«Εσείς φοβόσασταν γιατί δεν μας πιστεύατε. Κανείς δεν μας πίστευε, ούτε η ίδια μας η μάνα», λέει ο Κώστας Κατσουράνης, βλοσυρός και ντυμένος στα μαύρα. Δίπλα του κάθεται ο Τάκης Φύσσας, απέναντί του ο Άγγελος Χαριστέας – γνέφουν καταφατικά. Ο Κατσουράνης παίρνει μια βαθιά ανάσα και γίνεται πιο συγκαταβατικός: «Ήταν λογικό να φοβάστε. Εμείς, όμως, που ξέραμε την ομάδα δεν φοβόμασταν τίποτα και κανέναν». Βρισκόμαστε σε ένα σπίτι στην Κηφισιά, γεμάτο αναμνηστικά από τις μέρες εκείνες στην Πορτογαλία, όπου οι τρεις παλιοί πρωταθλητές Ευρώπης συναντήθηκαν για τα γυρίσματα μιας νέας αθλητικής εκπομπής της Cosmote TV, που θα αφορά το Euro 2004.
Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από τη μεγαλύτερη ποδοσφαιρική έκπληξη όλων των εποχών και μοιραία οι αφηγήσεις για το Euro 2004 σχεδόν πάντα παίρνουν μυθικές διαστάσεις. Καμιά φορά αποκτούν έναν προσωπικό τόνο και στο μυαλό μας γινόμαστε όλοι μέρος ενός συλλογικού άθλου. Προσωπικά, δεν θα ξεχάσω τι έγινε στο σπίτι μου μόλις ο διαιτητής σφύριξε τη λήξη του τελικού της 4ης Ιουλίου, με τον πατέρα μου να πετάει εκστασιασμένος ένα τραπέζι από το μπαλκόνι στον κήπο. Αποφασίζω, λοιπόν, να μοιραστώ την ιστορία με τους συνομιλητές μου. Δεν δείχνουν να εντυπωσιάζονται, μάλλον έχουν ακούσει πολύ πιο ακραίες αντιδράσεις. Συνειδητοποιώ ότι μόλις έκανα αυτό που κοροϊδεύω: προσπάθησα να δείξω ότι ήμουν κι εγώ κομμάτι του Euro 2004, ενώ μπροστά μου έχω τρεις πρωταγωνιστές του.
Ούτε ο πιο αισιόδοξος φίλαθλος δεν περίμενε ότι η Εθνική Ελλάδος μπορούσε να στεφθεί πρωταθλήτρια μέσα στην Πορτογαλία. Τα δύσκολα ξεκίνησαν από την πρώτη στιγμή, αφού ο όμιλος με Πορτογαλία, Ισπανία και Ρωσία μόνο ευνοϊκός δεν ήταν. «Υπήρχε αγωνία για το αποτέλεσμα, αλλά δεν υπήρχε φόβος», εξηγεί ο Τάκης Φύσσας. «Δεν το λέω με έπαρση, αλλά ήμασταν μια φουρνιά ποδοσφαιριστών που αντιμετωπίζαμε ομάδες όπως η Ρεάλ Μαδρίτης και η Μπαρτσελόνα μέσα στη σεζόν, ήμασταν συνηθισμένοι. Ένιωσα μια μικρή ανασφάλεια ότι ίσως δεν τα καταφέρουμε με τη Ρωσία –χάναμε, άλλωστε, 2-0 στο 17ο λεπτό–, αλλά μέχρι εκεί, όχι κάτι περισσότερο». Ο Κώστας Κατσουράνης θυμίζει πως, για να φτάσει στα τελικά της διοργάνωσης, η Εθνική χρειάστηκε να αφήσει δεύτερη την Ισπανία νικώντας την 1-0 στη Σαραγόσα, με εκείνο γκολ του Στέλιου Γιαννακόπουλου.
