Ο πλανήτης μας γίνεται όλο και πιο καυτός. Το 2023 ήταν το πιο ζεστό έτος στην ανθρώπινη ιστορία και κάθε μήνας από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 2023 ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ. Τα δεδομένα είναι αμείλικτα. Ειδικά στην Ελλάδα κανείς δεν μπορεί να πει ότι «η κλιματική αλλαγή είναι μύθος», γιατί τις υψηλές θερμοκρασίες τις ζούμε στο πετσί μας. Βέβαια, το φαινόμενο της υπερθέρμανσης είναι παγκόσμιο κι έχει συγκεκριμένη αιτία: την κλιματική αλλαγή. Επειδή ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζεφ Γκούντελ δεν θέλει να μασάει τα λόγια του, στον τίτλο του τελευταίου του βιβλίου είναι όσο πιο σαφής γίνεται: «Η ζέστη θα σας σκοτώσει πριν από οτιδήποτε άλλο», γράφει χτυπώντας έναν ηχηρό συναγερμό. Το βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη χώρα μας με τίτλο Καύσωνας. Η ζωή σ’ έναν πλανήτη που φλέγεται (εκδ. Ψυχογιός), δημιούργησε αμέσως αίσθηση, μπήκε γρήγορα στις λίστες των ευπώλητων των New York Times, και το Economist το κατέταξε στα βιβλία της χρονιάς για το 2023. Η έκδοση του βιβλίου του το περασμένο καλοκαίρι συνέπεσε με επεισόδια ακραίας ζέστης σχεδόν σε όλο τον πλανήτη – αλλά και στην Ελλάδα. Πιο κατάλληλη στιγμή για το μήνυμά του δεν θα μπορούσε να υπάρξει και γι’ αυτό όποιοι τον ακούσουν προσεκτικά, μόνο κέρδος θα έχουν. Ο Τζεφ Γκούντελ, λοιπόν, μιλάει αποκλειστικά στο «Κ», χωρίς να απευθύνεται στο θυμικό μας. Δεν θέλει να μας τρομάξει. Γνωρίζει καλά ότι αναπόφευκτα η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση θα πλήξουν πολλούς ανθρώπους και πολλά οικοσυστήματα. Ωστόσο, όπως λέει, δεν είναι αργά για ν’ αναλάβουμε δράση. Πρέπει καθένας μας να κάνει ό,τι μπορεί, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του. Από αυτό ακριβώς το σημείο θα ξεκινήσει η πορεία αντιστροφής του κλίματος, ενός πολιτικού προβλήματος που επιζητά επειγόντως θαρραλέους κι ευσυνείδητους ανθρώπους για την επίλυσή του. Ο καυτός πλανήτης δεν είναι απαραιτήτως η μοίρα μας.
Κύριε Γκούντελ, έχετε γράψει ένα συναρπαστικό βιβλίο, που δεν μπορεί να μη μας θορυβήσει για όσα έρχονται. Ωστόσο, σήμερα είναι μία ακόμη μέρα στον πλανήτη Γη. Φαίνεται ότι δεν έχουμε κατανοήσει το νόημα αυτών που λέτε, του μηνύματός σας, του συναγερμού σας. Το όλο θέμα μού θυμίζει την ταινία Μην κοιτάτε πάνω, όπου οι επιστήμονες αποτυγχάνουν να πείσουν τον κόσμο ότι η Γη θα συγκρουστεί με έναν μετεωρίτη.
Νομίζω ότι αυτό που λέτε δεν ισχύει μόνο για το δικό μου βιβλίου, αλλά συνολικά για το νόημα της κλιματικής αλλαγής. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και δεν μπορούμε να δούμε πόσο δραστικές αλλαγές πρέπει να γίνουν για να αντιμετωπιστεί. Δεν έχουμε λάβει ξεκάθαρα το μήνυμα, κι αυτό είναι το θέμα της ταινίας που αναφέρατε. Γι’ αυτό ήταν μια τόσο αποτελεσματική μεταφορά. Το πρόβλημά μου με το Μην κοιτάτε πάνω είναι ότι η κλιματική αλλαγή δεν μοιάζει με μετεωρίτη. Δεν είναι ότι είμαστε μια χαρά και έρχεται ξαφνικά ένας μετεωρίτης, μας χτυπάει και η ζωή εξαφανίζεται. Δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εδώ έχουμε να κάνουμε περισσότερο με μια επείγουσα κατάσταση που εξελίσσεται. Αυξάνονται οι βαθμοί της θερμοκρασίας, χρόνο με τον χρόνο, αδιαλείπτως, με αργό ρυθμό, κι έχουμε όλο και περισσότερη ζέστη, όλο και περισσότερο χάος. Νομίζω ότι μας είναι πολύ δύσκολο να αντιληφθούμε την περιπλοκότητα και την κλίμακα όλων αυτών των αλλαγών. Και βέβαια, υπάρχουν πολύ ισχυρά συμφέροντα στον κόσμο μας, η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, η πετρελαϊκή βιομηχανία αλλά και οι πολιτικοί που χρηματοδοτούνται και επιδοτούνται από αυτή τη βιομηχανία, οι οποίοι επιχειρηματολογούν ενάντια στην κλιματική αλλαγή και δεν θέλουν να αναλάβουν δράση, γιατί νιώθουν ότι απειλείται η οικονομική τους ευμάρεια. Υπάρχει μια πραγματική αντίπαλη πολιτική δύναμη που εργάζεται εναντίον μας, εναντίον όλων μας δηλαδή, η οποία μας εμποδίζει να δούμε ποιες είναι πραγματικά οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να αναλάβουμε δράση.
