρο! Και μετά ήρθε η συγγραφή θεατρικών έργων. Το πρώτο έργο, που ανέβηκε με τον απλούστατο τίτλο Για κανέναν πάνω δεν είναι εύκολα κάτω, το έγραψα μαζί με τον γιο μου. Τον Χρήστο Θάνο. Και ακολούθησαν πολλά ακόμα. Τώρα αυτό που μένει είναι να συνεχίσω ν’ αντιστέκομαι «όπως οι ελιές της πατρίδας μου», που λέει κι ο Βρεττάκος!
Ν’ αντιστέκομαι στην πτώση, την παραίτηση, την ασχήμια, την αδιαφορία, την έλλειψη επίγνωσης και τη διάχυτη ανοησία που υπάρχει παντού. Και να φροντίζω τα όνειρά μου να είναι πάντα πιο πολλά από τις αναμνήσεις μου.
Αλλιώς, πώς να γράψεις κάτι που ν’ αξίζει να το ακούσεις άλλη μια φορά;
Η Αυταπάτη κυκλοφορεί σε νέα, remastered έκδοση από τη Veego records.
