Επτά και μισή το πρωί, μπροστά από το Καλλιμάρμαρο. Eπτά σπουδαστές και σπουδάστριες του εκπαιδευτικού ιδρύματος College Year in Athens (CYA) προχωρούν νυσταγμένοι προς το μαύρο βαν που θα τους μεταφέρει σε έναν αρχαιολογικό χώρο στη Βούλα. Φαίνεται στα βλέμματα και στα βήματά τους πως δεν θα τους πείραζε να κοιμούνταν άλλη μία ώρα ή δύο. Το βαν διασχίζει τη λεωφόρο Βουλιαγμένης. Κανένας τους δεν έχει πιει καφέ, αλλά συζητούν με θέρμη για το προηγούμενο βράδυ τους. Κάποιοι παρακολούθησαν όπερα στο Ηρώδειο και μεταφέρουν την εμπειρία τους με μια σειρά αποθεωτικών επιθέτων, αν εξαιρέσουμε την άβολη στάση του σώματος κατά τη διάρκεια της παράστασης. Η θεματική της συζήτησης εκτροχιάζεται. Είναι παιδιά 19, 20, 21 ετών. Πειράζουν ο ένας τον άλλο, γελούν. Θα διατηρήσουν την ίδια ενέργεια και την ώρα της εκσκαφής.
Πέρα από τα σύνορα των ΗΠΑ
Το 1962, η Ισμήνη Φυλακτοπούλου ίδρυσε το εκπαιδευτικό ίδρυμα του CYA και δέχτηκε τους πρώτους πέντε φοιτητές αμερικανικών πανεπιστημίων που ήρθαν στην Ελλάδα για έναν χρόνο, προκειμένου να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα study abroad. Η λογική του είναι παρόμοια με τα ευρωπαϊκά προγράμματα κινητικότητας Erasmus+. «Οι φοιτητές έρχονται για ένα διάστημα στην Ελλάδα, λαμβάνουν διδακτικές μονάδες, αποκτούν εμπειρία και εμπλουτίζουν το βιογραφικό τους», εξηγεί ο διευθυντής σπουδών του CYA, Άγγελος Παπαδόπουλος. «Για τους Αμερικανούς, είναι σημαντικό το να δείξεις πως έχεις ανοιχτεί πέρα από τα σύνορα της χώρας σου».
Οι επτά σπουδαστές κατεβαίνουν από το βαν, το οποίο σταθμεύει έξω από τον αρχαιολογικό χώρο της θέσης «Άγ. Νικόλαος Πάλλων» στη Βούλα. Το καλοκαιρινό πρόγραμμα στο οποίο δήλωσαν συμμετοχή αφορά την αρχαιολογία και αποτελείται από ένα μηνιαίο field school, το οποίο συνδυάζει αρχαιολογική ανασκαφή, μαθήματα με θεωρητικές γνώσεις που εμπλουτίζουν την παραπάνω εμπειρία και εργαστηριακή εργασία γύρω από την ανάλυση των δεδομένων μετά την ανασκαφή.
Οι σπουδαστές αφήνουν τις τσάντες τους κάτω από ένα δέντρο και ύστερα πηγαίνουν να παραλάβουν τα σκαπτικά εργαλεία από τις αποθήκες. Απλώνουν στα γυμνά τους χέρια στρώσεις αντηλιακού και αντικουνουπικού και στέκονται πάνω από την ανασκαφή. Με τη βοήθεια του επιτηρητή τους, αρχαιολόγου Γιάννη Καραβά, συζητούν πώς θα κινηθούν οι εργασίες τους μέχρι το ρολόι να δείξει δώδεκα το μεσημέρι. Ο αρχαιολόγος συμπληρώνει το ασκησιολόγιο με έναν εμψυχωτικό λόγο. «Η ιδέα είναι να έρθουν σε επαφή με όλο το εύρος του ακαδημαϊκού αντικειμένου της αρχαιολογίας», μας λέει ο κ. Καραβάς. «Αυτές τις εβδομάδες, οι φοιτητές ακολουθούν όλα τα μέρη της μεθοδολογίας (καταγραφή, σκάψιμο, διαχωρισμός ευρημάτων σε διαφορετικές ομάδες), ενώ τους φέρνουμε και σε επαφή με ειδικούς επιστήμονες, για να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις. Έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά, ό,τι έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής έχει γίνει με τρομερό ζήλο και μεράκι. Το λατρεύουν αυτό που κάνουν».