Ένας εναλλακτικός τίτλος του βιβλίου σας θα μπορούσε να είναι: «Η καύση ορυκτών καυσίμων θα μας σκοτώσει όλους κάποια μέρα». Το μήνυμά σας είναι ξεκάθαρο. Η αύξηση της θερμοκρασίας παγκοσμίως είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αν δεν σταματήσουμε να καίμε ορυκτά καύσιμα, είμαστε καταδικασμένοι. Ας εξετάσουμε το σενάριο όπου απλώς συνεχίζουμε στην ίδιο τρόπο ζωής. Μας τελειώνει ο χρόνος;
Τι θα συμβεί τα επόμενα χρόνια;
Πρώτα απ’ όλα, ειλικρινά αντιστέκομαι στην ιδέα αυτού του δυαδικού τρόπου σκέψης. Είναι αυτή η ιδέα που λέει ότι έχουμε ένα, δύο, τρία χρόνια ακόμα, ότι υπάρχει κάποιο σημείο καμπής όπου, αν δεν σταματήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου ή στους 2 βαθμούς Κελσίου, τότε είμαστε καταδικασμένοι. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Δεν υπάρχει ένα παγκόσμιο σημείο καμπής. Δεν υπάρχει στιγμή που να χάνεται η ελπίδα, που να είναι πολύ αργά. Αυτό που υπάρχει είναι βαθμοί αλλαγής. Όσο πιο γρήγορα λάβουμε μέτρα κι όσο περισσότερα μέτρα λάβουμε για να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων και να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας, τόσο λιγότερο δραστικές θα είναι οι αλλαγές και τόσο λιγότερο σοβαρές θα είναι οι προσαρμογές και οι συνέπειες. Δεν είναι ένα δυαδικό ερώτημα. Το τι θα αντιμετωπίσουμε στο εγγύς μέλλον εξαρτάται, πρώτα απ’ όλα, από τις δράσεις που θα αναλάβουμε.
Όσο συνεχίζουμε να καίμε ορυκτά καύσιμα και να εκπέμπουμε διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, τόσο θα επιταχύνεται η θέρμανση και τόσο πιο συχνά θα εμφανίζονται οι απρόβλεπτες συνέπειες της υπερθέρμανσης, οι καύσωνες και οι πυρκαγιές που είχατε στην Ελλάδα, οι ακραίοι καύσωνες που είχαμε στις Ηνωμένες Πολιτείες, στον βορειοδυτικό Ειρηνικό. Θα έχουμε κι άλλες επιπτώσεις, για τις οποίες μιλάω στο βιβλίο και οι οποίες απορρέουν από το λιώσιμο των πάγων στην Ανταρκτική, αλλά κι από την αλλαγή των μοτίβων των μεταδιδόμενων ασθενειών. Αλλά δεν πρόκειται για έναν κόσμο που ζει στα όρια της απελπισ. Δεν θα έρθει μια στιγμή που θα πούμε «τώρα την πατήσαμε». Δεν θα πούμε «μην κοιτάτε ψηλά», γιατί δεν θα έρθει σε μια στιγμή σαν μετεωρίτης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι χρόνο με τον χρόνο θα δημιουργούμε έναν όλο και πιο χαοτικό κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα εκτοπίζονται από τις κατοικίες τους. Θα έχουμε περισσότερη μετανάστευση, περισσότερες ασθένειες. Περισσότεροι άνθρωποι θα πεθαίνουν από θερμοπληξία. Περισσότερες πόλεις θα πλημμυρίζουν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Τα ασφάλιστρα θα αυξάνονται. Οι εργαζόμενοι που δουλεύουν σε εξωτερικούς χώρους θα υποφέρουν και θα πεθαίνουν εξαιτίας της ακραίας ζέστης. Θα αυξηθεί η αδικία ανάμεσα στους ανθρώπους που είναι ευάλωτοι και σ’ εκείνους που δεν είναι. Είναι μια κίνηση που εξελίσσεται μέσα σ’ έναν χαοτικό κόσμο που έχουμε δημιουργήσει εμείς οι ίδιοι.
Σκέφτομαι ότι δεν είναι καθόλου απίθανο μια μέρα, ως κάτοικος της Αθήνας, να σκεφτώ ότι θα πρέπει να μετακομίσω προς τον βορρά για να ζήσω καλύτερα.
Κοιτάξτε, το ίδιο αισθάνομαι και για το Τέξας όπου ζω. Τα καλοκαίρια είναι αδύνατον να ζήσεις εδώ. Μπορώ βέβαια να καθίσω στο γραφείο μου, γιατί έχω κλιματισμό. Είμαι αρκετά τυχερός που έχω κλιματισμό. Αλλά όταν βγαίνω έξω στη μέση του καλοκαιριού, για να περπατήσω λίγα μέτρα μέχρι το γραμματοκιβώτιο, νιώθω ότι απειλείται η ζωή μου. Πρέπει να ζω σαν βρικόλακας. Σηκώνομαι νωρίς το πρωί για να κάνω την άσκησή μου και τις βόλτες μου έξω με το ποδήλατο, μένω μέσα στη διάρκεια της ημέρας όταν κάνει ζέστη και μετά βγαίνω πάλι έξω τα βράδια. Οπότε σε κάποιο σημείο, θα πω κι εγώ, όπως κι εσείς και όπως πολλοί άνθρωποι, ότι δεν θέλω να ζω έτσι πια. Εσείς κι εγώ, όμως, έχουμε την πολυτέλεια μιας τέτοιας απόφασης. Μπορούμε να πούμε: «Εντάξει, δεν θέλω να ζω πια μ’ αυτή τη ζέστη». Θα πάω βόρεια ή θα πάω οπουδήποτε αλλού. Αλλά πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν. Είτε γιατί έχουν δουλειές που δεν γίνονται εξ αποστάσεως όπως η δική σας ή η δική μου είτε γιατί έχουν αγαπημένα πρόσωπα ή οικογένειες, ηλικιωμένους συγγενείς που πρέπει να φροντίζουν.
