Είναι ένα καυτό καλοκαιρινό βράδυ Τετάρτης. Η Ευελπίδων και η Πατησίων μποτιλιαρισμένες, με τους Αθηναίους να σπεύδουν στο Θέατρο Άλσος στην Κυψέλη, για να απολαύσουν την ανανεωμένη Ταράτσα του Φοίβου Δεληβοριά. Το «χειροποίητο» πολυθέαμα που σκαρφίστηκε πριν από χρόνια ο πάντα ανήσυχος και ευρηματικός τραγουδοποιός είναι ό,τι πιο διασκεδαστικό μπορείς να δεις αυτή τη στιγμή στη νυχτερινή Αθήνα. Συναντιόμαστε έπειτα από λίγες μέρες στον αγαπημένο του Μπλε Παπαγάλο, στο Μεταξουργείο. Έρχεται από πρόβα, με τη χαρά μικρού παιδιού. Σεμνός, απλός, ανοιχτός, τρυφερός, σαν τα τραγούδια του. Συμφωνούμε σε μια ελεύθερη κουβέντα και υπόσχεται να είναι όσο πιο αυθεντικός γίνεται.
Κύριε Δεληβοριά, η αρχή μιας συνέντευξης μοιάζει με την αρχή δημιουργίας ενός νέου τραγουδιού; Λέτε «τι να θέλει ν’ ακούσει ο κόσμος από μένα»;
Όταν γράφω ένα τραγούδι, δεν έχω καθόλου στον νου μου τι θέλει ν’ ακούσει ο κόσμος.
Τι έχετε κατά νου;
Επικεντρώνομαι πάντα σ’ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο με μια αγωνία σχεδόν ερωτική. Αυτό που με κινητοποιεί για να γράψω είναι πάντα μια βαθιά εξομολόγηση, γεμάτη αγωνία να μην τραυματιστώ ή να μην τραυματίσω, που δεν με σταματάει, όμως. Μια αγωνία του στιλ: «Εγώ θα σ’ τα πω όλα. Άκου τα. Κι όσο αντέξεις». Κάπως έτσι συμβαίνει και με τις συνεντεύξεις.
Είστε ένας άνθρωπος που έχει το θάρρος της γνώμης του.
Θέλω να είμαι όσο πιο ειλικρινής μπορώ. Όταν με ρωτάνε για την τέχνη μου, είναι εύκολο. Όταν με ρωτάνε για τα πολιτικά και τα κοινωνικά ζητήματα, είναι πιο δύσκολο. Ξέρω καλά ότι όσο πιο ακριβής είσαι, τόσο περισσότερο θα εκτεθείς, θα παρεξηγηθείς, θα φας ξύλο από αυτούς που πιστεύουν τα αντίθετα. Προσπαθώ να μην αυτολογοκρίνομαι αλλά ούτε και να γίνομαι τοξικός, λαϊκιστής ή μελοδραματικός. Δεν μπορώ, όμως, να κρύβω την άποψή μου.
Αν είχατε τη δυνατότητα να συναντήσετε τον πρωθυπουργό, τι θα του λέγατε;
Θα ήθελα να μου ξεκαθαρίσει αν όλα αυτά που λαμβάνω από τη συνολική του εικόνα είναι τελικά φιλελεύθερα ή όχι. Σωστά και γενναία πράγματα ο νόμος για την ισότητα στον γάμο ή το προχώρημα της ψηφιακής διακυβέρνησης. Θεωρώ ότι η αναξιοκρατία, όμως, και η αίσθηση ότι καλύπτεται ο ημέτερος εις βάρος του απλού πολίτη είναι εδώ. Απλησίαστα ενοίκια, ασύλληπτη ακρίβεια, ελλιπέστατη προστασία από τις φυσικές καταστροφές. Ζούμε, πιστεύω, μια επανάληψη της φούσκας για τους λίγους και μια συνέχεια της αγωνιώδους ζωής των μνημονίων για τους πολλούς. Θα του έθετα επίσης όλα τα ερωτήματα που έχει αναρτήσει η κ. Καρυστιανού και μένουν τραγικά αναπάντητα. Θα τον ρωτούσα για την υπόθεση των υποκλοπών. Θα του μιλούσα, όμως, και για την ελευθερία της τέχνης – αισθάνομαι πως η κυβέρνηση την αντιλαμβάνεται ως αντίπαλο. Υπάρχει μια φοβία της εξουσίας για τη σάτιρα και παράλληλα μια φοβία του καλλιτέχνη για την πιθανή προσβολή κάποιου. Και τα δύο είναι πολύ πιο βλαβερά απ’ όσο ακούγονται. Η τέχνη οφείλει να ’ναι πάντα και κάτι ανησυχητικό.
