Σύγχρονη ελληνική ιστορία
«Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε τον βασιλιά / της Αμύνης το καπέλο έφερε τον Βενιζέλο», λέει το γνωστό τραγούδι από την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, περιγράφοντας σε λίγες λέξεις τον Εθνικό Διχασμό της εποχής· ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ με την Τριπλή Συμμαχία, ο Βενιζέλος με την Αντάντ. Ήταν όμως τελικά ο Κρητικός πολιτικός πολέμιος της βασιλευομένης δημοκρατίας ή οι συνθήκες τον έφεραν να συγκρούεται ξανά και ξανά με το Παλάτι; Σε αυτό το ερώτημα, που σπάνια τίθεται, ρίχνει φως το Ο Βενιζέλος και η βασιλεία (εκδ. Επίκεντρο) του Γιώργου Μικρούδη, καταρρίπτοντας βεβαιότητες χρόνων, καθώς και την παραδοσιακή ασπρόμαυρη θέαση της Ιστορίας. Στον αντίποδα των σπάνιων ερωτήσεων, η εντυπωσιακή από κάθε άποψη έρευνα του Δημήτρη Βεριώνη με τίτλο Θάνατοι στη χούντα (εκδ. Τόπος) έρχεται –μέσα από 250 συνεντεύξεις οικείων προσώπων, πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό– να δώσει τέλος στο παραπλανητικό ερώτημα που τίθεται συχνά για το κατά πόσο υπήρχαν ή όχι νεκροί την περίοδο της Επταετίας. Ναι, υπήρξαν, και μάλιστα πολλοί, και πιο συγκεκριμένα 247 κατονομασμένες περιπτώσεις, όπως μαθαίνουμε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου. Άλλωστε, η χούντα δεν γεννήθηκε ξαφνικά, όπως αντιλαμβανόμαστε διαβάζοντας τη Στρεβλή πορεία (1960-1974) των Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο· αντίθετα, υπήρξε η κορυφή ενός παγόβουνου από σοβαρά πολιτικά προβλήματα. Στο βιβλίο παρακολουθούμε το πώς φτάσαμε μέχρι αυτήν, αλλά και τον τρόπο που η δεκαετία του 1960 μετάλλαξε την ελληνική κοινωνία, πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και ύστερα από τη χούντα. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της έκδοσης; Το γεγονός ότι όλα αυτά μάς παραδίδονται μέσα από νέες οπτικές, νέες υποθέσεις και νέες ερμηνείες.
—Γ.Ρ.
Από το ίντερνετ στο χαρτί
Απλά, μεστά και διασκεδαστικά έτσι αφηγείται o The Trivialist την ιστορία της Ευρώπης από την έλευση της μαύρης πανώλης το 1348 μέχρι και τη βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ΄ στη Γαλλία του 17ου αιώνα, στο Από τον βασιλιά Θάνατο στον βασιλιά Ήλιο (εκδ. Διόπτρα). Μια απόδειξη, δηλαδή, ότι οι viral σελίδες του ίντερνετ, όπως η δική του, είναι ικανές να κάνουν καλή δουλειά και στο χαρτί. Σε άλλες ιντερνετικές προσπάθειες που έφτασαν στο τυπογραφείο, το Fake History: 100 + 1 μύθοι της ιστορίας υπό… κατάρριψη (εκδ. Μίνωας) της περιβόητης «κυνηγού της ψεύτικης ιστορίας», κατά κόσμον Τζο Χέντγουιγκ Τίουισε, καταρρίπτει όντως με εντυπωσιακό τρόπο βαθιά παγιωμένους ιστορικούς μύθους, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι οι Πυραμίδες χτίστηκαν από σκλάβους. Βέβαια, το βιβλίο της δύσκολα διαβάζεται «μονορούφι», αποτελώντας περισσότερο μια μικρή εγκυκλοπαίδεια αναιρέσεων και καταρρίψεων παρά ένα συνολικό ανάγνωσμα.
—Γ.Ρ.
B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Αν υπάρχει μία πόλη που έγινε σύμβολο της αντίστασης ενάντια στη ναζιστική θηριωδία, αυτή δεν είναι άλλη από το Στάλινγκραντ· έμεινε όρθιο ύστερα από 17 μήνες κολασμένης πολιορκίας, αποκτώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο θρυλική φήμη. Μια διάσταση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή, την οποία ξεδιπλώνει με μαεστρία o Ίαν Μακ Γκρέγκορ στο Ο φάρος του Στάλινγκραντ (εκδ. Διόπτρα) σε μια καταιγιστική αφήγηση, βασισμένη σε μαρτυρίες και από τις δύο πλευρές για το πώς ένα συγκεκριμένο κτίριο έγινε σύμβολο της σοβιετικής αντίστασης, λειτουργώντας ως «φωτεινός» φάρος και για την επόμενη δύσκολη μέρα. Και από το Ανατολικό Μέτωπο ας περάσουμε στο απέναντι συμμαχικό στρατόπεδο, για να συναντήσουμε τη Μαφία των βομβαρδιστικών (εκδ. Κλειδάριθμος), την κωδική, με άλλα λόγια, ονομασία μιας ομάδας στελεχών της αμερικανικής αεροπορίας, οι οποίοι πίστευαν (ακράδαντα) πως ο πόλεμος μπορεί να κερδηθεί μονάχα από αέρος. Αυτή είναι η ιστορία τους, γραμμένη από την εξαιρετική πένα του Μάλκολμ Γκλάντγουελ, που θα έκανε πολλούς συγγραφείς μυθιστορημάτων να τη ζηλέψουν. Όσο για τη μελέτη Το γραφείο: Ο Πάπας Πίος ΙΒ΄ και οι Εβραίοι (εκδ. Καστανιώτη), που υπογράφει ο Γιόχαν Ιγκς; Μέσα από αδημοσίευτα μέχρι πρότινος αρχεία της Αγίας Έδρας μάς δίνει στοιχεία για το πώς η επίσημη Καθολική Εκκλησία προσπάθησε να βάλει φρένο, με έμμεσο τρόπο, στην Τελική Λύση των Ναζί ενάντια στους Εβραίους. Για τον Βέλγο διδάκτορα Εκκλησιαστικής Ιστορίας μάλιστα, αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα της τέχνης της «ήπιας» διπλωματίας σε μία από τις κορυφαίες στιγμές της – ακούγεται κάπως υπερβολικό, αλλά ο τελευταίος έχει τα στοιχεία να το υποστηρίξει.