Από στόμα σε στόμα
Πώς γίνεται γνωστό το πρόγραμμα στα αμερικανικά πανεπιστήμια; «Από στόμα σε στόμα», εξηγεί ο κ. Παπαδόπουλος. «Οι φοιτητές ακούν τις εμπειρίες συμφοιτητών τους που συμμετείχαν σε παρόμοιο πρόγραμμα ή ρωτούν τους υπαλλήλους στα γραφεία μετακίνησης των πανεπιστημίων τους. Οι τελευταίοι γνωρίζουν τι προσφέρουμε ως CYA. Δημιουργείται μια αλυσίδα». Μια τέτοια αλυσίδα «έφερε» στην Αθήνα και τον Ζακ, ο οποίος σπουδάζει αρχαιολογία στο Αλμπουκέρκι του Νιου Μέξικο: «Ένα φυλλάδιο από το Αμερικανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο που υπήρχε στο πανεπιστήμιο για το πρόγραμμα του CYA έπεσε στα χέρια μου. Ο αδερφός μου είχε συμμετάσχει σε ένα παρόμοιο στη Σάμο, γι’ αυτό και το κυνήγησα να έρθω στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα είναι καλύτερο απ’ ό,τι φανταζόμουν».
Την ίδια άποψη έχουν όλα τα άτομα που συμμετέχουν, αλλά όσοι ακολουθούν κλασικές σπουδές διακρίνονται λίγο παραπάνω για τον ζήλο που δείχνουν στην ανασκαφή. Όπως για παράδειγμα ο Ρίο, ιαπωνικής καταγωγής, φοιτητής στο Γέιλ. «Προσανατολιζόμουν πιο πολύ στην Ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά οι αρχαιολόγοι καθηγητές που είχαν ειδίκευση στους πολιτισμούς γύρω από τη Μεσόγειο με παρακίνησαν να στραφώ προς την αρχαία Ελλάδα. Την άνοιξη συμμετείχα σε ένα συμπόσιο με παρόμοια θεματική. Παθιάστηκα τόσο πολύ, που ξεκίνησα να ψάχνω προγράμματα για να έρθω στην Ελλάδα, αντί για την Ιταλία», μας λέει.
Η Τζίνι από την Κίνα, η οποία σπουδάζει Ιστορία της Τέχνης στο κολέγιο Γουέλσλι, δεν είναι ακόμα κατασταλαγμένη για το αν θέλει να γίνει αρχαιολόγος. «Δεν μας προσφέρονται ευκαιρίες ανασκαφής στην Αμερική. Ήθελα να εξερευνήσω την προσπάθεια στο πεδίο», αναφέρει. Ομοίως και η Κάρι από τη Νέα Υόρκη, η οποία ναι μεν αποθαρρύνθηκε από τους καθηγητές της για την εργασιακή της απορρόφηση στον κλάδο και ακολούθησε σπουδές στις δημόσιες σχέσεις, αλλά ακόμα αμφιταλαντεύεται αν θα ακολουθήσει μεταπτυχιακό στην αρχαιολογία. Το πρόγραμμα είναι η ευκαιρία της για να ανακαλύψει το μονοπάτι που θα ήθελε να ακολουθήσει. Έχει δρόμο ακόμη.
Υπάρχουν όμως και εκείνοι που έχουν γνήσιο ενδιαφέρον για την Ιστορία, ασχέτως αν οι σπουδές τους είναι εντελώς διαφορετικές με την αρχαιολογία. Ο Ντέκλαν βρίσκεται ήδη ένα εξάμηνο στην Ελλάδα, μετά από παρότρυνση του κ. Καραβά, που εντόπισε την περιέργειά του για τον αρχαίο πολιτισμό.
Στο πρόγραμμα του CYA συμμετέχουν και φοιτητές που έχουν γνήσιο ενδιαφέρον για την ιστορία, ασχέτως αν οι σπουδές τους είναι εντελώς διαφορετικές.
