Τα πολλά πρόσωπα της ιστορίας
Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στις περισσότερες παγκόσμιες ιστορίες, όπου η κεντρική αφήγηση είναι γραμμική και τα βασικά σημεία λίγο έως πολύ γνωστά, ο Ταμίμ Ανσάρι επιχειρεί κάτι εντελώς διαφορετικό στο Η επινόηση του χθες (εκδ. Αλεξάνδρεια). Αναζητά τη σχέση ανάμεσα σε φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους γεγονότα (άνοδος της Κίνας τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες, πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) για να εξηγήσει το πώς ο κόσμος μας δομείται από τη συνύφανση διαφορετικών παραδόσεων, γεγονότων και συγκυριών. Μιλώντας για πολύπλοκες σχέσεις τώρα, την αφάνταστη ποικιλομορφία της Αμερικής αλλά και την ικανότητά της να λειτουργεί σαν ένα τεράστιο χωνευτήρι λαών αφηγείται ο Τζέιμς Ντάβιντσον στο Μικρή ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών (εκδ. Πατάκη). Πιάνοντας το νήμα από την αρχή και την ανακάλυψη της Νέας Ηπείρου, φτάνει μέχρι τις ημέρες της παγκόσμιας κυριαρχίας της, όπου σε 40 σύντομα κεφάλαια πρωταγωνιστούν συναρπαστικές και όχι τόσο γνωστές ιστορίες – όπως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι η ακτιβίστρια Χάριετ Τάμπμαν άφηνε κότες ελεύθερες ως αντιπερισπασμό για να βοηθήσει σκλάβους να δραπετεύσουν. Κλείνοντας, ο Ιωάννης Χασιώτης, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, καταγράφει στο Ο ελληνικός κόσμος στον καθρέπτη του Χρυσού Αιώνα της Ισπανίας (εκδ. University Studio Press) το πώς αποτυπώνεται στην ισπανική γραμματεία της εποχής (1500 έως 1700 μ.Χ.) η αντίληψη που είχαν οι Ίβηρες για τους Έλληνες – μια λεπτομέρεια δηλαδή που, επειδή όμως δεν έχει εξεταστεί παρά ελάχιστα από τη μέχρι τώρα ιστοριογραφία, αποκτά μεγαλύτερη σημασία.
—Γ.Ρ.
Ισραήλ-Παλαιστίνη
Γεννημένος στη Ραμάλα, όπου η οικογένειά του εξορίστηκε μετά τον Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο του 1948, ο Ράτζα Σεχάντε είναι ακτιβιστής, νομικός και βραβευμένος με το βραβείο Όργουελ (το υψηλότερο βραβείο πολιτικής γραφής στη Μεγάλη Βρετανία). Από τις πιο γνωστές πένες της Μέσης Ανατολής, στο Τι φοβάται το Ισραήλ από την Παλαιστίνη; (εκδ. Μεταίχμιο), το οποίο έγραψε μετά τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου, καταθέτει τις σκέψεις του για τη διαμάχη Παλαιστίνης-Ισραήλ, καταλήγοντας «με ακλόνητη βεβαιότητα πως μέλλον μπορεί να υπάρξει μόνο αν οι δύο λαοί ζουν μαζί».
—Ε.Σ.
Β’ Παγκόσμιος πόλεμος
Τι ρόλο έπαιξαν Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στην Ελλάδα (εκδ. Αλεξάνδρεια) την περίοδο 1940-1947; Αυτό το ερώτημα, το οποίο συχνά απαντάται με όρους άσπρου-μαύρου, επιχειρεί να διερευνήσει σε βάθος ο Κωνσταντίνος Καψάσκης με τη βοήθεια βρετανικών, αμερικανικών και ελληνικών αρχείων, φέρνοντας στο προσκήνιο ένα εν πολλοίς αφώτιστο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας.
Κείμενα των τελευταίων είκοσι χρόνων που εκθέτουν την άποψη του Θανάση Τριαρίδη για το Ολοκαύτωμα, περιλαμβάνονται στο Εμείς θα ανεβάσουμε τους ανθρώπους στα τρένα για το επερχόμενο Άουσβιτς (εκδ. Εστία). Ο συγγραφέας θεμελιώνει το σκεπτικό πως ο αδιάφορος, μέσος Δυτικός άνθρωπος, που έκλεισε τα μάτια μπροστά στο Άουσβιτς, ο άχρονος παθητικός παρατηρητής του παρελθόντος και του μέλλοντος θα είναι εκείνος που θα ξαναδημιουργήσει, με κινητήρια δύναμη την αδιαφορία του, το επόμενο Ολοκαύτωμα, αυτή τη φορά με θύματα άλλους «απειλητικά επικίνδυνους», μετανάστες, αρρώστους, φτωχούς ή όποιους άλλους.