—Γ.Ρ.
Αρχαίος και μεσαιωνικός κόσμος
H Θήβα ως γενέτειρα μυθολογικών κύκλων, ως ηγεμόνας του ελλαδικού χώρου αλλά και ως τόπος μαρτυρίου εξαιτίας της οργής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την προαιώνια ιστορία της ελληνικής πόλης ξετυλίγει η Θήβα, η ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας (εκδ. Ψυχογιός) του Πολ Κάρτλεντζ, μιας και, όπως υποστηρίζει ο διακεκριμένος συγγραφέας, «δεν αποτελεί παρεπόμενο ή υποσημείωση, μια πόλη όχι ιδιαίτερα γνωστή, αλλά στην πραγματικότητα είναι κεντρική στην κατανόηση των πολλαπλών επιτευγμάτων των αρχαίων Ελλήνων». Μιλώντας λοιπόν για επιτεύγματα, η Αθήνα, μια ιστορία της πρώτης δημοκρατίας του κόσμου (εκδ. Κάκτος) του Ιρλανδού καθηγητή Τόμας Ν. Μίτσελ μάς δίνει μια πολύ λεπτομερή καταγραφή του τρόπου λειτουργίας της πρώτης δημοκρατίας της Ιστορίας. Γιατί να ασχοληθούμε με άλλη μία εις βάθος καταγραφή του εν λόγω θέματος; Διότι δίνει μια σαφή εικόνα χωρίς ωραιοποιήσεις, ενώ παράλληλα κοιτά από ένα ενδιαφέρον πρίσμα το ζήτημα: σήμερα που το δημοκρατικό πολίτευμα βρίσκεται σε ύφεση σε ολόκληρο τον πλανήτη, η πρώτη ευρωπαϊκή δημοκρατία της Ιστορίας έχει πολλά να μας διδάξει αλλά και να μας υπενθυμίσει.
Πώς ακριβώς χωρούν χίλια και πλέον χρόνια ιστορίας μόνο σε ένα βιβλίο; Δεν είναι εύκολο. Όταν, όμως, το «πείραμα» πετυχαίνει, το αποτέλεσμα αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία. Γι’ αυτό, αν κάποιος έχει διάθεση να κάνει στην άκρη την ομίχλη που καλύπτει την ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η επανακυκλοφορία με τίτλο Βυζάντιο, μια συνοπτική ιστορία (εκδ. Πεδίο), διά χειρός Γουόρεν Τρέντγκολντ, αποτελεί μια πάρα πολύ καλή ευκαιρία. Στα συν της εν λόγω έκδοσης, το γεγονός ότι σκύβει σε θέματα που οι βυζαντινές ιστορίες σπάνια θίγουν, όπως για παράδειγμα το κοινωνικό φύλο ή η σχέση της αυτοκρατορίας με το περιβάλλον. Ολοκληρώνοντας τώρα αυτό το μικρό ταξίδι στον μεσαιωνικό κόσμο, ο Μάνιο Αλεσάντρο Μάρτσο μάς παραδίδει στο Βενετία, μια ιστορία της θάλασσας και της στεριάς (εκδ. Historical Quest) ένα κείμενο που κλείνει το μάτι στο είδος του ρεπορτάζ, καθώς μετακινείται από τόπο σε τόπο και από σημαντικό γεγονός σε σημαντικό γεγονός (γέννηση της πόλης, πολιορκία του Χάνδακα της Κρήτης, καταστροφή της Αμμοχώστου), με σκοπό να περιγράψει πώς μερικά νησάκια μιας λιμνοθάλασσας διαφέντεψαν για αιώνες τη Μεσόγειο, για να μετατραπούν σήμερα στον πιο διάσημο, ίσως, τουριστικό προορισμό του πλανήτη.
—Γ.Ρ.
