«Να ’ναι σα να μας σπρώχνει ένας αέρας μαζί/ προς έναν δρόμο φιδωτό που σβει στα χάη […]». Οι πρώτοι στίχοι από το ποίημα Φαντασία του Γιάννη Σκαρίμπα ανασύρονται από τη μνήμη, καθώς το τρένο ακολουθεί ένα μικρό μέρος της ακτογραμμής του Νότιου Ευβοϊκού, περνώντας κάτω από την Υψηλή Γέφυρα. Στα αριστερά, γαλαζοπράσινα νερά και ξύλινες ψαρόβαρκες και στο βάθος οι πολυκατοικίες της Χαλκίδας. Το τρένο είναι προγραμματισμένο να φτάσει στις 08.47 στον σταθμό. Η αποβάθρα θα κατακλυστεί από Χαλκιδαίους που ξέμειναν στην Αθήνα μετά από συναυλία και επιστρέφουν σπίτι σήμερα το πρωί, εργαζομένους και συνταξιούχους από τα χωριά της Βοιωτίας και της ηπειρωτικής πλευράς της Εύβοιας (η οποία αποκαλείται «βοιωτική»), καθώς και επισκέπτες που έρχονται για παραθερισμό σε κάποια εξοχική κατοικία πέριξ της πόλης.
Οι πρώτες εντυπώσεις
Τα αυτοκίνητα διασχίζουν αργά την παλιά γέφυρα του Ευρίπου. Οι ποδηλάτες επιλέγουν το πεζοδρόμιο για τη μετακίνησή τους, αλλά μπλέκονται με τις βαλίτσες των άρτι αφιχθέντων επιβατών του τρένου. Οι ξένοι σταματούν στη μέση της συρταρωτής γέφυρας και στρέφουν το βλέμμα τους στην κίνηση των «τρελών νερών» της Χαλκίδας, για να παρατηρήσουν το παγκοσμίως μοναδικό φαινόμενο του πορθμού, που οφείλεται στη συχνή εναλλαγή των υδάτινων ρευμάτων και στην παλίρροια. Για την ώρα, τα ρεύματα κατευθύνονται προς τον Βόρειο Ευβοϊκό. Σε λίγες ώρες αυτό θα αλλάξει.
Διασχίζοντας τη γέφυρα προς τη νησιωτική Εύβοια, η πρώτη εικόνα που δεν μπορεί να προσπεράσει κανείς είναι η συστοιχία των ξενοδοχείων και των τσιμεντένιων κτιρίων στο παραλιακό μέτωπο. Από τα μπαλκόνια των δωματίων τους οι ένοικοι αντικρίζουν τη βοιωτική πλευρά και το κάστρο του Καράμπαμπα, που «κρύβεται» πίσω από την πυκνή βλάστηση του λόφου. Στο βάθος της ευβοιωτικής πλευράς αντικρίζουν ακτές και υψώματα του νησιού. «Η μορφολογία της Χαλκίδας είναι ξεχωριστή. Η μεγάλη της ακτογραμμή που απλώνεται στις δύο πλευρές της πόλης εντυπωσιάζει τους επισκέπτες, δημιουργώντας την αίσθηση ότι βρίσκονται σε μια μεγάλη λίμνη», σχολιάζει η αρχιτέκτονας Ελένη Γκίνη, κάτοικος της πόλης.
Εκ πρώτης όψεως ξεχωρίζουν τα τρία αρχιτεκτονήματα κατά μήκος της παραλίας. Ξεκινώντας από το κρηπίδωμα της βόρειας πλευράς της παραλίας, βρίσκεται το «Κόκκινο Σπίτι», χρονολογούμενο στο 1884, που σήμερα στεγάζει την Εστία Γνώσης Χαλκίδας. Απέναντι, η Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, στο «Σπίτι με τα αγάλματα», το οποίο διακρίνεται από τις ανδρόγυνες πήλινες μορφές στη στέγη του, που στέκουν εκεί από το 1891, και φέρει το όνομα του Χαλκιδαίου συνθέτη κλασικής μουσικής Νίκου Σκαλκώτα. Πιο κάτω, το δημαρχείο στο Μέγαρο Κότσικα, ένα νεοκλασικό κτίριο με στοιχεία μπαρόκ, το οποίο ξεχωρίζει στον αστικό ιστό από τους μεταλλικούς τρούλους. Ωστόσο, η αρχιτεκτονική της πόλης μοιάζει ουδέτερη, σχεδόν πανομοιότυπη με κάθε πόλη της Περιφέρειας.