Παρόλο που σπουδάζει σεναριογραφία στο Λος Άντζελες, σκέφτηκε να παρεκκλίνει από το αντικείμενο των σπουδών του και να εξερευνήσει κάτι που ήθελε εδώ και χρόνια. «Με ενδιαφέρει πολύ η Νεολιθική Εποχή και η Εποχή του Χαλκού και προσπαθώ να διαβάζω ή βλέπω βίντεο γι’ αυτές τις περιόδους». Διάλειμμα για νερό.
Μια νέα μορφή φιλελλήνων
Δεν είμαι σίγουρος αν ξέρουν τι σημαίνει «φιλέλληνας». Όχι με την παραδοσιακή έννοια του κινήματος, όπως αποδόθηκε στον ένοπλο αγώνα της Επανάστασης, αλλά ως μια φίλα προσκείμενη στάση προς τη χώρα. Η στάση αυτή χτίζεται τόσο μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του CYA, που τους συνδέει με την αρχαία ελληνική ιστορία, όσο και μέσα από τις λοιπές δραστηριότητές τους, οι οποίες τους βοηθούν σε μια πρώτου επιπέδου κατανόηση του ελληνικού τρόπου ζωής.
Βέβαια, η πλειονότητα, συμπεριλαμβανομένου και του Τζακ από τη Νότια Καρολίνα, δεν γνωρίζει τι σημαίνει «φιλέλληνας». Αυτό όμως δεν εμποδίζει τον 19χρονο φοιτητή στο πεδίο των μαθηματικών να εκφράσει τον θαυμασμό του για την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στη Δύση. «Ήθελα οπωσδήποτε να ακολουθήσω ένα πρόγραμμα study abroad. Κυρίως διάβαζα ιστορίες από την Αρχαϊκή και την Κλασική Εποχή στη Βικιπαίδεια. Η Ελλάδα είναι ο τόπος γέννησης όλων όσα ξέρουμε. Ακόμα και των μαθηματικών», μας λέει.
Δεν συμβαίνει το ίδιο με την Κλερ από την Ουάσιγκτον. Παρά το γεγονός πως ακολούθησε το μονοπάτι των πολιτικών επιστημών, ο ενθουσιασμός της παιδικής ηλικίας για την ελληνική μυθολογία την οδήγησε να μάθει αρχαία ελληνικά προκειμένου να μεταφράζει από μόνη της ποιήματα της Σαπφούς και αποσπάσματα από έργα του Ομήρου. «Είναι το πιο κουλ πράγμα που έχω κάνει», λέει με ένα πλατύ χαμόγελο. Τη ρωτάμε αν γνωρίζει ή αν έχει ακούσει τον όρο «φιλέλληνας». Για μερικές στιγμές το σκέφτεται, αλλά το χαμόγελο επιστρέφει. «Φυσικά και τον έχω ακούσει, μάλιστα θα θεωρούσα και τον εαυτό μου ως τέτοια. Η ενέργεια αυτού του μέρους με γοητεύει, γι’ αυτό και θα ήθελα να ειδικευτώ στην αρχαιοελληνική κουλτούρα. Για την ακρίβεια, στους “σκοτεινούς αιώνες” και στην Αρχαϊκή Περίοδο».
«Θα θεωρούσα τον εαυτό μου φιλέλληνα. Η ενέργεια αυτού του μέρους με γοητεύει, γι’ αυτό και θα ήθελα να ειδικευτώ στην αρχαιοελληνική κουλτούρα». —Κλερ, 21 ετών
Σε λίγες ημέρες, το πρόγραμμα θα ολοκληρωθεί, αν και κανένας δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο. Απολαμβάνουν ό,τι κάνουν, ρουφούν οποιαδήποτε νέα γνώση τούς δίνεται. Κάποιοι θα συνεχίσουν τις διακοπές τους στην Ελλάδα, κάποιοι άλλοι θα επιστρέψουν πίσω. Ο Ντέκλαν μάς ρώτησε για σύγχρονα λογοτεχνικά βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και τα οποία μπορεί να αναζητήσει στα βιβλιοπωλεία, για να τα έχει στις αποσκευές του για Αμερική. Του προτείναμε το Ζ του Βασίλη Βασιλικού.
