«Δεν έχω καπνό, δεν έχω καπνό. Αυτά που γράφω εδώ είναι οι αναμνήσεις μου. Διότι κάθε άνθρωπος οφείλει να καθίσει να γράψει την ιστορία της ζωής του μόλις πιάσει τα σαράντα…» Ο Γιόσα έλεγε ότι το Πηγάδι (1939) του Χουάν Κάρλος Ονέτι, από το οποίο προέρχεται το παραπάνω απόσπασμα, σηματοδοτεί την αφετηρία του μοντέρνου λατινοαμερικανικού μυθιστορήματος, ενώ στη Wikipedia αναφέρεται χωρίς πηγή ότι «κάποιοι κριτικοί» εντοπίζουν στο εν λόγω βιβλίο τις αρχές του λατινοαμερικανικού «μπουμ». Τέλος πάντων, για μια πιο καθαρή εικόνα υπάρχει το εμπεριστατωμένο επίμετρο του Λευτέρη Μακεδόνα – το βιβλίο κυκλοφόρησε σε δική του μετάφραση πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Μάγμα, σε μια χρονιά που συμπληρώνονται 30 χρόνια από τον θάνατο του συγγραφέα.
Εξ αφορμής πραγματοποιήθηκε προ ημερών και μια εκδήλωση για τον Ονέτι, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ ΛΕΑ στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Θερβάντες, που άλλωστε λέγεται «Βιβλιοθήκη Χουάν Κάρλος Ονέτι». Στην Ελλάδα δεν έχουμε ασχοληθεί ιδιαίτερα μαζί του, παρά τη φήμη του στον ισπανόφωνο κόσμο και παρά το ότι παλιότερα κυκλοφόρησαν στη γλώσσα μας άλλα δύο βιβλία του (Η σύντομη ζωή και το Ναυπηγείο, αμφότερα από τις εκδόσεις Καστανιώτη). Το Πηγάδι ήταν το πρώτο βιβλίο του νεαρού τότε Ονέτι, ο οποίος έχτισε με τα υλικά του υπαρξισμού ένα κλειστοφοβικό σύμπαν για τον ήρωά του, έναν κόσμο αφόρητης παρακμής.
Τουλάχιστον, λέει, υπάρχει η νύχτα. Με όλους τους συμβολισμούς και το πυκνό της σκοτάδι. Εκεί οδηγείται ο αφηγητής στη συγκλονιστική κατάληξη του μονολόγου του στις δύο-τρεις τελευταίες σελίδες: «[…] τώρα πια αισθάνομαι ότι όλη μου η ζωή δεν είναι τίποτα άλλο παρά μικρά κλάσματα του χρόνου που περνάνε, το ένα μετά το άλλο, σαν τον ήχο ενός ρολογιού, σαν το νερό που τρέχει, σαν το μέτρημα των κερμάτων». Ένας αφηγητής μηδενιστής, οργισμένος, πνιγμένος από τη φαντασία και τις αναμνήσεις, και επίσης βαθιά μισογύνης, ένα στοιχείο που στην εποχή της καραγατσικής αποκαθήλωσης θα αρκούσε για να «ακυρώσει» τον συγγραφέα – ελπίζω το βιβλίο να συνεχίσει να διαβάζεται κανονικά και όχι διαγώνια και από ανθρώπους χωρίς νεύρα. Δεν είναι εύκολο, ούτε ευχάριστο. Είναι ένα κάπως ξεχασμένο και πολύ ενδιαφέρον λογοτεχνικό κείμενο.
Το Πηγάδι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μάγμα. Μετάφραση – επίμετρο: Λευτέρης Μακεδόνας.