Στους ρυθμούς της πόλης
Πίσω από τον άδειο παραλιακό δρόμο, η πόλη έχει ξυπνήσει για τα καλά. Οι ντελιβεράδες μεταφέρουν τις παραγγελίες τους με ποδήλατα ή σκούτερ. Οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων στην πεζοδρομημένη ζώνη των οδών Αβάντων, Ερμού και Κριεζώτου καθαρίζουν σχολαστικά τις βιτρίνες τους. Στον πιο πολυσύχναστο δρόμο της Χαλκίδας, την οδό Βενιζέλου, σχηματίζονται ουρές έξω από τις τράπεζες και το δικαστικό μέγαρο. Εκεί βρίσκεται και η Δημοτική Αγορά της πόλης. Για την ακρίβεια, ο «σκελετός» της, με πινελιές μπαουχάους, αρ νουβό και αρ ντεκό. Παραμελημένο εδώ και τρεις δεκαετίες, το κτίριο επισκευάζεται από το 2018, με στόχο να ανοίξει τις πύλες του το 2025. Βέβαια, η καθυστέρηση των έργων έχει προκαλέσει οργή, ενώ η αποπεράτωση της αγοράς έχει αποκτήσει ανεκδοτολογικό χαρακτήρα, παρόμοιο με το Μετρό της Θεσσαλονίκης. Για την ώρα, η συνύπαρξη των κατασκευαστικών φορτηγών με τα εκφορτωτικά βανάκια των γύρω καταστημάτων εκτοξεύουν τα ντεσιμπέλ της ηχορύπανσης στα ύψη και δυσκολεύουν τη διέλευση των πεζών.
Κάτω από τις οδούς Βενιζέλου και Κώτσου, ο θόρυβος δεν «εισβάλλει» στη συνοικία του Κάστρου. Μπορεί τα ενετικά τείχη του κάστρου Νεγρεπόντε/Εγριμπόζ να κατεδαφίστηκαν τον 19ο αιώνα (με εξαίρεση έναν προμαχώνα στον οποίο είναι στεγασμένο το Λαογραφικό Μουσείο της πόλης), η περιοχή όμως δίνει μια γραφική όψη στη Χαλκίδα. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της δεν είναι τόσο τα φρεσκοασβεστωμένα χαμηλά σπίτια, όσο η συνύπαρξη χώρων λατρείας από τρεις διαφορετικές θρησκείες. Ο ναός της πολιούχου Αγίας Παρασκευής απέχει μερικές εκατοντάδες μέτρα τόσο από το τέμενος Εμίρ Ζαδέ (λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος), όσο και από την εβραϊκή συναγωγή.
Μέσα στα στενά της γειτονιάς βρίσκεται και το Παντοπωλείον 1922 του Παναγιώτη Ελευθερίου. Με το που μπαίνουμε, μας σκαρώνει μια πλάκα. Καθώς πλησιάζουμε προς το ταμείο, αφήνει ένα νήμα ελεύθερο από τα χέρια του και ένας άδειος τενεκές φέτας πέφτει από το ταβάνι στο πάτωμα. Μετά τον εκκωφαντικό θόρυβο, ακολουθεί ένα βλέμμα τρόμου και δυνατά γέλια. Μας προσφέρει μια χειροποίητη μπάρα δημητριακών και μοιράζεται μαζί μας ότι παρατηρεί μια τάση επιστροφής των πρώην κατοίκων του Κάστρου στα παλιά τους σπίτια. Την κουβέντα διακόπτει μόνο ένα ζευγάρι Αμερικανών που αγοράζουν δύο μπουκαλάκια τσίπουρο. «Εδώ στο Κάστρο είμαστε λίγο απόκεντρο, όλη η κίνηση γίνεται παραλιακά. Την Κυριακή όμως είναι που συμβαίνει ο χαμός στη Χαλκίδα», λέει.
Προορισμός της μιας ημέρας
Τα Σαββατοκύριακα η Χαλκίδα κατακλύζεται από αυτοκίνητα. Μεγάλες ουρές σχηματίζονται στην είσοδο της πόλης από την Υψηλή Γέφυρα μέχρι τον κυκλικό κόμβο μπροστά από το ΚΤΕΛ και το αρχαιολογικό μουσείο «Αρέθουσα», το οποίο στεγάζεται σε πρώην εγκαταστάσεις οινοπνευματοποιίας του περασμένου αιώνα και τα εκθέματά του ζωντανεύουν με παραστατικό τρόπο την ιστορία της Εύβοιας. Οι οδηγοί κινούνται προς τρεις κατευθύνσεις: νότια, προς το Ληλάντιο πεδίο, τους παραθαλάσσιους οικισμούς και την Ερέτρια, βόρεια, προς Νέα Αρτάκη, Ψαχνά και τα χωριά του όρους Δίρφυς, και προς το κέντρο της πόλης, απ’ όπου διοχετεύονται προς τις ακτές της βοιωτικής πλευράς.