Η Ελένη της Ρωσίας, σύζυγος του πρίγκιπα Νικολάου της Ελλάδας και της Δανίας, γιου του Γεωργίου Α΄ και της βασίλισσας Όλγας, έφυγε από την πατρίδα της σε ηλικία 20 ετών για να έρθει, παντρεμένη, στη μακρινή Ελλάδα όπου έκανε τρεις κόρες, ενώ στην Ευρώπη και στον κόσμο συντελούνταν κοσμοϊστορικές αλλαγές. Το ημερολόγιο της πριγκίπισσας Ελένης του Νικολάου. Μέρες κατοχής, μέρες απελευθέρωσης 1941-1946 (εκδ. Καπόν), σε επιμέλεια Ιωάννας Βαρβαλούκα, βασισμένο σε κείμενα που έγραψε την εποχή που είχε μείνει πλέον χήρα και συνέχισε να ζει στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, είναι ένα παράθυρο όχι τόσο στην προσωπικότητα της γυναίκας, αλλά περισσότερο στην εποχή της.
Στη Μάχη της 42ης Οδού (εκδ. Historical Quest) ο ιστορικός Πίτερ Μόντιθ ερευνά ένα από τα πιο εντυπωσιακά στιγμιότυπα του Β΄ ΠΠ στην Κρήτη: τη μάχη που έδωσαν με τις ξιφολόγχες οι Άνζακ, στρατιωτικό σώμα αποτελούμενο από Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς Μαορί, μαζί με Βρετανούς συμμάχους, εναντίον Γερμανών που απειλούσαν να προσεγγίσουν την αμυντική τους γραμμή. Η επίθεσή τους ήταν τόσο σφοδρή, που λέγεται πως εξαφάνισαν ολόκληρο το τάγμα, δίνοντας μια πολυπόθητη ένεση αυτοπεποίθησης στους αποδυναμωμένους υπερασπιστές του νησιού.
Έχοντας κινητοποιήσει ένα εντυπωσιακό σώμα πηγών (ιστορικά, θεσμικά και ιδιωτικά αρχεία, μαρτυρίες, προσωπικές συνεντεύξεις), ο Τάσος Σακελλαρόπουλος στο Ειρήνη, πόλεμος, πολιτική, συνωμοσίες (εκδ. Πατάκη) βάζει στο μικροσκόπιο τη σχέση του στρατού με την πολιτική λειτουργία στο διάστημα 1935-1945, εντοπίζοντας πως ήταν εκείνο ακριβώς το διάστημα που μπήκαν οι βάσεις για όσα ακολούθησαν το 1967.
—Ε.Σ.
Σκέψη και διανόηση
Ο νομπελίστας συγγραφέας Ίβο Άντριτς, κατά τη διάρκεια της διπλωματικής του σταδιοδρομίας, έζησε από κοντά και γράφει με φοβερή διαύγεια Για τη γέννηση του φασισμού (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), καθώς κινήθηκε πάντοτε στο κέντρο της Ευρώπης και του γιουγκοσλαβικού χώρου, παρακολουθώντας στενά την εξέλιξη της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας. Ο τελευταίος του διορισμός, το 1933, ως διπλωμάτη, ήταν στο Βερολίνο, θέση από την οποία παραιτήθηκε δύο χρόνια αργότερα, αρνούμενος τη διπλωματική σύνταξη.
—Ε.Σ.
Γιατί; αναρωτιέται η Αλμπίνα. Γιατί να χάσει τα παιδιά της, γιατί να βασανιστεί ο αγαπημένος της άντρας, ο καλύτερος από όλους τους ανθρώπους; Ακόμα και όσοι δεν έχουν καμία προηγούμενη επαφή με το έργο και τη θεματολογία του Λέοντος Τολστόι, στο μικροσκοπικό διήγημα Γιατί; (εκδ. Οξύ), με την εξαίσια εισαγωγή της Ελένης Μπακοπούλου που υπογράφει και τη μετάφραση, θα βρουν μια κραυγή ενάντια στην αδικία και στον παραλογισμό που προκαλούν τα απολυταρχικά καθεστώτα.
—Ε.Σ.
Από τις διαδηλώσεις του Black Lives Matter μέχρι τη φεμινιστική έκρηξη του NiUnaMenos στους δρόμους της Αργεντινής, τα τελευταία χρόνια παρακολουθούμε σε παγκόσμιο επίπεδο μια πληθώρα κινημάτων που στέκονται ενάντια σε μείζονα προβλήματα της εποχής μας: τον ρατσισμό, την κλιματική κρίση, τις γυναικοκτονίες. Φαινομενικά δεν συνδέονται μεταξύ τους, πέρα από την ομπρέλα του «ακτιβισμού». Ή μήπως όχι; Η Εύα φον Ρέντερκερ, Γερμανίδα φιλόσοφος της νέας γενιάς της κριτικής θεωρίας, καταγράφει στο Επανάσταση για τη ζωή (εκδ. Gutenberg) τον πυρήνα της σκέψης των νέων μορφών διαμαρτυρίας, προχωρώντας σε μια φιλοσοφική ανάλυση του ακτιβισμού και των αλληλέγγυων κινημάτων.
—Γ.Ρ.
