«Το κράτησα βαθιά στην καρδιά μου για χρόνια, το σκέφτομαι κάθε πρωί, μα δεν μιλάω γι’ αυτό».
Με τα λόγια αυτά αρχίζει ένα πρωτότυπο και συγκινητικό σποτ που δημιούργησε το Ευρωκοινοβούλιο με αφορμή τις επερχόμενες ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου. Στο σύντομο βίντεο συμπυκνώνονται οι εξομολογήσεις γιαγιάδων και παππούδων προς τα εγγόνια τους· άνθρωποι που μεγάλωσαν με τις ριπές των πολυβόλων να ηχούν στον αέρα, που ενηλικιώθηκαν σε καταπιεστικά καθεστώτα, που έγιναν μάρτυρες τρομερών αλλαγών περιγράφουν στη νέα γενιά τις σκοτεινές στιγμές της ευρωπαϊκής Ιστορίας. «Να θυμάστε ότι η δημοκρατία και η ελευθερία δεν υπήρχαν πάντα», καταλήγει μία εξ αυτών. «Και ότι μπορούμε να τις χάσουμε ανά πάσα στιγμή».
Τέσσερις από τους ανθρώπους που συμμετείχαν στο σποτ μίλησαν στο «Κ», ανοίγοντας για εμάς το κουτί των αναμνήσεων. Η Γιαρμίλα θυμάται τα μεταπολεμικά χρόνια στην Τσεχοσλοβακία και την Άνοιξη της Πράγας, ο Σάμουελ ήταν μωρό όταν η μητέρα του τον έκρυψε στην Ολλανδία για να γλιτώσει το Άουσβιτς, ο Άλντις ήταν ένας από τα δύο εκατομμύρια ανθρώπους που ένωσαν τα χέρια τους στη μεγάλη αλυσίδα της Βαλτικής το 1989, την ίδια στιγμή που η Έμα έβλεπε τους συμπολίτες της στην Τιμισοάρα να ξεκινούν την επανάσταση που οδήγησε στην πτώση του Νικολάε Τσαουσέσκου.
Μαρτυρία #1 Από την Άνοιξη της Πράγας
Γιαρμίλα Κροτσκόβα, 77 ετών, Τσεχία
Ο πατέρας μου, δικηγόρος πριν από τον πόλεμο, ήταν κομμουνιστής και Εβραίος, τρομερός συνδυασμός για τους Ναζί. Πρόλαβε κι έφυγε από την Τσεχοσλοβακία πριν έρθει ο Χίτλερ και πήγε στην Αγγλία. Εκεί γνώρισε τη μητέρα μου, Γερμανοεβραία που είχε φύγει από τη Γερμανία μετά τη «Νύχτα των Κρυστάλλων». Ο αδελφός μου γεννήθηκε το 1944 και μετά τον πόλεμο όλοι μαζί εγκαταστάθηκαν στην Τσεχοσλοβακία, στην Οστράβα, το πιο βιομηχανικό μέρος της χώρας, από όπου και καταγόταν ο πατέρας μου, και αρχίσαμε με ενθουσιασμό να χτίζουμε μια καλύτερη ζωή. Εγώ γεννήθηκα το 1947.
Ο πατέρας μου εργαζόταν σε υψηλόβαθμη θέση, όμως αργότερα άρχισε να διαφαίνεται η επίδραση της σταλινικής μυστικής αστυνομίας και ξεκίνησαν και οι δίκες. Μία από αυτές ήταν και η Δίκη του Σλάνσκι το 1952 [σ.σ.: μέλη του Κόμματος κατηγορήθηκαν μεταξύ άλλων για προδοσία], στην οποία καταδικάστηκαν σε θάνατο 11 άτομα. Ο πατέρας μου ήταν «τυχερός» και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 15 ετών. Δύο μέρες μετά, η αστυνομία πήρε και τη μητέρα μου. Εμένα και τον αδελφό μου μας χώρισαν. Εμένα με πήγαν να μείνω με ένα ηλικιωμένο ζευγάρι στο βουνό και μου άλλαξαν το όνομα. Οι συγγενείς μας, αδελφές της μητέρας και του πατέρα μου, προσπαθούσαν να μας βρουν χωρίς αποτέλεσμα, γιατί η μυστική αστυνομία πίεζε τη μητέρα μου να χωρίσει. Προσπαθούσαν να την πείσουν πως ο άντρας της είναι προδότης. Ήταν ένα ψυχολογικό παιχνίδι. Ο πατέρας μου δεν ήξερε πως την είχαν μέσα. Ήταν πολύ γενναία, δεν πήρε διαζύγιο. Για οκτώ μήνες δεν ήξερε πού ήταν τα παιδιά της και τελικά έκανε απεργία πείνας.
