«Δεν ήθελα να υπάρχω ως άντρας σε αυτόν τον κόσμο», λέει η Καμίλα Σόσα Βιγιάδα στο αυτοβιογραφικό της βιβλίο Τα παλιοκόριτσα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Opera. Η Καμίλα δεν γεννήθηκε γυναίκα. Μεγάλωσε σε ένα σπίτι στην Κόρδοβα της Αργεντινής ως ένα υπέρβαρο θηλυπρεπές αγόρι. Οι γονείς της ντρέπονταν γι’ αυτήν και εκείνη ντρεπόταν για εκείνους. Ο πατέρας της πρόβλεψε ότι θα γίνει σεξεργάτρια και θα καταλήξει σε ένα χαντάκι. Το πρώτο μέρος της προφητείας επιβεβαιώθηκε, καθώς αναζητώντας δουλειά το ανδρικό όνομα στην ταυτότητά της της έκλεινε τις πόρτες. Η σεξεργασία έγινε η μόνη επιλογή της.
Πολύ πριν αρχίσει να φοράει φούστες και να ντύνεται ως γυναίκα γύρω στα δεκαπέντε της, είχε αρχίσει ήδη να γράφει στο πρώτο ενικό ως γυναίκα. Το γράψιμο δεν το εγκατέλειψε ποτέ. Έγινε δεκτή στο πανεπιστήμιο και σπούδασε θέατρο. Ξεκίνησε την καριέρα της ως ηθοποιός, δημοσίευσε ποίηση και άλλα λογοτεχνικά γραπτά. Τα Παλιοκόριτσα είναι ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα – κυκλοφόρησε το 2019, μεταφέρεται ήδη στη μικρή οθόνη, έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και κέρδισε το σημαντικό διεθνές Sor Juana Inés de la Cruz, ένα βραβείο γυναικείας λογοτεχνίας που απονεμήθηκε για πρώτη φορά σε άτομο που δεν γεννήθηκε γυναίκα.
Είναι μια διαφορετική ιστορία αγώνων ενάντια στην αποικιοκρατία, στην πατριαρχία, στον καπιταλισμό, στην ιατρική, στην Εκκλησία, στην αστυνομία και στην κάθε μορφή εξουσίας. Σφίγγει τον κορσέ των κανονισμών της κοινωνίας με εργαλείο τη σωματοποιημένη της εμπειρία και τις λέξεις. Σώμα της και αυτές. Τις χρησιμοποιεί με τον αυθορμητισμό και την ταυτόχρονη ορμή ότι είναι δικές της. Επειδή είναι. «Η γλώσσα είναι δική μου. Είναι δικαίωμά μου, ένας μέρος της μου αναλογεί. Εκείνη ήρθε σ’ εμένα. Δεν την έψαξα εγώ, οπότε είναι δική μου», λέει η ίδια. Το ίδιο τής ανήκει και το τραύμα. Το ίδιο και η απόλαυση. Δική της και η απελπισία, αλλά και το πανηγύρι. Το πανηγύρι να είσαι «παλιοκόριτσο». Που δεν ζει περιμένοντας να σωθεί, αφού είχε ήδη σωθεί όταν επέλεξε να ζήσει σε αυτόν τον κόσμο ως γυναίκα, ως τραβεστί σε μια χώρα που αυτή τη στιγμή έχει για πρόεδρό της τον ακροδεξιό Χαβιέρ Μιλέι, για την εκλογή του οποίου και εκείνη ανέλαβε τις ευθύνες της για την «πολιτική αδιαφορία» της προεκλογικά.
