Ένα ανοιξιάτικο πρωινό Σαββάτου, με το θερμόμετρο να δείχνει 21 βαθμούς Κελσίου, αποφασίζω να το παίξω τουρίστρια στην πόλη μου. Όταν το δίωρο τουρ στο οποίο συμμετέχω θα φτάσει στο τέλος του, θα καταλάβω ότι πολύ συχνά εμείς οι Αθηναίοι υπερηφανευόμαστε ότι γνωρίζουμε την πόλη μας απ’ έξω κι ανακατωτά, μόνο και μόνο για να ανακαλύψουμε ότι μας ξεφεύγουν τα μικρά πράγματα, οι λεπτομέρειες όπου κρύβεται η γοητεία της. Το ραντεβού μας, λοιπόν, έχει δοθεί ακριβώς έξω από το ιστορικό τυροπιτάδικο Άριστον. Η οδηγός περιηγήσεων στην πόλη Νατάσσα Παππά εμφανίζεται φορώντας μια αεράτη σομόν φούστα. Έχει μια σταθερή, ενθουσιώδη, ραδιοφωνική φωνή. Όταν το γκρουπ μαζεύεται, παρατηρώ με έκπληξη ότι ανάμεσα στους τουρίστες βρίσκονται και άλλοι τρεις Έλληνες εκτός από μένα.
Το μικρό, ντιζαϊνάτο βιβλιαράκι που κρατάει στα χέρια της η οδηγός μας προδίδει την άλλη της ιδιότητα. Η Νατάσσα, εκτός από εκδότρια ανεξάρτητων οδηγών πόλεων και ενός ούρμπαν περιοδικού που ονομάζεται Desired Landscapes, είναι γραφίστρια. Κυρίως, όμως, είναι πολύ καλή και βαθιά γνώστρια της Αθήνας. Όπως χαρακτηριστικά λέει, επιστρέφοντας στην ελληνική πρωτεύουσα από την Ολλανδία όπου έμεινε για κάποια χρόνια, άρχισε να περπατάει, «γιατί ήθελα να δω την πραγματική Αθήνα. Και πάντα έβρισκα μια ηρεμία μέσα στις στοές. Ανακάλυπτα εκεί μια κάψουλα του χρόνου, μια πόλη μέσα στην πόλη, κάτι το αυθεντικό». Έτσι, αποφάσισε να χαρτογραφήσει όσες περισσότερες μπορούσε και το 2015 κυκλοφόρησε αυτόν τον μίνιμαλ οδηγό με τα χαρακτηριστικά, καλοφτιαγμένα σχέδια όπου 40 διαμπερείς στοές αποκαλύπτουν τα μυστικά τους.
Κρυφό ντιζάιν
Ξεκινώντας την ξενάγηση, η Νατάσσα μάς επισημαίνει να προσέξουμε τις πινακίδες που κρέμονται από ψηλά. Σηκώνοντας το βλέμμα στη Στοά των Εμπόρων, στην οδό Βουλής, διαβάζουμε: «Η Δέλτα της γειτονιάς», «Προπό», «Assos», «Ώρα για Cooper». Παιδικές αναμνήσεις επανέρχονται με φόρα, ενώ η Νατάσσα διακόπτει τις σκέψεις μου εξηγώντας πως πρόκειται για ένα ευφάνταστο installation το οποίο δημιούργησε πριν από μερικά χρόνια μια ομάδα εικαστικού φωτισμού. Δυστυχώς, τα γύρω μαγαζιά παραμένουν άδεια, με την καλλιτεχνική πινελιά να μην έχει φέρει κάποια περαιτέρω άνθιση. «Οι στοές έχουν σταματήσει στον χρόνο», λέει. Σκέφτομαι πόσο ωραία θα ήταν να εκμεταλλευτούμε αυτόν τον γραφικό χώρο για την εστίαση, πόση ζωή θα αποκτούσε. «Κοίτα, ωραία τα καφέ και τα εστιατόρια, αλλά επισκιάζουν όλα τα υπόλοιπα μαγαζιά», λέει η Νατάσσα. «Αναγκαστικά η στοά χάνει τον αυθεντικό της χαρακτήρα, ακόμη κι αν δεν γίνει ένα κατάστημα-αλυσίδα».