Στην Πολιτισμική στροφή (εκδ. Πλέθρον) ο αναγνώστης θα βρει σημαντικά κείμενα του Φρέντρικ Τζέιμσον, του ενενηντάχρονου γνωστού κριτικού, φιλοσόφου και θεωρητικού του μαρξισμού, σχετικά με το ζήτημα του μεταμοντερνισμού, τα οποία περιλαμβάνουν θεωρητικές αναλύσεις και επί απόψεων που διαφωνούν με τη δική του.
—Ε.Σ.
Μέσα σε μόλις 86 σελίδες παρακολουθούμε την πνευματική αυτοβιογραφία ενός από τους σπουδαιότερους διανοητές του 20ού αιώνα. Στο Η διανοητική διαδρομή μου (εκδ. Αντίποδες) ο Αϊζάια Μπερλίν περιγράφει με σαφήνεια το πώς έφτασε να στηρίζει τον φιλελεύθερο πλουραλισμό, να πιστεύει στην πολλαπλότητα της ελευθερίας μακριά από τις ασπρόμαυρες θεάσεις της, να κρατάει αποστάσεις από κάθε είδους απόλυτες «αλήθειες», αλλά και να θεωρεί ότι οι ουτοπίες κάνουν τους ανθρώπους να ξεχνούν το τόσο σημαντικό παρόν αναζητώντας ένα άπιαστο μέλλον.
—Γ.Ρ.
Στο ερώτημα Γιατί η ανισότητα μας αφορά όλους; (εκδ. Πατάκη) επιχειρεί να απαντήσει ο τέως καθηγητής φιλοσοφίας στο Χάρβαρντ, Τ. Μ. Σκάνλον, στο πρώτο του βιβλίο που μεταφράζεται στα ελληνικά. Και το κάνει αυτό με γλώσσα εύληπτη, αναλύοντας με ψυχραιμία –παρά την εποχή των μεγάλων ανισοτήτων που αναγνωρίζει ότι διανύουμε– τα επιχειρήματα και τις ενστάσεις τους, εμβαθύνοντας σε μια μελέτη ετών.
—Ε.Σ.
Σε πρώτο πρόσωπο
«Η πόλη καιγόταν και οι καπνοί που αναδίνονταν από κει έφτασαν πολύ ψηλά και γέμιζαν τον ουρανό μες στο σούρουπο με το μαύρο χρώμα τους που σκοτείνιαζε ακόμα περισσότερο την ώρα», γράφει ο αυτόπτης μάρτυρας Δημήτρης Κιουσόπουλος στο Η φυγή: Ένας στρατιώτης αφηγείται (εκδ. Παπαδόπουλος), περιγράφοντας την άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού μετά την ήττα στο Αφιόν Καραχισάρ και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1922.
Το βιβλίο Εύελπις σε παράξενα χρόνια 1971-1975 (εκδ. Πατάκη) του Γιάννη Πριόβολου αφηγείται τις «ιδιόμορφες» καταστάσεις και τα πολλά «περίεργα» γεγονότα που λάμβαναν χώρα στους διαδρόμους της Σχολής Ευελπίδων κατά την περίοδο της χούντας, χαρίζοντας στο αναγνωστικό κοινό ένα πολύτιμο ντοκουμέντο εκ των έσω. Μάλιστα, το γεγονός ότι ο συγγραφέας της μαρτυρίας αποφοίτησε κατά την πρώτη χρονιά της Μεταπολίτευσης δίνει επιπλέον αξία στο εν λόγω ανάγνωσμα.
«Στα τέλη του 2013 ανακάλυψα τη Σχεδία και η ζωή μου άλλαξε ολοκληρωτικά. Εκείνη την εποχή η ζήτηση για να γίνεις πωλητής του περιοδικού δρόμου ήταν μεγάλη. Είχε λίστα αναμονής», θυμάται ο Μιχάλης Σαμόλης καθώς αφηγείται τη ζωή του στη δημοσιογράφο Τόνια Τσακίρη στο Αόρατοι άνθρωποι (εκδ. Παπαδόπουλος). Μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός ανθρώπου που έχασε τα πάντα κατά την περίοδο της ελληνικής κρίσης και έφτασε στο ναδίρ βιώνοντας απίστευτες καταστάσεις, αλλά κατάφερε τελικά να σταθεί ξανά στα πόδια του.
—Γ.Ρ.
Τέχνη της επικοινωνίας
«Σαν την Αλβανία του Χότζα». «Βουλγαροποίηση». «Θα γίνουμε Αργεντινή»· αυτές είναι μερικές στερεότυπες φράσεις που ακούγονταν κατά κόρον στη χώρα μας πριν από μερικά χρόνια. Η μελέτη, λοιπόν, του Παναγιώτη Πασχαλίδη με τίτλο Εμείς και οι άλλοι: Πτυχές πολιτικής επικοινωνίας στην Ελλάδα της κρίσης (εκδ. Επίκεντρο) καταγράφει την ένταση της εν λόγω κατάστασης στα χρόνια των Μνημονίων, αποκαλύπτοντας το πώς αυτές οι φράσεις εργαλειοποιήθηκαν και λειτούργησαν ως μηχανισμοί διαχείρισης της πόλωσης που επικρατούσε. Αντίστοιχα, σε ένα άλλο μαζικό φαινόμενο, το οποίο όμως δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα χρόνια, ρίχνει φως το βιβλίο του Περικλή Πολίτη με τίτλο Η ρητορική της διαφήμισης (εκδ. Επίκεντρο). Τι σχέση έχουν οι διαφημίσεις που παρακολουθούμε καθημερινά με την έννοια της «πειθούς» και πώς τα σλόγκαν αποκτούν δύναμη πολιορκητικού κριού στην προσπάθειά τους να κάμψουν τη βούληση των καταναλωτών;
—Γ.Ρ.