Εσείς από ανησυχία κάνατε ό,τι κάνατε;
Κανένα έργο τέχνης που ξέρω και έτυχε να χαίρει αποδοχής, δεν γεννήθηκε μέσα σε συνθήκες ασφάλειας. Όλα μου τα έργα που αγαπώ ανέλαβαν ρίσκα, διέτρεξαν μικρούς ή μεγάλους κινδύνους. Ζούμε σε μια κοινωνία χτυπημένη από αλλεπάλληλες κρίσεις, φοβούμενη, κάπως υστερικά, μη χάσει τα προνόμιά της. Αυτό ωθεί τους ανθρώπους να ανάγουν την ασφάλεια σε ύψιστο αγαθό. Ασφάλεια όμως και δημιουργία δεν πάνε πάντα μαζί. Και ζωή χωρίς δημιουργία είναι ασφυξία.
Έχετε σκεφτεί ποτέ να αναμετρηθείτε ευθέως με τους κινδύνους και να ασχοληθείτε με την πολιτική;
Ποτέ, αν και είχα προτάσεις από τρία κόμματα. Δεν το σκέφτηκα δευτερόλεπτο να κατέβω για πολιτικός. Το να είσαι καλλιτέχνης είναι πολύ μεγάλη δέσμευση. Είναι μια μικρή αποστολή που έχεις θέσει στον εαυτό σου, που αποκλείει την κομματική στράτευση. Δεν είναι επίσης λίγο το να είσαι ενεργός πολίτης. Αυτό είναι και το δίδαγμα που πήρα μέσα στο φιλελεύθερο περιβάλλον του Χατζιδάκι, στο οποίο μεγάλωσα. Όλοι όσοι θαύμασα εκεί μέσα, από τον ίδιο μέχρι τη Λένα Πλάτωνος, τον Νίκο Χουλιαρά, τον Τζίμη Πανούση, ήταν ενεργοί πολίτες που δεν φοβούνταν να πουν τα πράγματα με το όνομά τους, αλλά ποτέ δεν πολιτεύτηκαν. Η υπουργοποίηση από την άλλη του Μίκη Θεοδωράκη, ιδιοφυούς και επαναστάτη στα καλλιτεχνικά, δεν ήταν άνοδος, ήταν πτώση σε κάτι πολύ χαμηλότερο απ’ τη σημασία του. Όχι γιατί η πολιτική είναι εξ ορισμού βόθρος, αλλά γιατί η καθημερινή πρακτική της ακυρώνει εντελώς την ύπαρξη και τη δέσμευση του καλλιτέχνη.
«Αν και είχα προτάσεις από τρία κόμματα, δεν το σκέφτηκα δευτερόλεπτο να κατέβω για πολιτικός. Το να είσαι καλλιτέχνης είναι πολύ μεγάλη δέσμευση».
Με τι πρέπει να ασχολείται ένας καλλιτέχνης;
Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ένα παιδάκι. Το παιδί ανήκει σε μια πίστη πιο δυνατή απ’ την πραγματικότητα. Και όταν παίζει με τις λάσπες, το κάνει γιατί ξέρει πως εκεί θα βρει ένα λουλούδι.
Τη μουσική πώς τη βλέπετε σήμερα; Ζούμε την παντοδυναμία της ραπ;
Υπάρχει μεγάλη λαϊκή αγάπη γι’ αυτό το είδος, με τα καλά του και τα κακά του. Θέλω να πω, υπάρχουν οι πολύ σπουδαίοι μουσικοί όπως ο ΛΕΞ, ο Bloody Hawk και πολλοί άλλοι γνήσιοι καλλιτέχνες. Και υπάρχει κι ένας στρατός ομοφοβικών, μισογύνηδων, χρηματολάγνων.
Από την άλλη, αυτός ο έμμετρος λόγος και ο μείκτης –προσιτός στον καθένα, όπως παλιά το δίστιχο και το μπουζούκι– μπορούν να παραγάγουν και υψηλού επιπέδου λαϊκή μουσική. Μαζί, πάντως, με τη ραπ υπάρχει και πολύ ωραία γυναικεία ποπ αυτή την περίοδο. Υπάρχει ένας ποπ θηλυκός λόγος που μοιάζει με οργανωμένη απάντηση στην κακή πλευρά της ραπ, στη φοβισμένη αντρίλα. Το ζω με την κόρη μου αυτό, που είναι έντεκα χρονών και είναι Τεϊλορικιά, Σαττικιά, Μποφιλικιά, Ροντριγκερικιά!
