Πόσο διαφορετική θα ήταν η αγορά εργασίας και πόσο υψηλότερα τα ποσοστά απασχόλησης των νέων, αν υπήρχε καλύτερη συνεργασία της εκπαιδευτικής και της επιχειρηματικής κοινότητας; Αν χρησιμοποιούσαμε, δηλαδή, τις δυνατότητες που μας δίνει η νέα τεχνολογία για να ωθήσουμε τους νέους στους τομείς όπου υπάρχει μεγάλη ζήτηση; Αν, τελικά, το εκπαιδευτικό σύστημα έριχνε μεγαλύτερο βάρος στα λεγόμενα soft skills, τις δεξιότητες εκείνες με τις οποίες πρέπει να είναι εφοδιασμένος ένας νέος για να είναι αποδοτικότερος στη δουλειά του;
Η συζήτηση με τους κυρίους Σπύρο Μιχαλούλη και Νίκο Παυλάκο, ιδρυτές της εταιρείας συμβούλων σταδιοδρομίας Orientum, αναδεικνύει τα προβλήματα που ανακύπτουν από την ελλιπή ανάπτυξη του επαγγελματικού προσανατολισμού στην Ελλάδα: χαμηλά ποσοστά απασχόλησης των νέων ηλικίας έως 24 ετών (από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη), αδυναμία των εργοδοτών να βρουν τους κατάλληλους για τις κενές θέσεις εργασίας αλλά και σοβαρές ελλείψεις ζητούμενων δεξιοτήτων, όπως για παράδειγμα η κριτική σκέψη ή η ικανότητα για συνεργασία. Φέρνει όμως στην επιφάνεια και τις προτάσεις εκείνες που μπορούν –αν εφαρμοστούν– να συμβάλουν στη βελτίωση της κατάστασης. Οι προτάσεις αφορούν όλους: το εκπαιδευτικό σύστημα, που πρέπει να προσφέρει καλύτερο επαγγελματικό προσανατολισμό ακόμη και από το Γυμνάσιο, τους εργοδότες, που οφείλουν να επικοινωνήσουν καλύτερα τους τομείς στους οποίους μπορούν να δημιουργηθούν περισσότερες και καλύτερα πληρωμένες θέσεις εργασίας, αλλά ακόμη και τους γονείς, οι οποίοι πρέπει να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα σε μια «καλή» και σε μια «κατάλληλη» σχολή για τα παιδιά τους, όπως εμφατικά υποστηρίζει ο κ. Μιχαλούλης.
→ Λειτουργεί σωστά ο επαγγελματικός προσανατολισμός στην Ελλάδα; Γίνεται συχνά λόγος για την ανάγκη σύνδεσης του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά εργασίας και όλοι αναρωτιόμαστε ποιες αλλαγές απαιτούνται για να γίνει αυτό πράξη…
Σκοπός του επαγγελματικού προσανατολισμού είναι να βοηθήσει τους νέους και τις νέες να κάνουν συνειδητές και ασφαλώς τις κατάλληλες επιλογές για το μέλλον τους. Και αυτό θα πρέπει να γίνει από νωρίς, από τα πρώτα χρόνια του Λυκείου. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν να ακολουθήσουν τους τομείς εκείνους που θα τους οδηγήσουν σε επιλογές με πολλές δυνατότητες μέσα σε μια αγορά εργασίας που συνεχώς μεταβάλλεται. Είναι αλήθεια πως ο επαγγελματικός προσανατολισμός, παρά τα οφέλη του, στην Ελλάδα δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε και χρειάζονται σημαντικές βελτιώσεις ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Μάλιστα, ο ΣΕΒ έχει επισημάνει τον θετικό αντίκτυπο του αποτελεσματικού Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού, χαρακτηρίζοντάς τον «κοινωνικό αγαθό», αφού επιλογή κατάλληλης επαγγελματικής διαδρομής σημαίνει μείωση της ανεργίας ή της ετεροαπασχόλησης, ενίσχυση της παραγωγικότητας και φυσικά οδηγεί στην οικονομική ανάπτυξη.
Ο ΣΕΒ έχει επισημάνει τον θετικό αντίκτυπο του αποτελεσματικού Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού, χαρακτηρίζοντάς τον «κοινωνικό αγαθό».
Υπάρχουν καλές πρακτικές που πρέπει να υιοθετηθούν, όπως ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της εκπαιδευτικής και επιχειρηματικής κοινότητας, εκπαιδευτικά προγράμματα βιωματικής μάθησης, όπως λόγου χάρη το Θερινό Σχολείο Νεανικής Επιχειρηματικότητας του ΟΠΑ, το Job Shadowing (η παρακολούθηση, δηλαδή, της εργασιακής πραγματικότητας κάποιου άλλου), η χρήση των ψυχομετρικών τεστ, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και πολλά ακόμη.
