Τρεις ώρες και 49 λεπτά την ημέρα. Αυτός είναι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της ψηφιακής παγκόσμιας βιβλιοθήκης datareportal, ο χρόνος που περνάμε κατά μέσο όρο σκυμμένοι στα κινητά μας τηλέφωνα. Αν κάποιος κάνει την πρόσθεση, θα δει ότι οι αριθμοί αντιστοιχούν σε 57 ολόκληρες ημέρες τον χρόνο. Και όμως, στην εποχή που οι zoomers, τα παιδιά που έκαναν τα πρώτα τους βήματα με ένα κινητό στο χέρι, πια ενηλικιώνονται, κάποιοι αφήνουν τα smartphones τους στην άκρη, ξυπνώντας από έναν μακρύ λήθαργο. «Όταν σε είκοσι χρόνια από τώρα θα θυμόμαστε τους εαυτούς μας να σκρολάρουν για τρεις ώρες την ημέρα σε αυτό το πράγμα, θα γελάμε. Θα λέμε “μα γιατί το κάναμε αυτό;”» λέει ο Καγουάι Τανγκ ή αλλιώς Κάι. Μαζί με τον Τζο Χόλιερ, δημιούργησαν πριν από εννέα χρόνια το πρώτο Light Phone, ένα ελαφρύ κινητό αφής, που διαθέτει τα στοιχειώδη εργαλεία τεχνολογίας, αλλά δεν έχει καθόλου εφαρμογές, μηχανές αναζήτησης, ειδοποιήσεις ή social media. «Εάν ένας εξωγήινος κατέβαινε στη γη, θα αναρωτιόταν ποια ευφυής οντότητα ελέγχει πίσω από αυτή τη μικρή οθόνη τους ανθρώπους», λέει σχετικά με τα smartphones γελώντας.
Η οικονομία της προσοχής
Ο Κάι είχε ήδη δουλέψει στον σχεδιασμό και στην παραγωγή κινητών για εταιρείες, όταν σε ένα project του Google Creative Lab γνώρισε, ανάμεσα σε πενήντα σχεδιαστές, τον μελλοντικό του συνέταιρο. Ήταν τότε που συνειδητοποίησαν ότι το 99% των εφαρμογών ή πλατφορμών που δημιουργούνται βασίζονται στην «οικονομία της προσοχής». Σύμφωνα με αυτή, όσο περισσότερο χρόνο περνά ο χρήστης στο κινητό του, τόσο πιο πολλά δεδομένα συλλέγονται από αυτόν. Αυτό οδηγεί, με τη σειρά του, σε ακόμα περισσότερα χρήματα από διαφημίσεις για τις εταιρείες.
«Οι άνθρωποι περηφανεύονταν για το πόση ώρα περνούν οι χρήστες στην εφαρμογή που είχαν φτιάξει. “Να, κοίτα”, έλεγαν, “ο χρήστης μου έμεινε έξι ώρες!”. Όλοι ισχυρίζονται πως οι εφαρμογές είναι δωρεάν, αλλά στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Οι χρήστες προσφέρουν τα δεδομένα τους και την προσοχή τους ώστε να βγάλει λεφτά η εταιρεία. Εάν κοιτάξεις σήμερα στο εστιατόριο ή στο μετρό, θα δεις 99% του κόσμου να σκρολάρει. Το ότι ξοδεύουμε τόσες ώρες στο κινητό δεν έχει να κάνει με το τηλέφωνο αλλά με το επιχειρηματικό μοντέλο που υπάρχει πίσω από τις εφαρμογές και τα social media», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Στόχος τους, όταν κυκλοφόρησαν το πρώτο Light Phone το 2015, ήταν ο χρήστης να χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να τελειώσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα τις εργασίες του, με σκοπό να επιστρέψει άμεσα στην κανονική του ζωή. Μικρές απαιτήσεις των χρηστών για νέα εργαλεία –όπως ξυπνητήρι, αποστολή μηνυμάτων, εύρεση διευθύνσεων– τους οδήγησαν το 2019 στην κυκλοφορία μιας πιο εξελιγμένης έκδοσης του κινητού τηλεφώνου με τίτλο Light Phone 2.
