Τις βρίσκεις σκυμμένες σε κάποιον πάγκο, σκαλίζουν μια πέτρα, γυαλίζουν ένα μπρούντζινο δαχτυλίδι, συγκολλούν ένα χρυσό σκουλαρίκι. Τα χέρια τους είναι δουλεμένα, συχνά μαυρισμένα, και τα μάτια τους προσηλωμένα στην εργασία τους. Σε μια Αθήνα που μεταλλάσσεται μέρα τη μέρα και συχνά λέμε πως χάνονται οι παραδοσιακές τεχνικές, κάποιες νέες σχεδιάστριες κοσμημάτων φτιάχνουν εντυπωσιακά πράγματα, όλα χειροποίητα, όλα με πολύ κόπο – πολύ διαφορετικά μεταξύ τους αλλά με κοινή βάση το όνειρο της δημιουργίας. Γνωρίσαμε τρεις από αυτές και συζητήσαμε μαζί τους για το κατά πόσο αυτό το όνειρο είναι εφικτό αν ξεκινάς από το μηδέν.
Το πρώτο ραντεβού είναι στην καρδιά της πόλης, οπότε, βγαίνοντας από το μετρό στην Ομόνοια και περπατώντας στην οδό Αθηνάς, πέφτω πάνω σε λογής λογής μικρά μαγαζάκια· κάποιος πουλάει αυγά από κότες αλανιάρες, άλλος έχει βιοτεχνία πλαστικού, παραδίπλα κάποιος εμπορεύεται εκκλησιαστικά είδη και τη μυρωδιά από λιβάνι τη διαδέχεται αυτή από τα μπαχαράδικα στην Ευριπίδου – λίγο πιο κάτω, στην οδό Δημητρίου, με υποδέχεται μια πρόσχαρη, ψηλόλιγνη, χαμογελαστή κοπέλα.
Παρατηρώ το εργαστήρι της Αγγέλικας Καραλή, το βαρύ μασίφ τραπέζι και τις εντυπωσιακές κομόντες πάνω στο παγωμένο μωσαϊκό δάπεδο. Όλη μέρα, λέει, σκαλίζει μέταλλα για να γίνουν κοσμήματα που φέρνουν στον νου παραμύθια με μάγισσες – δεν της αποφέρει τα ίδια χρήματα με την προηγούμενη δουλειά της, αλλά νιώθει ότι κάνει κάτι πιο δημιουργικό. «Μην κοροϊδευόμαστε, σε ποιον αρέσει η λογιστική;» λέει όσο θυμάται τα χρόνια που πέρασε σε μια πολυεθνική. «Όταν αποφάσισα να φύγω από την εταιρεία και να ασχοληθώ με το κόσμημα, είχα ένα μικρό παιδάκι, ήμουν χωρισμένη και δεν είχα καμία βοήθεια. Ειλικρινά, δεν ξέρω πώς το έκανα. Υποθέτω πως, αν πέσεις στο νερό, μαθαίνεις να κολυμπάς». Το όνομα του brand της, Break A Stone, προέρχεται από κάτι σχεδόν ακατόρθωτο, το «να σπάσεις μια πέτρα», όπως λέει. «Ήθελα να πιστέψω στον εαυτό μου, ότι μπορεί να τα καταφέρω».
Τη μέρα που συναντιόμαστε, έχει μόλις γυρίσει από τη Φλωρεντία, όπου παρακολούθησε ένα εργαστήρι για τη χάραξη σε μέταλλο. Δεν είναι κάτι που συνηθίζει. Έχει πορευτεί μόνη της, χωρίς εκπαίδευση. Δεν την ενδιαφέρει να γίνει μεγάλο brand, δεν θέλει να συμβιβαστεί, θέλει απλώς να ζει όμορφα. Στο στούντιό της δουλεύουν επίσης ο σύντροφός της, τον οποίο εκπαίδευσε η ίδια, και άλλος ένας τεχνίτης. Τη ρωτάω πόσο κοστίζουν τα κοσμήματά της και από τι εξαρτάται η τιμή τους. Μου εξηγεί πως η διαφορά στην τιμή του χρυσού και του ασημιού καθορίζεται από δύο παράγοντες, την πρώτη ύλη και τον χρόνο εργασίας: ένα γραμμάριο από ασήμι κοστίζει περίπου 80 λεπτά, ενώ ένα γραμμάριο από χρυσό 55 ευρώ. Ενώ ο μπρούντζος για παράδειγμα είναι πιο φτηνός, μπορεί να τη δεσμεύσει στον πάγκο της για πολλές ώρες, το οποίο έχει αντίκρισμα και στην τελική τιμή, λέει. Έχει κοσμήματα από 60 ευρώ και μπορεί να φτάσουν μέχρι 300-350 ευρώ.
