Σε όλη μου τη ζωή παλεύω με το στρες. Δεν γνωρίζω αν έχω κάποια γενετική προδιάθεση, αν φταίει ο τρόπος που μεγάλωσα ή οι επιλογές που έκανα στη ζωή μου. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα είναι ένα και το αυτό: το άγχος με κατακλύζει, με αποτέλεσμα να παγώνω όπως κοκαλώνουν οι γάτες μπροστά στα φώτα των αυτοκινήτων. Κάποιες φορές απελπίζομαι, άλλες φορές το αντιμετωπίζω με χιούμορ, συχνά αναρωτιέμαι πόσο επηρεάζει την υγεία μου και πολύ συχνά το βλέπω να καταστρέφει την καθημερινότητά μου. Δεν είμαι ο μόνος.
«Τα επίπεδα του στρες αυξάνονται σε δραματικά επίπεδα τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τις έρευνες», αναφέρει στη συζήτησή μας ο Κίμωνας Προμπονάς, ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής. «Κατά την άποψή μου, αυτό δεν πρόκειται να σταματήσει, αλλά θα πηγαίνει ολοένα και χειρότερα, αφού ο τρόπος που εξελίσσονται οι δυτικές κοινωνίες είναι τέτοιος ώστε να προάγει το άγχος. Ο ανταγωνισμός είναι τεράστιος· ζούμε, επί της ουσίας, εντός ενός τρομερά ανταγωνιστικού μοντέλου όπου πρωταγωνιστεί η ατομικότητα. Φτάνουμε στο σημείο να ανταγωνιζόμαστε ακόμα και φίλους μας, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε ποτέ να περάσουμε καλά και να χαλαρώσουμε. Μάλιστα, ενώ πριν από μία δεκαετία η Ελλάδα “καυχιόταν” πως είχε από τα χαμηλότερα ποσοστά στρες στην Ευρώπη, δεν είναι έτσι πια».
Μηχανικές λύσεις
Πλησιάζοντας στα ταμεία μεγάλων σούπερ μάρκετ και πολυκαταστημάτων, το βλέμμα πέφτει σε εκείνα τα προϊόντα που υπόσχονται ότι μπορούν να καλμάρουν τα νεύρα. Παλιότερα ήταν τα τσιγάρα, τώρα κοιτάζω τσίχλες, καραμέλες, φυτικά σκευάσματα και –κυρίως– «ζουληχτά» αντικείμενα. «Υπάρχει όντως μεγάλη κινητικότητα σε αυτού του είδους τα αντιστρές προϊόντα. Οι βασικοί λόγοι είναι ότι βρίσκονται πολύ κοντά στα ταμεία, σε συνδυασμό με τη χαμηλή τους τιμή», μου εξηγεί η Κατερίνα Πρέζα, marketing manager των καταστημάτων Μουστάκας.
«Καθώς οι νεαροί ενήλικες παλεύουν με τις προκλήσεις της σύγχρονης ζωής, τα εν λόγω “παιχνίδια” έχουν γίνει δημοφιλής λύση για την ανακούφιση από το άγχος και την ένταση. Αυτά τα απτικά, καταπραϋντικά προϊόντα προσφέρουν έναν βολικό τρόπο διαχείρισης του στρες, παρέχοντας σωματική και ψυχολογική ανακούφιση», διαβάζουμε σε έρευνα που φιλοξενείται στο εξειδικευμένο portal ερευνών Cognitive Market Research, η οποία προβλέπει αύξηση της τάξης του 5,6% ετησίως και μέχρι το 2031 για τη συγκεκριμένη αγορά. Μάλιστα, σε όλο αυτό φαίνεται να έπαιξε ρόλο και η περίοδος της καραντίνας και του κορωνοϊού. Λογικό.