Έτυχε να βρίσκομαι στο Παρίσι το 2003, εκείνο τον φριχτό Αύγουστο που πέθαναν τόσες χιλιάδες άνθρωποι από τον καύσωνα, και θυμάμαι πολύ καλά την αίσθηση της ασφυξίας μέσα στην πόλη. Ωστόσο σήμερα, όπως λέτε και στο βιβλίο σας, το Παρίσι αλλάζει. Τι είναι εφικτό να γίνει προκειμένου να προστατεύσουμε τις πόλεις μας από την υπερθέρμανση;
Το Παρίσι είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Η πόλη έχει κάνει εκπληκτικά πράγματα τα τελευταία χρόνια. Έχουν μια πολύ ισχυρή δήμαρχο [σ.σ. Αν Ινταλγκό], η οποία κατανοεί τους κινδύνους και τον επείγοντα χαρακτήρα της μεταμόρφωσης της πόλης της. Το Παρίσι δεν είναι έτοιμο γι’ αυτό που έρχεται τον 21ο αιώνα. Χτίστηκε για έναν διαφορετικό κόσμο. Και όμως σήμερα είναι μία από τις πόλεις που έχει πάρει τα περισσότερα μέτρα στον κόσμο και δείχνει πως, όταν έχεις την πολιτική βούληση, μπορείς πραγματικά να μεταμορφώσεις ένα μέρος. Απομακρύνουν τα αυτοκίνητα από το κέντρο της πόλης, κάνοντάς το πολύ πιο κατάλληλο για ποδήλατο και περπάτημα. Φυτεύουν πολλά δέντρα, φέρνουν τη φύση στην πόλη και την κάνουν πολύ πιο σκιερή. Επανασχεδιάζουν μία από τις πιο διάσημες λεωφόρους στον κόσμο, τα Ηλύσια Πεδία, προκειμένου να την κάνουν πιο φιλόξενη σ’ αυτόν τον πιο ζεστό κόσμο για τον οποίο μιλάμε. Είναι εκπληκτικό το ότι μπορούν να το κάνουν αυτό. Τα Ηλύσια Πεδία είναι σαν ένα γιγαντιαίο τηγάνι, εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους των πεζοδρομίων. Υπήρξε μεγάλη αντίσταση από ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την ιστορία της πόλης. Δεν είναι μόνο οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής, ακόμα και άνθρωποι που κατανοούν τους κινδύνους λένε: «Δεν θέλουμε ν’ αλλάξουμε το Παρίσι, γιατί αυτές οι φαρδιές λεωφόροι και οι τσίγκινες στέγες είναι εμβληματικές». Αυτά κάνουν το Παρίσι αυτό που είναι. Αλλά το παλιό Παρίσι δεν πρόκειται να επιβιώσει στον 21ο αιώνα. Ευτυχώς, η δήμαρχος το καταλαβαίνει αυτό. Καθαρίζει τον Σηκουάνα και μπορείτε να κολυμπήσετε εκεί, για να δροσιστείτε και να χαλαρώσετε. Έχουμε κάτι παρόμοιο εδώ στο Όστιν, όπου ζω: μια μεγάλη φυσική πισίνα που τροφοδοτείται από πηγές κι είναι γεμάτη με κόσμο τις ζεστές καλοκαιρινές μέρες. Ένα δροσερό και δωρεάν μέρος για όλους. Αυτού του είδους οι πράσινοι δημόσιοι χώροι είναι απίστευτα σημαντικοί.