«Η σεζόν ξεκινάει μόλις κλείσουν τα σχολεία, κοντά στις 15 Ιουνίου. Έκτοτε, η Χαλκίδα μετατρέπεται σε νησί. Τις καθημερινές και τα Σάββατα, οι παραθεριστές κατεβαίνουν στην πόλη για τα ψώνια τους, ενώ οι ντόπιοι εκμεταλλεύονται την κοντινή απόσταση από τη θάλασσα. Μέσα σε πέντε-δέκα λεπτά με το αυτοκίνητο, μπορείς να μεταβείς σε κάποια από τις γύρω παραλίες», μας μεταφέρει ο Σπύρος Γεροντίτης, επιχειρηματίας και πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένων Ν. Ευβοίας. Ενδεικτικά, μας αναφέρει τις παραλίες του Λευκαντίου στη νησιωτική πλευρά και του Αγίου Μηνά και των Αλυκών στη βοιωτική.
Μάλιστα, πολλές φορές τα μεσημέρια που κλείνουν οι δημόσιες υπηρεσίες και οι επιχειρήσεις, οι ντόπιοι ξεκλέβουν χρόνο για μια βουτιά στα καθαρά νερά των Ευβοϊκών Κόλπων ή συχνάζουν στα παραθαλάσσια ταβερνάκια, όπως για παράδειγμα του Αγίου Μηνά, για μεσημεριανό με την παρέα τους. Τα Σαββατοκύριακα, τους μιμούνται και οι Αθηναίοι, οι οποίοι κατευθύνονται προς Χαλκίδα αναζητώντας χαλάρωση και ηρεμία.
Τα μεσημέρια μετά τη δουλειά, οι ντόπιοι βρίσκουν καταφύγιο στις παραλίες και στα ταβερνάκια πλάι στη θάλασσα. Τα Σαββατοκύριακα, τους μιμούνται και οι Αθηναίοι επισκέπτες.
«Οι περισσότεροι έρχονται για μία μέρα και το απολαμβάνουν. Πάνε για μπάνιο στις παραλίες, τρώνε στις ταβέρνες. Χρονικά, λόγω της κίνησης, η Χαλκίδα απέχει από την Αθήνα όσο και οι παραλίες της Αττικής. Το κόστος μπορεί να είναι και μικρότερο», επισημαίνει ο δημοσιογράφος και ιδιοκτήτης του ραδιοφωνικού σταθμού Home 98,1, Δημήτρης Αυγέρος. Παρ’ όλα αυτά, εντοπίζει κάτι προβληματικό: «Μπορεί η Χαλκίδα να είναι προορισμός της μιας ημέρας, αλλά αυτό συμβαίνει γιατί δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί την επισκεψιμότητα που δέχεται. Η έλλειψη υποδομών και ξενοδοχείων δεν μπορεί να κρατήσει τους επισκέπτες, είναι πολύ μικρή για να αντέξει την κίνηση», σημειώνει και προσθέτει ότι έχει παρατηρήσει επίσης αρκετούς Αθηναίους να έρχονται στη Χαλκίδα εκμεταλλευόμενοι τη δυνατότητα της εξ αποστάσεως εργασίας που τους δίνουν οι εταιρείες τους.
Ποιότητα ζωής
Ο Δημήτρης Αυγέρος ήρθε στη Χαλκίδα το 2009 ως «ερωτικός μετανάστης» και πριν από δέκα χρόνια δημιούργησε τον ραδιοφωνικό σταθμό που πάντα ήθελε. Σχολιάζει πως, σε αντίθεση με την Αθήνα, εδώ βρήκε ένα πιο ανθρώπινο επίπεδο ζωής. Μεγάλο ρόλο σε αυτό παίζει και η σχέση της πόλης με τη θάλασσα, όπως ανέφεραν τόσο η κ. Γκίνη, όσο και ο κ. Γεροντίτης.