Δεν έχει κάνει ποτέ της διαφήμιση και μοιάζει σαν να απορεί για το πώς μαθαίνεται η δουλειά της. Συνεχίζει να έχει ένα διαδικτυακό κατάστημα στο Εtsy, το οποίο άνοιξε όταν έκανε τα πρώτα της βήματα και συνήθως της φέρνει ξένο πελατολόγιο – το 85% των παραγγελιών της έρχονται από το εξωτερικό. Δεν δημιουργεί συλλογές, δεν θέλει να χάσει τον αυθορμητισμό της, της αρέσει περισσότερο το παιχνίδι της δημιουργίας, μια χίπικη, όπως λέει, προσέγγιση στη δουλειά της. «Η συμβουλή μου στα νέα παιδιά είναι: “Ξεκίνα πολύ πολύ συντηρητικά. Βασικό σου κεφάλαιο να είναι η δουλειά σου. Σε αυτό να επενδύσεις, και όταν αυτό σου δώσει πίσω, τότε να επανεπενδύσεις. Όσο για τα εργαλεία, πάρε τα πιο βασικά”. Όταν ξεκίνησα, έδωσα 200 ευρώ σε εξοπλισμό. Δεν χρειάζεσαι πολλά για να πάρεις μπρος». Μετά βιάζεται να προσθέσει: «Ούτε σήμερα χρειάζομαι πολλά, μόνο τον εαυτό μου και το τραπέζι μου. Μέχρι τα 90 μου, αν είμαι καλά, θα περνάω πολύ όμορφα αν μπορώ να σχεδιάζω».
Μαθήματα επιβίωσης
«Λίγο καιρό αφού άνοιξα το μαγαζί, μας έκλεισαν λόγω κορωνοϊού», θυμάται η Ελίνα Κακούρου ενώ με υποδέχεται στον χώρο της στη στοά Πετράκη. Πριν δημιουργήσει το Kakuru, αμφιταλαντεύτηκε για χρόνια ανάμεσα στην υποχρέωση να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση, μια αντιπροσωπεία και συνεργείο αυτοκινήτων στη Σπάρτη, και τη διακαή επιθυμία της να φτιάχνει κοσμήματα. Καθώς καθόμαστε στο τραπεζάκι έξω από το κατάστημα-εργαστήρι της, τουρίστες προχωρούν με γοργό βήμα, κρατώντας μεγάλες τσάντες από ακριβά καταστήματα του κέντρου.
«Ξεκίνα πολύ συντηρητικά. Βασικό σου κεφάλαιο να είναι η δουλειά σου. Σε αυτό να επενδύσεις, και όταν αυτό σου δώσει πίσω, τότε να επανεπενδύσεις». Αγγέλικα Καραλή
Το να ασχοληθεί με το κόσμημα υπήρχε στο μυαλό της από τότε που σπούδαζε οικονομικά στην Αγγλία – αν μη τι άλλο, είχε μια ιδέα για το πώς στήνεται μια βιώσιμη επιχείρηση. Όχι ότι ήταν εύκολο, πάντως. «Έδειξα στον πατέρα μου ένα business plan, του ζήτησα να με χρηματοδοτήσει και τον “έριξα”. Νομίζω πως άθελά μου τον εξαπάτησα. Έπεσα έξω στο πόσο χρόνο θα μου έπαιρνε να πατήσω στα πόδια μου. Είναι ξεκάθαρο ότι χωρίς οικονομική υποστήριξη δεν θα μπορούσα να τα βγάλω πέρα. Υπάρχουν περίοδοι που έχω πελαγώσει», λέει.
Στον χώρο της δουλεύουν άλλα τρία άτομα. Ανά διαστήματα, κάνουν διαδικτυακές καμπάνιες, τις οποίες διαχειρίζεται η ίδια. «Πάνω που καταλάβαμε τον αλγόριθμο του Instagram και μάθαμε να τον λειτουργούμε, εμφανίστηκε το TikTok», λέει. «Πλέον δεν απαντάω εκτός ωραρίου. Παλιότερα, ειδικά στην καραντίνα, ήθελα να εξυπηρετώ αμέσως για να μαθευτεί το brand, αλλά αυτό με είχε ισοπεδώσει. Επειδή είναι απρόσωπο, δεν παίρνεις τηλέφωνο, ο πελάτης μπορεί να σου στείλει μήνυμα και στις 12 το βράδυ».
Η Ελίνα κάνει και custom made κοσμήματα, κυρίως για αρραβώνες, οι τιμές των οποίων μπορεί να φτάσουν μέχρι και τα 12.000 ευρώ. Αποφεύγει τον μπρούντζο, προτιμά χρυσό και ασήμι, έχει χρησιμοποιήσει ακόμα και ξύλο από την Πελοπόννησο, σε ένα εντελώς αντισυμβατικό σχέδιο.
