Οι γονείς, και γενικότερα οι ενήλικες που επιλέγουν παιδικά βιβλία, όλο και συχνότερα το κάνουν με εκπαιδευτικά κριτήρια, με βάση το κατά πόσο μπορούν να διδάξουν ένα παιδί και να εμπλουτίσουν τις γνώσεις του για τον κόσμο ή να συμβάλουν στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Παρ’ όλα αυτά, όταν τα ίδια τα παιδιά ξεφυλλίζουν τα βιβλία ή διατρέχουν τα ράφια των βιβλιοπωλείων και των βιβλιοθηκών, φαίνεται ότι τους τραβούν το ενδιαφέρον κατά κανόνα εκδόσεις που είναι πρωτίστως διασκεδαστικές και ευφάνταστες. Ευτυχώς οι συγγραφείς διαθέτουν αστείρευτη φαντασία και όρεξη να ψυχαγωγήσουν αλλά και να μεταδώσουν γνώσεις και συμβουλές, και οι εκδοτικοί οίκοι τη διάθεση να δείξουν εμπιστοσύνη στους χάρτινους ήρωες και στην έμπνευση των ταλαντούχων εικονογράφων.
Ο Ντέιβιντ Μπάροου έχει καταφέρει να στήσει στις σελίδες του βιβλίου Μήπως είδες τον ελέφαντα; (εκδ. Ψυχογιός) το πιο διασκεδαστικό κρυφτό που μπορείτε να φανταστείτε, με πρωταγωνιστή έναν πολυμήχανο ελέφαντα. Η εικονογράφηση του Βρετανού δημιουργεί σε κάθε σελίδα μια υπέροχη κρυψώνα-έκπληξη που σε κάθε ξεφύλλισμα αποκαλύπτει καινούργιες διασκεδαστικές λεπτομέρειες καθώς ο ελέφαντας μεταμορφώνεται σε κουρτίνα, πάπλωμα και έπιπλο τηλεόρασης – μην ξεχάσετε να προσέξετε την κεραία στην κορυφή του κεφαλιού του. Μια επίσης διασκεδαστική περιπέτεια έχει δημιουργήσει ο Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος –που ποτέ δεν θα ξεχάσουμε ότι έγραψε τη φανταστική Βαλίτσα– στο Πικ νικ με μπισκότα (εκδ. Διόπτρα). Εκεί ξανασυναντάμε τους παλιόφιλους Φρανκ και Μπερτ, που γνωρίσαμε στα προηγούμενα βιβλία του Ίσια το τιμόνι και Πέντε δέκα δεκαπέντε. Αυτή τη φορά, οι δυο τους δίνουν ραντεβού στην εξοχή για να μοιραστούν τραγανά μπισκότα καραμέλας και μάφιν με καρύδια και μέλι. Αλλά δεν έχουν υπολογίσει τους πεινασμένους σκίουρους!
Το δίδυμο του βιβλίου της Λήδας Βαρβαρούση Το μυστικό της τσούχτρας (εκδ. Κλειδάριθμος) είναι ένα ψάρι, ο Κιτρίνης, και μια τσούχτρα, η Αουρέλια. Τα θέλγητρά της είναι τέτοια που τον οδηγούν να εγκαταλείψει την ασφάλεια του μικρόκοσμού του και, αφού περάσει από διάφορα λημέρια και βρει συνοδοιπόρους όπως ο Όζυ το ηλεκτρικό χέλι, η Χταπόδα η πιανίστα και ο Τρομπέτας ο ιππόκαμπος, να την ακολουθήσει στην εξερεύνηση του απέραντου κόσμου έχοντας μάθει το μυστικό της, ότι ένα τέτοιο μακρινό ταξίδι χρειάζεται εμπιστοσύνη και καθόλου βιασύνη.