Η τάση λοιπόν είναι ανοδική. Το ερώτημα όμως είναι το εξής: κάνουν δουλειά; Μιλώντας προσωπικά, δεν έχω δει μεγάλη διαφορά, έχω όμως συναντήσει ανθρώπους που… πίνουν νερό στο όνομά τους και δυσκολεύονται πια να τα αποχωριστούν. «Αν ενώ είμαι αγχωμένος μπορώ να κάνω κάτι για να μου αποσπάσει την προσοχή από την αιτία που μου προκαλεί το στρες –όπως, για παράδειγμα, να ζουλάω ένα μπαλάκι ή να λύνω ένα σταυρόλεξο–, τότε, ναι, προφανώς αυτές οι “μηχανικές” λύσεις μπορούν να βοηθήσουν», αναφέρει κ. Προμπονάς. Ξεκαθαρίζει, όμως, ότι αυτές οι λύσεις προσφέρουν επί της ουσίας στιγμιαία εκτόνωση. Χρειάζεται λοιπόν κάποιος να παραδεχτεί το πρόβλημά του και να φτάσει μέχρι το κατώφλι κάποιου ψυχολόγου ή ψυχιάτρου, έτσι ώστε να αντιμετωπίσει ουσιαστικά αυτό που του προκαλεί το άγχος. «Δεν θα γίνεις ποτέ εντελώς καλά λύνοντας σουντόκου», εξηγεί.
Ροφήματα για λίγη γαλήνη
Ξεκίνησα να τρώω τα νύχια μου στην τρυφερή ηλικία των τριών ετών, ενώ η πρώτη φορά που επισκέφτηκα γαστρεντερολόγο για το ευερέθιστο από το στρες έντερό μου, ήταν στην έκτη Δημοτικού. Δεν γνωρίζω πότε ακριβώς πρόλαβα να αποκτήσω τόσο μεγάλο –σχεδόν υπαρξιακό– άγχος. Πριν καν μπω στην εφηβεία, τα προβλήματα που μου δημιουργούσε ήταν παραπάνω από εμφανή, ήταν καταστροφικά. Κάτι που συχνά πυκνά ισχύει μέχρι σήμερα. Έτσι, πολλές φορές καταφεύγω σε κάποιο ρόφημα για να ηρεμήσω το στομάχι μου. Παλιότερα ήταν ένα γνωστό ανθρακούχο με καραμελόχρωμα, τώρα προτιμώ τους καλοκαιρινούς μήνες την τζιτζιμπίρα και τον χειμώνα τη ζεστή μέντα. Όχι ότι λύνω το πρόβλημά μου, αλλά σίγουρα τουλάχιστον βρίσκω στιγμιαία ανακούφιση αλλά και παρηγοριά, σαν την αγκαλιά ενός αγαπημένου προσώπου.
«Οι πωλήσεις στα συμπληρώματα διατροφής που βοηθούν στην αντιμετώπιση του άγχους είχαν αύξηση της τάξεως του 14% για το 2023 σε σχέση με το 2022. Και μολονότιι είναι νωρίς ακόμα, φαίνεται ότι η συγκεκριμένη κατηγορία μπορεί να αγγίξει και αύξηση της τάξεως του 20% για το έτος 2024 σε σχέση με το 2023», αναφέρει η Χριστίνα Λένη, communications manager της ελληνικής εταιρείας ηλεκτρονικού εμπορίου Skroutz. Στα ράφια των σούπερ μάρκετ, τώρα, παρατηρεί κανείς πληθώρα συσκευασιών που υπόσχονται μια ζωή με λιγότερο άγχος: αφεψήματα με την ένδειξη «calm» και ροφήματα έτοιμα να χαρίσουν λίγη γαλήνη. Μάλιστα, πολλές φορές οι εταιρείες που τα εμπορεύονται είναι ελληνικές και δίνουν μεγάλη προσοχή τόσο στην πρώτη ύλη όσο και στην παρουσίαση: από το logo μέχρι τη συσκευασία. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε νεοπαντοπωλείο που σέβεται τον εαυτό του τα διαθέτει.