Με πήραν από το ζευγάρι της μυστικής αστυνομίας και με πήγαν στη Σλοβακία, στην αδελφή της μητέρας μου. Τον αδελφό μου τον πήγαν από ένα ορφανοτροφείο στην αδελφή του πατέρα μου στην Τσεχία. Θυμάμαι ότι η μητέρα μου, πριν μπει στη φυλακή, ήταν μια όμορφη γυναίκα με μαύρα μαλλιά. Δύο χρόνια μετά, ήταν όλα κάτασπρα. Όταν βγήκε, ήρθε στη Σλοβακία για να με δει. Ήμουν έξι ετών. Δεν την αναγνώρισα, χρειάστηκε να μου πει πως είναι η μητέρα μου. «Όχι», της απάντησα στα σλοβακικά, δείχνοντας την αδελφή της. «Δεν είσαι εσύ η μητέρα μου, εκείνη είναι». Μας πήρε τελικά με τον αδελφό μου να ζήσουμε στο Τεπλίτσε, 80 χιλιόμετρα βόρεια της Πράγας. Ο πατέρας μου απελευθερώθηκε όταν πέθανε ο Στάλιν. Για τέσσερα χρόνια η μητέρα μου ζούσε μόνη με δύο παιδιά, δουλεύοντας πολύ σκληρά για να επιβιώσουμε. Ζούσαμε σε ένα πολύ μικρό διαμέρισμα που δεν είχε νερό. Παρ’ όλα αυτά, έχω και όμορφες αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία, όπως όταν έπαιζα με άλλα παιδιά στους δρόμους. Ο αδελφός μου με πρόσεχε.
Το 1968, στην Άνοιξη της Πράγας, ήμουν 21 ετών. Ο πατέρας μου ήταν χαρούμενος, γιατί έβλεπε πως ίσως κάτι μπορούσε να αλλάξει, όμως η σοβιετική επιρροή ήταν πολύ ισχυρή. Όλο αυτό κράτησε οκτώ μήνες, ξεκίνησε τον Ιανουάριο και τελείωσε τον Αύγουστο. Ήμασταν ενθουσιασμένοι, βλέπαμε ότι μπορούσαμε να μιλήσουμε ανοιχτά, να αλλάξουμε τα πράγματα, να πείσουμε τους Ρώσους ότι μπορεί να υπάρξει κομμουνισμός με έναν δικό μας τρόπο, κάτι που ήταν πολύ αφελές. Εκείνο τον Αύγουστο είχα πάει διακοπές στην Ελβετία. Επέστρεψα στις 20 του μήνα, απόγευμα, και κάποια στιγμή μετά τα μεσάνυχτα δέχτηκα ένα τηλεφώνημα: «Τα ρωσικά στρατεύματα είναι στην Πράγα», μου είπαν. «Βλακείες», απάντησα, αλλά έκανα λάθος. Είδαμε τα τανκς στον δρόμο. Μια μεγάλη μάχη εκτυλισσόταν στο κτίριο της ραδιοφωνίας. Πυροβολούσαν στο ραδιόφωνο, που είναι πολύ κοντά στην πλατεία Βέντσεσλας. Εργαζόμενοι της τηλεόρασης έτρεχαν από το ένα μέρος στο άλλο, κρύβονταν. Έλεγαν πως είχαν κλείσει την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα πάντα.
«Είδαμε τα τανκς στον δρόμο. μια μεγάλη μάχη εκτυλισσόταν στο κτίριο της ραδιοφωνίας».