Εμείς και ο κόσμος
Τα μυστικά του κόσμου ψάχνει και ο πρωταγωνιστής του βιβλίου της Κατερίνας Ζωντανού, σε εικονογράφηση της Κέλλυς Ματαθία-Κάβο, Πώς είναι ο κόσμος (εκδ. Μεταίχμιο). Ο σοφός, η πέτρα, το χώμα, το δέντρο, το φίδι, η πεταλούδα, η καλαμιά, ο αγέρας δίνουν τη δική τους περιγραφή και εικόνα γι’ αυτόν. «Ο κόσμος είναι βαθύς», «Σκληρός», «Γερά ριζωμένος», «[…] ορθώνεται ψηλός κι εσύ μονάχα σέρνεσαι», «Ο κόσμος είναι εφήμερος», «Απέραντος». Η ιστορία είναι το ταξίδι αναζήτησης και οι τυχαίες συναντήσεις του μικρού αγοριού, που αποτυπώνονται μέσα από ζωηρόχρωμες εικόνες με λιτές γραμμές και κομψές φιγούρες. Τελικά όμως την απάντηση στο ερώτημα της Κατερίνας Ζωντανού δίνει η Σοφία Πανίδου με το βιβλίο της Βλέπω τον κόσμο όπως είμαι (εκδ. Παπαδόπουλος). Ο κόσμος τελικά είναι ο καθρέφτης μας, τόσο διαφορετικός όσο και όλοι εμείς που τον κατοικούμε και τον διαμορφώνουμε με τις πράξεις και τις ιδιαιτερότητές μας. Είναι άλλος ο κόσμος των πολικών αρκούδων και άλλος αυτός που αντικρίζουν οι καμήλες. Σκεφτείτε πόσο διαφέρει το πολύχρωμο περιβάλλον ενός λιβαδιού με λουλούδια που βλέπουν τα πουλιά και το μαύρο σκοτάδι στο οποίο κινούνται τα τρωκτικά κάτω από τη γη. Για τη φάλαινα, η γη είναι πλημμυρισμένη με νερό, ένα σκουλήκι όμως βλέπει καταπράσινο γρασίδι και ψηλά δέντρα. Για την καμηλοπάρδαλη όλοι είναι κοντοί, αλλά για το μυρμήγκι όλοι είναι ψηλοί. Την υπέροχη εικονογράφηση του βιβλίου υπογράφει ο Κώστας Μαρκόπουλος.
Στη χώρα των Ζάρζα πάντως, ο κόσμος δεν μοιάζει με αυτόν που έχουμε συνηθίσει. Στο δεύτερο παιδικό βιβλίο της, η Ειρήνη Δερμιτζάκη πλάθει μια ιστορία με φαντασία και λίγη έμπνευση από τη Φάρμα των ζώων του Τζορτζ Όργουελ. Με υποκινητή τον δυναμικό επαναστάτη Αρνή, τα φρούτα και τα λαχανικά, που υποφέρουν στα χέρια των ανθρώπων από τα χημικά και τα φυτοφάρμακα, αποφασίζουν να κάνουν Επανάσταση στη χώρα των Ζάρζα (εκδ. Κέδρος) και να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. Πόσο σοφή μπορεί να αποδειχθεί μια τυφλή πατάτα που ζει κάτω από το χώμα και από πού πρέπει να ξεκινήσει κανείς αν θέλει να αλλάξει τον κόσμο;
Εμείς και το μικρό νησί
Υπάρχουν πολλά βιβλία που μιλούν για τα συναισθήματα, για την αγάπη, την αφοσίωση, την οικογένεια, τη διαχείριση της λύπης και της απώλειας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν όσα κατορθώνουν να το κάνουν ενώ αφηγούνται ιστορίες με απλότητα και αμεσότητα, χωρίς επιτήδευση και διδακτισμό. Το μικρό νησί της πολυγραφότατης Έφης Λαδά, που έχει υπάρξει υποψήφια για τα σημαντικά βραβεία Άστριντ Λίντγκρεν και Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, είναι εκείνο το κομμάτι γης, μικρό σαν κουβαρίστρα, όπως το περιγράφει, όπου με καλοδουλεμένες βελονιές έχουμε φυλάξει στις ραφές τις πολύτιμες αναμνήσεις μας από στιγμές και δικούς μας ανθρώπους. Το κείμενο και η εικονογράφηση συνδυάζουν μια λυρική ομορφιά με μια σπάνια ευαισθησία και μετρημένη γραφή. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
Πιο λιτό, εξίσου καλογραμμένο και εξαιρετικά εικονογραφημένο, το βιβλίο των εκδόσεων Μάρτης Εμείς, που υπογράφει η Χιλιανή συγγραφέας Παλόμα Βαλντίβια, γιορτάζει με τρυφερό και συγκινητικό τρόπο το δέσιμο της μητέρας και του παιδιού, που όσο και αν απομακρυνθούν, όσο και αν αλλάξουν, θα είναι πάντα ενωμένοι.