Νιώθω ότι θέλετε να κάνετε σαφές πως η μεγαλύτερη μάχη που δίνουν οι ηρωίδες σας αφορά τα σώματά τους. Εκεί που κουβαλούν και τα τραύματά τους. Οι λέξεις σας μοιάζουν να θέλουν να θεραπεύσουν αυτά τα τραύματα, αλλά είναι συγχρόνως επιθετικές. Θέλατε πράγματι να δώσετε αυτή τη μάχη;
Μου αρέσει αυτή η ερώτηση. Νομίζω ότι η μάχη του σώματος είναι η μόνη μάχη που μας άφησαν να δώσουμε. Οι φίλες μου, οι αδελφές μου, οι συντρόφισσές μου, εγώ, δεν είχαμε τίποτα στην πραγματικότητα. Μόνο το σώμα μας. Ήταν μια μάχη για να κατακτήσουμε όλα όσα στερούμασταν: σπίτι, δουλειά, σπουδές, οικογένεια, ηρεμία, υγεία. Δεν προσπαθώ να θεραπεύσω τίποτα. Αυτές οι πληγές, άλλωστε, μας κρατούν σε εγρήγορση και ζωντανές. Δεν ξέρω αν είναι έξυπνη κίνηση να κλείσουμε μια πληγή. Το φως εισέρχεται επίσης μέσα από αυτές τις πληγές ή ο Θεός μάς παρακολουθεί, όπως έχει πει ο Μπόρχες. Πιστεύω ωστόσο ότι γράφω επιθετικά, η οργή είναι μια καθαρά λογοτεχνική αγάπη που οδήγησε χιλιάδες πριν από μένα να γράψουν μερικές από τις καλύτερες σελίδες της Ιστορίας. Θέλω να πληγώσω και εγώ τους αναγνώστες. Έχει σημασία να δώσω αυτή τη μάχη; Η μάχη δίνεται ανεξάρτητα από την επιθυμία μας ή την ηθική μας, γεννιόμαστε σε έναν πόλεμο.
Πώς θα συστήνατε σε κάποιον τα «παλιοκόριτσα» που γνωρίζουμε στο βιβλίο σας;
Είναι οι τραβεστί που είναι αρκετά ευαίσθητες ώστε να ακούν ένα μωρό να κλαίει εκατοντάδες μέτρα μακριά, τραβεστί που μετατρέπονται σε πουλιά, βασανισμένες, χτυπημένες, τραυματισμένες, άρρωστες. Είναι αντιηρωίδες, και αυτό είναι ένας έπαινος σε αυτή την ιστορία. Γιατί είναι αντιπαθείς στην πλειονότητα, σκανδαλίζουν και μόνο με την παρουσία τους. Το να είσαι αντιηρωίδα εδώ σημαίνει να γνωρίζεις τη νύχτα, να αγγίζεις τους κινδύνους της, να χρησιμοποιείς το σώμα σου, να το χειρίζεσαι ως κατάκτηση. Το να είσαι αντιήρωας σημαίνει να γνωρίζεις τη λήθη εκείνων που δεν άντεξαν αυτή την κατάκτηση, σημαίνει να μην έχεις όνομα, να γνωρίζεις τι είδους μεταμφίεση απαιτεί κάθε περίσταση και ότι καμία από αυτές δεν σου ταιριάζει.
Χρησιμοποιείτε τη λέξη «τραβεστί» και όχι «τρανς γυναίκα».
Ο όρος «τρανς γυναίκα» ή «τρανσέξουαλ» άρχισε να χρησιμοποιείται κοινωνικά πολύ μετά τον τραβεστισμό μου. Εγώ μεγάλωσα με τη λέξη «τραβεστί». Όλες αυτό είμαστε, εδώ στη Λατινική Αμερική τουλάχιστον. Αυτή η λέξη μάς εμπεριέχει και αναφέρεται σε εμάς. Κάποια στιγμή άρχισαν να θεωρητικολογούν για εμάς και να χρησιμοποιούν λέξεις για να δημιουργήσουν επίπεδα και βαθμίδες θηλυκότητας. Αυτός ήταν ο τρόπος τους να μας κατατάξουν. Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική θεωρείσαι τρανσέξουαλ όταν υποβάλλεσαι σε αλλαγή γεννητικών οργάνων. Αυτό όμως είναι τόσο αποικιοκρατικό και αδαές απέναντι στην ίδια την ιστορία μιας χώρας ή μιας ολόκληρης ηπείρου. Αρνούμαι να θεωρήσω τον εαυτό μου τρανς. Εξάλλου, η λέξη «τρανς» δεν είναι πολύ λογοτεχνική. Το να λέμε «τραβεστί» ενσταλάζει στον αναγνώστη μια περιέργεια, μια φαντασίωση για εμάς, για την τάξη μας, τις συνήθειές μας, τα έθιμά μας. Είναι μια εναλλακτική λύση για όλες μας τις ιδιότητες. Κι εμένα μου αρέσουν οι εναλλακτικές λύσεις.