Θέλατε πάντα να γίνετε πατέρας;
Όχι, γιατί αισθανόμουν Μπάσταρδος γιος, που λέει και το τραγούδι μου. Η σχέση με τον πατέρα μου, παρότι λατρεύουμε ο ένας τον άλλον, δεν ήταν κερδισμένη. Δεν μπόρεσα ποτέ να του μιλήσω, να μοιραστώ μαζί του. Ούτε ο ίδιος το έκανε, από ευγένεια και αμηχανία. Μέχρι τα 38 μου που γεννήθηκε η Ιόλη, αισθανόμουν ότι είχα τη δύναμη ενός παραπονεμένου παιδιού που πάει κόντρα σε μιαν αόριστη πατρική εξουσία. Η γέννησή της με έκανε να βρω το φάρμακο για όλα αυτά, να εφεύρω ένα δικό μου είδος πατέρα και να της το χαρίσω. Αυτό, βεβαίως, δεν έγινε καθόλου θεωρητικά. Απλώς την είδα και την ερωτεύτηκα. Και μέσα από αυτόν τον έρωτα, ξανακέρδισα και τον μπαμπά μου.
Έχετε την τάση να στρέφεστε στους νέους. Και καλλιτεχνικά να το δούμε, έχετε στηρίξει ουσιαστικά νέους ανθρώπους.
Αισθάνομαι ότι η κορυφαία στιγμή των ανθρώπων είναι από τα 15 μέχρι τα 22 τους. Η στιγμή που είναι απολύτως ειλικρινείς πνευματικά, ερωτικά, παντού. Γι’ αυτό και προσπαθώ να κρατάω το πνεύμα μου σε τέτοια κατάσταση, ώστε να μπορεί να συνομιλεί ευθέως μ’ αυτή την πλευρά του.
«Η κορυφαία στιγμή των ανθρώπων είναι από τα 15 μέχρι τα 22 τους. Η στιγμή που είναι απολύτως ειλικρινείς πνευματικά, ερωτικά, παντού. Προσπαθώ να κρατάω το πνεύμα μου σε τέτοια κατάσταση».
Πώς κρατάτε το πνεύμα σας νέο;
Το πιο σημαντικό είναι να μην αισθανθείς ποτέ ότι έχεις φτάσει κάπου. Οι άνθρωποι χαίρονται πολύ να αισθάνονται ότι έχουν κατακτήσει κάτι. Θα μπορούσα κι εγώ να πω: «Είμαι 50 χρονών, είχα τις τάδε επιτυχίες, από δω και πέρα θα κάνω επετείους και αφιερώματα». Δεν πιστεύω, όμως, ότι έχω φτάσει πουθενά. Αντιθέτως, ξεκινάω κάθε φορά απ’ την αρχή το ταξίδι μου.
Η ζωή στα 50 είναι πιο ανάλαφρη;
Στα δικά μου 50, η ζωή είναι πολύ πιο «φτερωμένη» από παλιά. Πολλά φιλτραρισμένα βιώματα, που με έχουν κάνει να κατανοώ περισσότερο τους ανθρώπους, να έχω μεγαλύτερη ενσυναίσθηση, να συγχωρώ περισσότερο και να μην έχω να φοβηθώ για τίποτα, δεδομένου ότι ξέρω ότι από δω και πέρα είναι λιγότερα τα χρόνια της ζωής μου.