«Χωρίς καμία ελπίδα»
Σε πρόσφατο podcast-αναδρομή των New York Times για τη διοργάνωση του 2004, ο παρουσιαστής αποκαλύπτει το πώς ακριβώς έβλεπε ο ίδιος και οι περισσότεροι αθλητικογράφοι την Ελλάδα: «Μια ομάδα χωρίς σταρ, χωρίς ποιότητα, χωρίς καμία ελπίδα να πετύχει κάτι». Μεταφέρω αυτολεξεί την εν λόγω δήλωση στους συνομιλητές μου, έχοντας στο μυαλό μου ότι δεν υπάρχει ούτε χώρος ούτε λόγος για άλλη μία συνέντευξη-διθύραμβο με τους πρωταγωνιστές του Euro 2004. «Το “χωρίς ποιότητα” είναι λάθος. Τα υπόλοιπα μπορείς να πεις ότι είναι σωστά», απαντά ο Κατσουράνης με ένα ειρωνικό μειδίαμα στα χείλη. «Ποιότητα όμως είχαμε πάρα πολύ μεγάλη. Δεν είναι τυχαίο ότι η αξία πολλών παικτών εκείνης της Εθνικής διπλασιάστηκε μέσα σε μόλις ένα τουρνουά. Βέβαια, αν ανήκαμε σε μια άλλη σχολή ποδοσφαίρου, αν ήμασταν για παράδειγμα Σέρβοι, η τιμή μας θα είχε πενταπλασιαστεί». Σύμφωνα με τον Άγγελο Χαριστέα, καμία ομάδα δεν μπορεί να κερδίσει ένα Euro αν δεν διαθέτει ποιότητα. Ο Κώστας Κατσουράνης θεωρεί ότι, εκτός από αποτελεσματική, η Ελλάδα ήταν και η καλύτερη ομάδα στο γήπεδο. Ή, τουλάχιστον, εμείς και οι Τσέχοι, όπως παραδέχεται. Η αναφορά στην Τσεχία με κάνει να θυμηθώ τη δαιμονιώδη φόρμα στην οποία βρισκόταν σε εκείνο το τουρνουά το αστέρι της, ο σπουδαίος Πάβελ Νέντβεντ. Αναρωτιέμαι: Πώς μαρκάρεις έναν τέτοιο παίκτη; «Να σου πω ποιους έπαιξα εγώ man to man το 2004; Τον Ραούλ, τον Ζιντάν και στον τελικό τον Ντέκο [σ.σ.: δεύτερος στην ψηφοφορία για τη Χρυσή Μπάλα το 2004]. Οπότε, γιατί να φοβηθώ τον Νέντβεντ;», ξεκαθαρίζει ο Κατσουράνης δίχως να αφήσει περιθώρια για δευτερολογίες.
«Ήμασταν μια φουρνιά ποδοσφαιριστών που αντιμετωπίζαμε ομάδες όπως η Ρεάλ Μαδρίτης και η Μπαρτσελόνα μέσα στη σεζόν, ήμασταν συνηθισμένοι». – Τάκης Φύσσας
Κανείς δεν μπορεί να πει ότι οι Έλληνες ποδοσφαιριστές δεν κοίταξαν στα μάτια τους αντιπάλους τους. Οι μάχες που έδωσαν ήταν ομηρικές και απέναντι σε θρύλους του αθλήματος.
«Αν δεν έχεις αγωνιστικό θράσος για να αντιμετωπίσεις τους καλύτερους παίκτες στον πλανήτη και να δείξεις και εσύ –στον εαυτό σου, στους συμπαίκτες σου– τι πραγματικά αξίζεις, δεν μπορείς να έχεις επιτυχίες», λέει ο Τάκης Φύσσας. Είναι φανερό ότι νιώθει πολύ πιο άνετα μπροστά στο δημοσιογραφικό μαγνητοφωνάκι σε σχέση με τους δύο πρώην συμπαίκτες του στην Εθνική· ο Κατσουράνης δείχνει να μετράει κάθε κουβέντα, ο Χαριστέας μοιάζει χαμηλών τόνων και δεν επιζητά την προσοχή. «Όταν έπαιζα καλά, πρώτα από όλα χαιρόμουν γιατί οι συμπαίκτες μου με παραδέχονταν. Εμείς είχαμε αυτό μεταξύ μας: η αποδοχή από τους συμπαίκτες μας και τον προπονητή ήταν υπεραρκετή. Δεν μας ενδιέφερε αν κάποιος θα γράψει αν παίξαμε καλά ή όχι, αυτό το ξεπεράσαμε πολύ γρήγορα».