Διασχίζουμε τους δρόμους γύρω από το Σύνταγμα, περνάμε από τη Στοά Μπολάνη, όπου δεσπόζει το Αριστοκρατικόν με τα διάσημα σοκολατάκια και τις χρυσές κορδέλες, ενώ παραδίπλα βλέπουμε τον Γκούμα, ένα παλιό χρυσοχοείο με μαρμάρινη πρόσοψη και φτιαγμένο στο χέρι πόμολο από χρυσό. Η Νατάσσα δίνει μεγάλη προσοχή στις προσόψεις των διαφόρων μικρομάγαζων, των τυπογράφων, των παλαιοπωλών, των καταστημάτων με μουσικά όργανα. Είναι αλήθεια ότι οι επιγραφές με τις «χειροποίητες» γραμματοσειρές έχουν έναν νοσταλγικό χαρακτήρα. «Θα με βάλεις να σκεφτώ πού έχει στοές στο Μιλάνο», λέει χαμογελώντας ο Φρανσέσκο, ένας Ιταλός που βρίσκεται στην ομάδα μας. Τέτοια τουρ προσελκύουν ξένους, όταν βέβαια δεν τους «τραβάνε» τα δίπατα λεωφορεία για χάζι από το Σύνταγμα στον Πειραιά και στις παραλίες της Αθηναϊκής Ριβιέρας. Η δραστηριότητα που προτείνει η Νατάσσα είναι μια εναλλακτική εκδοχή μιας βόλτας στην πρωτεύουσα. Άλλωστε, τώρα που η Αθήνα έγινε τουριστικός προορισμός και δεν είναι μόνο η μονοήμερη στάση πριν από τις Κυκλάδες, οι ξεναγήσεις έχουν αποκτήσει ένα πολύ πιο ευρύ κοινό.
Ρίζες στο υπόγειο
Στις διαμπερείς στοές πνέει πάντα ένα δροσερό αεράκι, όπως επισημαίνει η Νατάσσα, και θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια λύση όταν το θερμόμετρο «χτυπάει» κόκκινο. Τις προηγούμενες χρονιές, προσάρμοσε τις ξεναγήσεις έτσι ώστε να ξεκινούν νωρίτερα, για να αποφευχθεί η έκθεση στις υψηλές θερμοκρασίες. Μπαίνοντας σε μια στοά που τη χτυπάει το ρεύμα, μπορείς να απολαύσεις έναν καφέ ή να τρυπώσεις στα μικρομάγαζα, να κατέβεις στο υπόγειο, να παραστήσεις για λίγο τον φλανέρ. Διασχίζοντας το κέντρο μέσα από τα σοκάκια, αποφεύγεις τον ήλιο και μπορείς να παρακολουθήσεις τη δεύτερη, κάπως κρυφή ζωή της πόλης.