Η μεγαλύτερη μετατόπισή σας ποια ήταν;
Όταν ήμουν νέος, μου αρκούσε η ανακάλυψη της ποίησης και της μεγάλης τέχνης· του μεγάλου πολιτισμού, που λέμε. Η αγάπη μου γι’ αυτόν έθετε υψηλά στάνταρ, τα οποία πολλές φορές με έκαναν να σνομπάρω την πιο ταπεινή, την πιο γελοία, την πιο ποπ πλευρά της ζωής, μέσα στην οποία είχα μεγαλώσει. Υπήρξα κι εγώ παιδί των νυχτερινών ραδιοφωνικών εκπομπών, της τηλεόρασης! Και ξαφνικά κατάλαβα πως πίσω από τη σοβαρότητα που κυνηγούσα, υπήρχαν κρυμμένοι χυμοί που δεν έπρεπε να τους αφήσω να στεγνώσουν. Κατάλαβα, όμως, ότι και οι άνθρωποι που είναι υπό την επήρεια του ηλιόλουστου κρύβουν μεγάλο σκοτάδι. Έμαθα να θαυμάζω εξίσου έναν άνθρωπο που απομονώνεται για να ζωγραφίσει ή να γράψει ποίηση μ’ έναν λαϊκό κωμικό που αθωώνει το χυδαίο. Γι’ αυτό και πια μπορώ να συνδυάσω κάτι πολύ εσωστρεφές, όπως ο δίσκος μου ΑΝΙΜΕ, με κάτι σαν την Ταράτσα ή τα Νούμερα λόγου χάρη.
Γίνατε συμπεριληπτικός;
Ναι, πριν καν μάθω τη λέξη, που δεν μου αρέσει κιόλας. Μου φαίνεται λίγο ξύλινη. Κατάλαβα ότι μου είναι εξίσου σημαντικός ο Σεφέρης με τις Τρεις Χάριτες ή τις επιθεωρήσεις του Φασουλή και της Παναγιωτοπούλου, που κάτι με τράβαγε σ’ αυτές σαν τον μαγνήτη. Και ξέρετε γιατί; Γιατί και στα δύο πρωταγωνιστής είναι η γλώσσα.
Ένοχες απολαύσεις δεν έχετε δηλαδή;
Όχι πια. Άλλωστε, δεν νομίζω ότι στην εποχή μας κανείς ντρέπεται για κάτι. Όλα έχουν συμπεριληφθεί, όπως είπατε. Νιώθω ότι οι άνθρωποι έχουν αγαπήσει και την πλευρά τους για την οποία κάποτε θα ντρέπονταν, οι περισσότεροι τουλάχιστον. Έχουμε δει βιντεοκασέτες του ’80, τρας τιβί του ’90, έχουμε πάει σε κιτσερέλες. Ξέρουμε καλά τι μας ενώνει και τι μας χωρίζει από το ευτελές.
Θυμήθηκα τώρα την εμφάνισή σας στο Μπράβο Ρούλα με την Κορομηλά και καλεσμένη τη Βουγιουκλάκη. Αληθεύει ότι το βράδυ μετά την εκπομπή γράψατε μία από τις μεγάλες σας επιτυχίες, το Εκείνη;
Πράγματι, εντελώς κατά τύχη. Ήταν μια κακή μέρα για μένα. Ήμουν πολύ ερωτευμένος με μια κοπέλα. Εκείνη τη μέρα τής είχα κάνει ερωτική εξομολόγηση και δεν είχα καταλάβει αν με ήθελε ή όχι. Είχα μια μέρα με προσωπικά σκαμπανεβάσματα και ταυτόχρονα είχα πάει να τιμήσω τη Βουγιουκλάκη στο Μπράβο Ρούλα, κατόπιν δικής της πρόσκλησης. Στην εκπομπή επικρατούσε ένα χάος, είχα την αίσθηση ότι το γύρισμα πήγε χάλια, ούτε την Αλίκη γνώρισα ούτε καλός ήμουν, έχοντας υποχωρήσει και στα πιστεύω μου για την τηλεόραση της εποχής. Ταυτόχρονα, δεν είχα καμία απάντηση απ’ το πρόσωπο που με ενδιέφερε. Γύρισα σπίτι, κάθισα στο πιάνο κι άρχισαν να μου βγαίνουν αυτά τα λόγια απ’ το πουθενά. Δεν ξέρω αν έφταιξε το ότι ήμουν ερωτευμένος ή ότι βρέθηκα στο ίδιο στούντιο με το απόλυτο θηλυκό σύμβολο του ελληνικού μεταπολεμικού κόσμου παρέα με το σύμβολο της τηλεοπτικής ευμάρειας της τότε εποχής. Όλα συνδυάστηκαν και κάπως γεννήθηκε αυτό το τραγούδι, που μιλάει για έναν άνθρωπο που σκοτώνεται και ξανασηκώνεται συνέχεια μπροστά σε μια θηλυκή εικόνα που όλο αλλάζει.