Ρωτήσαμε κάποιους Ρώσους στρατιώτες τι συνέβαινε και μας απάντησαν πως έγινε απόπειρα επανάστασης. Τους είπαμε ότι δεν ίσχυε κάτι τέτοιο. Δεν ήξεραν τι γινόταν. Ήταν νέοι άνθρωποι που τους πήραν από τη Σιβηρία και τους έβαλαν στα τανκς. Το Σάββατο, τη δεύτερη ή τρίτη μέρα από την εισβολή των στρατευμάτων, αποφάσισα να πάω στην πλατεία. Γίνονταν διαδηλώσεις και ξέραμε πως πυροβολούσαν στο Εθνικό Μουσείο, ένα παλιό όμορφο κτίριο στην κορυφή της πλατείας. Ήταν γεμάτο τρύπες από τα τανκς. Μπήκα στο πλήθος και κάποιος ρώτησε: «Μιλάει κανείς αγγλικά εδώ;». Ήταν ένας δημοσιογράφος από το BBC. «Ναι, εγώ», απάντησα και με ρώτησαν αν θα είχα την ευγένεια να τους παραχωρήσω μια συνέντευξη [σ.σ.: Στο σποτ του Ευρωκοινοβουλίου υπάρχει το ντοκουμέντο από το BBC με τη νεαρή τότε Γιαρμίλα να μιλάει στον Βρετανό δημοσιογράφο).
Μαρτυρία #2 Από το Άμστερνταμ στο Άουσβιτς
Σάμουελ ντε Λέου, 83 ετών, Ολλανδία
Γεννήθηκα το 1941. Kαι οι δύο γονείς μου ήταν Εβραίοι, δούλευαν σε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στο Άμστερνταμ. Στις 11 Νοεμβρίου του 1942 έγινε μια μεγάλη επιδρομή στο εργοστάσιο. Η μητέρα μου δεν ήταν εκεί. Οι μισοί από τους 750 εργάτες ήταν Εβραίοι. Η επιδρομή έγινε από τον Γουίλι Λάγκες, έναν διαβόητο εγκληματία πολέμου. Ήταν ο επικεφαλής της SD, της υπηρεσίας πληροφοριών των SS. Οι Γερμανοί έδιωξαν από το εργοστάσιο τους μη Εβραίους υπαλλήλους και τους είπαν να πάνε σπίτι τους. Έβαλαν τους 367 Εβραίους σε φορτηγά και αυτοί στάλθηκαν στα κεντρικά της SD στο Άμστερνταμ. Συνολικά, εκείνη την ημέρα συνελήφθησαν 826 εργάτες μαζί με τις οικογένειές τους. Από θαύμα γλίτωσε η μητέρα μου, αλλά όχι ο πατέρας μου.
Στις 30 Νοεμβρίου, όλοι αυτοί στάλθηκαν με τρένα στο Άουσβιτς. Από τους 826, μόνο οκτώ άτομα επέζησαν από τα στρατόπεδα. Ο πατέρας μου δεν ήταν ένας από αυτούς: εκτελέστηκε στις 28 Μαρτίου στους θαλάμους αερίων. Η μητέρα μου στο μεταξύ δεν είχε ιδέα, ήξερε μόνο ότι έγινε μια επιδρομή στο εργοστάσιο, δεν είχε εικόνα για την κατάληξη. Ήταν μόνη μαζί μου και ο αδελφός της την πίεζε πως θα ήταν καλύτερα να με στείλει κάπου να κρυφτώ. Αργότερα, τον συνέλαβαν και εκείνον και τον έστειλαν σε στρατόπεδα εξόντωσης.
Με τη μητέρα μου ζούσαμε σε ένα διαμέρισμα στο Άμστερνταμ. Πώς μπορείς να στείλεις το παιδί σου να κρυφτεί, εάν δεν ξέρεις ποιον να εμπιστευτείς; Ήταν επικίνδυνο, μπορούσες εύκολα να προδοθείς. Ακουγόταν όμως μια φήμη στη γειτονιά πως υπήρχε μια γυναίκα η οποία βοηθούσε να κρυφτούν Εβραιόπουλα. Τη ρώτησε, αλλά εκείνη το αρνήθηκε. Φοβήθηκε πως μπορεί να ήταν παγίδα. «Με συγχωρείτε, ίσως έκανα λάθος», είπε η μητέρα μου. Το ίδιο βράδυ, δύο νεαροί άντρες χτύπησαν την πόρτα μας. Η μητέρα μου πήρε μέσα σε ένα δευτερόλεπτο τη σωστή απόφαση: να δώσει το παιδί της γνωρίζοντας πως υπήρχε πιθανότητα να μην το δει ποτέ ξανά. Ήταν ένα μεγάλο δώρο μητρικής αγάπης.