Το περιβαλλον μας
Ζούμε μια ολόκληρη ζωή νομίζοντας ότι ο κόσμος γύρω μας λειτουργεί με βάση τις δικές μας αισθήσεις – και όμως, όλα αυτά δεν είναι παρά ψήγματα της μεγαλύτερης εικόνας. Ο Εντ Γιονγκ, εξειδικευμένος δημοσιογράφος σε θέματα επιστήμης, μας προσκαλεί με το Ένας απέραντος κόσμος (εκδ. Πεδίο) στην εξερεύνηση ενός άγνωστου μέχρι σήμερα σύμπαντος: Γιατί κάποια σκαθάρια ελκύονται από φωτιές, τι ακριβώς μυρίζουν οι σκύλοι στους δρόμους και πώς μοιάζει ο κόσμος μέσα από τα πελώρια μάτια των γιγάντιων καλαμαριών, τα οποία και εξελίχθηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο ώστε να ανιχνεύουν τις φάλαινες ακόμα και στις πιο αφρισμένες θάλασσες; Σε ένα ακόμα απατηλό και «μαγικό» σύμπαν μάς ταξιδεύει το Κάτι βαθιά κρυμμένο (εκδ. Τραυλός) του Σον Κάρολ, καθώς αφηγείται τα μυστήρια των κβαντικών κόσμων αλλά και την ανάδυση του χωροχρόνου. Ένα τολμηρό κείμενο που αποκαλύπτει ότι, με βάση την προσέγγιση των «Πολλών κόσμων», άπειρα δικά μας αντίγραφα ζουν τη δική τους ζωή σε άπειρους παράλληλους κόσμους, κάθε στιγμή που περνά.
Βέβαια, πριν αναρωτηθούμε για το τι κρύβεται εκεί έξω, πέρα από τις αισθήσεις μας, καλό θα ήταν να κοιτάξουμε τι συμβαίνει εδώ και τώρα στη Γη: ο Τζεφ Γκούντελ, μία από τις πιο έγκυρες φωνές παγκοσμίως σε θέματα κλιματικής κρίσης, παρουσιάζει χωρίς φόβο και πάθος στο Καύσωνας – Η ζωή σ’ έναν πλανήτη που φλέγεται (εκδ. Ψυχογιός) τους ακραίους τρόπους με τους οποίους αλλάζει ο κόσμος που ζούμε: από τη διατροφή και την εργασία μέχρι το ξέσπασμα επιδημιών και από εκεί σε καλοκαίρια όπου ο υδράργυρος δεν πέφτει κάτω από 43 βαθμούς Κελσίου. Τέλος, όλες αυτές οι διαπιστώσεις μάλλον δεν θα έπεφταν ποτέ στο τραπέζι, αν κάποιοι, δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν, δεν είχαν προσπαθήσει να κάνουν τα πρώτα βήματα σε αυτό που ονομάζουμε «δυτική επιστήμη». Οι Προσωκρατικοί (εκδ. Τραυλός), λοιπόν, του γεννημένου στη Βραζιλία Αουτερίβες Μασιέλ αποτελούν μια εισαγωγή σε εκείνους τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους που αναζήτησαν τη λογική πίσω από τα φυσικά φαινόμενα, θέτοντας τις βάσεις για την εις βάθος κατανόηση του κόσμου γύρω μας. —Γ.Ρ.
Ο μεγάλος Κρητικός
«Ήταν άραγε εύκολος άνθρωπος ο Νίκος Καζαντζάκης; Η Ελένη Καζαντζάκη, σύντροφός του επί 29 χρόνια, υπήρξε προφανώς η πιο κατάλληλη να απαντήσει στην ερώτηση και το έκανε στον Ασυμβίβαστο, ένα ογκώδες κείμενο που κυκλοφορεί εκ νέου από τις εκδόσεις Διόπτρα και λειτουργεί περισσότερο ως εξιστόρηση παρά ως βιογραφία. Αντλώντας υλικό από αναμνήσεις και επιστολές, από προσωπικά σημειωματάρια αλλά και κουβέντες που είχε μοιραστεί μαζί της, σκιαγραφεί τον άνθρωπο πίσω από τον μύθο. Μάλιστα, η πιο ευχάριστη έκπληξη του κειμένου είναι η ζωντάνια που αποπνέει· η Καζαντζάκη υπήρξε, άλλωστε, και εκείνη «εξαιρετική πένα». Όσο για το Ιδεολογικές διαδρομές, που επίσης μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διόπτρα, πρόκειται για έναν τόμο σε πρόλογο Σταύρου Ζουμπουλάκη, όπου γνωστοί ακαδημαϊκοί προσεγγίζουν τον άλυτο γρίφο γύρω από το τι πίστευε τελικά ο Καζαντζάκης σε ζητήματα πολιτικής και μεταφυσικής. Αριστερός ή δεξιός, θρήσκος ή άθεος; Ή μήπως απλώς ελεύθερος;
—Γ.Ρ.
