Η Φωκίωνος Νέγρη, αυτός ο ευρύχωρος πεζόδρομος στο κέντρο της Αθήνας, στη στριμωγμένη γειτονιά της Κυψέλης, χαρακτηριστικός τόπος σκυλοσυναντήσεων, φιλοξενεί μπαράκια, καφέ, πιτσιρίκια που σκαρφαλώνουν στα παγκάκια και έναν μύθο: τον μύθο του μαρμάρινου λαγωνικού.
Λαγωνικό είναι το άγαλμα ενός σκύλου, έργο του γλύπτη Ευριπίδη Βαβούρη, που φιλοτεχνήθηκε το 1940, κατόπιν παραγγελίας του Δήμου Αθηναίων. Τοποθετήθηκε αρχικά στο τελευταίο παρτέρι της Φωκίωνος και άλλαξε θέση τρεις τέσσερις φορές μέχρι να καταλήξει στη σημερινή, κάπου στο μέσον του πεζόδρομου.
Κανείς δεν ξέρει ποια ήταν η αιτία της ανάθεσής του. Και επειδή η αφηγηματική φύση απεχθάνεται τα κενά, δύο μύθοι αναπτύχθηκαν γύρω του: ο ένας λέει ότι κάποτε, λίγο πριν από τον πόλεμο, ένα κοριτσάκι πετάχτηκε στο οδόστρωμα της Φωκίωνος και ένα σκυλί την έσωσε από βέβαιο θάνατο, θυσιάζοντας την ίδια του τη ζωή. Ένας άλλος αναπαράγει τη γνωστή ιστορία χωρίς σύνορα, του σκύλου που ορφάνεψε από αφεντικό και έμεινε εκεί να τον περιμένει, μέχρι που ξεψύχησε από την ασιτία και τη θλίψη. Η αλήθεια είναι μάλλον –αν και στερημένη από πράξεις αυτοθυσίας και αυτοκτονικής αφοσίωσης– πολύ πιο ενδιαφέρουσα.
Βλέπετε, τη δεκαετία του ’40, η φιλοζωία ήταν μια προσωπική υπόθεση. Αν αγαπούσες τα ζώα, ήσουν ένας καλός άνθρωπος με ένα επιπλέον ηθικό πρόσημο. Αν όχι, κανένα πρόβλημα. Οι νοικοκυραίοι ξεφορτώνονταν τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες χώνοντας τα κουτάβια σε μια μαξιλαροθήκη και πετώντας τη στη θάλασσα (αν δεν υπήρχε θάλασσα κοντά, και ένα βαρέλι με νερό την έκανε τη δουλειά του). Τα σκυλιά είχαν πάντα κάποιο πρακτικό καθήκον – και αυτό δεν ήταν βέβαια να αράζουν στον καναπέ και να βλέπουν τηλεόραση μαζί με το αφεντικό τους. Η ανταμοιβή τους ήταν το γνωστό «σκυλόψωμο» – μπαγιάτικο ψωμί βουτηγμένο στη σάλτσα του πιάτου με τα αποφάγια. Έτσι είχαν τα πράγματα σε όλον τον κόσμο· και πολύ λίγοι θεωρούσαν αυτή τη συμπεριφορά έγκλημα ή αμαρτία.
Σε μια τέτοια εποχή, η παραγγελία του μαρμάρινου ομοιώματος ενός σκύλου και η τοποθέτησή του σε κεντρικό σημείο της πρωτεύουσας, η ανάθεση σε έναν γλύπτη τόσο βαθιά φιλόζωο ώστε να έχει κερδίσει τον τίτλο του «ανιμαλιέ» (εξπέρ στη δημιουργία αγαλμάτων ζώων) στους καλλιτεχνικούς κύκλους, η τρυφερή αποδοχή του από τους κατοίκους της γειτονιάς, σήμαιναν τότε κάτι πολύ πιο σπουδαίο απ’ ό,τι θα σηματοδοτούσε σήμερα η ίδια ακριβώς πράξη: μια πρώιμη εκδήλωση της φιλοζωικής κουλτούρας, σε ένα ιστορικό πλαίσιο εντελώς αφιλόξενο για τέτοιες «αστικές πολυτέλειες».
Ή τουλάχιστον έτσι το βλέπω εγώ. Γι’ αυτό και ο σκύλος της Φωκίωνος δεν έχει ανάγκη από αστικούς μύθους. Η αληθινή ιστορία του αρκεί. Για την ιστορία: Δήμαρχος Αθηναίων τότε ήταν ο Αμβρόσιος Πλυτάς. Πατριώτης (αρνήθηκε να παραμείνει δήμαρχος παρά τις πιέσεις των ιταλικών κατοχικών αρχών), αντιστασιακός (δημιούργησε το κατασκοπευτικό δίκτυο «Ελευθέρα Μεγάλη Ελλάς» που διευκόλυνε τις δράσεις των συμμάχων κατά τη διάρκεια της κατοχής) και, καθώς φαίνεται, σκαπανέας φιλόζωος.