Από την επεξεργασία που έχετε κάνει στα χιλιάδες ερωτηματολόγια που καλούνται να συμπληρώσουν οι νέοι στο πλαίσιο του επαγγελματικού προσανατολισμού, προκύπτει ξεκάθαρα μια τάση να «φτιάξουν κάτι δικό τους». Πώς δικαιολογείται το πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για το επιχειρείν;
Πράγματι, από τη μεγάλη έρευνα της Orientum για τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα των νέων τη δεκαετία 2012-2021 προέκυψε αυξημένο ενδιαφέρον σε αυτή την κατηγορία. Ενδεχομένως η οικονομική κρίση ώθησε τους νέους και τις νέες να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Επιπλέον, επιχειρηματικότητα, εκτός από προσδοκία κερδών και αυτονομία, σημαίνει ταυτόχρονα και επιθυμία για δημιουργία και καινοτομία. Η ψηφιακή τεχνολογία προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών ιδεών και ειδικά οι νέοι, που είναι συχνά πιο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, μπορούν να αξιοποιήσουν αυτές τις δυνατότητες πιο αποτελεσματικά. Άλλωστε, μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης η προβολή λόγου χάρη επιτυχημένων επιχειρηματιών και start-up επιχειρήσεων δημιουργεί πρότυπα που εμπνέουν τη νέα γενιά. Επομένως, οι νέοι στην Ελλάδα βλέπουν την επιχειρηματικότητα ως μια διέξοδο από τις παραδοσιακές επαγγελματικές διαδρομές, που τους δίνει τη δυνατότητα να καινοτομήσουν, να δημιουργήσουν και να διαμορφώσουν το δικό τους μέλλον.
Η Ελλάδα είναι ουραγός στην Ευρώπη στην απασχόληση των νέων ηλικίας έως 24 ετών. Εσείς πού αποδίδετε αυτό το φαινόμενο; Φοβούνται τα νέα παιδιά να πιάσουν δουλειά; Δεν βρίσκουν μια θέση εργασίας; Σπουδάζουν αντικείμενα για τα οποία δεν υπάρχει ζήτηση στην αγορά εργασίας;
Θα έλεγα ότι είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η νέα γενιά που τώρα βγαίνει στην αγορά εργασίας. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι λόγω της οικονομικής κρίσης οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας μειώθηκαν σε μεγάλο βαθμό και οι διαθέσιμες ευκαιρίες εξακολουθούν να παραμένουν περιορισμένες. Είναι επίσης αλήθεια ότι πολλοί νέοι σπουδάζουν αντικείμενα που δεν έχουν ζήτηση στην αγορά εργασίας ή πολλές φορές είναι κορεσμένα. Η έλλειψη ενημέρωσης και σωστού επαγγελματικού προσανατολισμού για τα επαγγέλματα του «2030» και των επόμενων δεκαετιών, αλλά και για τις προοπτικές που ανοίγονται μπροστά τους, κατευθύνει τους νέους σε επιλογές οι οποίες δεν μπορούν να τους οδηγήσουν στην επαγγελματική επιτυχία και ευτυχία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αισθάνονται ανασφάλεια και να διστάζουν να μπουν στην αγορά εργασίας σε μια θέση που δεν είναι αυτή που πραγματικά θέλουν.
Οι εργοδότες διαμαρτύρονται ότι δεν βρίσκουν εργαζομένους με τα απαραίτητα εφόδια για τη στελέχωση των επιχειρήσεών τους. Είναι υπαρκτό πρόβλημα; Στερούνται οι νέοι στην Ελλάδα δεξιοτήτων;
Είναι αλήθεια ότι, ενώ οι νέοι στην Ελλάδα έχουν από τα πιο υψηλά επίπεδα εκπαίδευσης, παρατηρείται ότι έχουν έλλειψη ορισμένων σημαντικών δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες στην αγορά εργασίας. Τα λεγόμενα soft skills ή μαλακές δεξιότητες –όπως η κριτική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων, η συνεργατικότητα, η ηγεσία κ.ά.– είναι αυτά που κρίνονται απαραίτητα τις περισσότερες φορές από τους εργοδότες και σε ορισμένες περιπτώσεις σημαντικότερα από τα hard skills ενός υποψηφίου. Επίσης, αν και οι νέοι είναι σε μεγάλο βαθμό εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, δεν έχουν λάβει και αναπτύξει τις απαραίτητες ψηφιακές δεξιότητες που θα τους χρειαστούν στην αγορά εργασίας.
Τα λεγόμενα soft skills (η κριτική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων, η συνεργατικότητα, η ηγεσία κ.ά.) κρίνονται σε ορισμένες περιπτώσεις σημαντικότερα από τα hard skills ενός υποψηφίου.