Συνομιλώντας με δύο σπουδαίες
«Πιστεύω πως όταν γράφω, δεν βλέπω τις λέξεις, βλέπω τα πράγματα»: Είκοσι χρόνια πριν από το Νόμπελ που ήρθε για την Ανί Ερνό το 2022, εκείνη αλληλογραφούσε για έναν ολόκληρο χρόνο με τον συγγραφέα Φρεντερίκ-Ιβ Ζανέ. Εκείνος, τακτικός συνομιλητής της, της έστελνε από τις Ηνωμένες Πολιτείες ερωτήσεις μέσω μέιλ και εκείνη από το Παρίσι απαντούσε με τον χρόνο της, αφήνοντας τη σκέψη της να καταλαγιάσει πριν καθίσει στον υπολογιστή. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο-απολαυστική συνέντευξη, το Γραφή κοφτερή σαν μαχαίρι (εκδ. Μεταίχμιο), που κυκλοφόρησε φέτος στα ελληνικά.
—Ε.Σ.
«Όταν κατασκευάζεις ένα όπλο που θα το χρησιμοποιήσεις εναντίον εκείνων που πιστεύεις ότι κάνουν λάθος και είναι κακόβουλοι, τότε πολύ σύντομα και η άλλη πλευρά θα χρησιμοποιήσει το ίδιο όπλο εναντίον σου». Όταν ο Χάρης Βλαβιανός συνάντησε τη Μάργκαρετ Άτγουντ το 2023 στην Ελλάδα, το αποτέλεσμα ήταν μια συζήτηση για την πολιτική κατάσταση στην Αμερική (η πρόβλεψή της ήταν ότι δύσκολα θα ξαναεκλεγεί ο Τραμπ), την αρχαία ελληνική μυθολογία, την πράξη της συγγραφής και πολλά άλλα που μπορείτε να διαβάσετε στη Βουτιά σε παγωμένα νερά (εκδ. Πατάκη).
—Ε.Σ.
Οι βόλτες ενός στοχαστή
«Να με λοιπόν μόνος στη γη, δίχως αδελφό, συγγενή, φίλο ή συντροφιά άλλη εκτός από τον εαυτό μου». Οι Ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή (εκδ. Printa) είναι το τελευταίο βιβλίο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Σε αυτό, ο μεγάλος διανοητής, ευάλωτος, στοχαστικός, με διάθεση ενδοσκόπησης επισκέπτεται αναμνήσεις του βίου του, επιχειρώντας να φτάσει στο κέντρο του εαυτού του, να απαντήσει στην ερώτηση «τι είμαι εν τέλει εγώ ο ίδιος;», αφού συμπεραίνει πως αυτό που του μένει, πριν φτάσει στους ανθρώπους, είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Και αν το παραπάνω είναι η ημερολογιακή καταγραφή των σκέψεων του Ρουσσώ, ο Ωκεανός (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Στιβ Σεμ-Σάντμπεργκ επιχειρεί να μπει στη σκέψη του φιλοσόφου την περίοδο που εκείνος είχε βρει καταφύγιο σε ένα μικρό, πανέμορφο ελβετικό νησάκι, καθώς ήταν ήδη δύο χρόνια κυνηγημένος για τις ιδέες του. Για λίγο ο Ρουσσώ νόμιζε ότι βρήκε απάγκιο: του είχαν υποσχεθεί, άλλωστε, ένα ερημικό σπιτάκι και ασφάλεια. Όμως η ηρεμία θα κρατούσε μόλις 45 μέρες, πριν εκδιωχθεί ξανά, αναζητώντας καταφύγιο στο Στρασβούργο. Ο Σάντμπεργκ προσπαθεί, μυθοπλαστικά, να αναβιώσει αυτές τις 45 μέρες που έχουν ξεχωριστή θέση στην ιστορία του Ρουσσώ αλλά και του νησιού.
—Ε.Σ.
Περί γυναικών
«Οι άντρες της ζωής μου ήταν πάντοτε εκείνοι οι τύποι που δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν τη λέξη “αγάπη” ελαφρά τη καρδία. Διστάζουν γιατί πιστεύουν ότι οι γυναίκες το παρακάνουν με την αγάπη. Και ξέρουν ότι αυτό που εμείς νομίζουμε ότι σημαίνει η αγάπη δεν είναι πάντα αυτό που πιστεύουν εκείνοι. Η σύγχυση γύρω από το τι εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη “αγάπη” είναι η πηγή της δυσκολίας μας να αγαπήσουμε». Τα παραπάνω τα αντιγράφω από το βιβλίο Όλα για την αγάπη (εκδ. Μεταίχμιο), στο οποίο η μπελ χουκς (είναι ψευδώνυμο και το έγραφε με μικρά) «εξαντλεί» το θέμα μέσα από ένα κείμενο προσωπικό-φιλοσοφικό που ανοίγεται προς κάθε κατεύθυνση ως προς το είδος της αγάπης, αλλά και ως προς τους λόγους που δυσκολευόμαστε να τη βρούμε. Είναι το πρώτο έργο αυτής της σημαντικής φεμινιστικής φωνής που μεταφράζεται στα ελληνικά.