Σύντομα θα κυκλοφορήσει και η τρίτη έκδοση. «Το Light Phone 3 είναι μεγαλύτερο και πιο ισχυρό κατασκευαστικά, αλλά έχει τις ίδιες λειτουργίες, με τη διαφορά ότι έχει πλέον ενσωματωμένη και μια κάμερα. Η μπαταρία είναι μεταλλική και μεγαλύτερη ενώ μπορεί να αντικατασταθεί, κι έτσι αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής του κινητού», αναφέρει ο Τζο.
Σήμερα, έχουν πουλήσει σχεδόν 200.000 συσκευές και κάθε χρόνο πολλαπλασιάζουν τα έσοδά τους. Το πιο εντυπωσιακό; Το 70% των χρηστών της κοινότητάς τους είναι ηλικίας 20-35 ετών.
«Θέλαμε να διαχωρίσουμε τη διαδικτυακή από την πραγματική ζωή των ανθρώπων. Παλιά με τους υπολογιστές ήσουν συνδεδεμένος μόνο σε ένα μέρος. Τελείωνες ό,τι ήθελες να κάνεις και επέστρεφες στην κανονική ζωή σου. Τώρα, δεν υπάρχει διαχωρισμός, είμαστε 24/7 στο κινητό μας. Ξυπνάμε με το smartphone μας, τα έχουμε στα χέρια μας όταν τρώμε, τα παίρνουμε μαζί μας ακόμα και όταν πηγαίνουμε στην τουαλέτα. Σε 20 χρόνια από τώρα, όταν η σημερινή γενιά μεγαλώσει, οι περισσότεροι θα συνειδητοποιήσουν πως η “οικονομία της προσοχής” δεν είναι συμβατή με τους ανθρώπους. Άλλωστε, ποιος έχει πει ποτέ “μόλις ξόδεψα έξι ώρες στο TikTok και το λάτρεψα;» αναρωτιέται.
Πώς άλλαξαν, λοιπόν, οι ζωές εκείνων που αποφάσισαν να αφήσουν στην άκρη τα smartphones τους; Ο Κάι και ο Τζο λαμβάνουν συχνά μηνύματα από χρήστες. Θυμούνται την περίπτωση ενός πατέρα που ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι, όσες φορές έβλεπε ταινία με τα παιδιά του, κρατούσε παράλληλα το κινητό στο χέρι του για να τσεκάρει email. «Γιατί δεν το αφήνεις κάτω;» τον ρώτησε ο εξάχρονος γιος του. Όταν μια νεαρή κοπέλα βρέθηκε στην ουρά του σούπερ μάρκετ, στα πρώτα δέκα λεπτά της νέας της ζωής χωρίς smartphone, ήρθε αντιμέτωπη με ένα πρωτόγνωρο αίσθημα πλήξης. Άρχισε τότε να κοιτά γύρω της και να μιλά με κόσμο. Ένιωσε πως για πρώτη φορά στη ζωή της είχε το δικαίωμα να βαρεθεί. Άλλοι τούς έγραψαν για λεπτομέρειες που δεν είχαν προσέξει ποτέ στις διαδρομές τους μέχρι τότε, όπως το σχήμα που έχουν τα σύννεφα στον ουρανό ή η αρχιτεκτονική των κτιρίων γύρω τους. «Η μαγεία ξεκινά όταν ξεπεράσεις το συναίσθημα του fomo (fear of missing our), το οποίο είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα smartphones», λέει ο Κάι.