Η Αθήνα επίσης έχει ανάγκη από περισσότερους δημόσιους χώρους, από περισσότερο πράσινο. Προσπαθούν να ξαναχτίσουν το υδραγωγείο; Είναι μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια. Όπως το Παρίσι, έτσι και η Αθήνα όμως και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν αυτή την τεράστια υποδομή κτιρίων που δεν είναι κατάλληλα για το κλίμα. Δεν είναι καλά μονωμένα, δεν κλιματίζονται, δεν αερίζονται καλά. Δεν χτίστηκαν με γνώμονα αυτή τη δραστική αλλαγή που βιώνουμε. Πώς τα αναβαθμίζεις λοιπόν; Τι κάνεις με όλες αυτές τις υποδομές, με όλα αυτά τα κτίρια σε ένα μέρος όπως η Αθήνα; Υπάρχουν πράγματα που μπορούν να γίνουν. Αλλά απαιτείται πραγματική πολιτική βούληση. Απαιτούνται χρήματα. Απαιτούνται άνθρωποι να καταλάβουν το πρόβλημα και να πουν ότι η Αθήνα χτίστηκε για ένα κλίμα που δεν υπάρχει πια. Αν θέλουμε η Αθήνα να επιβιώσει και να είναι ένα ακμαίο μέρος όπου οι άνθρωποι θα θέλουν να πηγαίνουν και να κάνουν όλα τα πράγματα που αγαπούν, πρέπει να την επανασχεδιάσουμε. Και οι πόλεις που το κάνουν αυτό, είτε είναι η Αθήνα, είτε το Παρίσι, είτε η Κοπεγχάγη, η Νέα Υόρκη, το Όστιν ή η Σαγκάη, θα ευδοκιμήσουν και θα είναι φιλόξενες σε αυτόν τον μελλοντικό κόσμο. Οι πόλεις που δεν θα το κάνουν θα δουν τους κατοίκους τους να φεύγουν. Τα καλοκαίρια η Αθήνα θα είναι μια πόλη-φάντασμα. Δεν πρόκειται να έρχονται επισκέπτες όταν θα έχει 45 βαθμούς Κελσίου το μεσοκαλόκαιρο. Το να μην έχει τουρισμό τον μισό χρόνο η Αθήνα είναι μεγάλη υπόθεση.
Πράγματι, κυρίως οικονομικά το πρόβλημα θα είναι μεγάλο, γιατί η Ελλάδα εξαρτάται πολύ από τον τουρισμό. Αν τα ελληνικά νησιά ή η Αθήνα γίνουν πολύ ζεστά, οι άνθρωποι που ζουν από τον τουρισμό θα υποφέρουν. Αναρωτιέμαι: Μήπως τότε αρχίσουν να παίρνουν πιο πολύ στα σοβαρά την υπερθέρμανση;
Έτσι είναι. Όταν θα αρχίσουν να χάνουν χρήματα, τότε θα το πάρουν στα σοβαρά. Το πρόβλημα είναι ότι έως τότε θα έχουμε διανύσει πολύ δρόμο. Το ζητούμενο είναι να ξεκινήσουμε αμέσως. Πρέπει ν’ αρχίσουμε να ασχολούμαστε σοβαρά με τη μείωση των εκπομπών και να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα, αλλά και να σκεφτούμε σοβαρά πώς θα προσαρμοστεί, για παράδειγμα, η Αθήνα. Πώς θα μοιάζει όταν το καλοκαίρι θα έχει 45 βαθμούς Κελσίου; Δεν είναι ένα θέμα πίστης. Πρόκειται για τους νόμους της φυσικής. Θέλω να πω ότι δεν έχει καμία σημασία τι πιστεύετε εσείς ή εγώ ή ο δήμαρχος ή οποιοσδήποτε άλλος. Είναι κάτι που απλώς θα συμβεί. Και γι’ αυτό πρέπει να είστε έτοιμοι, να είστε έξυπνοι και να βοηθήσετε στην οικοδόμηση μιας κλιματικά έξυπνης πόλης. Διαφορετικά, μπορείτε να αφήσετε τα πράγματα να συμβούν και να έρθει το χάος και η παρακμή. Με άλλα λόγια, εδώ δεν δοκιμάζεται η πίστη. Δοκιμάζεται η πραγματικότητα.
Επιτρέψτε μου να παίξω για λίγο τον ρόλο του δικηγόρου του διαβόλου. Κι αν έχουν δίκιο οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής;
Υπάρχουν διάφορα επίπεδα άρνησης της κλιματικής αλλαγής. Υπάρχουν οι αρνητές της επιστήμης, που μοιάζουν μ’ αυτούς που πιστεύουν ότι η Γη είναι επίπεδη ή ότι μας επισκέπτονται εξωγήινοι. Αυτοί οι άνθρωποι είναι απρόσιτοι, αλλά αποτελούν ένα σχετικά μικρό ποσοστό αυτών που αποκαλούμε αρνητές του κλίματος. Είναι περίπου το 15%. Πολλοί από αυτούς είναι είτε στρεβλά ενημερωμένοι είτε δεν δίνουν σημασία και απλώς παρασύρονται. Αυτού του είδους οι άνθρωποι είναι προσιτοί. Έπειτα, μια άλλη μεγάλη κατηγορία είναι όσοι έχουν οικονομικό συμφέρον, όσοι αισθάνονται ότι θα χάσουν χρήματα, επειδή έχουν επενδύσεις σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Εδώ στο Τέξας συμβαίνει αυτό αρκετά. Πολλοί επίσης ανησυχούν γιατί έχουν επενδύσει σε επιχειρήσεις που σχετίζονται με τα οχήματα, τα βενζινοκίνητα οχήματα, και αντιστέκονται στη μετάβαση στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί κάποιος να νιώθει ότι η συζήτηση αυτή απειλεί τα οικονομικά του συμφέροντα. Πιστεύω ότι κι αυτοί οι άνθρωποι είναι προσιτοί, γιατί η μετάβαση για την οποία μιλάμε δημιουργεί, εκτός των άλλων, και οικονομικές ευκαιρίες. Νέες επιχειρήσεις ξεφυτρώνουν διαρκώς και παντού. Το βλέπω εδώ στο Τέξας, που είναι η πρωτεύουσα της κλιματικής άρνησης στην Αμερική. Η αιολική και η ηλιακή βιομηχανία ανθεί. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα πολλαπλασιάζονται. Στη συνέχεια, υπάρχει και μια τρίτη ομάδα που νομίζω ότι είναι πραγματικά η πιο επικίνδυνη: είναι οι καταστροφολόγοι, οι οποίοι πιστεύουν ότι πλέον είναι πολύ αργά. Είναι σαν να τα έχουμε ήδη καταστρέψει όλα. Ο κόσμος θα καεί. Εγώ απλώς θα πάω σε μια παραλία και θα ζήσω και θα απολαύσω τη στιγμή. Είναι οι ίδιοι που λένε «δεν θέλω να κάνω παιδιά γιατί δεν θέλω να τα φέρω σ’ αυτόν τον κόσμο». Είναι οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι έχουμε μόνο δύο χρόνια ακόμα και μετά τα πράγματα είναι καταδικασμένα. Είναι επικίνδυνοι γιατί έτσι είναι αδύνατον να εμπνεύσουμε δράση και αλλαγή. Τα διαγράφουν όλα λέγοντας ότι ο αγώνας έχει χαθεί. «Προσπαθήσαμε, αλλά την πατήσαμε. Θα απολαύσω τον χρόνο που μου έχει απομείνει». Είναι σαν να παίρνεις μια θανατηφόρα διάγνωση καρκίνου ή κάτι τέτοιο. Αλλά δεν είναι αυτή η πραγματικότητά μας.