Με μια σειρά βιβλίων μικρού σχήματος με πρωταγωνιστή τον μικρό μονόκερο Μάνο, η Ορελί Σιέν Σόου Σιν βοηθά τα μικρά παιδιά να διαχειριστούν τον φόβο, τη βαρεμάρα, τη δυσκολία να κοιμηθούν. Τα συναισθήματα του Μάνου κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κάκτος.
Ένα βιβλίο για τη γενναιότητα με ένα ισχυρό μήνυμα και κατά του σεξισμού έγραψαν οι πολυβραβευμένοι Τομ Πέρσιβαλ και ο Ρίτσαρντ Τζόουνς, με τίτλο Ησυχία (εκδ. Ίκαρος) και πρωταγωνιστή ένα μικρό πουλάκι που είχε μια γαλάζια πιτσιλιά στο ένα του φτερό και απολάμβανε να πετάει στον ουρανό, μακριά από το πολύβουο δάσος όπου κανένας δεν άκουγε τη φωνή του. Ώσπου μια μέρα αποδεικνύεται ότι καμία φωνή δεν είναι περιττή.
Τι φάση με τη γεωγραφία!
Η Ελευθερία Βαρελά έχει περάσει αρκετές δεκαετίες σε σχολικές αίθουσες, ώστε να γνωρίζει πολύ καλά ότι η γνώση μπορεί να είναι διασκεδαστική και η διδασκαλία μια συναρπαστική περιπέτεια. Το νέο της βιβλίο, Τι φάση με τη γεωγραφία! (εκδ. Μίνωας), είναι γεμάτο ευφάνταστες ερωτήσεις και διασκεδαστικές απαντήσεις. Άραγε η Ελλάδα είναι πιο μεγάλη από την Πορτογαλία; Τα Δωδεκάνησα είναι… δώδεκα; Με ποιο μεταφορικό μέσο πάει κανείς από την Καρδίτσα στην Αλόννησο; Η Άρτα βρέχεται από θάλασσα; Η Θεσσαλονίκη έχει αεροδρόμιο;
Απορίες όπως τι σημαίνει καπιταλισμός, ποια η σημασία των λέξεων σεξισμός, παγκοσμιοποίηση, αναρχία και σουρεαλισμός, τι είναι η παθολογία και η επιδημιολογία λύνει στο βιβλίο Σκέψου πίσω από τις λέξεις η Τρέισι Τέρνερ (εκδ. Διόπτρα). Με απλά λόγια, τη ζωηρή εικονογράφηση της Τεκίτια Άντριους, που βοηθά στην κατηγοριοποίηση και τη διαχείριση του υλικού, και με ένα πλούσιο γλωσσάρι, αυτό το βιβλίο μπορεί να εμπλουτίσει την εμπειρία και τη γνώση του παιδιού για τον κόσμο.
Με τον ίδιο στόχο, οι Γιουβάλ Νόα Χαράρι, Ντέιβιντ Βαντερμέλεν και Ντάνιελ Κασανάβε υπογράφουν τη σειρά Sapiens (εκδ. Αλεξάνδρεια), μια εικονογραφημένη ιστορία του κόσμου και της ανθρωπότητας. Σε αυτό το γκράφικ νόβελ, μέσα από ένα ριάλιτι σόου μπουρλέσκ, με αναφορές στην ποπ κουλτούρα, περιγράφουν τον ανταγωνισμό μεταξύ των αυτοκρατοριών και τον ρόλο των οικονομικών συμφερόντων και της θρησκείας. Ο τρίτος τόμος, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, έχει τίτλο Οι άρχοντες της ιστορίας.
Ιστορίες δρόμου και απίθανα πλάσματα
Ο πρώτος τόμος της σειράς Λίλυ και Άλεξ του Αντώνη Μυλωνάκη (εκδ. Καστανιώτη), που κυκλοφόρησε το 2023, εξαντλήθηκε και επανακυκλοφόρησε σε μόλις δέκα ημέρες. Στη νέα περιπέτειά τους Το «κάτω» σχολείο, η Λίλυ μετακομίζει στο νέο της σπίτι, σε μια τρομακτική γειτονιά, με άγνωστα παιδιά στο σχολείο. Ευτυχώς ο Άλεξ θα την επισκεφθεί σύντομα και όλα θα αρχίσουν να φαίνονται κάπως καλύτερα. Όχι όμως για πολύ.