Στα ράφια των σούπερ μάρκετ παρατηρεί κανείς πληθώρα συσκευασιών που υπόσχονται μια ζωή με λιγότερο άγχος: αφεψήματα με την ένδειξη «calm» και ροφήματα έτοιμα να χαρίσουν λίγη γαλήνη.
«Το μελισσόχορτο πουλιόταν στα φαρμακεία, και συνεχίζει να πουλιέται, ως ένα βότανο που κάνει καλό ενάντια στο άγχος. Αυτό, λοιπόν, το “βοτανάκι” έχει μέσα του αμιτριπτυλίνη, μια ουσία δηλαδή η οποία όντως καταπολεμά την κατάθλιψη», αναφέρει ο κ. Προμπονάς. «Πρέπει, όμως, να πω ότι είναι πολύ διαφορετικό να λαμβάνεις αμιτριπτυλίνη ύστερα από συνταγογράφηση γιατρού και πολύ διαφορετικό να την παίρνεις σε μορφή ροφήματος, χωρίς καμία καθοδήγηση».
Μου εξηγεί ότι, κατά την άποψή του, αν μια ουσία μάς δώσει στατιστικό αποτέλεσμα ενάντια σε κάτι, τότε είναι μαθηματικά βέβαιο ότι η βιομηχανία των φαρμάκων δεν πρόκειται να την αφήσει ανεκμετάλλευτη. «Αν κάποιο βότανο είχε πραγματικά ηρεμιστική δράση, θα είχε γίνει ήδη χάπι», εξηγεί. Επίσης, πολύ σημαντικό είναι το placebo effect, το οποίο επηρεάζει κοντά στο 40% των περιπτώσεων σύμφωνα με τον ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή. Άνθρωποι δηλαδή που παίρνουν, για παράδειγμα, ένα συμπλήρωμα διατροφής ενάντια στο άγχος και νομίζουν –χωρίς να ισχύει– ότι αυτό «τους έλυσε όλα τα προβλήματα».
Σε κάπως πιο δραστικές λύσεις τώρα, τα προϊόντα κάνναβης κατακλύζουν τα ράφια των πιο τουριστικών αθηναϊκών γειτονιών. Στο Κουκάκι, εκτός από τα εξειδικευμένα μαγαζιά, τα οποία είναι πια αρκετά, μπορεί κανείς να βρει προϊόντα κάνναβης με CBD (τα οποία δηλαδή δεν περιέχουν την ψυχοτρόπο ουσία THC) ακόμα και στα περίπτερα. Προφανώς, δεν είναι κάτι που αφορά μόνο την ελληνική αγορά, η τάση είναι παγκόσμια. Σύμφωνα με έρευνα που φιλοξενείται στον ιστότοπο GlobeNewswire, η παγκόσμια αγορά προϊόντων CBD θα αγγίξει τα 14,6 δισ. δολάρια το 2026, από τα 3,4 δισ. που άξιζε το 2020, σημειώνοντας άνοδο κοντά στο 27,5% ετησίως. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι στον 21ο αιώνα ο κόσμος αναζητά έναν τρόπο για ησυχάσει – και όχι να βιώσει τα ψυχεδελικά όνειρα των ’70s.
Ύπνος και διαλογισμός
Αν και αποδεδειγμένα μπορώ να κοιμηθώ εύκολα και παντού, υπάρχουν κι εκείνες οι φορές που όταν με βρει το άγχος στο κρεβάτι μου, λίγο πριν κοιμηθώ, μου κόβει κάθε διάθεση για ύπνο. Έχω δοκιμάσει περίπου τα πάντα, μέχρι και μια εφαρμογή όπου ακούς λαϊκά παραμύθια της Ευρώπης με γαλήνια μουσική υπόκρουση· κατάφερα να βαρεθώ, αλλά όχι να αποκοιμηθώ. Το δημοφιλές Calm, πάλι, μου δημιούργησε μικρότερο εκνευρισμό, αλλά ομολογώ ότι οι ιστορίες και η μουσική που προσφέρει με σκοπό τον διαλογισμό δεν ταίριαξαν με την ψυχοσύνθεσή μου. Περισσότεροι από 50 εκατ. εγγεγραμμένοι χρήστες θα έχουν διαφορετική άποψη, όπως και η φίλη μου Ιωάννα, 42 ετών.