Ενωμένη Ευρώπη
Τα Βαλκάνια ανήκουν ή όχι στη Δύση; Ο Τραϊάν Στογιάνοβιτς, Αμερικανός ιστορικός με καταγωγή από την πρώην Γιουγκοσλαβία, δίνει μια αναλυτική απάντηση στο ερώτημα μέσα από το Βαλκάνιοι κόσμοι, η πρώτη και η τελευταία Ευρώπη (εκδ. Επίκεντρο). Πρόκειται για μια πραγματικά ολιστική ιστορία της περιοχής, από το απώτερο παρελθόν μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, η οποία παίρνει πολύ ενδιαφέρουσες θέσεις, όπως για παράδειγμα αυτήν: «Η αποτυχία συμπόρευσης της πρώτης Ευρώπης (των Βαλκανίων) με τη νέα Ευρώπη μπορεί να σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει πια καθόλου Ευρώπη παρά μονάχα καπιταλισμός». Σε παρόμοιο πνεύμα, το Η επιδίωξη της Ευρώπης: Μια ιστορία (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Άντονι Πάγκντεν κάνει δύο πράγματα: πρώτον, δίνει την πιο αναλυτική, ίσως, καταγραφή της προσπάθειας για ευρωπαϊκή ενοποίηση από την εποχή των Ναπολεόντειων Πολέμων μέχρι το Brexit, στηριζόμενο σε ένα ευρύ αλλά και ετερόκλητο υλικό (από νομικές πραγματείες μέχρι μυθιστορήματα), που όμως παρουσιάζει εξαιρετική συνοχή και, δεύτερον, χαρίζει λίγη αισιοδοξία απέναντι στους έντονους επικριτές της, οι οποίοι τη θεωρούν ήδη χαμένη υπόθεση. Πρόκειται, δηλαδή, για παρόμοιους προβληματισμούς με εκείνους που καταγράφει ο σημαντικός Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας στην έκδοση Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και τη δημόσια σφαίρα (εκδ. Ροές): Η έλλειψη κοινού ευρωπαϊκού συντάγματος αποτελεί αποτυχία της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής; Πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος του Τύπου και των διανοουμένων στο ζήτημα της ενοποίησης; Πόσο επηρεάζει το ζήτημα των μεταναστών τις ευρωπαϊκές κοινωνίες; Τέλος, ο Παναγιώτης Κορλίρας μάς δίνει με το Μικρές ιστορίες για την Ευρώπη (εκδ. Κίχλη) τη δική του οπτική για τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας, μέσα από 14 δοκίμια-ευχάριστη έκπληξη, που αντί να αναλώνονται σε τεχνικές λεπτομέρειες διαθέτουν το χάρισμα της αφήγησης, χαρίζοντας απολαυστικές στιγμές ανάγνωσης με φόντο την ιστορία της ηπείρου.
—Γ.Ρ.
Καλλιτεχνική ιστορία
Τα κεραμικά του Τσανάκ Καλέ, πόλης κοντά στην τοποθεσία της αρχαίας Τροίας, πρωταγωνιστούν στο πόνημα της Σοφί Μπας με τίτλο Σουβενίρ από τα Δαρδανέλλια (εκδ. Στερέωμα), φέρνοντας στο φως μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία: το πώς, δηλαδή, η τέχνη των κεραμοποιών της περιοχής έφτασε να αποτελεί αντικείμενο θαυμαστού για καλλιτέχνες όπως ο Φλομπέρ και ο Πικάσο, πριν τα θλιβερά γεγονότα του 1922 αλλάξουν μια για πάντα το τοπίο. Με το βιβλίο της Η σύγχρονη τέχνη στη Θεσσαλονίκη (εκδ. University Press) η Μαρκέλλα-Ελπίδα Τσίχλα κάνει μια λεπτομερή και ενδελεχή καταδρομή όχι μόνο στην εικαστική δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, αλλά και στο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο που καθόρισε τη δημιουργική δραστηριότητα στην πόλη, το οποίο αντιμετωπίζει σχολιαστικά. Η συγγραφέας προμηθεύει ακόμη και τον μη εξοικειωμένο αναγνώστη με γνωστικά εργαλεία ανάλυσης καλλιτεχνικών εννοιών που του επιτρέπουν να κατανοήσει τους συσχετισμούς και να καταναλώσει το περιεχόμενο της μελέτης της με ευκολία.
—Ε.Σ.
5 λόγοι για να διαβάσετε φιλοσοφία
Καρλ Γιουνγκ, ο εξερευνητής της ανθρώπινης ψυχής, Φρεντερίκ Λενουάρ (εκδ. Πατάκη): Για να γνωρίσετε ένα μυαλό που γεφύρωσε την ψυχολογία με την κβαντική φυσική.
Η αθλιότητα της φιλοσοφίας, Καρλ Μαρξ (εκδ. Καστανιώτη): Για να φτάσετε στις απαρχές της σκέψης του κριτικού στοχαστή, αρκετά πριν φτάσει στο Κεφάλαιο.
Η μεταφυσική του έρωτα, Άρτουρ Σοπενχάουερ (εκδ. Οξύ): Επειδή η αποδόμηση κάποιων ψευδαισθήσεων μας φέρνει πιο κοντά στην αλήθεια.
Περί του πρώτου θεμέλιου λόγου της διάκρισης των διευθύνσεων στον χώρο, Ιμμάνουελ Καντ (εκδ. Ροές): Για να αναρωτηθείτε, όπως έκανε ο θεμελιωτής της σύγχρονης φιλοσοφίας, αναφορικά με τη σχετικότητα όχι του χρόνου, αλλά του χώρου.
Γούστο, Τζόρτζιο Αγκάμπεν (εκδ. Πατάκη): Διότι κάποιες έννοιες, όπως αυτή την οποία πραγματεύεται ο Ιταλός φιλόσοφος, είναι πολύ πιο διχαστικές από όσο νομίζουμε.
—Γ.Ρ.