Όχι smartphones σε σχολεία
Τον τελευταίο καιρό, η απαγόρευση των smartphones στους σχολικούς χώρους γίνεται όλο και πιο συχνά πραγματικότητα. Πρόσφατα, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε με σύνθημα «Το κινητό στην τσάντα» την απαγόρευση της χρήσης κινητού τηλεφώνου καθ’ όλη την εκπαιδευτική διαδικασία και την αυστηροποίηση των ποινών σε άλλη περίπτωση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες (Οχάιο, Οκλαχόμα, Ιντιάνα, Φλόριντα, Καλιφόρνια έχουν ήδη λάβει μέτρα) η συζήτηση είναι ακόμα πιο έντονη. Και δεν είναι παράξενο εάν δει κανείς τους αριθμούς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού: Έρευνες που δημοσίευσε το Κέντρο Ελέγχου και Αποτροπής Ασθενειών στην Ατλάντα των ΗΠΑ έδειξαν πως τα παιδιά 8-10 ετών περνούν κατά μέσο όρο 6 ώρες την ημέρα μπροστά σε οθόνες, με τον αριθμό να αγγίζει τις 7,5 ώρες στις ηλικίες 15-18 ετών!
Από φέτος, σε 370 γαλλόφωνα δημοτικά σχολεία των Βρυξελλών θα ληφθούν μέτρα για την απαγόρευση ή τον περιορισμό των smartphones, ενώ πρόσφατα η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου πρότεινε την απαγόρευση πώλησής τους σε παιδιά κάτω των δεκαέξι. Εάν θέλετε να διαπιστώσετε από τώρα τα αποτελέσματα τέτοιων κινήσεων, δεν έχετε παρά να δείτε το παράδειγμα του οικοτροφείου Μπάξτον στη Μασαχουσέτη. Όταν αυτό αποφάσισε να δώσει στα παιδιά Light Phone, αντικαθιστώντας τα δικά τους smartphones, τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: Οι μαθητές δεν σκρόλαραν πια με τις ώρες, ούτε οι καθηγητές τούς ζητούσαν κάθε τρεις και λίγο να βάλουν μέσα τα κινητά τους την ώρα του μαθήματος. Άρχισαν να παίζουν παιχνίδια στο προαύλιο, να κάνουν καινούργιους φίλους. «Έτσι θα έπρεπε να είναι πάντα η ζωή τους», σχολιάζει ο Κάι.
Επιστροφή στα κουμπάκια
Κάποιοι, πάλι, καταφεύγουν στο παρελθόν για να αλλάξουν το σήμερα. Ο λόγος για τα κινητά με κουμπάκια, τα οποία φαίνεται πως είναι ξανά στη μόδα. Τη στιγμή που εταιρείες λανσάρουν νέα σχέδια που γίνονται ανάρπαστα από τη Γενιά Ζ, οι περισσότεροι σπεύδουν να προμηθευτούν ένα από τα πρώτα φθηνά και ανθεκτικά κινητά είτε από μικρά καταστήματα ηλεκτρονικών είτε μέσα από πωλητές στο διαδίκτυο. Από το 2010, όταν και πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του από τη Νικαράγουα στην Αμερική, μέχρι το 2019, ο influencer τεχνολογίας Χοσέ Μπριόνες ήταν χρήστης smartphone. Έφτασε στο σημείο να αγοράζει με μανία τα νέα μοντέλα που κυκλοφορούσαν στην αγορά και δεν άργησε να γίνει πλήρως εξαρτημένος από αυτά. «Ήμουν online 12-13 ώρες την ημέρα. Όταν το κατάλαβα, είπα “φτάνει”». Αγόρασε ένα Light Phone και τελικά άρχισε να αναρτά κριτικές στο YouTube για κινητά με κουμπάκια, πριν δημιουργήσει ένα site για τον εντοπισμό τους σε όλο τον κόσμο, χτίζοντας έτσι μια κοινότητα 71.000 φίλων των αποκαλούμενων «dumphone» στο Reddit.