Τη νύχτα εκείνη, οι δύο άντρες με πήγαν στο Λίμπουρχ, στα νότια της Ολλανδίας. Εκεί ήταν το κέντρο μιας αντιστασιακής ομάδας που, όσο διήρκεσε ο πόλεμος, έσωσε 231 παιδιά, βοηθώντας τα να κρυφτούν. Από εκεί στάλθηκα σε μια οικογένεια, ένα άτεκνο ζευγάρι. Για εκείνους ήμουν ο ανιψιός τους που ήρθε από τον βορρά. Μου έδωσαν ένα παρατσούκλι. Τους φώναζα «μαμά» και «μπαμπά». Είμαι σίγουρος πως θα έκλαψα τις πρώτες εβδομάδες. Θα ρωτούσα ίσως πού είναι η μητέρα μου. Όλα τα παιδιά, όταν είναι ενός έτους, αυτό κάνουν και λίγο μετά ξεχνούν ό,τι συνέβη. Έχεις δεθεί με τη μητέρα σου, αυτή σε τάισε, πρέπει τώρα να συνηθίσεις μια άλλη γυναίκα στη ζωή σου. Ήταν πολύ καλοί άνθρωποι, για εκείνους ήμουν εγώ το παιδί τους. Είχα παππούδες και ανίψια, ήμουν τυχερός. Κάθε δύο εβδομάδες κάποιος από την αντιστασιακή ομάδα ερχόταν και ρωτούσε πώς τα πάω, εάν υπάρχουν προβλήματα.
«Μου έδωσαν ένα παρατσούκλι. Τους φώναζα μαμά και μπαμπά».
Ένα πρωί του Ιουνίου του 1945, δίπλα στη γυναίκα που είχα μάθει να αποκαλώ μητέρα, είδα και μια άλλη γυναίκα. Δεν τη γνώριζα, δεν θυμόμουν ποια ήταν. Ήμουν τεσσάρων-πέντε ετών, η πρώτη φορά που θυμάμαι να βλέπω την αληθινή μου μητέρα. Παρέμεινε μερικές εβδομάδες και μετά με πήρε στο Άμστερνταμ. Ο νότος είχε απελευθερωθεί πιο γρήγορα από τον βορρά – η Ολλανδία απελευθερώθηκε ολοκληρωτικά στις 5 Μαΐου του 1945. Εκεί όπου έμενα εγώ, η ειρήνη έφτασε μισό χρόνο νωρίτερα.
Όταν έφτασα στο Άμστερνταμ ήταν εντελώς διαλυμένο από τις βόμβες. Η οικογένειά μας ήταν διαλυμένη επίσης. Δεν είχα πατέρα, παππού, θείους. Τα άλλα παιδιά γύρω μου έλεγαν ότι θα πάνε την Κυριακή στους παππούδες τους κι εγώ δεν είχα κανέναν. Οι άλλοι Εβραίοι που γνώριζα ήταν στην ίδια κατάσταση. Ήξερα τι μας είχε συμβεί. Δεν ήταν μυστική η καταστροφή. Μερικά χρόνια αργότερα, η μητέρα μου ξαναπαντρεύτηκε και ο δεύτερος άντρας της έγινε ο πατέρας μου. Στο σχολείο ήμουν το μόνο παιδί με διαφορετικό επίθετο από αυτό του πατέρα του. Είχε χάσει κι αυτός τη γυναίκα του και τα έξι του παιδιά στο Ολοκαύτωμα. Με αγαπούσε πάρα πολύ και μου έδωσε όσα χρειαζόμουν για να γίνω ο άντρας που είμαι σήμερα. Ήταν ένα μεγάλο δώρο το ότι γνώρισε τα δύο μου παιδιά, ήταν μια μεγάλη νίκη απέναντι στον Χίτλερ.