Σκέψεις, απόψεις, εξομολογήσεις
Μέσα από τα 60 και πλέον κείμενα της συλλογής Φλέγοντα ερωτήματα (εκδ. Ψυχογιός), η Μάργκαρετ Άτγουντ δείχνει με χαρακτηριστική ευκολία γιατί είναι και μια σπουδαία δοκιμιογράφος/αρθρογράφος. Καθώς καταπιάνεται με πολλά και διαφορετικά θέματα που την αφορούν –από τη λογοτεχνία μέχρι την κλιματική κρίση– απλώνει μπροστά στα μάτια μας την εντυπωσιακή της ροπή προς καίριες παρατηρήσεις αλλά και μια σχεδόν «αφύσικη» ικανότητα να προβλέπει τα μελλούμενα. Αντίστοιχα, ο Πολ Όστερ αφήνει στην άκρη τη λογοτεχνία για να μας δώσει το Αιματοβαμμένο έθνος (εκδ. Μεταίχμιο), ένα συνταρακτικό δηλαδή non fiction το οποίο ακουμπά δικές του ευαίσθητες χορδές και περιγράφει το πλέον δομικό πρόβλημα της Αμερικής: την οπλοκατοχή.
Πηγαίνοντας πίσω, ο Στέφαν Τσβάιχ στο δοκίμιο Η ομογενοποίηση του κόσμου (εκδ. Άγρα) παρατηρεί με φρίκη, ήδη από το 1925, την παγκόσμια κοινότητα να τείνει ολοταχώς προς μια εξομοίωση (αργότερα θα ονομαζόταν «παγκοσμιοποίηση») που, κατά την άποψή του, ευνοεί «την απαλοιφή του ατομικού προς όφελος της τυποποίησης».
Τέλος, όταν συνειδητοποίησα ότι στην έκδοση Τα περιθώρια και η υπαγόρευση (εκδ. Πατάκη) φιλοξενούνται τρεις διαλέξεις της Έλενα Φεράντε –λογικά– απόρησα. Στο εισαγωγικό σημείωμα ξεκαθαρίζεται βεβαίως ότι τα κείμενα διαβάστηκαν αντ’ αυτής από μια ηθοποιό, είναι όλα εντάξει, λοιπόν, η Φεράντε παραμένει πιστά εξαφανισμένη. Το θέμα των διαλέξεων είναι η γραφή και η ανάγνωση: επιρροές, αναζητήσεις, εξομολογήσεις, η Τετραλογία της Νάπολης, η Γουλφ, η Στάιν, η Ντίκινσον κ.ά. Πολύ ανθρώπινα και καθόλου ακαδημαϊκά, η Φεράντε ανοίγει ένα μικρό παραθυράκι στο μυαλό της.
—Γ.Ρ.
Απλά μαθήματα πολιτικής
Μεταπολίτευση 1974-1975: 50 ερωτήματα και απαντήσεις (εκδ. Πατάκη), Άγγελος Μ. Συρίγος – Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Για μια συνοπτική και μεστή ανασκόπηση στην πιο κρίσιμη χρονιά του νεότερου ελληνικού κράτους.
Η βιβλιοθήκη του Στάλιν (εκδ. Gutenberg), Τζόφρι Ρόμπερτς: Επειδή το ρητό «είμαστε ό,τι διαβάζουμε» δεν αφορά μόνο εμάς, αλλά και τα ιστορικά πρόσωπα.
Ελληνικός κομμουνισμός, μια διεθνική ιστορία (1912-1974) (εκδ. Αντίποδες), Κώστας Καρπόζηλος: Για μια εις βάθος κατάδυση σε μια όχι και τόσο γνωστή ιστορία τελικά.
Ο κύκλος: Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), Στέφανος Τραχανάς: Επειδή όσο γιγαντώνονται οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω μας, τόσο περισσότερο πρέπει να εμπιστευόμαστε την επιστημονική σκέψη.
Εγκλεισμοί και Ιστορία (εκδ. Πεδίο), Συλλογικό: Επειδή το πρόσφατο παρελθόν της καραντίνας έδειξε ότι οφείλουμε να εξετάσουμε με προσοχή την έννοια της «ασυλοποίησης».
Ποιος είμαι! (εκδ. Ροές), Μιχαήλ Μπακούνιν: Για μια πρώτη γνωριμία με τον εμπρηστικό λόγο του πιο διάσημου θεωρητικού της αναρχικής σκέψης.—Γ.Ρ.
Μαρτυρίες
Το Μάτι, 23 Ιουλίου 2018 (εκδ. Παπαδόπουλος) είναι ένα βιβλίο δύσκολο να διαβαστεί. Είναι ένα βιβλίο που πονάει, που εξαγριώνει, που απελπίζει. Η Μαρίνα Καρύδα, επιζήσασα της φονικής πυρκαγιάς, συγκέντρωσε περισσότερες από πενήντα μαρτυρίες, την έκθεση του εμπειρογνώμονα, το κατηγορητήριο, αποσπάσματα από τη δίκη και άλλα τεκμήρια. Το αποτέλεσμα είναι μια ανατριχιαστική ακτινογραφία κακής διαχείρισης που φορτίζει και είναι πολύτιμη.
Αφιερωμένο στις γυναίκες και στους άντρες που του έσωσαν τη ζωή, το Μαχαίρι (εκδ. Ψυχογιός) του Σαλμάν Ρούσντι περιγράφει σε ανατριχιαστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση την επίθεση μίσους που δέχτηκε στη Νέα Υόρκη, στις 12 Αυγούστου του 2022, και τη δύσκολη αποκατάσταση του σώματος και της ψυχής του, την οποία ακόμη επιδιώκει. Ο δράστης, που στο βιβλίο αναφέρεται ως Κ (από το «κάθαρμα», μάλλον), του επιτέθηκε την ώρα που ετοιμαζόταν να δώσει μια διάλεξη για την ανάγκη προστασίας των συγγραφέων. Εκθέτοντας κάθε ευάλωτη και μύχια σκέψη, ο Ρούσντι υπογράφει ένα κείμενο που ζητά επίμονα να μην ξεχάσουμε να διεκδικούμε και να προστατεύουμε τη δημοκρατία.
