Ο λοχίας Χρήστος Γιαννακίδης σχεδίαζε να αποκτήσει δεύτερο παιδί, αλλά η οικονομική κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα την περασμένη δεκαετία επιβάρυνε τα οικονομικά του και εξάλειψε την ελπίδα να μεγαλώσει η οικογένειά του. Λέει πως ένας γιος κοστίζει ήδη πολλά, πόσω μάλλον οι μετακινήσεις του σε αυτή την απομακρυσμένη γωνιά της βορειοανατολικής Ελλάδας, όπου ο αριθμός των παιδιών έχει μειωθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια.
Τα περισσότερα απογεύματα οδηγεί τον δεκατριάχρονο Νικόλα έως και πενήντα χιλιόμετρα μακριά για να παίξει ποδόσφαιρο με τα λίγα παιδιά που είναι διασκορπισμένα στην περιοχή. Αν ο Νικόλας χρειάζεται παιδίατρο, η απόσταση μεγαλώνει ακόμα περισσότερο. «Για να έχεις οικογένεια στις μέρες μας, πρέπει να είσαι ήρωας», λέει ο κ. Γιαννακίδης στο περιθώριο μιας προπόνησης ποδοσφαίρου. «Για να κάνεις δεύτερο παιδί, πρέπει να έρχονται περισσότερα χρήματα
στο σπίτι».
Η μάχη της υπογεννητικότητας
Καθώς ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης παλεύει με τη μεγάλη πτώση των γεννήσεων, η οποία, σύμφωνα με τους ειδικούς, απειλεί τη μακροπρόθεσμη οικονομική ευημερία, η Ελλάδα αποτελεί ένα τρανό παράδειγμα του πόσο δύσκολη θα είναι μελλοντικά η αντιστροφή της τάσης. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, το 2022 καταγράφηκε ο χαμηλότερος αριθμός γεννήσεων των τελευταίων ενενήντα δύο ετών, λόγω της κρίσης χρέους που οδήγησε σε χρόνια λιτότητας, μετανάστευσης και αλλαγής της στάσης των νέων. Τα προκαταρκτικά ανεπίσημα στοιχεία για το 2023 δείχνουν νέα πτώση.
Ο δείκτης γονιμότητας της Ελλάδας είναι ένας από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη: εδώ και χρόνια, ορισμένα χωριά δεν έχουν καταγράψει ούτε μία γέννηση. Η κυβέρνηση σχεδιάζει να παρουσιάσει νέα μέτρα για την αύξηση των γεννήσεων, δήλωσαν αξιωματούχοι στο Reuters. Το σχέδιο περιλαμβάνει επιδόματα για τις οικογένειες, προσιτή στέγαση για τους νέους, οικονομικά κίνητρα για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την ενσωμάτωση των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό, σύμφωνα με τους αξιωματούχους που επεξεργάζονται τις πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένης της υπουργού Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Σοφίας Ζαχαράκη. Το πλήρες μέγεθος και το κόστος του σχεδίου δεν είναι ακόμη σαφές. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, παρόμοια μέτρα σε άλλες χώρες της ΕΕ έχουν πέσει στο κενό και όσοι ασχολούνται με τις δημογραφικές εξελίξεις δεν ποντάρουν ότι αυτά θα κάνουν τη διαφορά στην Ελλάδα. Ακόμα και τα άτομα που βρίσκονται πίσω από τα σχέδια έχουν αμφιβολίες. «Αν σας έλεγα ότι οποιοσδήποτε υπουργός σε οποιοδήποτε υπουργείο μπορεί να αντιστρέψει την τάση, θα ήταν ψέμα», δήλωσε στο Reuters η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας της Ελλάδας. Παρ’ όλα αυτά, «πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε».
Η ζωή (;) στο Ορμένιο
Το χωριό Ορμένιο του κ. Γιαννακίδη και ο ευρύτερος Δήμος Ορεστιάδας –ένας από τους φτωχότερους της χώρας– αποκαλύπτουν το μέγεθος του προβλήματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής, ο πληθυσμός της Ορεστιάδας συρρικνώθηκε κατά 16% μεταξύ 2011 και 2021. «Το Ορμένιο ήταν κάποτε γεμάτο παιδιά, αλλά τώρα τα δύο τρίτα των τριακοσίων κατοίκων είναι άνω των 70 ετών», λέει ο πρόεδρος του χωριού, Στράτος Βασιλειάδης.
Ο Νικόλας, ο μοναδικός δεκατριάχρονος στο Ορμένιο, περνάει μεγάλο μέρος των Σαββατοκύριακων παίζοντας μόνος του βιντεοπαιχνίδια. Θέλει να φύγει μόλις γίνει δεκαοκτώ. «Μπορεί να τον στείλω στην αδελφή μου στη Γερμανία για σπουδές», λέει ο πατέρας του. Η σιωπή που σκεπάζει το Ορμένιο σπάει περιστασιακά τόσο από τις καμπάνες της εκκλησίας, με τον αντίλαλο να διαπερνάει τις κλειστές επιχειρήσεις και μια άδεια παιδική χαρά, όσο και από τα ηλεκτροκίνητα αναπηρικά αμαξίδια με τα οποία οι ηλικιωμένοι πηγαίνουν στο καφενείο για τάβλι.
Ο δείκτης γονιμότητας στην Ελλάδα είναι από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη. Εδώ και χρόνια, ορισμένα χωριά δεν έχουν καταγράψει ούτε μία γέννηση.