Αργότερα βρήκα γράμματα που έστειλαν οι ανάδοχοι γονείς μου στη μητέρα μου. Έφτασαν σε αυτήν αφού είχαν περάσει από τα χέρια της Αντίστασης και έτσι η μητέρα μου συνειδητοποίησε πως ήμουν ζωντανός, αν και δεν γνώριζε πού βρισκόμουν. Σε ένα από αυτά τα γράμματα φαίνεται πως οι ανάδοχοι γονείς μου κατάλαβαν ότι θα με έδιναν πίσω, πως όλο αυτό ήταν κάτι προσωρινό. «Κάποια μέρα η καρέκλα του θα είναι άδεια. Το κρεβάτι του θα είναι άδειο». Αν διαβάσεις προσεκτικά ανάμεσα στις αράδες, μπορείς να νιώσεις τον πόνο στις λέξεις. Ήμουν το παιδί τους και έπρεπε να με δώσουν πίσω. Η ανάδοχη μητέρα μου έγραψε στην κανονική μου μητέρα: «Ελπίζω να μη γυρίσεις».
Μαρτυρία #3 Δύο εκατομμύρια άνθρωποι στη Βαλτική Οδό
Άλντις Βεϊνμπεργκς, 72 ετών, Λετονία
Μεγάλωσα στην ύπαιθρο, κοντά στα σύνορα Λετονίας-Εσθονίας. Όταν δημιουργήθηκε μια συνεταιριστική φάρμα κολχόζ στο σημείο όπου βρισκόταν η φάρμα της οικογένειάς μου, ό,τι ανήκε προηγουμένως σε εμάς ανήκε ξαφνικά στο κράτος. Υπήρχαν κανόνες για το τι μπορούσαμε και τι δεν μπορούσαμε να κάνουμε. Οι ξένοι, Ρώσοι με ελάχιστες γνώσεις περί κτηνοτροφίας, έδιναν διαταγές για το πώς να φροντίζουμε τα ζώα. Συχνά έδιναν εντελώς παράλογες οδηγίες. Δεν υπήρχαν μηχανές, όλα έπρεπε να γίνουν με το χέρι. Βοηθούσα πολύ τη μητέρα μου. Κουβαλούσα κουβάδες γεμάτους με νερό από το πηγάδι για να πίνουν οι αγελάδες. Τον χειμώνα έπρεπε να φέρνω καυσόξυλα και το καλοκαίρι να βοηθάω στην προετοιμασία του σανού. Περνούσα όλο τον χρόνο μου δουλεύοντας και παράλληλα μελετώντας για το σχολείο. Όλοι στην ύπαιθρο δούλευαν πολύ και σκληρά, γιατί μετά τη δουλειά των κολχόζ υπήρχε και ο δικός τους κήπος και τα δικά τους ζώα που έπρεπε να φροντίσουν. Οι μισθοί ήταν τόσο χαμηλοί, που δεν επαρκούσαν για να ζήσουν, έτσι οι άνθρωποι συχνά καλλιεργούσαν μόνοι τους ό,τι χρειάζονταν για το φαγητό τους.
Στις 23 Αυγούστου 1989, σχηματίστηκε η Βαλτική Oδός [σ.σ.: μια ανθρώπινη αλυσίδα που εκτεινόταν 690 χλμ. κατά μήκος της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας], με σκοπό να επιστήσει την προσοχή του κόσμου στο Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, που είχε υπογραφεί 50 χρόνια νωρίτερα, το 1939, μεταξύ ΕΣΣΔ και Γερμανίας [σ.σ.: το Σύμφωνο έθετε την Εσθονία και τη Λετονία στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης]. Στην ατμόσφαιρα πλανιόταν όλη η αλήθεια για τα ιστορικά γεγονότα της Λετονίας, την κατοχή και τη λαχτάρα μας για ελευθερία και αυτοδιάθεση.
Ήμασταν τόσο πολλοί, που στεκόμασταν ο ένας δίπλα στον άλλον, ώμο με ώμο [σ.σ.: περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι συμμετείχαν στην αλυσίδα]. Στις επτά το απόγευμα, κρατηθήκαμε όλοι χέρι χέρι και εκείνη τη στιγμή μάς κυρίευσε ένα απερίγραπτο αίσθημα ενότητας. Ήμασταν άγνωστοι μεταξύ μας, όσοι στεκόμασταν εκεί, νιώθαμε όμως πως ανήκαμε σε μια οικογένεια, αυτήν της Λετονίας. Ένα ελικόπτερο πέταξε από πάνω μας, κινηματογραφώντας όσα συνέβαιναν, με την κόκκινη-άσπρη-κόκκινη σημαία της Λετονίας πάνω του. Τραγούδια ακούγονταν από μακριά. Τότε σκέφτηκα πως υπάρχει δύναμη μέσα μας, πραγματικά μεγάλη. Με αυτή την πεποίθηση φτάσαμε στην αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Λετονίας.