Μάιος του 1973 και η Αθήνα βράζει. Ο Δημήτρης Σερεμέτης, «αφελής και αθώος» όπως λέει ο ίδιος, γενναίος, ηρωικός, αντιστέκεται στο καθεστώς, βγαίνει μπροστά και συλλαμβάνεται. Με το βιβλίο του Βασανιστήρια στην ΕΣΑ (εκδ. Πόλις) μας προσκαλεί γενναιόδωρα μαζί του στις κρυψώνες στα φιλικά σπίτια τα βράδια πριν από τη σύλληψη (έμεινε κανένα ασφαλές;), στα σκαλιά της Νομικής, στα δωμάτια με τους μακελάρηδες της ΕΑΤ-ΕΣΑ. Μας αφηγείται, χωρίς διάθεση υπερβολής, τα μαρτυρικά βασανιστήρια που πέρασε ο ίδιος και οι συγκρατούμενοί του δυο βήματα από το κέντρο της Αθήνας, σε μια απόπειρα να μην ξεχαστεί και να μην αλλοιωθεί το μαύρο κεφάλαιο των βασανισμών της χούντας.
«Βρείτε μου ένα στοιχείο που να θεμελιώνει την καταδίκη μου», έλεγε ο καθηγητής Παναγιώτης Γετίμης για όσα χρόνια κράτησε η δικαστική περιπέτεια που του στέρησε την ελευθερία του και τον απαξίωσε ηθικά και επαγγελματικά, όταν ως αντιπρύτανης του Παντείου θεωρήθηκε από την ελληνική πολιτεία «αυτουργός από κοινού» στο σκάνδαλο οικονομικής διαχείρισης της δεκαετίας του ’90. Το λαϊκό δικαστήριο της εποχής, που ρούφηξε με το καλαμάκι όσα εντυπωσιακά διαρρέονταν σκοπίμως στα ΜΜΕ, πιθανότατα δεν ενημερώθηκε και δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τις αθωωτικές αποφάσεις υπέρ του ή την καταδίκη της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ για την περίπτωσή του. Η Απάντηση (εκδ. Κείμενα) γράφτηκε μέσα από τις φυλακές και δεν είναι μόνο μια εμπεριστατωμένη αφήγηση της δικής του αλήθειας, αλλά και μια λεπτομερής καταγραφή της προσπάθειας μεταρρύθμισης του Παντείου Πανεπιστημίου και της μετατροπής του σε ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό ίδρυμα.—Ε.Σ.
Ιστορίες σε καρέ
Ένα πρωτότυπο και τρομερά ενδιαφέρον ανάγνωσμα είναι το Τρίνιτι, η ιστορία της πρώτης ατομικής βόμβας (εκδ. Παπαδόπουλος) του Τζόναθαν Φέτερ-Βορμ, που διηγείται γλαφυρά το «Σχέδιο Μανχάταν» με πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, με τρόπο ταυτόχρονα καλλιτεχνικά γοητευτικό αλλά και ιστορικά ακριβή.
Το χέρι του Θεού, η ζωή του Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα σε κόμικ (εκδ. Οξύ) αφηγείται την ιστορία της ζωής του ανθρώπου του οποίου το ταλέντο ξεπέρασε τα σύνορα του αθλήματός του και έκανε όλο τον πλανήτη να παραμιλάει με τις εξής τέσσερις συλλαβές: Μαραντόνα.
Η μεταφορά σε κόμικ του πασίγνωστου δυστοπικού μυθιστορήματος Φάρεναϊτ 451 προέκυψε ενώ ο συγγραφέας του, Ρέι Μπράντμπερι, βρισκόταν ακόμη εν ζωή. Ο ίδιος συνεργάστηκε με τον κομίστα Τιμ Χάμιλτον και το εντυπωσιακό, πολύχρωμο αποτέλεσμα, που δεν αφαιρεί τίποτα από την ιστορία αντίστασης και ελευθερίας, κυκλοφορεί πλέον στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
—Ε.Σ.
Σύγχρονες προκλήσεις
Σύμφωνα με την ανάλυση του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Γουίλ Στορ στο The Status Game (εκδ. Παπαδόπουλος), δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην επιθυμεί να κερδίσει την εύνοια του κύκλου του, να αποκτήσει επιρροή και να αποδείξει ότι έχει αυτό που χρειάζεται για να πρωτεύσει. Πολιτισμοί στη Νέα Γουινέα, ψηφοφόροι της alt right αλλά και κρατούμενοι σε φυλακές: Η κοινωνική αναγνώριση και το κύρος είναι η κινητήρια δύναμη όλων. Εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα, για το οποίο όμως έχουμε μια μικρή ένσταση, καθώς τείνει να εξισώνει όλες τις ανθρώπινες συμπεριφορές.
Από την προσωπική της εμπειρία εφορμά η Μελίσα Ούρμπαν στο Έτσι βάζεις όρια (εκδ. Μεταίχμιο), για να μιλήσει για το πολύ δημοφιλές θέμα της ανάγκης να θέτουμε τα όριά μας. Έχοντας παλέψει χρόνια με ουσίες, η συγγραφέας χρειάστηκε να οπλιστεί με θέληση ώστε να μάθει να λέει όχι, και σ’ αυτό το βιβλίο δίνει συγκεκριμένα παραδείγματα καταστάσεων πίεσης από τον περίγυρο (σύντροφος, συνάδελφοι, οικογένεια, συν-γονέας) και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν. Αν εκ πρώτης όψεως μοιάζει άβολα διδακτικό, επί της ουσίας λειτουργεί καθαρτικά και επιμορφωτικά.