Τον Νοέμβριο διεξάγονται στις ΗΠΑ προεδρικές εκλογές κι ένας από τους πιθανούς προέδρους είναι αρνητής· θεωρεί ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια απάτη. Τι σκέφτεστε γι’ αυτό;
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ένας απόλυτος αρνητής. Η εκλογή του θα ήταν καταστροφή για οποιονδήποτε παίρνει στα σοβαρά την κλιματική αλλαγή με οποιονδήποτε τρόπο. Θα ήταν εντελώς οπισθοδρομική. Θα επέστρεφε στα ορυκτά καύσιμα με κάθε τρόπο. Θα διέδιδε παραπληροφόρηση. Θα ήταν καταστροφή. Όλοι όσοι ασχολούμαστε μ’ αυτή την υπόθεση, όλοι όσοι καταλαβαίνουμε τι διακυβεύεται στο κλίμα, εργαζόμαστε πολύ σκληρά για να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί. Το διακύβευμα είναι τεράστιο. Η αλλαγή θα γίνει, η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια θα γίνει, ο μετασχηματισμός του τρόπου με τον οποίο καλλιεργούμε τα τρόφιμά μας ή χτίζουμε τα σπίτια μας θα γίνει. Όλα αυτά τα πράγματα θα συμβούν. Το θέμα είναι απλώς πόσο γρήγορα θα γίνουν και πόσο μεγάλη θα είναι η ζημιά και η απώλεια. Στις ΗΠΑ, τα μίντια ασχολούνται πολύ με το ζήτημα της μετάβασης στα ηλεκτρικά οχήματα. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που προσπαθούν να τη σταματήσουν, και ο Τραμπ είναι ένας από αυτούς. Πάντα κατακεραυνώνει τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλά η μετάβαση θα γίνει γιατί τα πλεονεκτήματά τους είναι τεράστια.
«Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ένας απόλυτος αρνητής. Η εκλογή του θα ήταν καταστροφή για οποιονδήποτε παίρνει στα σοβαρά την κλιματική αλλαγή».
Μεγάλωσα στη Σίλικον Βάλεϊ. Εργάστηκα στην Apple Computer τις πρώτες μέρες. Καταλαβαίνω την τυραννία της τεχνολογικής προόδου. Θυμηθείτε πόσο υπέροχα ήταν τα CD-ROM. Σήμερα πήρα ένα μικρό στικάκι που πιθανώς χωράει εκατό τέτοιους δίσκους. Η τεχνολογία προχώρησε. Το ίδιο θα γίνει και με τον κινητήρα εσωτερικής καύσης. Το θέμα είναι πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να εξαφανιστεί. Ακόμη κι αν συμβεί το χειρότερο σενάριο και εκλεγεί ο Τραμπ, το οποίο προσεύχομαι στον Θεό να μη συμβεί για διάφορους λόγους, αυτή η μετάβαση θα γίνει. Δεν εννοώ μόνο τη μετάβαση στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλά και τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, τη μετάβαση και την προσαρμογή των πόλεων σε αυτόν τον θερμότερο κόσμο. Όλα αυτά τα πράγματα θα συμβούν.
Αλλά επιτρέψτε μου να πω ότι έχω ένα αισιόδοξο σενάριο, το οποίο μπορεί να είναι ανόητο και αφελές, αλλά έχει, νομίζω, κάποια δόση αλήθειας: Αν ο Τραμπ εκλεγεί και πάλι –Θεός φυλάξοι–, λόγω της φύσης της βλακείας και της γελοιότητάς του ακόμη και για τα κλιματικά θέματα, η αντίδραση θα είναι τόσο μεγάλη που θα μπορούσε να εμπνεύσει πολλούς ανθρώπους. Αυτό συνέβη με τον αγώνα για τις αμβλώσεις. Ανατρέψαμε την απόφαση Ντομπς στο Ανώτατο Δικαστήριο. Αν κάτι πρόκειται να νικήσει τον Τραμπ, είναι μάλλον αυτό. Είναι όλες αυτές οι γυναίκες που θα έρθουν και θα ψηφίσουν επειδή είναι τόσο θυμωμένες με αυτό που έκανε για τα δικαιώματα των αμβλώσεων. Αν εκλεγεί, θα γίνει κάτι παρόμοιο και με το κλίμα, θα υπάρξει τεράστια αντίδραση. Και αυτό, μ’ έναν περίεργο τρόπο, θα μπορούσε όχι μόνο να εμπνεύσει, αλλά και να αποτελέσει μια ισχυρή αντίρροπη δύναμη στις εγκεφαλικά νεκρές πολιτικές αποφάσεις που θα έπαιρνε.
