«H τέχνη έχει μια μετασχηματιστική δυναμική», μου λέει ο Πάβελ Αλτχάμερ. Ο διεθνούς φήμης Πολωνός γλύπτης-περφόρμερ, με έργα στη μόνιμη συλλογή του MoMa και εκθέσεις από το Πομπιντού μέχρι το New Museum, βρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες στη Λέρο, μετατρέποντας τον Ναυτικό Όμιλο σε καλλιτεχνική ακαδημία για παιδιά από τις προσφυγικές κοινότητες του νησιού, στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης All Things Become Islands Before My Senses, που διοργανώνει η καλλιτεχνική πλατφόρμα Perasma από την Κωνσταντινούπολη.
Πρώτη φορά στη Λέρο;
Δεύτερη! Πρωτοήρθα τον περασμένο Απρίλιο, ύστερα από πρόσκληση της Μπουρτσού Φικρέτογλου και της Γκιζέμ Κουντούνογλου. Μου ζήτησαν να συμμετάσχω στην πολύ όμορφη έκθεση που διοργανώνουν φέτος το καλοκαίρι στο νησί και ήρθα προκειμένου να αφουγκραστώ το μέρος. Βρέθηκα στο εγκαταλελειμμένο κτίριο του Ψυχιατρείου και άρχισα να δημιουργώ γλυπτά με υλικά που έβρισκα στον χώρο, από σύρματα μέχρι κοπριές. Κάποια στιγμή θυμάμαι να ακούω παιδικές φωνές. Κοιτώντας προς τη βουνοπλαγιά, αντίκρισα την τεράστια προσφυγική δομή, που μοιάζει με φυλακή. Συνειδητοποίησα ότι βρίσκομαι σε έναν τόπο μοιρασμένο σε δύο πραγματικότητες, στη ζωή εκτός και εντός της δομής, και κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα γι’ αυτά τα καλλιτεχνικά εργαστήρια με τα προσφυγόπουλα.
Έχετε συνεργαστεί εκτενώς με «αποκλεισμένους» της κοινωνίας…
Από το ’90 διδάσκω κεραμική σε μια ομάδα ατόμων με ειδικές ανάγκες στην Πολωνία, ενώ μέσα στα χρόνια έχω κάνει συνεργατικά έργα με άστεγους, φυλακισμένους, άτομα με νοητική και σωματική αναπηρία, επιδιώκοντας την ψυχική τους μεταμόρφωση μέσω της τέχνης. Με έλκει να βλέπω να γίνεται ευπρόσδεκτο στην κανονικότητα της ζωής ένα κομμάτι που δεν θεωρείται ευπρόσδεκτο. Θυμηθείτε ότι κάποτε και ο υπερταλαντούχος Βαν Γκογκ ήταν στο περιθώριο ως διανοητικά άρρωστος.
Πείτε μου για την εμπειρία σας με τα προσφυγόπουλα της Λέρου.
Αυτό που καταλαβαίνω με τη συνεργασία μας είναι ότι η τέχνη έχει κάτι βαθιά ειρηνικό στον πυρήνα της. Και αυτό νομίζω είναι που κάνει αυτά τα παιδιά να νιώθουν ειλικρινή χαρά συμμετέχοντας σε αυτά τα καλλιτεχνικά εργαστήρια. Είναι πολύ ειρηνικό να προσπαθείς να φτιάξεις ένα γλυπτό. Είναι πολύ ειρηνικό να νιώθεις μέσα σου τη φωνή της δημιουργίας. Το πρώτο πράγμα που τους είπα ήταν: «Είμαι κι εγώ ένας από εσάς». Μπορώ κι εγώ να καταλάβω με έναν τρόπο τι σημαίνει να νιώθεις εκτός κανονικότητας, αφού οι Πολωνοί ανέκαθεν αναζητούσαν μια καλύτερη ζωή έξω από τη χώρα τους. Επιπρόσθετα, αν το φιλοσοφήσουμε, και ως ενήλικες μεγαλώνουμε «φυλακισμένοι» σε διαφόρων ειδών ιδεολογίες, πολυτέλειες, συστήματα και λανθασμένες πεποιθήσεις. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η τέχνη είναι ένας τρόπος να συνδεθούμε ξανά με τον εαυτό μας, τη φύση και τους άλλους. Προσωπικά, η τέχνη με απελευθέρωσε και θέλω να μοιραστώ το μυστικό αυτής της απελευθέρωσης με όσο περισσότερους μπορώ.
Με την Ελλάδα τι σχέση έχετε;
Την έχω στην καρδιά μου. Είναι καλός μου φίλος ο Δάκης Ιωάννου, είχα κάνει και μια έκθεση στην Ύδρα παλιά. Έχω βαθιά αγάπη στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και ιδιαίτερα στον Σωκράτη, που μας δίδαξε ότι σοφός είναι αυτός που έχει επίγνωση της άγνοιάς του. Νιώθω τυχερός που γνώρισα τη Λέρο. Ένα μικρό μέρος, με τεράστια ιστορία και μια ειδική ενέργεια. Από τους Ιταλούς κατακτητές μέχρι τους ψυχικά ασθενείς και τους πρόσφυγες, η Λέρος ήταν πάντα ένα αποθετήριο ψυχών που η κοινωνία δεν επιθυμεί στους κόλπους της. Είναι ένας τόπος με ανθρωπιά και η ανθρωπιά ταιριάζει στην τέχνη.
Αν σας ζητούσα να φτιάξετε ένα έργο που να σχολιάζει αυτό που ζούμε σήμερα ως παγκόσμια κοινότητα;
Θα έφτιαχνα ένα γλυπτό σε σχήμα βάρκας και θα την ονόμαζα Η Βάρκα των Ανόητων. Είμαστε όλοι πάνω στο ίδιο καράβι, έχουμε τον ίδιο προορισμό και, αντί να συνυπάρξουμε, πολεμάμε ο ένας τον άλλον. Πόσο ανόητοι είμαστε τελικά;
Η ομαδική έκθεση All Things Become Islands Before My Senses της πλατφόρμας Perasma σε διάφορα σημεία της Λέρου θα διαρκέσει έως 18/08. / perasma.istanbul