Κυκλοφόρησε επίσης το Περί γυναικών (εκδ. Gutenberg), μια συλλογή δοκιμιακών κειμένων γραμμένων τη δεκαετία της ’70 από τη Σούζαν Σόνταγκ, η καθαρότητα της σκέψης της οποίας είναι εντυπωσιακή, κάτι που βέβαια γνωρίζαμε. Κείμενα όπως π.χ. Ο τρίτος κόσμος των γυναικών καλό θα ήταν να διδάσκονται στα σχολεία. Για να σκεφτούν λίγο καλύτερα όσοι δεν ξέρουν και όσοι νομίζουν ότι ξέρουν.
—Α.Δ.
Τέχνη και αρχιτεκτονική
Ο Άλκης Χαραλαμπίδης, ιστορικός τέχνης, υπογράφει το Τέχνη εκ των πραγμάτων (εκδ. University Studio Press), μια μελέτη για τη θέση των πραγματικών, ήδη έτοιμων αντικειμένων στην τέχνη, εξερευνώντας την «έξοδο από τον εικαστικό χώρο των δύο διαστάσεων», με αναφορές σε τεχνικές και ρεύματα όπως το κολάζ, η junk art, η arte povera κ.ά.
—Ε.Σ.
Ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα για τους Αθηναίους που αγωνιούν ή στοχάζονται ή οραματίζονται σχετικά με το δομημένο και αδόμητο περιβάλλον γύρω τους, είναι το τελευταίο βιβλίο του αρχιτέκτονα Δημήτρη Φιλιππίδη, Για το αττικό τοπίο σήμερα (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Στην έρευνά του, το «δημόσιο πράσινο» βρίσκεται σε πρώτο πλάνο και έρχεται να συνδεθεί με τους αρχαιολογικούς χώρους της πρωτεύουσας, διαμορφώνοντας μια ξεκάθαρη πρόταση για το πώς πρέπει να πορευτούμε εφεξής.
—Ε.Σ.
Μετακομίζοντας από την πολύβουη Αθήνα στα Άγραφα, στα 1.150 μ. υψόμετρο, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Μαστρογιαννίτης εφηύρε ξανά τον εαυτό του και είδε με άλλα μάτια τη χλωρίδα και την πανίδα γύρω του. Στο βουνό, τη ζωή του πια γεμίζουν η βροχή, ο αέρας, το πράσινο. Τις βόλτες του ομορφαίνουν τα ελάφια και τα αγριογούρουνα, αλλά και τα κάστανα και τα κυδώνια. Έτσι γεννήθηκαν τα Ζώα από τα Άγραφα (εκδ. Ροδακιό), σε δικά του σχέδια αλλά και λόγια, μια εκλεκτή ομάδα 38 πλασμάτων με ονόματα όπως γλυκοπατατίουρος (γλυκοπατάτα και σκίουρος), το κυκλαμίνγκο, ο καρυδόσαυρος, το κουνουπιδόβατο κ.ά. Πλάσματα που συνταιριάζουν τις καινούργιες του εικόνες και δραπέτευσαν από τον κόσμο των ανθρώπων, για να βρουν για πάντα καταφύγιο στις σελίδες του βιβλίου του.
—Ε.Σ.
Μεγάλοι δημιουργοί
Από τα τέσσερά του χρόνια που η μητέρα του με τον πατριό του ξεκίνησαν να τον παίρνουν μαζί τους στο σινεμά, ο Κουέντιν Ταραντίνο έχει δει χιλιάδες ταινίες και θυμάται γι’ αυτές τα πάντα. Στο βιβλίο του Κινηματογραφικοί στοχασμοί (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) επιστρέφει στη δεκαετία του ’70 και μας προσκαλεί σε ένα προσωπικό όσο και διασκεδαστικό ταξίδι στο αμερικανικό σινεμά της δεκαετίας που τον διαμόρφωσε. Παραμένοντας στο σινεμά, τα μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) υπογράφουν το Φεντερίκο Φελίνι: Ο μάγος του σινεμά (εκδ.Οξύ), έναν μεγάλο συλλογικό τόμο για το σύμπαν του μεγάλου σκηνοθέτη, τη φιλμογραφία, την αισθητική, την εποχή, την τέχνη, τις συνεργασίες του (όπως με τον Νίνο Ρότα) και τις απόψεις του για τον έρωτα, τη δημιουργία, τη ζωή, την Ιταλία. Το βιβλίο περιέχει πλούσιο αρχειακό υλικό και ανάλυση των ταινιών του από τα μέλη της Ένωσης.
—Ε.Σ.