«Παραείναι ευαίσθητος»: Να αφαιρέσουν το κακό πρόσημο από αυτό το στοιχείο χαρακτήρα του ανθρώπου επιχειρούν να πετύχουν οι Τζεν Γκράνεμαν και Αντρέ Σόλο, συγγραφείς του βιβλίου Ευαισθησία, μια κρυφή δύναμη σ’ έναν ανυπόφορο κόσμο (εκδ. Ψυχογιός), εξηγώντας πως αυτό το χαρακτηριστικό συνοδεύεται από συμπόνια και συντροφικότητα, τα οποία υπήρξαν απαραίτητα εργαλεία για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Μας προτρέπει να μην την κρύβουμε, αλλά να τη χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας – έτσι θα ωφεληθούν όλοι όσοι μας περιβάλλουν.
Γιατί έχουμε ανάγκη τη χαρμολύπη; Τo Αγκάλιασε τη μελαγχολία σου (εκδ. Key Books) της Σούζαν Κέιν μάς ωθεί να ανακαλύψουμε γιατί μας αρέσει να ακούμε μελαγχολική μουσική. Επίσης: Θα θέλαμε να χαμογελάμε διαρκώς; Κερδίζουμε κάτι όταν κλαίμε; Ένα ανακουφιστικό ανάγνωσμα, δηλαδή, αντίδοτο στην κουλτούρα της τοξικής θετικότητας που μας περιβάλλει. Σε άλλες μάστιγες της εποχής μας τώρα, στο Αξία της προσοχής (εκδ. Κλειδάριθμος) ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Γιόχαν Χάρι, με αφορμή τις εθιστικές εφαρμογές των κινητών τηλεφώνων, επιχειρεί μια ιστορική αναδρομή της Σίλικον Βάλεϊ και εξηγεί πόσο καταστροφικό (και αναποτελεσματικό) είναι το multitasking για την ψυχολογία και την παραγωγικότητά μας. Η αφήγησή του είναι παιχνιδιάρικη και το storytelling του εξαίσιο – την προσοχή μας σίγουρα την έχει.
—Β.Δ.
Γονεϊκότητα
Μια διαφορετική σκοπιά της γονεϊκότητας μας προσφέρει η Σίλια Ντοντ με τους Γονείς ενήλικων παιδιών (εκδ. Διόπτρα). Αν και τα περισσότερα βιβλία αναφέρονται στον δεσμό που αναπτύσσεται κατά τη νεαρή ηλικία του παιδιού, η δημοσιογράφος προσφέρει μια άλλη ανάγνωση: ποιες είναι οι προκλήσεις που συναντά ο γονέας όταν το ενήλικο παιδί του επιστρέφει να ζήσει μαζί του; Πώς να αντιμετωπίσει το διαζύγιο του παιδιού, αν αυτό προκύψει; Τι σημαίνει όταν αυτό δεν παίρνει συχνά τηλέφωνο;
Έναν πρακτικό οδηγό ώστε να περιηγηθούμε στον περίπλοκο συνδυασμό μητρότητας/πατρότητας και εργασιακού στίβου προτείνουν οι εκδόσεις Πεδίο και το Harvard Business Review. Στους Οδηγούς επιβίωσης για εργαζόμενους μπαμπάδες και μαμάδες (πρόκειται για δύο βιβλία) ο αναγνώστης θα βρει ένα στήριγμα για το πώς να φροντίσει τη σχέση του με τον σύντροφό του, πώς να ξεχωρίσει ένα αφεντικό που δείχνει κατανόηση, πώς να φτιάξει ένα σύστημα αλληλοϋποστήριξης με τους συναδέλφους του και να μην αισθάνεται τύψεις όταν ταλαντεύεται ανάμεσα στα γονικά του καθήκοντα και στην ανάγκη για επαγγελματική πλήρωση.
—Β.Δ.
Ποδοσφαιρικές ιστορίες
Ο καλύτερος τρόπος για να μπούμε σε ποδοσφαιρικούς ρυθμούς είναι το Δυσκολότερο από ένα Μουντιάλ – EURO: Τα 60 χρόνια μιας ευρωπαϊκής ιστορίας, που υπογράφει ο Αντώνης Καρπετόπουλος. Ιστορίες από κάθε διοργάνωση, συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές, ηρωικές πορείες και μεγάλα ποδοσφαιρικά Βατερλό σε ένα βιβλίο που διαβάζεται «νεράκι». Για εμβάθυνση τώρα στην πραγματική ουσία της «στρογγυλής θεάς», ο Βασίλης Κωστάκης πλάθει, με όχημα το πιο λαοφιλές παιχνίδι στον πλανήτη, έναν εναλλακτικό οδηγό για ένα καλύτερο αύριο στο Αλλάζοντας τον κόσμο με μία μπάλα (εκδ. Διόπτρα) και το Άθλημα ή αθλιότης (εκδ. Πεδίο) του Δημήτρη Κόκορη καταγράφει τις θετικές αλλά και αρνητικές αναφορές της ελληνικής λογοτεχνίας –από τον Σεφέρη μέχρι τον Σκαμπαρδώνη– στην «μπάλα». Τέλος, η αυτοβιογραφία του Θοδωρή Ζαγοράκη, με τίτλο Αρχηγός: Η δική μου αλήθεια (εκδ. Πεδίο) και πρόλογο από τον Ότο Ρεχάγκελ, ρίχνει φως στο θαύμα του 2004 μέσα από τα λόγια του ανθρώπου που εκείνο το καλοκαίρι έλαμψε όσο κανείς άλλος στα γήπεδα της Πορτογαλίας.