«Στην αρχή, μου έλειπε η επικοινωνία με φίλους ή με την οικογένειά μου γιατί δεν είχα Whatsapp ή κάποια άλλη εφαρμογή για να μιλάω μαζί τους. Με τον καιρό συνήθισα, αφού συνειδητοποίησα πως δεν χρειάζεται να απαντάω με βάση το πρόγραμμα των άλλων αλλά με βάση το δικό μου. Οι φίλοι μου προσαρμόστηκαν, με έπαιρναν τηλέφωνο όταν με χρειάζονταν πραγματικά για κάτι. Άρχισα να δουλεύω πιο ποιοτικά, να έχω έτσι περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Έκανα περιπάτους, έφτιαχνα παζλ, βρισκόμουν με φίλους, έκανα ό,τι ήθελα με τη ζωή μου. Είναι ένα πιο ήσυχο, πιο αργό μέρος αλλά και παράλληλα πιο απολαυστικό». Χρειάστηκαν όπως αναφέρει, τριάμισι χρόνια για να γίνουν οι αλλαγές αισθητές στη ζωή του. Παράλληλα, πιστεύει πως είναι λάθος η λογική της απότομης κατάργησης των smartphones που ακολουθούν κάποιοι. Αντίθετα, προτείνει την καθιέρωση μικρών περιόδων ησυχίας στην καθημερινότητά μας. Ο ίδιος δεν ανοίγει πριν από τις 9 το πρωί και μετά τις 7 το απόγευμα το κινητό ή τον υπολογιστή του. Όταν είναι offline, θα σημειώσει όσα θέλει να αναζητήσει αργότερα.
Επίσης, εξηγεί πως κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι άνθρωποι άρχισαν να εξαρτώνται από τα smartphones τους σε τέτοιο βαθμό, που τελικά «κάηκαν» από την υπερβολική χρήση. «Όλα ήταν στο διαδίκτυο, η επαφή με τους φίλους σου, η δουλειά και η παραγγελία του φαγητού σου. Έτσι, επήλθε μια ψηφιακή κόπωση. Ο κόσμος άρχισε να αναζητά λύσεις όπως τα κινητά με κουμπάκια. Πολλοί νιώθουν κουρασμένοι, όμως το πρόβλημα δεν είναι η συσκευή, αλλά το lifestyle που έχουν στήσει γύρω από αυτήν».
Για πολύ κόσμο εκεί έξω, ιδέες όπως τα Light Phone δεν είναι τίποτα περισσότερο από νεωτερισμοί με αναχρονιστικές τάσεις – λίγο χίπστερ, λίγο trend, λίγο ευ ζην με new age όρους. Την ίδια στιγμή, όμως, ανεξάρτητα από το αν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό ή όχι, δείχνουν μία τάση της εποχής μας: όπως κάποτε τελείωσε η απόλυτη κυριαρχία του junk food και ο κόσμος επέστρεψε σε μια υγιεινή διατροφή που ταιριάζει περισσότερο στο ανθρώπινο σώμα, έτσι και η οικονομία της προσοχής θα δώσει κάποια στιγμή τη θέσης της σε μια καθημερινότητα που δεν θα είναι συνδεδεμένη είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο στο ίντερνετ. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος χρειάζεται ξεκούραση· δεν είναι μόνο δικαίωμα, είναι και ανάγκη.
Η ελληνική εμπειρία του Light Phone
«Δύο μήνες χρειάστηκαν οι φίλοι μου για να καταλάβουν ότι μπορούν να με βρουν μόνο με τηλέφωνο ή sms», λέει ο ψυχοθεραπευτής Χρήστος Κινάνι, ένας από τους λίγους χρήστες Light Phone στην Ελλάδα. «Μειώθηκε και το fomo μου. Δεν με πείραζε αν μάθαινα την επόμενη μέρα ότι οι φίλοι μου ήταν κάπου κι εγώ δεν ήμουν εκεί. Για να πάω σε έναν προορισμό, κοιτούσα τον χάρτη από τον υπολογιστή στο σπίτι, πριν ξεκινήσω». Χαρακτηριστικό της αλλαγής που επέφερε στη ζωή του το Light Phone είναι το γεγονός πως, ακόμα και όταν το έχασε, έβαζε το smartphone του συνεχώς σε λειτουργία εξοικονόμησης μπαταρίας, έτσι ώστε να δέχεται μόνο κλήσεις και μηνύματα. «Το να βγαίνεις έξω χωρίς smartphone είναι μια πολύ ευχάριστη εμπειρία: κοιτάζεις τους ανθρώπους γύρω σου στο μετρό, ακούς μουσική, διαβάζεις ένα βιβλίο. Έχεις χώρο να βαρεθείς. Το να βαριέσαι είναι κάτι πολύ δημιουργικό», καταλήγει.
