«Ένας ανίατα ασθενής ηλικιωμένος άντρας, ξαπλωμένος σ’ ένα σκοτεινό σωμάτιο. Ο γιος του τον ενημερώνει για τους μουσουλμάνους που έπεφταν νεκροί σε Ινδία και Πακιστάν. Ένα βιβλίο τα προκάλεσε όλα αυτά, λέει ο γιος στον ηλικιωμένο άντρα, ένα βιβλίο που καταφέρεται ενάντια στο Ισλάμ. Λίγες ώρες αργότερα, ο γιος έφτασε στα γραφεία της ιρανικής τηλεόρασης με ένα έγγραφο στα χέρια. Έναν φετφά. Ένα διάταγμα που αποτελούσε μια ιδιαίτερα επίσημη μορφή εγγράφου, ένα έγγραφο που υπογραφόταν ενώπιον μαρτύρων και παραδιδόταν σφραγισμένο – όμως το συγκεκριμένο δεν ήταν παρά ένα χαρτί που πάνω του είχε δακτυλογραφηθεί ένα κείμενο. Κανείς δεν είδε ποτέ το επίσημο έγγραφο, αν υποτεθεί ότι υπήρξε τέτοιο, όμως ο γιος του ανίατα ασθενούς ηλικιωμένου είπε πως αυτό ήταν διάταγμα του πατέρα του· και κανείς δεν είχε τη διάθεση να τον αμφισβητήσει. Το χαρτί παραδόθηκε στον παρουσιαστή του σταθμού, που άρχισε να το διαβάζει. Ήταν ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου».
Του έτους 1989. Στον ανίατα ασθενή ηλικιωμένο άντρα αντιστοιχεί ο Αγιατολάχ Χομεϊνί, ο οποίος έζησε λίγους ακόμα μήνες μετά την έκδοση του φετφά, γεγονός όμως που δεν επηρέασε την ισχύ του. Το βιβλίο που «τα προκάλεσε όλα αυτά» είναι βεβαίως το μυθιστόρημα Σατανικοί στίχοι, ενώ ο συγγραφέας του, Σαλμάν Ρούσντι, είπε κάποτε ότι για χρόνια λάμβανε μια κάρτα του Αγίου Βαλεντίνου ως υπενθύμιση ότι η ζωή του απειλείται.
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του με τίτλο Τζόζεφ Άντον (εκδ. Ψυχογιός), γραμμένο το 2012, μια εποχή που η βρετανική αστυνομία, υπεύθυνη για την προστασία του, είχε πια υποβαθμίσει το επίπεδο της απειλής. Ο τίτλος του βιβλίου αφορά το ψευδώνυμο που του είχε ζητηθεί να επινοήσει για λόγους ασφαλείας, και ο Ρούσντι είχε τιμήσει επ’ ευκαιρία δύο από τους αγαπημένους του συγγραφείς: τον Τζόζεφ Κόνραντ και τον Άντον Τσέχοφ, η επιρροή των οποίων στο έργο του, πάντως, δεν είναι ευδιάκριτη. Ο Ρούσντι είναι πιο πληθωρικός συγγραφέας, ένας μεταμοντέρνος εκπρόσωπος του μαγικού ρεαλισμού.