Παρακολούθησα μια συνέντευξή σας στην οποία, μιλώντας για την τρέχουσα συζήτηση σχετικά με την κλιματική αλλαγή, είπατε ότι στις ΗΠΑ η συζήτηση δεν διεξάγεται με οικονομικούς όρους, αλλά έχει να κάνει με την κουλτούρα και τις πολιτιστικές πεποιθήσεις. Αναφερθήκατε στους πολιτιστικούς πολέμους και στην κουλτούρα των woke. Μπορείτε να μου το αναλύσετε αυτό;
Γράφω για την κλιματική αλλαγή εδώ και είκοσι χρόνια. Πριν από δέκα, ακόμη και πριν από πέντε, όταν είχα συζητήσεις με αρνητές της κλιματικής αλλαγής ή με ανθρώπους που με κατηγορούσαν ότι υπερβάλλω ή ότι κινδυνολογώ, άκουγα οικονομικής φύσης επιχειρήματα, όπως το ότι η ενέργεια από ορυκτά καύσιμα είναι φθηνότερη από την ηλιακή και την αιολική. Αν ενδιαφέρεστε για την οικονομική ανάπτυξη και τη μείωση της φτώχειας, η πρόσβαση σε φθηνή ενέργεια είναι πραγματικά σημαντική. Είναι αλήθεια ότι πριν από δέκα χρόνια τα ορυκτά καύσιμα, η κατασκευή ενός εργοστασίου άνθρακα ή ενός εργοστασίου φυσικού αερίου ήταν μια φθηνή παροχή ενέργειας. Αλλά αυτό έχει αλλάξει. Τώρα, σχεδόν παντού στον κόσμο, η ενέργεια από ορυκτά καύσιμα είναι ο πιο ακριβός τρόπος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας λόγω αυτής της τυραννίας της τεχνολογίας που ανέφερα προηγουμένως. Οι τιμές της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας και οι τιμές των μπαταριών έχουν μειωθεί, και θα συνεχίσουν να μειώνονται. Παλαιότερα λοιπόν, τουλάχιστον μιλούσαμε για την πραγματικότητα. Τώρα η κλιματική αλλαγή έχει γίνει μέρος της κουλτούρας της Αμερικής. Οι Ρεπουμπλικάνοι του Τραμπ και οι πολιτιστικοί πόλεμοι της δικής του ιδεολογίας προσπάθησαν να μετατρέψουν την κλιματική αλλαγή σε θρησκευτικό δόγμα. Σε μια σύγκρουση καθολικών εναντίον προτεσταντών, μουσουλμάνων εναντίον χριστιανών. Να την παρουσιάσουν σαν ένα ζήτημα δικαιωμάτων, όπως είναι το ζήτημα των ομοφυλοφίλων ή των αμβλώσεων που στην πραγματικότητα βασίζονται σ’ ένα ένα σύστημα πεποιθήσεων. Αλλά η κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι τέτοιο. Η κλιματική αλλαγή βασίζεται στην επιστήμη. Βασίζεται στην επιστήμη την οποία γνωρίζουμε με σαφήνεια εδώ και εκατό χρόνια. Και έτσι η συζήτηση έγινε μέρος των πολιτιστικών πολέμων. Στην Αμερική, οι Ρεπουμπλικάνοι MAGA [σ.σ. Make America Great Again] πάντα έβαλλαν κατά της Αριστεράς. Συμπεριέλαβαν και την κλιματική αλλαγή στις επιθέσεις τους. Για να είσαι πραγματικός Αμερικανός αυτή τη στιγμή, σημαίνει ότι θα κάνεις γεωτρήσεις για πετρέλαιο και εξορύξεις για άνθρακα. Αυτή είναι η Αμερική.
Όμως τώρα αυτό αλλάζει. Όχι μόνο στην Αμερική, αλλά κι ευρύτερα, έχει γίνει μεγάλος αγώνας για να υπονομευτεί η πίστη στην επιστήμη και στους θεσμούς, ώστε η IPCC [σ.σ. Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος] να φαίνεται σαν μια οργάνωση που υποστηρίζεται από τρελούς φιλελεύθερους που θέλουν να σας στερήσουν το δικαίωμα να έχετε ένα μεγάλο φορτηγάκι ή ένα βαν. Ο Τραμπ τις προάλλες κατηγόρησε τον Μπάιντεν ότι θέλει να στερήσει από τους ανθρώπους τα πλυντήρια πιάτων και να περιορίσει την ποσότητα του νερού που καταναλώνουν, τη διάρκεια του ντους τους. Προσπαθούν με κάποιον τρόπο να μετατρέψουν το κλίμα σε φασισμό, γεγονός που αποτελεί απλώς ένδειξη του πόσο μακριά έχει απομακρυνθεί από την επιστήμη η διατύπωση αυτού του προβλήματος κι έχει μετατραπεί ουσιαστικά σε θρησκευτική πολιτική. Αυτή είναι μια τεράστια αλλαγή.