Τα μάτια μας έχουν δει πολλά στις μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις: φαβορί που καταποντίζονται, ομάδες με μηδενική συνοχή, Εθνικές χωρισμένες σε δύο ή και περισσότερα στρατόπεδα. Η αλήθεια είναι ότι τέτοια φαινόμενα έχουν απασχολήσει κατά καιρούς και το δικό μας αντιπροσωπευτικό συγκρότημα. Οι ζήλιες και οι κόντρες δεν είναι σπάνιες. «Όταν μπήκα στην Εθνική και τους βρήκα, μια και ήμουν πιο νέος από εκείνη τη φουρνιά, συνάντησα ένα οικογενειακό κλίμα – δεν υπήρχαν αυτά», τονίζει ο Κώστας Κατσουράνης, ενώ ο Τάκης Φύσσας συμπληρώνει ότι συχνά υπήρχε ανταγωνισμός, αλλά ο στόχος ήταν κοινός για όλους. «Ήταν έξι ματς το Euro. Δεν έχεις τον χρόνο ούτε να φοβηθείς ούτε να ασχοληθείς με ζήλιες και με γκρίνιες. Πρέπει να τα έχεις λυμένα αυτά τα προβλήματα», εξηγεί ο Άγγελος Χαριστέας. Πρακτικά, αντιμετωπίσαμε μια υπερπλήρη Πορτογαλία (Φίγκο, Ρονάλντο, Ντέκο, Ρούι Κόστα κ.ά.), μια Ισπανία γεμάτη με παίκτες της Ρεάλ Μαδρίτης και της Βαλένθια που μεσουρανούσαν εκείνη την εποχή στο Champions League, τη Γαλλία του Ζιντάν και ίσως την καλύτερη φουρνιά που έβγαλε ποτέ η Τσεχία. Πώς, λοιπόν, τα καταφέραμε; «Μας ακούς να μιλάμε με ορμητικότητα. Δεν είναι ορμητικότητα υπεροψίας», παίρνει ξανά τον λόγο ο Χαριστέας. «Απλώς πιστεύαμε εκατό τοις εκατό στον διπλανό μας. Πίστευα ότι ο Τάκης [Φύσσας] ήταν το καλύτερο αριστερό μπακ στον κόσμο εκείνο το καλοκαίρι. Στο μυαλό μου, ο Κώστας [Κατσουράνης] ήταν το καλύτερο αμυντικό χαφ στον πλανήτη».
«Δεν μας άφηνε και ο Γερμανός να χαλαρώσουμε»
Στο μυαλό των Πορτογάλων, το 2004 ήταν η μεγάλη τους χαμένη ευκαιρία: μια μεγάλη ευρωπαϊκή σχολή ποδοσφαίρου, με μία από τις καλύτερες φουρνιές της να αγωνίζεται εντός έδρας για να κατακτήσει επιτέλους την πρώτη της μεγάλη διοργάνωση. «Εγώ ήμουν εκεί, αφού έπαιζα στην Μπενφίκα. Βλέποντας το πρόγραμμα των αγώνων στενοχωρήθηκα που τα άλλα παιδιά δεν θα είχαν την ευκαιρία να παίξουν στο Ντα Λουζ. Έλεγα “τι άτυχοι που είμαστε”, αφού θα έπρεπε να φτάσουμε μέχρι τον τελικό για να γίνει κάτι τέτοιο», αναφέρει ο Τάκης Φύσσας σε μια στιγμή απόλυτης ειλικρίνειας.