Με τις ταμπέλες που σας ακολούθησαν πώς τα πήγατε; Τελικά, ήσασταν ο «νέος Σαββόπουλος»;
Σε καμία περίπτωση. Θεωρώ, όμως, ότι είμαι ένας από τους τέσσερις-πέντε ανθρώπους που γεννήθηκαν μέσα από τη δική του καλλιτεχνική γενναιότητα. Θέλω να πιστεύω ότι αναπτύχθηκα όντας ελεύθερος από ταμπέλες. Έφτιαξα έναν Φοίβο Δεληβοριά· τον καλύτερο που μπορούσα.
Συμπαθείτε όλα σας τα τραγούδια;
Συνήθως ό,τι έχω γράψει το συμπαθώ. Ακόμα και τραγούδια που δεν πολυσυμπαθούσα όταν τα έφτιαχνα, όπως ας πούμε το Θέλω να σε ξεπεράσω, με τα χρόνια τα αγάπησα. Αυτά που δεν συμπαθούσα ήταν όσα θεωρούσα ότι γεννιούνταν από μια ευκολία μου.
Η κριτική σάς ενοχλεί;
Είμαι ευαίσθητος, όπως όλοι. Πολλές κριτικές με έχουν στενοχωρήσει, αλλά αισθάνομαι ότι οι κριτικοί δικαιώθηκαν μέσα στον χρόνο, με την έννοια ότι βρήκα χρήσιμα όσα έλεγαν. Πράγματα που ήταν άκρως συμπλεγματικά ούτε εγώ ούτε το κοινό τα θυμόμαστε πια. Ο άνθρωπος είναι τα έργα και οι γνώμες του. Τα έργα του, όμως, δεν έχουν γνώμη. Αυτονομούνται από την όποια άποψη μπορεί να έχει ο δημιουργός τους για το καθετί.
Να κλείσουμε κάπως αισιόδοξα;
Το αισιόδοξο των ημερών είναι ότι νίκησε η δημοκρατία στη Γαλλία και είμαι πολύ χαρούμενος γι’ αυτό. Πιστεύω ότι ο φόβος για την ακροδεξιά είναι κάτι που θα ξεφουσκώσει γρήγορα, γιατί οι ίδιοι οι άνθρωποι θα επιβεβαιώσουν ότι θέλουν κάτι άλλο. Ό,τι κι αν ψηφίζουμε, ό,τι κι αν λέμε, ξέρουμε ότι ζωή χωρίς απόλυτο σεβασμό στις διαφορές και στα δικαιώματα όλων δεν πρόκειται να φτουρήσει. Ελπίζω απλώς το κέντρο να σεβαστεί περισσότερο την οικονομική έλλειψη προοπτικής που νιώθουν οι πολλοί. Ο νεοφιλελευθερισμός τούς εξωθεί στα άκρα.
Είστε πάντα τόσο ήσυχος και πράος; Θυμώνετε ποτέ;
Θυμώνω σπάνια, συνήθως με βλακείες. Ξαφνικά μπορεί να αρχίσουμε να φωνάζουμε με τη γυναίκα μου, τη Βάσω, για κάτι ασύλληπτα ασήμαντο. Σε δευτερόλεπτα το μετανιώνουμε και γελάμε. Όλα όσα με στενοχωρούν –στην επαγγελματική, στην κοινωνική ή στην προσωπική ζωή– έχω μάθει να τα μεταβολίζω και να τα κάνω δημιουργία.
Έχετε βρει το κέντρο σας;
Ναι. Είναι πολύ σημαντικό, ξέρετε. Αυτό θέλω να μάθει και η κόρη μου. Να βρίσκει το κέντρο. Ανάμεσα στο καλό και το κακό υπάρχει μια λεπτή γραμμή, στην οποία πρέπει να μάθεις να περπατάς, αλλιώς πέφτεις σε γκρεμό. Αυτή η γραμμή για τον καθένα είναι διαφορετική. Ας τη βρει ο καθένας κι ας περπατήσει πάνω της, απεριόριστα.
Η Ταράτσα του Φοίβου, κάθε Τετάρτη στις 20.30 στο Θέατρο Άλσος (Ευελπίδων 4). Πρωταγωνιστούν: Φ. Δεληβοριάς, Θ. Αλευράς, Γ. Χατζηπασχάλη, Ρ. Μόρφη. Επόμενοι καλεσμένοι: Μ. Σπανού (17/7), Π. Βλάχος (24/7), Μ. Σάττι (31/7). Έως αρχές Οκτωβρίου. Προπώληση: more.com.