«Μια ιστορία δρόμου και μαγικού ρεαλισμού» είναι η περιγραφή που συνοδεύει το νέο βιβλίο της Αγγελικής Δαρλάση, υποψήφιας για το Διεθνές Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν 2024. Ένας δάσκαλος που ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά, ένας απατεώνας βίαιος θείος που αναζητά έναν θησαυρό, ένας αστυνόμος που παίζει κρυφά βιολί, ο διευθυντής ενός τσίρκου που εξαιτίας μιας μπανανόφλουδας άλλαξε η ζωή του, μια ακροβάτισσα, μια βιβλιοθηκονόμος κι ένας τυφλός ποιητής που κλέβει βιβλία είναι κάποιοι από τους μεγάλους. Η Ραλλού, ο Ματία, ο Τότο, ο μικρούλης Έντι είναι τα παιδιά. Και η ιστορία ξεκινά Τότε που κρύψαμε έναν άγγελο (εκδ. Μεταίχμιο). Με μια απρόσμενη συνάντηση ξεκινά η ιστορία και στα Απίθανα πλάσματα της Κάθριν Ράντελ (εκδ. Ψυχογιός), όταν ο Κρίστοφερ Φόρεστερ διέσωσε ένα μωρό γρύπα που κινδύνευε να πνιγεί σε μια κρυφή λίμνη. Η Ράντελ είναι από τις πολυδιαβασμένες και πολυμεταφρασμένες συγγραφείς της σύγχρονης λογοτεχνίας του φανταστικού για παιδιά και εφήβους.
Κλασικά αγαπημένα
«Ως παιδί ένιωθα ότι τα βιβλία ήταν ιερά πράγματα που έπρεπε να τα χαϊδεύουμε, να τα μυρίζουμε με μανία και να τα φροντίζουμε», είχε πει στον ευχαριστήριο λόγο του μετά τη βράβευσή του με το Διεθνές Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν το 1970 ο Μορίς Σέντακ. Τα βιβλία ενός από τους σημαντικότερους συγγραφείς και εικονογράφους παιδικών βιβλίων του 20ού αιώνα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, με πιο πρόσφατα τα Ο μπαμπάς αρκούδος γυρίζει σπίτι και Ο μικρός αρκούδος πάει επίσκεψη.
Στις λίστες με τα καλύτερα παιδικά βιβλία όλων των εποχών κατά κανόνα εμφανίζεται και Ο φύλακας της μνήμης της Λόις Λόρι, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Ήταν το δεύτερο βιβλίο της αειθαλούς συγγραφέα, που τιμήθηκε με το έγκριτο Newbery Award, ενώ έχει πουλήσει περισσότερα από 12 εκατ. αντίτυπα παγκοσμίως. Πριν από μερικές εβδομάδες κυκλοφόρησε και Το αίνιγμα του Γουίντερμπι.
Η πιο πρόσφατη προσθήκη στην αγαπημένη σειρά Άλφονς της Γκουνίλα Μπέργκστρεμ, που μεταφράζουν στα ελληνικά οι εκδόσεις Μάρτης, είναι το βιβλίο Όλα θα πάνε καλά, Άλφονς. Ο μικρούλης ετοιμάζεται να πάει στο σχολείο και κάτι έχει αλλάξει πολύ στη συμπεριφορά του.
Τελευταίο άφησα το πιο αγαπημένο μου. Το κομμάτι που λείπει συναντά το μεγάλο Ο φέρει την υπογραφή του Σελ Σιλβερστάιν, εξαιρετικού συγγραφέα και εικονογράφου που χάρισε στους αναγνώστες του κόσμου βιβλία όπως Το δέντρο που έδινε, Ποιος θέλει έναν φτηνό ρινόκερο, Ένας καμηλοπάρδαλος και μισός, Το κομμάτι που λείπει, τα οποία στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα. Κάθε σελίδα μαρτυρά ότι έχει σχεδιαστεί από έναν άνθρωπο που διέθετε ευφυΐα, ενσυναίσθηση, τρυφερότητα.