«Το έχω χρησιμοποιήσει για διαλογισμό μέσα στη μέρα με θετικά αποτελέσματα», μου λέει. «Όταν τέλειωσε, ένιωθα ηρεμία και ένα είδος ευχαρίστησης. Πιστεύω, πάντως, ότι χρειάζεται μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση για να λύσει κανείς τα προβλήματα ύπνου που αντιμετωπίζει. Το app από μόνο του μπορεί να μη βοηθήσει καθόλου ή να βοηθήσει μόνο πρόσκαιρα».
Η μοναδική τεχνική που έχω δοκιμάσει από την Άπω Ανατολή είναι ο βελονισμός, και αυτόν λόγω ενός προβλήματος στη μέση. Βέβαια, ο Κινέζος βελονιστής, αφού με εξέτασε, αποφάσισε να ασχοληθεί αποκλειστικά με τα θέματα άγχους μου, αφήνοντας στην άκρη το ορθοπεδικό μου σύστημα. «Ο διαλογισμός βοηθάει εξαιρετικά», εξηγεί ο Κίμωνας Προμπονάς. «Όμως, πρέπει να προσέξουμε το εξής: τόσο αυτός όσο και διάφορες άλλες τεχνικές από την Άπω Ανατολή έχουν νόημα μονάχα στα χέρια κάποιου που μπορεί να τα κάνει πραγματικά σωστά».
Η αλήθεια είναι ότι ο κόσμος κάνει πολλά για να γλιτώσει από το στρες και τις σύγχρονες δοκιμασίες. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που ένας από τους πρώτους γκουρού του ελληνικού κινήματος ευζωίας πρότεινε στους μαθητές του να περπατήσουν πάνω σε κάρβουνα –κυριολεκτικά, όχι μεταφορικά– για να νιώσουν πιο δυνατοί και απελευθερωμένοι από τα σύγχρονα δεινά. Μάλιστα, το ρεπορτάζ είχε γίνει ανάρπαστο από τα ελληνικά τηλεοπτικά κανάλια, αφού ένιωσαν ότι χτύπησαν φλέβα χρυσού. Βέβαια, δεν ήταν κάποια ελληνική ευρεσιτεχνία, αφού πρόκειται για επικίνδυνη «τεχνική» την οποία πλάσαρε και ο γνωστός γκουρού της αυτοβοήθειας Τόνι Ρόμπινς. Ο ίδιος άνθρωπος, που είναι ένας από τους πιο θερμούς υποστηρικτές του ΝuCalm, του «θαυματουργού» αντιστρές αυτοκόλλητου το οποίο βρέθηκε πρόσφατα στον καρπό της Μέγκαν Μαρκλ απασχολώντας ειδησεογραφικά όλο τον πλανήτη.
Πώς ακριβώς μπορεί ένα αυτοκόλλητο να σας κάνει να νιώσετε λιγότερο αγχωμένοι; Το NuCalm έρχεται μαζί με ένα application χαλαρωτικής μουσικής και υπόσχεται ότι ο συνδυασμός των δύο για περίπου 15 έως 20 λεπτά θα σας χαρίσει έναν από τους καλύτερους ύπνους της ζωής σας. Ο Τζιν Πουλ, CEO της εταιρείας, ισχυρίζεται ότι το εν λόγω αυτοκόλλητο στηρίζεται σε τεχνολογία που αναπτύχθηκε και εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ. Επίσης, ισχυρίζεται ότι η εταιρεία συνεργαζόταν με το Πεντάγωνο και το FBI – κάτι, όμως, που διαψεύδουν οι αμερικανικές Αρχές. Όσο για τη Μέγκαν Μαρκλ; Το ρεπορτάζ που την ήθελε να το διαφημίζει επ’ αμοιβή δεν επιβεβαιώνεται σε καμία περίπτωση.