«Πίστευα ότι ο Φύσσας ήταν το καλύτερο αριστερό μπακ στον κόσμο εκείνο το καλοκαίρι. Στο μυαλό μου ο Κατσουράνης ήταν το καλύτερο αμυντικό χαφ στον πλανήτη». – Άγγελος Χαριστέας
Χρειάστηκε να είναι απόλυτα συγκεντρωμένοι, να μη χαλαρώνουν ποτέ. Ούτε πρόλαβαν να κάνουν τουρισμό και να δουν κάποιες ομορφιές της Πορτογαλίας – ο Άγγελος Χαριστέας παραδέχεται ότι τη χώρα τη γνώρισε για πρώτη φορά όταν την επισκέφτηκε ξανά πριν από λίγο καιρό. «Δεν επαναπαυτήκαμε, χαρήκαμε τόσο όσο», συμπληρώνει ο Φύσσας και τονίζει πως η έλλειψη σόσιαλ μίντια τους βοήθησε να μείνουν προσηλωμένοι στον στόχο τους επί 45 και πλέον μέρες. Μπορεί πίσω στην Ελλάδα να στήνονταν πανηγύρια, εκείνοι όμως έλεγαν μεταξύ τους: «Πάμε ήρεμα τώρα, συγκεντρωνόμαστε στο επόμενο». Οι παλαιότεροι συγκρατούσαν τον ενθουσιασμό των νεότερων με «ωραίο τρόπο» αρχικά και, αν οι συνθήκες το απαιτούσαν, γίνονταν πιο «απότομοι». Αρκούσε όμως αυτό; Ο Άγγελος Χαριστέας κοιτά με νόημα τους πρώην συμπαίκτες τους και λέει: «Δεν μας άφηνε και ο Γερμανός να χαλαρώσουμε».
Λίγοι θυμούνται ότι ο πρώτος αγώνας του Ότο Ρεχάγκελ στον πάγκο της Εθνικής Ελλάδος έληξε με μια συντριπτική εκτός έδρας ήττα (1-5) από τη Φινλανδία. Η αρχή ήταν πολύ δύσκολη και γεμάτη αμφισβήτηση. «Ο Ρεχάγκελ είχε την εξής νοοτροπία: ήθελε ποδοσφαιριστές με παραστάσεις», λέει ο Άγγελος Χαριστέας και ο Κώστας Κατσουράνης συμπληρώνει ότι, αν κάποιος δεν είχε παίξει Champions League, δύσκολα θα τον επέλεγε. Κατά τα άλλα, πιστεύει ότι ο Ρεχάγκελ κατάφερε να περάσει στην Εθνική τη δική του νοοτροπία, δηλαδή μια ρεαλιστική αντιμετώπιση του ποδοσφαίρου που στηρίζεται στην ιδέα, κατά βάση, ότι πρόκειται για κάτι πολύ απλό. Βέβαια, αυτό από μόνο του δεν θα μπορούσε να είναι αρκετό. Ο πρωταθλητισμός χρειάζεται και ηγετικές ικανότητες. Οι τρεις «ήρωες» του 2004 που έχω μπροστά μου θυμούνται τον Ρεχάγκελ να βγάζει πολλές φορές λόγους για να τους εμψυχώσει. Ο Τάκης Φύσσας μιμείται κινήσεις μποξ με τον πυγμάχο να βρίσκεται στα σκοινιά, όπως ακριβώς έκανε ο Γερμανός στα αποδυτήρια για να τους δείξει ότι «δεν πρέπει να τα παρατάμε ποτέ». Για τον Άγγελο Χαριστέα, η πιο χρήσιμη «αλληγορία» ήταν εκείνη με τον Μαραθώνιο: «Παιδιά, έχουμε τρέξει άπειρα χιλιόμετρα», τους έλεγε σε μια προσπάθεια να τους κρατήσει συγκεντρωμένους στον στόχο τους, πριν συμπληρώσει ότι «τώρα έχουν μείνει τα τελευταία μέτρα». Βέβαια, κάθε φορά στο νήμα τούς περίμεναν καινούργιες προκλήσεις και καινούργιοι αντίπαλοι σούπερ σταρ. «Όλοι άνθρωποι είναι», συνήθιζε να λέει ο Ρεχάγκελ τονίζοντας το πώς εκείνος κάποτε κέρδισε τη Νάπολη του Ντιέγκο Μαραντόνα. «Κανείς δεν είναι θεός» – αυτή ήταν μια ατάκα που τους έλεγε ξανά και ξανά.