Ξορκίζοντας τη μαύρη γάτα
Λίγες ημέρες αργότερα, περπατώ δίπλα από το Καλλιμάρμαρο, παρατηρώντας τους τουρίστες να φωτογραφίζουν το πέταλο. Στρίβω στην Αρχελάου, για να καταλήξω στον χώρο της Νταϊάνας Βαρδαξή, ή αλλιώς Cat Black, όπως την ξέρουν οι περισσότεροι. Στη γειτονιά αυτή μετακόμισε πριν από λίγους μήνες και με ρωτάει αν μου θυμίζει κι εμένα κάποιο σοκάκι της Μονμάρτρης, έτσι όπως φιλοξενεί μερικά τρέντι καφέ, ένα ανθοπωλείο και την ίδια. Ίσως, της απαντώ, αλλά στο λιγότερο τουριστικό. Ωστόσο, όσο μιλάμε, θα μπει μια Γαλλίδα τουρίστρια και θα ζητήσει μια διακριτική αλυσίδα με τα αυτάκια γάτας, ένα από τα χαρακτηριστικά σχέδια της τεχνίτριας.
Γιατί Cat Black (Μαύρη Γάτα); «Με τράβηξε αυτή η ανόητη προκατάληψη της κακοτυχίας μιας μαύρης γάτας. Ο μαγισσόκοσμος, τα ξόρκια, τα φίλτρα. Ήθελα να φτιάξω μυστικιστικά κοσμήματα», εξηγεί. Με κοιτάζει με τα μεγάλα έξυπνα μάτια της και παρατηρώ τα μακριά μαύρα μαλλιά της και τα επιτήδεια χέρια της που «δουλεύουν» τα μέταλλα και επεξεργάζονται ημιπολύτιμες πέτρες. Πριν ασχοληθεί με το κόσμημα, κυνηγούσε την ομορφιά. Ήταν μακιγέζ σε ντεφιλέ μόδας και editorial περιοδικών, αλλά αυτός ο κόσμος την κούρασε: «Φεύγοντας από την εταιρεία όπου δούλευα, μου ήρθε η επιθυμία να φτιάξω πράγματα, σαν ψυχοθεραπεία». Δημιούργησε μερικά κοσμήματα και για να βρει πελάτες οδηγήθηκε στα αθηναϊκά Μeet Μarket, στα οποία κάθε μήνα νέοι δημιουργοί μπορούν να δείξουν τη δουλειά τους.
Οι τιμές για τα κοσμήματά της κυμαίνονται από τα 20 έως τα 120 ευρώ. Αγαπάει τον μπρούντζο: «Είναι ο χρυσός του φτωχού. Εννοείται ότι θαυμάζω ένα κόσμημα από χρυσό με πολύτιμες πέτρες, όμως δεν πιστεύω ότι ένα κόσμημα πρέπει να είναι πολύ ακριβό για να δώσει χαρά, ούτε για να κρατήσει μια ζωή». Τα κοσμήματά της έχουν ονόματα. Μου δείχνει τα σκουλαρίκια «Μπέλατριξ», εμπνευσμένα από τον κόσμο του Χάρι Πότερ.
Ενώ μιλάμε, της δίνω δύο μπρούντζινα δαχτυλίδια (που είχα αγοράσει από την ίδια) για να τα καθαρίσει σε ένα ειδικό και αρκετά εντυπωσιακό μηχάνημα, τον καθαριστή υπερήχων. «Μπαίνουν για μπανάκι», αστειεύεται. Πρακτικά, ρωτάω, πώς φτιάχνεται ένα κόσμημα; Χρησιμοποιεί συχνά τη μέθοδο του χαμένου κεριού. «Σε ένα ειδικό κερί σκαλίζεις το κόσμημα και του δίνεις τη μορφή που θες. Έπειτα, το κάθε σχέδιο καλύπτεται από πηλό ή γύψο και ψήνεται σε ειδικό φούρνο, σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Το κερί λιώνει και “γλιστράει” από τις οπές που έχει στην άκρη του καλουπιού. Τη θέση του παίρνει το λιωμένο μέταλλο, ασήμι, χρυσός, μπρούντζος. Κατόπιν, έχεις πλέον ένα ακατέργαστο μέταλλο και συνεχίζεις την εργασία πάνω σε αυτό, ώστε να φτάσει στην τελική του μορφή και να μπορεί να φορεθεί», μου εξηγεί. Άλλες φορές, πάλι, τα κοσμήματα σμιλεύονται κατευθείαν πάνω στο μέταλλο, σε φύλλα ή σε σύρμα. «Αυτό που απολαμβάνω είναι το κομμάτι μεταξύ της πρώτης απόπειρας κατασκευής και του τελικού αποτελέσματος, το οποίο μπορεί να είναι ακόμα καλύτερο από αυτό που περίμενες. Μπορεί και όχι, αλλά ας επικεντρωθούμε στις επιτυχίες».