Ο Guardian σε εκτενές άρθρο του αναφέρει πως το NuCalm έχει έντονο ανταγωνισμό: υπάρχουν τα Body Vibes, του brand Goop της Γκουίνεθ Πάλτροου, που υποτίθεται ότι έχουν φτιαχτεί με βάση τις στολές των αστροναυτών, κάτι που όμως η NASA αρνείται μετά βδελυγμίας, αλλά και τα αυτοκόλλητα της ZenPatch, που υπόσχονται να «ηρεμήσουν» τα παιδιά σας μέσω των αιθέριων ελαίων, έναντι της προνομιακής τιμής των 14 ευρώ για 24 αυτοκόλλητα. Η συντάκτρια του Guardian αναφέρει ότι πολύ θα ήθελε να νιώσει κάτι χρησιμοποιώντας το NuCalm, αλλά δεν ένιωσε τίποτα, πέρα από άβολα όταν ένας μπάρμαν τη ρώτησε αν φοράει αυτοκόλλητα επειδή προσπαθεί να κόψει το κάπνισμα.
Στους ρυθμούς του στρες
«Ζουληχτά» μπαλάκια, ροφήματα, προϊόντα CBD, μπλοκ ζωγραφικής για ενήλικες, αυτοκόλλητα, διαλογισμός, εγχειρίδια αυτοβοήθειας ή ψυχολογικές μελέτες – ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Αντίστοιχα, η λέξη «άγχος» διαθέτει 11 εκατομμύρια (!) αναζητήσεις στο διαδίκτυο. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα μαζικό φαινόμενο το οποίο, σύμφωνα με έρευνα του 2022 της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, καθιστά το 27% των Αμερικανών πολιτών ανίκανο να εκτελέσει τα καθημερινά του καθήκοντα. Στη χώρα μας, έρευνα της Ernst & Yound Ελλάδας έδειξε ότι το 2021 το 41% των εργαζομένων ένιωθε απαισιοδοξία ή μελαγχολία σχετικά με το μέλλον του. Σε κάθε περίπτωση, ένα είναι σίγουρο: ο δυτικός –και όχι μόνο– κόσμος ζει στους ρυθμούς του στρες. Και όπου υπάρχει ένα πρόβλημα, μοιραία αναπτύσσεται και μία βιομηχανία γύρω από αυτό.
Για να βρει κανείς τις πραγματικές αιτίες του άγχους που τον πνίγει, πρέπει να ψάξει βαθιά κάνοντας πολλή δουλειά με τον εαυτό του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα καταφέρει να αποβάλει το στρες
μια για πάντα από τη ζωή του.
Όπως, όμως, μου είχε τονίσει η ψυχολόγος μου, στην οποία απευθύνθηκα όταν έφτασα ένα βήμα πριν από τις κρίσεις πανικού την περίοδο της καραντίνας, οι στιγμιαίες λύσεις βοηθούν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, αφού, για να βρει κανείς τις πραγματικές αιτίες του άγχους που τον πνίγει, πρέπει να ψάξει βαθιά κάνοντας πολλή δουλειά με τον εαυτό του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα καταφέρει να αποβάλει το στρες μια για πάντα από τη ζωή του. Άλλωστε, το να είμαστε πού και πού αγχωμένοι είναι απολύτως φυσιολογικό. Το να ζουλάμε όμως μπαλάκια μέχρι να μουδιάσουν τα χέρια μας δεν είναι – όσο και να θέλουν να μας πείσουν για το αντίθετο ο βομβαρδισμός διαφημίσεων και το επιθετικό μάρκετινγκ των αλγoρίθμων.