Τύχη, γκρίνια και χαμένες ευκαιρίες
Πλησιάζουμε προς το τέλος της συνέντευξης και, παίζοντας με τα όρια της δημοσιογραφικής υπερβολής, ρωτάω τους συνομιλητές μου αν η πρόσφατη κατάκτηση του Conference League από τον Ολυμπιακό είναι «ένα μικρό Euro». Η απάντηση από τον Κώστα Κατσουράνη είναι ότι πρόκειται για μια μεγάλη επιτυχία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα τη χαρακτήριζε έτσι. Επίσης, όταν αναρωτιέμαι, όπως συχνά πυκνά γίνεται όλα αυτά τα χρόνια, τι ρόλο έπαιξε η τύχη το 2004, λαμβάνω τις πληρωμένες απαντήσεις ότι, «αν σε άκουγε ο Καραγκούνης, θα σε κυνηγούσε» και ότι για τύχη μιλούν μόνο «όσοι δεν ξέρουν». Είναι φανερό ότι οι ποδοσφαιριστές του 2004 έχουν κουραστεί να απαντούν τα αυτονόητα.
Εκείνο, τελικά, που κρατούν είναι ότι μετά την ιστορική τους επιτυχία δεν ένιωσαν ποτέ να δέχονται κάποιου είδους γκρίνια από τους φιλάθλους, Ίσα ίσα, όπως τονίζει ο Τάκης Φύσσας, ακόμα και κάποιες γκρίνιες που μπορεί να ακούγονταν παλιότερα για τον καθένα ξεχωριστά, μετά την κατάκτηση του Euro κόπηκαν μαχαίρι. «Εντάξει, βρέθηκαν ευκαιρίες για να βγάλουν “χολή” κάποιοι, όπως, για παράδειγμα, μετά το 1-4 από την Τουρκία και τον αποκλεισμό από το Μουντιάλ του 2006», λέει ο Κώστας Κατσουράνης. Κατά την άποψή του, το Euro του 2004 ήταν νικηφόρο επειδή οι παίκτες είχαν συνηθίσει να παλεύουν κάθε αγώνα στις ομάδες τους. «Φέρναμε με την ΑΕΚ 3-3 με τη Ρεάλ Μαδρίτης και μπαίναμε στα αποδυτήρια έτοιμοι να τα “σπάσουμε” από τα νεύρα και την απογοήτευση. Οι παίκτες του Παναθηναϊκού έφερναν 1-1 με τη Γιουβέντους και ήταν στενοχωρημένοι», συμπληρώνει φέρνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα. Στο κλείσιμο της κουβέντας βγαίνει κι ένα παράπονο: οι ευκαιρίες που έδωσε εκείνη η επιτυχία πετάχτηκαν στα σκουπίδια. «Όχι απλώς δεν το εκμεταλλευτήκαμε όπως έπρεπε», λέει ο Χαριστέας, «δεν το εκμεταλλευτήκαμε καθόλου». «Ούτε υποδομές δεν φτιάξαμε», συμπληρώνει ο Κώστας Κατσουράνης. Είκοσι χρόνια μετά, έχουν μείνει μόνο οι γλυκές αναμνήσεις.
Τα έξι επεισόδια του 4-3-3, όπου οι πρωταγωνιστές του Euro 2004 αφηγούνται ανά τριάδες τις αναμνήσεις τους από τη διοργάνωση, θα αρχίσουν να προβάλλονται το φθινόπωρο από την Cosmote TV.