Τα ξενοδοχεία στη λογοτεχνία
Επαρχιακά ξενοδοχεία για περιηγητισμό και πολυτελή θέρετρα στα βιβλία του Κοσμά Πολίτη, τα ξενοδοχεία όπου έμενε ο Καβάφης στις επισκέψεις του στην Αθήνα και καταγράφονται στα ημερολόγιά του, όπως το Hôtel Des Étrangers στην Όθωνος, το σκοτεινό ξενοδοχείο του Αυτόχειρα του Μητσάκη: Στις Ιστορίες ξενοδοχείων (εκδ. Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου), σε επιμέλεια Χρύσας Μαρίνου και Αθανάσιου Δημάκη, οι συγγραφείς ερευνούν την ανάδυση του ελληνικού ξενοδοχείου στη λογοτεχνία, εξετάζοντας το ξενοδοχείο, χώρο που κινείται ανάμεσα στη σφαίρα του δημόσιου και τη σφαίρα του ιδιωτικού, ως ένα πολύπλοκο διαπολιτισμικό φαινόμενο.
—Ε.Σ.
Λίγο καλύτερη ζωή
Ένα είναι σίγουρο αν επιζήσεις μετά την εφηβεία σου: αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να ενηλικιωθείς. Για τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Ντόλι Άλντερτον, αυτό δεν συνέβη με ομαλό τρόπο. Για να το αποφύγει, στράφηκε στο αλκοόλ, στις εφήμερες σχέσεις και στην αυτοκαταστροφή. Το Όλα όσα ξέρω για την αγάπη (εκδ. Key Books) είναι μια ειλικρινής, ξεκαρδιστική αλλά και λυτρωτική εξιστόρηση του τι σημαίνει να είσαι νέα γυναίκα σήμερα.
Σε μια εποχή που η συνδεσιμότητα είναι τρόπος ζωής, είναι επόμενο να χανόμαστε μέσα σε έναν ωκεανό νοητικής αταξίας, εξηγεί η συγγραφέας Άννα Μπαρνς στο βιβλίο Πώς να βάλεις σε τάξη τις σκέψεις σου (εκδ. Ψυχογιός). Δίνοντας εύληπτες συμβουλές που μπορεί ο καθένας μας να ακολουθήσει –από την ανάγκη μας για ησυχία μέχρι τρόπους να διαλογιστούμε– η συγγραφέας καταφέρνει να δημιουργήσει ένα ανάγνωσμα στο οποίο μπορούμε να επιστρέφουμε όταν ο κόσμος μοιάζει χαοτικός.
Συνηθίζουμε να οργανώνουμε τις σκέψεις μας γύρω από μια ερώτηση: Γιατί είμαστε δυστυχείς; Γιατί ο σύντροφός μας είναι θυμωμένος; Στο Βιβλίο που θέλεις να διαβάσουν όσοι αγαπάς (εκδ. Διόπτρα), η Φιλίπα Πέρι, συγγραφέας και ψυχοθεραπεύτρια, προτείνει μια άλλη ανάγνωση της καθημερινότητας, που επικεντρώνεται στο «πώς». Στα τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου μάς καθοδηγεί στο πώς να αγαπάμε, να διαφωνούμε, να αλλάζουμε και να νιώθουμε ικανοποίηση.
Αν και η απόλυτη αρμονία απόψεων είναι συχνά το ζητούμενο στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, στην Τέχνη τού να διαφωνείς (εκδ. Πατάκη) οι συγγραφείς Εντ Τρόνικ και Κλόντια Γκολντ μάς προτείνουν μια πιο ριζοσπαστική ματιά, με βάση την εξής παραδοχή: η επιβίωση του ανθρώπινου είδους επιτεύχθηκε μέσα από τη διαφωνία, τον διάλογο και τη συνακόλουθη επανασύνδεση.
Μια απροσδόκητη πλευρά του διασημότερου ίσως οικονομολόγου όλων των εποχών φέρνει στο φως το βιβλίο Πώς ο Άνταμ Σμιθ μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου (εκδ. Καστανιώτη). Ο Ράσελ Ρόμπερτς αναλύει τις σκέψεις ενός στοχαστή που εξέτασε ηθικές φιλοσοφικές ιδέες, όπως την εξαπάτηση, την αρετή, την ευτυχία, και τις προσφέρει υπό μορφήν εγχειριδίου για μια (κάπως) καλύτερη ζωή.
—Β.Δ.
Ιστορίες ψυχοθεραπείας
Μήπως ο κόσμος θα ήταν καλύτερος αν κάναμε την εξής απλή ερώτηση στους άλλους αλλά και στον εαυτό μας; Στο Πώς νιώθεις με αυτό; (εκδ. Key Books) ο ψυχίατρος/ψυχοθεραπευτής Φίλιππος Κουνιάκης ανακαλεί 18 ιστορίες από το ντιβάνι για να μας καθησυχάσει. Οι θεραπευόμενοι, νέοι αλλά και μεγαλύτεροι σε ηλικία, έκαναν το πρώτο μεγάλο βήμα: ανοίχτηκαν αναζητώντας την ελπίδα της επίλυσης.