Έχουμε προχωρήσει στη Στοά Πεσμαζόγλου και κρυφοκοιτάμε μέσα από τη βιτρίνα του δισκοπωλείου του Νίκου Ξυλούρη, το οποίο βρίσκεται εδώ από το 1978. Στον ακάλυπτο βλέπουμε τον κορμό και τη φυλλωσιά ενός δέντρου. Κατεβαίνουμε στο υπόγειο, χανόμαστε στον λαβύρινθο και βρίσκουμε τις ρίζες του. «Όσο πιο βαθιά τρυπώσεις, τόσο περισσότερα πράγματα ανακαλύπτεις», λέει η οδηγός μας. «Η ιστορία των στοών έχει μείνει ανεξερεύνητη, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τα νεοκλασικά, τα οποία μας κινούν το ενδιαφέρον επειδή μας γυρίζουν στην εποχή που νομίζαμε ότι ήμασταν το κέντρο του κόσμου». Από μακριά παρατηρούμε ένα άνοιγμα και με την άκρη του ματιού πιάνουμε μια εικόνα γεμάτη ιστορία: η παλιά Εθνική Βιβλιοθήκη στην Πανεπιστημίου από μια γωνία που, προσωπικά, τη βλέπω για πρώτη φορά. Λίγο πιο κάτω, στη Στοά Ορφανίδου, που ενώνει τις οδούς Σταδίου και Σοφοκλέους, στην είσοδο ενός παλαιοπωλείου ο ιδιοκτήτης ανταλλάσσει δυο κουβέντες με τη Νατάσσα. Στη βιτρίνα χαζεύω μια κεραμική Παναγία, μια ιαπωνική φιγούρα, ασημένια διακοσμητικά αυγά, κολιέ, βίντατζ αφίσες. Ένα αυτοκόλλητο σε ύφος ’00s μάς καλωσορίζει με ένα «Καλώς ήρθατε». Παραδίπλα, μια βιτρίνα με κάζουαλ ρούχα· εδώ λένε πως πωλήθηκαν τα πρώτα τζιν παντελόνια στην Ελλάδα. Τα γύρω μαγαζιά είναι ένας παράδεισος για τους κάθε είδους συλλέκτες· νομίσματα, γραμματόσημα, γκραβούρες. Χαζεύω τους παλαιοπώλες και παρατηρώ ότι μερικά βήματα πιο κει μπορεί κάποιος να «διαβάσει» το μέλλον του.
Αθήνα, πόλη ετερόκλητη
Τελευταία στάση; Η Στοά Ανατολής. Εκεί, ανάμεσα στα τυπογραφεία, βρίσκεται και το pocket βιβλιοπωλείο της Νατάσσας, το Desired Landscapes, μια μικροσκοπική γωνιά βαμμένη μοβ, όπου βρίσκει κανείς μικρούς ταξιδιωτικούς οδηγούς και αφίσες της Αθήνας. «Αυτή η πόλη χτίστηκε από μικρές επιχειρήσεις, από ανθρώπους μόνους που ξεκίνησαν μια τέχνη, που κάτι εμπορεύτηκαν. Μετά την πανδημία, υπάρχει μια τάση τα eshops να γίνουν φυσικά καταστήματα, μικροσκοπικά σαν το δικό μου», λέει και μου δείχνει ότι δεν έχει ούτε αποθήκη· το απόθεμά της βρίσκεται κάτω από έναν καναπέ. Το μαγαζί της ξεχωρίζει για το φανταχτερό του χρώμα. «Αναρωτιέσαι αν αυτή η αντίθεση είναι κάτι που ταιριάζει στη στοά. Ήταν δική μου απόφαση, επειδή αυτό που πουλάω είναι σχετικό με τους απέναντι επαγγελματίες τυπογράφους».
Την αποχαιρετώ και, αφού οι δρόμοι μας χωρίσουν, προχωράω προς την οδό Σκουλενίου. Παραγγέλνω ένα ρόφημα σε ένα από τα μοδάτα καφέ που σερβίρουν μπραντς σε καλοντυμένους Αθηναίους και καμένους από τον ήλιο τουρίστες. Άλλος κόσμος. Αναπόφευκτα σκέφτομαι πόσο ετερόκλητη είναι αυτή η πόλη και –κυρίως– πόσο σπουδαίο είναι να διαφυλαχθούν αυτές οι αντιθέσεις.
Για να συμμετάσχετε κι εσείς σε μια εξερεύνηση των Αθηναϊκών στοών, μεταβείτε σ’αυτόν τον σύνδεσμο: https://desired-landscapes.com/