Στη διάρκεια της κυριακάτικης λειτουργίας, τα περισσότερα στασίδια της εκκλησίας είναι άδεια. Τα τρένα που περνούν από το Ορμένιο συνήθιζαν να φέρνουν επισκέπτες, αλλά σήμερα μεταφέρουν τανκς με προορισμό την Ουκρανία. Ένας συνοριακός φράχτης στην περιοχή, που επεκτάθηκε πρόσφατα, μέρος της σκληρής μεταναστευτικής πολιτικής της κυβέρνησης, κρατάει τους μετανάστες χωρίς χαρτιά έξω από τη χώρα. «Συνηθίζαμε να μαζευόμαστε σε γάμους, σε βαφτίσεις. Τώρα συναντιόμαστε στις κηδείες», λέει η 61χρονη Χρυσούλα Ιωαννίδου. «Υπάρχουν πολύ λίγες γεννήσεις».
Ο αδελφός του προέδρου του χωριού και λογοθεραπευτής, Θοδωρής Βασιλειάδης, οργανώνει καλλιτεχνικά εργαστήρια για περίπου είκοσι παιδιά από τα γύρω χωριά. Παρατήρησε ότι η απομόνωση είχε μειώσει τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Ο τραυλισμός ενός αγοριού επιδεινώθηκε επειδή δεν είχε φίλους να μιλήσει. Ένα άλλο παιδί κυκλοφορεί στους άδειους δρόμους του χωριού μόνο του.
Τα επιδόματα δεν κάνουν τη διαφορά
Η κατάσταση του Ορμενίου αντικατοπτρίζεται σε διαφορετικό βαθμό σε όλη την Ελλάδα και στην ΕΕ, όπου κυβερνήσεις, όπως της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Νορβηγίας και της Ισπανίας, έχουν δαπανήσει δισεκατομμύρια ευρώ για μέτρα υπέρ των παιδιών – συχνά χωρίς αποτέλεσμα. Η οικονομία της Ελλάδας έχει ανακάμψει τα τελευταία χρόνια, αλλά η μείωση των γεννήσεων αποτελεί, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, «εθνική απειλή» και «ωρολογιακή βόμβα» για τις συντάξεις.
Ακόμα και πριν από τα κίνητρα που προγραμματίζονται να ανακοινωθούν προσεχώς, η κυβέρνηση δημιούργησε ένα επίδομα γέννησης και φορολογικές ελαφρύνσεις για τα βρεφικά είδη, ενώ επέκτεινε το επίδομα μητρότητας στον ιδιωτικό τομέα. Αυτά έχουν δείξει ελάχιστα σημάδια αποτελεσματικότητας. «Πρόκειται για ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην ΕΕ συνολικά», δήλωσε στο Reuters ο υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης. «Αποτελεί προτεραιότητά μας, θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται». Μέρος της πρόκλησης της κυβέρνησης είναι να ξεπεράσει το τραύμα της κρίσης χρέους. Μόλις πριν από λίγα χρόνια, καθώς οι διαμαρτυρίες μαίνονταν για τις πολιτικές λιτότητας, η ανεργία των νέων ξεπερνούσε το 60%. Σήμερα βρίσκεται γύρω στο 25%*.
Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι Έλληνες έφυγαν. Αυτοί που παραμένουν είναι συνήθως αποκλεισμένοι από την αγορά ακινήτων, λόγω του πληθωρισμού και της εκτίναξης των ενοικίων. Πολλοί ζουν με τους γονείς τους μέχρι τα τριάντα τους. Ο Δήμος Ορεστιάδας υπέστη σοβαρές ζημιές. Ένα εργοστάσιο ζάχαρης που παρείχε εκατοντάδες θέσεις εργασίας έκλεισε και είναι περιφραγμένο μέσα σε ένα κατάφυτο οικόπεδο. Δεκάδες άλλες επιχειρήσεις έχουν βάλει λουκέτο.
Το πλησιέστερο δημοτικό σχολείο στο Ορμένιο, το οποίο εξυπηρετεί δεκαεπτά χωριά, αραιώνει. Ολόκληρη η πρώτη τάξη –τέσσερα παιδιά– χωράει στην πρωινή αγκαλιά του δασκάλου τους. Του χρόνου δεν θα υπάρχει κανένα, λέει ο διευθυντής Δημήτρης Ρωσσίδης. «Το μέλλον δεν διαφαίνεται λαμπρό», ομολογεί.
Η απομόνωση μείωσε τις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών. Ο τραυλισμός ενός αγοριού επιδεινώθηκε επειδή δεν είχε φίλους να μιλήσει. Ένα άλλο παιδί κυκλοφορεί μόνο του στο έρημο χωριό.
Η δασκάλα της Α΄ Δημοτικού Νεκταρία Μουροπούλου λέει ότι θα ήθελε να κάνει οικογένεια, αλλά παίρνει χίλια ευρώ τον μήνα, το ένα τρίτο των οποίων πηγαίνει στο ενοίκιο ενός μικροσκοπικού διαμερίσματος. «Περνάει» απέναντι στην Τουρκία για να αγοράσει φθηνότερη βενζίνη, ενώ η μητέρα της βοηθάει με τους λογαριασμούς. «Όταν είσαι στα τριάντα σου και παίρνεις χίλια ευρώ, φυσικά και σκέφτεσαι αν πρέπει να κάνεις οικογένεια», παραδέχεται, προσθέτοντας ότι οι πολιτικοί χάνουν το νόημα. «Το ότι θα δώσουν είκοσι ευρώ για το πρώτο παιδί ή πενήντα ή εκατό δεν λύνει το πρόβλημα».
* Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η ανεργία των νέων (ηλικίες 15-24) ανήλθε στο 21,1% για τον Μάρτιο του 2024.