—Γ.Ρ.
Επιστήμη
Άμμος, αλάτι, σίδηρος, χαλκός, πετρέλαιο, λίθιο. Ιδού οι έξι αφανείς ήρωες της σύγχρονης εποχής, ιδού οι έξι πρωταγωνιστές του Ed Conway στο Υλικός κόσμος: οι 6 πρώτες ύλες που διαμόρφωνσαν τον σύγχρονο κόσμο (εκδ. Μεταίχμιο). Πρόκειται, δηλαδή, για ένα συναρπαστικό ταξίδι στις βάσεις της σημερινής ζωής –από την ενέργεια που τροφοδοτεί τα κινητά μας τηλέφωνα μέχρι τα υλικά που χτίζουν ουρανοξύστες δεκάδων ορόφων– όπως το αφηγείται ο συγγραφέας και δημοσιογράφος σε ένα ανάγνωσμα που ο διάσημος ιστορικός της εποχής μας Πίτερ Φράνκοπαν χαρακτηρίζει με τρεις απλές λέξεις: ζωντανό, πλούσιο και απροσδόκητο.
«Συχνά, το καλύτερο έργο μιας ζωής αφιερωμένης στην έρευνα προκύπτει τυχαία: πέφτεις πάνω του καθώς διασχίζεις έναν δρόμο που οδηγεί κάπου αλλού», γράφει ο Τζόρτζιο Παρίζι, κάτοχος του Νόμπελ Φυσικής του 2021, για την «άκρως σημαντική συνεισφορά του στην κατανόηση περίπλοκων φυσικών συστημάτων». Στην Πτήση των ψαρονιών (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) αφηγείται την ιστορία του μέσα από σημαντικά επεισόδια της σταδιοδρομίας του. Όπως, για παράδειγμα, την έρευνα για τις πτήσεις των εν λόγω πτηνών, ένα φυσικό φαινόμενο δηλαδή που μόνο η Φυσική αυτού του αιώνα αρχίζει να εξηγεί.
—Γ.Ρ.
Ο διάσημος φυσικός και συγγραφέας εκλαϊκευμένης επιστήμης Μίτσιο Κάκου μάς συστήνει μέσα από το Κβαντική υπεροχή: Η κβαντική επανάσταση αλλάζει τα πάντα στη ζωή μας (εκδ. Τραυλός) τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο που ξημερώνει. Πώς η εν λόγω τεχνολογία αλλάζει όλα τα δεδομένα; Γιατί όποιος την κατέχει διαθέτει την αντίστοιχη ισχύ που διέθεταν οι πρώτες πυρηνικές δυνάμεις; Θα μπορέσει άραγε να λύσει το αιώνιο πρόβλημα του καρκίνου και την υπαρξιακή απειλή της κλιματικής κρίσης; Κρίσιμα ερωτήματα και ακόμα πιο κρίσιμες απαντήσεις σε ένα βιβλίο που εξηγεί τι ακριβώς θα πρέπει να περιμένουμε στο εγγύς μέλλον της Γης.
Ο Πίτερ Άττια, γιατρός και συγγραφέας του Outlive. Η επιστήμη και η τέχνη της υγείας και της μακροζωίας (εκδ. Διόπτρα), ξεκαθαρίζει από την αρχή ότι δεν «πουλάει» την αιώνια ζωή. Αυτό το οποίο πραγματεύεται στο εξαιρετικά ευκολοδιάβαστο και συναρπαστικό του βιβλίο είναι το μέλλον της Ιατρικής – ή, όπως την αποκαλεί, της Ιατρικής 3.0. Έτσι εξηγεί πως, αν οι γιατροί της 1.0 ήταν κάτι παραπάνω από τους ανθρώπους των σπηλαίων και οι γιατροί της 2.0 έβλεπαν ως απόλυτο στόχο τη διατήρηση της ζωής ανεξαιρέτως, η Ιατρική του αύριο έχει ως θεμέλιο την πρόληψη και τη διάγνωση, ώστε η ζωή να έχει αξία· να είναι, δηλαδή, μια αληθινή ζωή.
Πώς θα σας φαινόταν η δυνατότητα να τροποποιήσετε τα γονίδια των αγέννητων παιδιών σας με σκοπό να εξαλείψετε μια πιθανή ασθένεια στο μέλλον ή ακόμα και να ενισχύσετε τις γνωσιακές ικανότητές τους; Ο διακεκριμένος καθηγητής Ανοσολογίας Ντέιβις Μ. Ντάνιελ καταγράφει στο Αθέατο σώμα (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) τις νέες συναρπαστικές δυνατότητες που μας προσφέρει και θα μας προσφέρει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό σύντομα η σύγχρονη βιολογία. Ένα πολύ ενδιαφέρον αφήγημα, με άλλα λόγια, για την απίθανη πολυπλοκότητα και τις θαυμαστές δυνατότητες του ανθρώπινου οργανισμού.
—Γ.Ρ.
Οι ζωές τους
Συγγραφέας και ναυτικός, με αυτή τη σειρά ή και όχι, χαμένος στις θάλασσες και στις γλώσσες, ο Γιόζεφ Κόνραντ υπήρξε μια σημαντική μορφή της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας στο μεταίχμιο 19ου και 20ού αιώνα, αλλά συγχρόνως κι ένα μυστήριο, το οποίο λύνει με τον τρόπο του στο Προσωπικό ημερολόγιο (εκδ. Printa) που επανακυκλοφορεί με επίμετρο του νομπελίστα Πολωνού συγγραφέα Τσέσλαβ Μίλος.