Έχουν χαρακτηρίσει τις ηρωίδες σας «αόρατες». Πόσο υπερόπτης ή αυτάρεσκα ανώτερος είναι κάποιος που τις βλέπει έτσι;
Αυτό είναι ένα ερώτημα στο οποίο δεν μπορώ να απαντήσω εγώ. Θα πρέπει να ρωτήσει κανείς τους ανθρώπους που εκφράζουν τέτοιες βεβαιότητες αορατότητας για την ύπαρξή μας. Να ερωτηθούν για ποιο λόγο έχουν αυτή την πεποίθηση. Αλλά, κυρίως, ποιος τους έκανε να την έχουν.
Έχετε πει ότι η πρώτη σας πράξη ως τραβεστί ήταν το να αρχίσετε να γράφετε.
Ισχύει. Πριν βγω στον δρόμο ως γυναίκα, έγραφα ήδη ως γυναίκα. Δεν ξέρω πότε ακριβώς συνέβη, αλλά κάποια στιγμή άρχισα να γράφω ως γυναίκα, σε πρώτο πρόσωπο. Το να βγω στον δρόμο ντυμένη ως γυναίκα ακολούθησε. Η λογοτεχνία με κάποιον τρόπο έκανε πιο ασφαλή την απόφαση να βγω στον δρόμο ως τραβεστί.
Το βιβλίο ξεκινά με μια ηλικιωμένη τραβεστί να αναλαμβάνει να αναθρέψει ένα εγκαταλελειμμένο μωρό σε ένα πάρκο. Είναι η μητρότητα για μια τραβεστί ένα θέμα που σοκάρει ακόμα;
Ναι, αλλά δεν παύει να υπάρχει επειδή σοκάρει. Και η αιμομιξία είναι ταμπού, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν συμβαίνει. Οι τραβεστί ασχολούνται με τη μητρική στοργή εδώ και δεκαετίες. Έχω μια τρανσέξουαλ φίλη η οποία εργάζεται ως σεξεργάτρια στη Γερμανία και στέλνει χρήματα κάθε χρόνο, ώστε τα παιδιά στο χωριό της να μπορούν να γιορτάσουν την Ημέρα του Παιδιού πλουσιοπάροχα.
Κι αυτό μητρότητα είναι.
Πόσο σημαντικό είναι για εσάς να επιλέγετε τις σωστές λέξεις για να πείτε αυτά που θέλετε;
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να ξέρω τι θέλω να πω. Δεν είμαι καθόλου σίγουρη ότι το ξέρω κάθε φορά. Καταλαβαίνω ότι η γραμματική είναι μια τέχνη μέσα στην τέχνη, πολύ πιο ευαίσθητη και απαιτητική, πολύ πιο πολύπλοκη από το να γράφεις με ορμές. Το γεγονός ότι αγνοώ μέρος αυτής της τέχνης είναι ένας φρικτός πόνος. Το ότι δεν γνωρίζω την τέχνη της γραμματικής με κάνει και ντρέπομαι πολύ συχνά. Τέλος πάντων, πέρα απ’ αυτό η επικοινωνία υπάρχει. Καταφέρνω να γράφω αυτά που θέλω να πω, προσέχοντας τις λέξεις όπως μπορώ.