Για χρόνια, λοιπόν, ζούσε με το όνομα Τζόζεφ Άντον («Δεν φαντάζομαι να σε πειράζει αν σε λέμε Τζο», του είχε πει ο επικεφαλής της φρουράς του) και στο βιβλίο περιγράφει τα χρόνια της σκιάς, κατά τα οποία, όπως γράφει, η «έννοια της φυσιολογικής ζωής δεν υπήρχε». Παρ’ όλα αυτά υπήρχε κάποια ζωή, η οποία δεν ήταν σε καμία περίπτωση η ζωή ενός ερημίτη: ως επιτυχημένος συγγραφέας (νικητής του Μπούκερ για το πιο σημαντικό του έργο, Τα παιδιά του μεσονυκτίου, 1981) και παγκόσμια διασημότητα λόγω της επικήρυξής του, ο Ρούστνι-Άντον εξελίχθηκε σε κάτι σαν αόρατο, διανοούμενο ροκ σταρ. Επισκέφτηκε Αμερικανούς προέδρους, συνδέθηκε με την ελίτ της παγκόσμιας λογοτεχνικής σκηνής, τραγούδησε μαζί με τον Μπόνο, ο Τζέρι Σάινφελντ έφτιαξε ένα επεισόδιο για χάρη του, χώρισε και ξαναπαντρεύτηκε και ξαναχώρισε, έγινε πατέρας, έγραψε αρκετά βιβλία, εκ των οποίων το σπουδαιότερο ήταν αυτό, το Τζόζεφ Άντον, αφού η ζωή του είχε ξεπεράσει τη φαντασία του. Άλλωστε, αντιμετώπισε τον εαυτό του ως λογοτεχνικό χαρακτήρα, γράφοντας γι’ αυτόν στο τρίτο ενικό. Για παράδειγμα: «Αρνήθηκε να μεταφερθεί σε στρατιωτική βάση ή στο εντελώς αποκλεισμένο καταφύγιο. Εφόσον δεν είχε αποκαλυφθεί η θέση του σπιτιού στο Γουίμπλεντον, δεν υπήρχε λόγος να μην παραμείνει εκεί. Γιατί να χάσει τα ενοίκια μηνών και να βρεθεί ξανά περιπλανώμενος, εφόσον δεν θεωρούσαν ότι υπήρχε πρόβλημα με την ασφάλεια του σπιτιού; Το πρόσωπο του κυρίου Γκρίναπ έμοιαζε, ως συνήθως, με ανέκφραστη μάσκα. “Αν θέλετε να ζήσετε”, είπε, “θα μετακομίσετε”».
Το αυτοβιογραφικό του βιβλίο Τζόζεφ Άντον είναι ίσως το πιο σπουδαίο όσων έγραψε ως επικηρυγμένος, αφού η ζωή του είχε ξεπεράσει τη φαντασία του.
Στο Μαχαίρι η συμπεριφορά του είναι διαφορετική, το βιβλίο αυτό έχει άλλο χαρακτήρα. Πιο άμεσο. Με μια αίσθηση επείγοντος. Είναι μια εξομολόγηση που –δεν θα γινόταν αλλιώς– τη διαπερνούν η ταραχή και ο πόνος. Χωρίς όμως να ξεχνάει κι εδώ ότι πίσω από κάθε βιβλίο υπάρχει μια φιλοδοξία. Στις σελίδες του περιγράφει σκέψεις και περιγράφει τα γεγονότα και θυμάται ήρωες της λογοτεχνίας που τυφλώνονται (αναφέρει μέχρι και τον Πολύφημο), συγγραφείς που δέχονται επιθέσεις με μαχαίρια (επειδή κάποιον ενόχλησαν, όπως ο Μαχφούζ, ή χωρίς κανέναν λόγο, όπως ο Μπέκετ) και, όπως και στο Τζόζεφ Άντον, παράλληλα με τη δική του ζωή προχωράνε και οι ζωές των άλλων. (Είναι πολύ συγκινητικά τα σημεία όπου αναφέρει τον Πολ Όστερ, πώς μαθαίνει τα νέα για την υγεία του.) Και προχωράει και ο κόσμος. Στο Τζόζεφ Άντον κάποια στιγμή σχολιάζει την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Στο Μαχαίρι κάνει λόγο για την εισβολή στην Ουκρανία. Μέσα από την καταγραφή της παράξενης ζωής του στα δύο αυτά τόσο ανόμοια αλλά και τόσο ίδια βιβλία, ο Ρούσντι μίλησε για τον εαυτό του, αλλά διέσχισε, τελικά, μια εποχή, παρατηρώντας από μια πολύ ιδιαίτερη γωνία πώς εξελίχθηκε εδώ και κοντά μισό αιώνα ο κόσμος μας.