Έχω μια ερώτηση που αφορά τις προσωπικές επιλογές. Σκέφτομαι ότι μπορεί κάποιος να ανακυκλώνει τα σκουπίδια του, αλλά να μην έχει τα χρήματα να αγοράσει ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Τι του λέτε;
Πράγματι, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι ακριβά. Αλλά θυμάμαι όταν πήρα τον πρώτο μου προσωπικό υπολογιστή, ήταν ακριβός. Τώρα έχω ένα iPhone που μου έχει κοστίσει μερικές εκατοντάδες δολάρια, το οποίο έχει περισσότερη ισχύ από 15 τέτοιους υπολογιστές. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα θα γίνουν πολύ φθηνότερα πολύ σύντομα και θα κυριαρχήσουν, γιατί είναι πολύ πιο απλά. Έτσι, η τεχνολογική καμπύλη θα αλλάξει. Χρειάζεται λίγος χρόνος γι’ αυτά τα πράγματα. Είναι σημαντικό να κάνουμε προσωπικές επιλογές που δεν επιταχύνουν περαιτέρω το πρόβλημα. Έχουμε δύναμη στις προσωπικές μας επιλογές. Η σύζυγός μου και εγώ μόλις εγκαταστήσαμε μια αντλία θερμότητας στο σπίτι μας, που λειτουργεί πραγματικά θαυμάσια. Δεν ήταν η φθηνότερη λύση, επειδή οι αντλίες θερμότητας είναι καινούργιες, αλλά θα εξοικονομήσουμε χρήματα μακροπρόθεσμα.
Ωστόσο, δεν πρόκειται να λύσουμε το πρόβλημα έτσι. Αυτά είναι σημαντικά πρώτα βήματα. Στην πραγματικότητα, χρειαζόμαστε ανθρώπους που ενδιαφέρονται, που υψώνουν τη φωνή τους, που ψηφίζουν. Να πηγαίνουν στις συνεδριάσεις του δημοτικού τους συμβουλίου και να μιλούν γι’ αυτό. Όταν με ρωτούν οι ταξιτζήδες τι κάνω, τους λέω ότι είμαι δημοσιογράφος που γράφει για την κλιματική αλλαγή. Άλλοι μου λένε «ω, είσαι ένας από αυτούς τους τρελούς», κι άλλοι «ω, αυτό είναι συναρπαστικό. Για ποιο θέμα γράφετε;». Πρέπει να συζητάμε. Οι μετεωρολόγοι πρέπει να το συζητούν στις εκπομπές τους. Οι πολιτικοί πρέπει να μιλούν γι’ αυτό. Δεν είναι τεχνολογικό πρόβλημα ούτε πρόβλημα προσωπικής επιλογής. Η κλιματική αλλαγή είναι πολιτικό πρόβλημα. Εμείς, δηλαδή όλοι όσοι νοιαζόμαστε γι’ αυτό, πρέπει να ενεργοποιήσουμε τις φωνές μας πολιτικά.
«Δεν είναι τεχνολογικό πρόβλημα ούτε πρόβλημα προσωπικής επιλογής. Η κλιματική αλλαγή είναι πολιτικό πρόβλημα».
Τι μπορεί λοιπόν να κάνει ο καθένας από εμάς για να μειωθούν οι συνέπειες της υπερθέρμανσης;
Καθένας από εμάς είναι καλός σε κάτι. Εγώ, ας πούμε, δεν θα ήμουν ποτέ καλός πολιτικός ακτιβιστής. Αν μου λέγατε ότι θα έπρεπε να ηγηθώ του πολιτικού κινήματος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα αποτύγχανα παταγωδώς. Μπορεί να μην είμαι καλός σε αυτό, μπορώ όμως να γράψω ένα βιβλίο. Εσείς θα κρίνετε αν είναι καλό ή όχι, αλλά αυτό μπορώ να κάνω εγώ. Μόλις επιμελήθηκα μια έκθεση σ’ ένα μουσείο εδώ στο Τέξας, για καλλιτέχνες που ενδιαφέρονται για την κλιματική αλλαγή. Ένα από τα έργα ανήκε σε μια γυναίκα που ζει στον απομακρυσμένο Καναδά. Ανησυχούσε πολύ για το κλίμα, μέχρι που είπε: «Τι μπορώ να κάνω εγώ; Ζω στον Καναδά. Κάνω ό,τι μπορώ. Ανακυκλώνω τα πάντα, αλλά δεν ξέρω τι άλλο μπορώ να κάνω». Αποφάσισε λοιπόν να ράψει μια ταπισερί με μια διάσημη μεσαιωνική τεχνοτροπία, η οποία έλεγε την ιστορία της εξέλιξης της ενέργειας, από τις απαρχές της φωτιάς μέχρι τους ηλιακούς συλλέκτες. Και επί εννέα χρόνια, καθισμένη τα βράδια μπροστά στην τηλεόρασή της, έραψε αυτή την υπέροχη ταπισερί μήκους 220 μέτρων, την οποία τοποθετήσαμε στην έκθεση του Planet Museum of Art. Είχε τεράστια επιτυχία. Ήρθαν οι πάντες για να δουν αυτή την ταπισερί. Ήταν το εξαιρετικό παράδειγμα ενός ανθρώπου που είπε: «Με απασχολεί αυτό και νοιάζομαι. Σε τι είμαι καλός; Τι μπορώ να κάνω;». Οπότε αυτό είναι το ερώτημα: τι μπορείς να κάνεις; Σε τι είσαι καλός; Είσαι καλός δημοσιογράφος. Πες την ιστορία. Επικοινώνησέ την. Είναι μέρος της δουλειάς σου και το κάνεις. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να είναι καλοί στο να βοηθούν τους άλλους να σκέφτονται διαφορετικά για την προέλευση των τροφίμων τους ή μπορεί να ιδρύσουν μια εταιρεία που κάνει κάτι σχετικό με αυτό. Ο γιος μου θέλει να ασχοληθεί με το δίκαιο του κλίματος. Ο καθένας έχει ένα ταλέντο. Και όποιο κι αν είναι αυτό το ταλέντο, είτε είναι να κάθεσαι μπροστά στην τηλεόραση και να ράβεις ή να γράφεις βιβλία είτε να κάνεις δημοσιογραφία ή οτιδήποτε άλλο, αυτό πρέπει να κάνεις.