«Ο ένας δίπλα στον άλλον, ώμο με ώμο».
Στην αρχή, κάποιοι ήταν υπέρ και άλλοι κατά της ανεξαρτησίας της χώρας. Έπρεπε να αναδιαρθρωθεί ολόκληρη η οικονομία, αλλά κυρίως η σκέψη και η στάση των ανθρώπων απέναντι σε αυτό που συνέβαινε. Σταδιακά συνειδητοποιήσαμε ότι μπορούσαμε να ζήσουμε αλλιώς. Το πιο όμορφο συναίσθημα ήταν ότι ο κόσμος ήταν πια ανοιχτός. Μπορούσα να ταξιδέψω, να σπουδάσω, να εργαστώ, να παρακολουθώ εκδηλώσεις και συναυλίες, να παίζω μουσική εκτός Λετονίας, να συνεργάζομαι με άλλους και να γνωρίζουμε ανθρώπους και έθιμα από διαφορετικά έθνη.
Μαρτυρία #4 1989, Τιμισοάρα, η πτώση του Τσαουσέσκου
Έμα Βικτόρια Ντραγκάν, 84 ετών, Ρουμανία
Γεννήθηκα και μεγάλωσα, αλλά και εξελίχθηκα ως επαγγελματίας αθλήτρια στην Τιμισοάρα, τα τελευταία χρόνια της ρουμανικής μοναρχίας. Θυμάμαι ήμουν μαθήτρια όταν είδα τους Σοβιετικούς να φτάνουν με τα τανκς. Ήταν μια δύσκολη περίοδος, οικονομικά και πολιτικά. Το κομμουνιστικό καθεστώς έφερε πολλούς περιορισμούς και αλλαγές που ήταν δύσκολο να χωνευτούν. Το ότι ήμουν επαγγελματίας αθλήτρια κανόε-καγιάκ ήταν η μόνη διέξοδος ελευθερίας που είχα εκείνη την περίοδο – εμείς μπορούσαμε να φεύγουμε από τη χώρα για να εκπροσωπούμε τη Ρουμανία στις διάφορες διεθνείς διοργανώσεις. Αυτός ήταν ένας από τους λίγους τρόπους με τους οποίους μπορούσες να βγεις στο εξωτερικό εκείνη την εποχή, αν και πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις βρισκόμουν υπό επιτήρηση.
Η επανάσταση του 1989 ξεκίνησε στην Τιμισοάρα στις 12 Δεκεμβρίου [σ.σ.: με κατάληξη τη δίκη και την εκτέλεση του Νικολάε Τσαουσέσκου]. Τα πάντα μεταδίδονταν από την κρατική τηλεόραση και όλοι παρακολουθούσαμε τα γεγονότα φορτισμένοι συναισθηματικά και φοβισμένοι, αλλά γεμάτοι ελπίδα. Η Πλατεία της Όπερας στο Βουκουρέστι είχε γεμίσει με διαδηλωτές που απαιτούσαν ελευθερία. Ο στρατός επενέβη με βάναυσο τρόπο. Πυροβολούσαν προς τον κόσμο χωρίς έλεος. Στην Τιμισοάρα, τα σκαλιά του καθεδρικού ναού γέμισαν με νεαρούς που είχαν δεχθεί σφαίρες.
«Ο στρατός πυροβολούσε προς τον κόσμο χωρίς έλεος».
Θυμάμαι πόσο περήφανη ένιωσα όταν άκουσα τους νέους να φωνάζουν: «Από την Τιμισοάρα σε όλη τη χώρα!». Ήμουν πολύ περήφανη που η επανάσταση ξεκίνησε από τη γενέτειρά μου και ακόμα πιο περήφανη που αυτή η επανάσταση ήταν τελικά επιτυχημένη.