Σημαντική είναι επίσης και η έλλειψη πρακτικής εμπειρίας, μια και τις περισσότερες φορές δεν έχουν κάνει πρακτική άσκηση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Και εύλογα και η απουσία επαγγελματικού προσανατολισμού, ο οποίος εξ ορισμού στοχεύει στην ενδυνάμωση των νέων προτού βγουν στην αγορά εργασίας. Για εμάς, το πρόβλημα της ανεργίας έχει τη ρίζα του στην έλλειψη επαγγελματικού προσανατολισμού, με αποτέλεσμα οι νέοι να μην επιλέγουν σύγχρονες ειδικότητες που ζητάει η αγορά εργασίας και να επιλέγουν παραδοσιακές σπουδές (γιατί αυτές τους φαίνονται οικείες).
Να αναφερθούμε και στον ρόλο των γονέων, οι οποίοι, κακά τα ψέματα, μοιράζονται το άγχος της επαγγελματικής αποκατάστασης των παιδιών τους. Βλέπετε εκατοντάδες γονείς κάθε χρόνο στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων σας και μοιράζεστε τα άγχη τους. Υπάρχουν κάποιες συμβουλές που μπορούν να δοθούν;
Οι γονείς το 2024 αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας, γιατί πολλά επαγγέλματα που θα κάνει στο μέλλον αυτή η γενιά δεν υπάρχουν καν σήμερα. Οι γονείς είμαστε αγχωμένοι, γιατί δεν ξέρουμε τις επιλογές μετά από κάθε σχολή και έτσι μιλάμε στα παιδιά μας για την επαγγελματική αποκατάσταση με όρους προηγούμενων δεκαετιών. Ζητάμε από τα παιδιά μας στα 16 ή 17 τους χρόνια να επιλέξουν επάγγελμα, κάτι το οποίο είναι λάθος. Στα 16 ή 17 μας χρόνια επιλέγουμε σπουδές, δεν επιλέγουμε επάγγελμα.
Ψάχνουμε να βρούμε «καλές» σχολές για τα παιδιά μας, αλλά σε αυτό που πρέπει να τα βοηθήσουμε είναι να βρουν τις «κατάλληλες» σχολές, που να ταιριάζουν στις κλίσεις, στην προσωπικότητα και στα κίνητρά τους. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση για εμάς τους γονείς, να αποδεχθούμε τη μοναδικότητα του παιδιού μας και να το βοηθήσουμε να κάνει τις επιλογές που θα το κάνουν επαγγελματικά ευτυχισμένο. Η αγαπημένη μας ιστορία είναι ενός μπαμπά ο οποίος, όταν ήρθε μαζί με το παιδί του να κάνουμε το μηχανογραφικό, επέμενε ότι πρέπει ο γιος του να επιλέξει τα σώματα ασφαλείας. Ο γιος του όμως είχε πάθος με τον αθλητισμό και την εκπαίδευση, κάτι που επιβεβαιωνόταν και από ψυχομετρικά εργαλεία που είχε συμπληρώσει. Τελικά, επέλεξε να σπουδάσει στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού και σήμερα σταδιοδρομεί στο αντικείμενο της Εργοφυσιολογίας.
Πολλοί νέοι εγγράφονται σε μια σχολή και έπειτα συνειδητοποιούν ότι δεν τους ταιριάζει. Μπορούμε να τους καθησυχάσουμε; Υπάρχουν αδιέξοδα στην εκπαίδευση, ειδικά τώρα που η τεχνολογία κάνει πολύ πιο εύκολη την πρόσβαση στη γνώση;
Φυσικά, δεν υπάρχουν αδιέξοδα στην εκπαίδευση, ειδικά τη σημερινή εποχή που οι ευκαιρίες για μάθηση και διά βίου εκπαίδευση είναι πραγματικά αμέτρητες. Ακόμη και μια επιλογή που δεν είναι η καλύτερη δυνατή μπορεί να αποδειχθεί ως το πρώτο βήμα για να χτίσει κάποιος την καριέρα του, αρκεί να συνειδητοποιήσει εγκαίρως τα επαγγελματικά του ενδιαφέροντα. Συναντάμε συχνά ανθρώπους που, ενώ το πρώτο τους πτυχίο δεν ήταν αυτό που ήθελαν, στη συνέχεια κάνοντας ένα μεταπτυχιακό (ή προπτυχιακό εξ αποστάσεως ή μακροχρόνια σεμινάρια) κατόρθωσαν να κάνουν στροφή στην καριέρα τους και να θριαμβεύσουν. Και αυτό είναι το μήνυμα που πρέπει να περάσουμε στα παιδιά που μπαίνουν τώρα στο Πανεπιστήμιο, ότι πάντα υπάρχει διέξοδος για να αλλάξει κανείς την επαγγελματική του ζωή.