Πώς φάνηκε το βιβλίο σας στις τραβεστί;
Αν δεν μου είπαν ψέματα (πράγμα που δεν μπορούμε να μάθουμε, γιατί εμείς οι τραβεστί είμαστε πολύ ψεύτρες), συγκινήθηκαν. Αναγνώρισαν τον εαυτό τους σε αυτό, και το να αναγνωρίζεις σε μια ιστορία τον εαυτό σου είναι σημαντικό.
Τοποθετώντας την πραγματικότητα των τραβεστί στο κέντρο της αφήγησης είναι και μια πολιτική απόφαση, σωστά; Σας απασχολεί ο πολιτικός αντίκτυπος που έχει η λογοτεχνία σας;
Όχι. Όταν γράφω, με απασχολεί μόνο η στάση του σώματος και η τενοντίτιδά μου.
Όλο το βιβλίο εκτυλίσσεται νύχτα. Δεν είχαν οι ηρωίδες σας ανάγκη το φως της ημέρας;
Είναι ρομαντική η νύχτα. Υπάρχει ανθρωπιά. Οι άνθρωποι απαλλάσσονται από τις μεταμφιέσεις της ημέρας. Η μέρα είναι γεμάτη πλάσματα που φαίνονται όπως θέλουν να είναι. Η μέρα είναι μια σκέτη δυστυχία. Η νύχτα είναι αλλιώς.
Είναι σημαντικό να γράφετε σε πρώτο πρόσωπο;
Δεν ξέρω αν είναι σημαντικό. Καταλαβαίνω ότι αυτό που είναι σημαντικό δεν έχει να κάνει ούτε με την αλήθεια ούτε με την εμπειρία μου, δεν έχει να κάνει ούτε καν με το δικό μου πρώτο πρόσωπο. Υπάρχει ένα προηγούμενο «εγώ», το νυκτόβιο ζώο που είναι κάθε συγγραφέας, που μπαίνει στον κόπο να γράψει. Λέω «κόπος», γιατί ουσιαστικά αυτό είναι. Το γράψιμο είναι κόπος. Το «εγώ» των βιβλίων μου είναι μια αρχαία συγγραφέας που γράφει γυμνή όταν ο υπόλοιπος κόσμος πέφτει για ύπνο. Μια συγγραφέας που διευκόλυνε τον τραβεστισμό της μέσω των διηγημάτων. Αλλά αυτό το «εγώ» εμφανίζεται και σε τρίτο πρόσωπο, όπως στο Soy una tonta por quererte [σ.σ. Είμαι ανόητη που σ’ αγαπώ – πρόκειται για άλλο δικό της βιβλίο]. Και εκεί η ιστορία είναι γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο, κι όμως εγώ δεν γεννήθηκα το 1920 ούτε γνώρισα την Μπίλι Χόλιντεϊ, ούτε πάτησα ποτέ το πόδι μου στο Χάρλεμ.
Η επιτυχία των Παλιοκόριτσων οδήγησε στην τηλεοπτική τους μεταφορά. Πώς νιώθετε γι’ αυτό;
Λίγο ζαλισμένη. Έγινα μια μετρίως δημόσια προσωπικότητα. Νιώθω κάπως μουδιασμένη μπροστά στις ουρές των ανθρώπων που με περιμένουν να υπογράψω ένα αντίτυπο, για το ότι μου μιλάνε στον δρόμο και για όλα όσα συνοδεύουν τη δημοσιότητα που έχω αποκτήσει. Αλλά δεν ξεχνώ ποτέ ότι εκεί που οι άλλοι λένε «επιτυχία», εγώ βάζω τη λέξη «χρήματα». Και βρίσκω τη λέξη «χρήμα» (dinero) μία από τις πιο ερωτικές λέξεις στα ισπανικά.
Τα παλιοκόριτσα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Όπερα, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη.