Σε αντίθεση με τους χειμερινούς μήνες, το καλοκαίρι η πολιτιστική ζωή της πόλης αναθερμαίνεται. Μεγάλο ρόλο παίζει το bio – Mechanical, το οποίο διοργανώνεται κάθε Ιούλιο στον πολιτιστικό χώρο της Αυλιδείας Αρτέμιδος, με φόντο το πρώην εργοστάσιο των Τσιμέντων Χαλκίδας, που δεν λειτουργεί πια. Κάθε χρόνο το φεστιβάλ δίνει τη δυνατότητα σε νέους καλλιτέχνες και νέες ομάδες να δείξουν κάτι καινούργιο. Ακόμη, ο Δήμος Χαλκιδέων ανακήρυξε το 2024 ως «Έτος Γιάννη Σκαρίμπα» για την πόλη της Χαλκίδας, υιοθετώντας πρόταση του πολιτιστικού συλλόγου «Φίλοι Γ. Σκαρίμπα». Με αφορμή την επέτειο των 40 χρόνων από τον θάνατο του σημαντικότερου Χαλκιδαίου λογοτέχνη, ο πολιτιστικός σύλλογος, σχολεία και καλλιτεχνικοί και μη φορείς της πόλης διοργανώνουν καθημερινά δράσεις, με σκοπό να τιμηθεί και να φανεί η πνευματική κληρονομιά του Σκαρίμπα. Τέλος, το Εργαστήρι Τέχνης, το οποίο ιδρύθηκε πριν από 46 χρόνια από τους ζωγράφους Δημήτρη και Χαρίκλεια Μυταρά, συνεχίζει απρόσκοπτα την πορεία του.
Όσο για τους νέους της Χαλκίδας, η πόλη φαίνεται να δυσκολεύεται να τους κρατήσει. Αφενός, δεν υπάρχουν πανεπιστημιακές σχολές και φοιτητές στην πόλη. Αφετέρου, μόλις τελειώσει η τουριστική περίοδος, ο παλμός της πόλης μειώνεται εντυπωσιακά. «Το καλοκαίρι είναι όμορφα, γνωρίζεις και διαφορετικούς ανθρώπους. Κάθε μεσημέρι μπορείς να κάνεις το μπάνιο σου στη θάλασσα. Η νυχτερινή ζωή όμως δεν συγκρίνεται με της Αθήνας, όπου κατεβαίνω πολύ συχνά. Ειδικά τον χειμώνα», λέει ο 19χρονος Λεόν, ο οποίος τα πρωινά εργάζεται ως διανομέας.
Τρίγωνα και ορεάλ
Μακριά από τον πεζόδρομο της Αβάντων, ο 31χρονος Γιάννης Καραπαζβάντης σιροπιάζει λεπτά φύλλα κρούστας που μόλις βγήκαν από τον φούρνο. Ύστερα, θα προσθέσει σε αυτά μια ελαφριά κρέμα για να φτιάξει τρίγωνα Πανοράματος. Είναι από τα πιο φημισμένα γλυκά του, μαζί με το τοπικό ορεάλ (εκμέκ με παντεσπάνι και υλικά που δεν χρησιμοποιούσαν οι ζαχαροπλάστες), το οποίο μεσουρανούσε στα παλιά ζαχαροπλαστεία της πόλης. «Μπορείς να εξελιχθείς βλέποντας τις ανάγκες που έχει ο κόσμος. Όπου έχω δουλέψει, έβλεπα πως έλειπε το γλυκό ημέρας, η μικρή παραγωγή, η άμεση επαφή με τον πελάτη». Έτσι, μετά τις σπουδές και την εκπαίδευσή του, αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά στην πόλη όπου μεγάλωσε, ανοίγοντας το ζαχαροπλαστείο Créme de la crème σε πολύ νεαρή ηλικία. «Έβλεπα συνομηλίκους μου να σπουδάζουν εκτός Χαλκίδας και να θέλουν να ανέβουν ψηλότερα. Κάποιοι άλλοι έμειναν πίσω, συμβιβάζονταν με πιο απλά πράγματα. Εγώ θέλησα να επιστρέψω, διότι μου αρέσει η Χαλκίδα αλλά και επειδή εδώ βρίσκεται η οικογένειά μου», εξηγεί.
Μόλις τελειώσει η τουριστική περίοδος, ο παλμός της πόλης μειώνεται εντυπωσιακά. Η Χαλκίδα δυσκολεύεται να κρατήσει τους νέους της.
Καθώς σουρουπώνει, το παραλιακό μέτωπο γεμίζει με κόσμο κάθε ηλικίας που απολαμβάνει την περαντζάδα πλάι στη θάλασσα. Μερικά κότερα είναι δεμένα στην προκυμαία και εμποδίζουν τη θέα στη βοιωτική πλευρά της πόλης. Νεαροί κωπηλάτες εκμεταλλεύονται τις υποφερτές θερμοκρασίες και το ρεύμα του βόρειου κόλπου και προπονούνται στα ανοιχτά· και ο Σκαρίμπας βρίσκει πάλι τον τρόπο να «επιστρέφει». «Kι όλο να λες, να λες, στα θάμβη της νυκτός/ για ένα –με γυάλινα πανιά– πλοίο που πάει/ όλο βαθιά, όλο βαθιά, όσο που πέφτει εκτός: / όξ’ απ’ τον κύκλο των νερών – στα χάη».