Τι είναι αληθινό και τι αποκύημα της φαντασίας; Τι συμβαίνει στο μυαλό κάποιου όταν αρχίσει να ακούει φωνές; Και μήπως η όποια αντίληψη έχουμε για τη ζωή εξαρτάται μονάχα από το πρίσμα από το οποίο την παρατηρούμε; Στα Ταξίδια στον κόσμο της φρεναπάτης (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ο διακεκριμένος Γερμανός ψυχίατρος μας προσκαλεί σ’ ένα συναρπαστικό ταξίδι στον ψυχισμό των ασθενών του, εμπλουτίζοντας την αφήγηση μέσα από έρευνες και ειδικούς. —Β.Δ.
Δύσκολη εφηβεία
Οι έρευνες δείχνουν πως το άγχος συντροφεύει όλο και περισσότερα παιδιά και εφήβους, δημιουργώντας ενήλικες που δεν μπορούν να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Στο Μεγάλο βιβλίο της ανησυχίας (εκδ. Πεδίο), ένα χρήσιμο βοήθημα για γονείς και εκπαιδευτικούς, η παιδοψυχολόγος Αρετή Δόνου χρησιμοποιεί τη μέθοδο MBSR (Μείωση άγχους με τη χρήση ενσυνειδητότητας) για να μάθει στους αυριανούς ενήλικες πώς να ελέγχουν τους φόβους τους.
Ο έφηβος σήμερα ξεκινάει το ταξίδι της ενηλικίωσης περίπου δύο χρόνια νωρίτερα από την προηγούμενη γενιά. Χωρίζοντας την αφήγησή τους σε διαφορετικές εκφάνσεις της καθημερινότητας ενός εφήβου, οι συγγραφείς Βανέσσα Κρολ Μπένετ και Κάρα Νάτερσον στο βιβλίο Εφηβεία, μια αλλόκοτη περίοδος (εκδ. Μίνωας) καταστρώνουν ένα αναλυτικό εγχειρίδιο που θα καθοδηγήσει τους μπερδεμένους γονείς και θα τους επιτρέψει να καταλάβουν τις θεμελιώδεις αλλαγές που βιώνουν τα παιδιά τους.
—Β.Δ.
Η δύναμη της ματιάς της
Έως τα 35 της χρόνια, η Τζώρτζια Παπαζήση είχε αυτό που ονομάζουμε μια φυσιολογική ζωή. Είχε υγεία, ομορφιά, σύντροφο, φίλους, σπίτι, οικογένεια, δουλειά, διασκέδαση, διακοπές, τα πάντα. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, η νόσος του Lyme τής στέρησε την ομιλία και την κίνηση, φέρνοντας στη ζωή της μια τεράστια ανατροπή. Τι κάνεις όταν πέφτει πάνω σου σαν κεραυνός μια τέτοια συντριπτική κακοτυχία; Δεν ξέρω τι θα κάνατε εσείς, αλλά η Τζώρτζια δεν το έβαλε κάτω. Έκανε και συνεχίζει να κάνει τα πάντα για την ίασή της και δεν χάνει την ελπίδα ότι μια μέρα θα μιλήσει και θα περπατήσει ξανά. Το έχουν κάνει άλλοι, «γιατί όχι εγώ;», γράφει. Είναι ένα παράδειγμα προς μίμηση, έχει το μέταλλο του ανθρώπου που είδε την ασθένεια σαν δάσκαλο. Και τώρα παραδίδει η ίδια μαθήματα σ’ εμάς.
Το Γιατί όχι εγώ; (εκδ. Συρτάρι) δεν είναι απλώς μια μαρτυρία. Είναι «μια αληθινή ιστορία θάρρους», όπως γράφει η συγγραφέας στον υπότιτλό της. Το βιβλίο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια μιας τεχνολογίας που επιτρέπει στον χρήστη να γράφει με τα μάτια. Είναι ένα βιβλίο μεταμόρφωσης που συνομιλεί με τον πυρήνα των πραγμάτων, ένα βιβλίο που σου λέει: «Ξύπνα! όλοι κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν τη δεδομένη στιγμή. Η δύναμη που έχουμε όλοι μέσα μας είναι τεράστια». Το τρομερό της χιούμορ, η ειλικρίνεια, η αφηγηματική της δεινότητα δημιουργούν ένα έργο που διαβάζεται απνευστί και εμπνέει.
Πιστεύω ότι είναι ζήτημα χρόνου να πέσει το βιβλίο στα χέρια κάποιου παραγωγού ή σκηνοθέτη και να θελήσει να το κάνει ταινία. Το παράδειγμα της Τζώρτζιας είναι φτιαγμένο από τα υλικά που σμιλεύουν σπουδαίες ιστορίες γεμάτες ευαισθησία, γνώση, αλήθεια και ομορφιά. Η Τζώρτζια αποδεικνύει ότι γίνονται θαύματα. Ακόμα και με ένα σώμα που δεν τη βοηθά, μπορεί σήμερα να γράφει –με το βλέμμα της πάντα– ότι νιώθει ευλογημένη και πιο ήρεμη από ποτέ. Τζώρτζια, σε ευχαριστούμε γι’ αυτό το ανεκτίμητο δώρο που μας κάνεις.
—Μανώλης Ανδριωτάκης