—Α.Δ.
«Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου δεν πρέπει ποτέ να παίρνει τη μορφή του νοσταλγικού τουρισμού», λέει ο συγγραφέας Γκρέγκορι φον Ρετσόρι στο βιβλίο Τα περσινά χρόνια (εκδ. Δώμα), κλείνοντας αυτό το ταξίδι στη φασαριόζικη και κοσμοπολίτισσα Ευρώπη που δεν υπάρχει πια, αντιμετωπίζοντας το γεγονός αυτό άλλοτε με ευαισθησία, άλλοτε με χιούμορ και άλλοτε με κυνισμό. Πρωταγωνιστής όχι ο εαυτός του, αλλά τα πρόσωπα που σημάδεψαν τη ζωή του.
—Ε.Σ.
Η διανοητική διαδρομή μου (εκδ. Αντίποδες) είναι μια σύντομη «πνευματική αυτοβιογραφία» του καταξιωμένου στοχαστή του 20ού αιώνα, καθηγητή Κοινωνικής και Πολιτικής Θεωρίας στην Οξφόρδη, προέδρου της Βρετανικής Ακαδημίας και μεταξύ άλλων εμπνευστή των «δύο εννοιών της ελευθερίας» (θετική και αρνητική), που έφυγε από τη ζωή το 1997.
—Ε.Σ.
Περισσότερο συλλογή κρυπτικών διηγημάτων και λιγότερο αυτοβιογραφική καταγραφή, το Τελευταίο όνειρο (εκδ. Διόπτρα) του Πέδρο Αλμοδόβαρ μάς μαθαίνει ωστόσο πολλά πράγματα για τον σπουδαίο σκηνοθέτη, και ένα από αυτά είναι ότι γράφει υπέροχα.
—Ε.Σ.
Στο Γκούτλαντ. Ο Γουσταύος Κλάους και η χώρα του κρασιού (εκδ. Πόλις) του Νίκου Μπακουνάκη τα γλυκά κρασιά της οινοποιίας Αχαΐα (σήμερα Achaia Clauss) λειτουργούν ως αφορμή για να ειπωθεί μια μυθιστορηματική ιστορία γεμάτη γεύσεις, ταξίδια, εικόνες του παρελθόντος, ακόμα και επικίνδυνες περιπέτειες με διάσημους λήσταρχους του 19ου αιώνα.
—Γ.Ρ.
Η Λάουρα Μπαλντίνι στο Μαρία Μοντεσσόρι, δασκάλα μιας νέας εποχής (εκδ. Πατάκη) μας δίνει μια ματιά στην προσωπική και επαγγελματική πορεία της πιο διάσημης παιδαγωγού στον κόσμο, η οποία είναι βέβαιο πως ποτέ δεν φαντάστηκε όταν πρωτοξεκινούσε να κατασκευάζει ξύλινα παιχνίδια για παιδιά που οι άλλοι είχαν για ξεγραμμένα, το πόσο θα επηρέαζε μέχρι και σήμερα την εκπαίδευση, τους γονείς, ακόμα και την αισθητική του Instagram, εβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατό της.
—Ε.Σ.
Το Διάφανα κρίνα: Έγινε η απώλεια συνήθειά μας (εκδ. Οξύ) του δημοσιογράφου και συγγραφέα Θάνου Σαρρή, με επίμετρο του Παντελή Ροδοστόγλου, είναι μια κατάδυση στη δεκαετία του ’90, στη Νέα Ζωή Περιστερίου και στη δημιουργία της μπάντας που διαπέρασε την ελληνική ροκ σκηνή όπως ένα σκοτεινό, παλλόμενο ρεύμα.
—Ε.Σ.
«Σκοπεύω απλά να γράψω στο χαρτί ό,τι μου κατέβει στο κεφάλι», διαβάζουμε στα Απομνημονεύματα ενός τρελού (εκδ. Νεφέλη) του Γκυστάβ Φλωμπέρ. Το αυτοβιογραφικό κείμενο γράφτηκε όταν ο συγγραφέας ήταν μόλις δεκαεπτά ετών και δεν δουλεύτηκε ξανά ποτέ από εκείνον. Είναι οι σκέψεις του με αφορμή έναν ανολοκλήρωτο έρωτα με πρωταγωνιστές τη ζήλια, την ανηλεή ενδοσκόπηση αλλά και φαντασιώσεις που φτάνουν στα όρια της βλασφημίας. Πρόκειται για κείμενο νεανικής ορμής, το οποίο κανείς όμως δεν θα τολμούσε να χαρακτηρίσει πρωτόλειο, αφού η μεγαλοφυΐα του Φλωμπέρ είναι –πόσο αναμενόμενο;– ήδη παρούσα.
—Γ.Ρ.
Ο Πάμπλο Νερούδα, ως γνωστόν, την έζησε τη ζωή του, όπως λέμε, και όπως λέει και ο ίδιος στον τίτλο-δήλωση των πληθωρικών του απομνημονευμάτων, Τη ζωή μου, ομολογώ, την έζησα (εκδ. Gutenberg). Από τις πρώτες ερωτικές εμπειρίες μέχρι το ξύπνημα της ποίησης και τα ταξίδια σε όλο τον κόσμο, η φωνή του Χιλιανού νομπελίστα ακούγεται σε κάθε στιγμή του 20ού αιώνα. Η (σχεδόν) γραμμική αφήγηση δίνει μια μυθιστορηματική διάσταση στην αφήγηση.
—Α.Δ.