Κύριε Γκούντελ, σας ευχαριστώ πολύ. Ας συνεχίσουμε τη συζήτηση στην Ελλάδα, ίσως μ’ ένα ποτήρι κρασί στο χέρι. Σας υπόσχομαι ότι ο χώρος θα κλιματίζεται.
Ή, έστω, ας έχουμε πάγο στο ποτό μας!
Καυτός πλανήτης, καυτή Ελλάδα
Σε 6 φορές τον χρόνο αυξήθηκε η συχνότητα των καυσώνων τα τελευταία χρόνια (2010-2020). Τη δεκαετία του 1960 εμφανίζονταν καύσωνες μόλις δύο φορές ανά έτος.
Πηγή: Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος ΗΠΑ
Οι 29 ημέρες το καλοκαίρι του 2023, από τις 3 έως τις 31 Ιουλίου, ήταν οι πιο ζεστές συνεχόμενες ημέρες από το 1940 έως σήμερα.
Πηγή: CoperniCUs
16 εκατ. δολάρια την ώρα είναι η ζημιά που προκαλεί η κλιματική κρίση.
Πηγή: Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ
17,18°C ήταν η μέση θερμοκρασία της Γης στις 6 Ιουλίου του 2023, την πιο θερμή μέρα που βίωσε ο πλανήτης από όσες έχουν καταγραφεί έως σήμερα.
Πηγή: Αμερικανικό Κέντρο για τις Περιβαλλοντικές Προβλέψεις
30 με 60 εκατ. άνθρωποι θα ζουν σε περιοχές όπου για κάποιες μέρες τον χρόνο η θερμοκρασία θα είναι αφόρητη στο άμεσο μέλλον για το ανθρώπινο σώμα.
Πηγή: Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης
46,4°C έδειξε το θερμόμετρο στο Γύθειο, στη διάρκεια του περσινού καύσωνα «Κλέων». Ήταν η υψηλότερη θερμοκρασία που καταγράφηκε στην Ελλάδα τον 21ο αιώνα.
Πηγή: εθνικο αστεροσκοπειο αθηνων
0,796°C είναι η διαφορά της μέσης θερμοκρασίας στις ελληνικές θάλασσες συγκρίνοντας στοιχεία από το 1960 και το 2014.
Πηγή: Greenmatch
Το 10% της μάζας τους έχασαν οι παγετώνες των Άλπεων, εξαιτίας των καυσώνων που έπληξαν την Ευρώπη το 2022 και το 2023.
Πηγή: Παγκόσμιος μετεωρολογικός οργανισμός
Οι υψηλότερες θερμοκρασίες που έχουν καταγραφεί
56,7°C Κοιλάδα του Θανάτου, ΗΠΑ – Ιούλιος 1913*
54,0°C Αεροδρόμιο του Αχβάζ, Ιράν – Ιούνιος 2017
53,9°C Μπάσρα, Ιράκ και Μιτριμπάχ, Κουβέιτ – Ιούνιος 2016
53,7°C Τουρμπάτ, Πακιστάν – Μάιος 2017
52,2°C Σανμπάο, Κίνα – Ιούλιος 2023
52,1°C Σουεϊχάν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – Ιούλιος 2002
52,0°C Τζέντα, Σαουδική Αραβία και Μεξικάλι, Μεξικό – Ιούνιος 2010 και Ιούλιος 1995
51,6°C Τζόμπα, Ομάν – Ιούνιος 2021
51,3°C Ουάργκλα, Αλγερία – Ιούλιος 2018
51,0°C Φαλόντι, Ινδία – Μάιος 2016
*Η συγκεκριμένη καταγραφή τελεί διαχρονικά υπό αμφισβήτηση από μεγάλη μερίδα των μετεωρολόγων.
Ο Τζεφ Γκούντελ έχει γράψει έξι βιβλία, ανάμεσά τους και το The Water Will Come, το οποίο ψηφίστηκε ως το κορυφαίο βιβλίο του 2017 από τους κριτικούς των New York Times. Γράφει για περιβαλλοντικά θέματα εδώ και πάνω από 20 χρόνια και συνεργάζεται με έντυπα όπως το Rolling Stone και το The New York Times Magazine. Είναι τακτικός σχολιαστής σε μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα (NPR, CNN, ΝBC κ.ά.). Το βιβλίο του Καύσωνας. Η ζωή σ’ έναν πλανήτη που φλέγεται κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Μιχάλη Μακρόπουλου.
/ jeffgoodellwriter.com
