Έχετε ένα παιδί στο λύκειο, στο γυμνάσιο –ή και στο δημοτικό ακόμα– και θέλετε να το βοηθήσετε σε κάποιο μάθημα που δεν τα καταφέρνει πολύ καλά. Η λύση είναι απλή και δοκιμασμένη: κλείνετε μια θέση σε φροντιστήριο ή, αν το αντέχει ο προϋπολογισμός σας, του κανονίζετε ένα «ιδιαίτερο». Πιθανώς να είναι ελάχιστοι εκείνοι που δεν διάβηκαν στην Ελλάδα τη συγκεκριμένη πύλη τις τελευταίες αρκετές δεκαετίες, η οποία διαθέτει κάποια «υπέρ» και σίγουρα πολλά «κατά». Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ένα (σχεδόν) απαραίτητο σκαλοπάτι για να πραγματοποιήσει ένας μαθητής τα ακαδημαϊκά του όνειρα∙ δεν έχει παρά να ρωτήσει κανείς τους περιοίκους της πλατείας Κάνιγγος για να καταλάβει τη μαζικότητα του φαινομένου. Επειδή όμως το σκαλοπάτι αυτό πόρρω απέχει από το να είναι τέλειο, έρχεται η τεχνολογία, η οποία «διψάει» για κάτι τέτοια προβλήματα, να προσφέρει νέες λύσεις στο πολύ παλιό αυτό ζήτημα. Μπαίνοντας, λοιπόν, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), είναι πολύ πιθανό να δούμε τους τοίχους των φροντιστηρίων να εξαϋλώνονται, έτσι ώστε οι αλγόριθμοι και τα λογισμικά να πάρουν τη θέση τους.
Μεγάλα γλωσσικά μοντέλα
Εδώ και περίπου δύο χρόνια διαθέτουμε μια τεχνολογία, τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα της ΑΙ, τα οποία μας έχουν ήδη εξοπλίσει με ανήκουστες δυνάμεις. Μοιάζει με μαγεία, αλλά δεν είναι τίποτα περισσότερο από εντατική εκπαίδευση σε δεδομένα και στατιστική που προβλέπει την επόμενη καλύτερη λέξη σε ένα κείμενο. Το ChatGPT της OpenAI, το Gemini της Google, το Claude της Anthropic, το PerplexityAI και πολλές ακόμα εφαρμογές ΑΙ απαντούν σε ανθρώπινες ερωτήσεις μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου με εντυπωσιακή ακρίβεια και ευρυμάθεια, δίνοντας την εντύπωση ότι πίσω τους βρίσκεται μια συνείδηση εφάμιλλη της ανθρώπινης. Μπορεί να έχουν «ψευδαισθήσεις» και να επινοούν ανύπαρκτα γεγονότα, αλλά σε γενικές γραμμές τα ΜΓΜ αποτελούν ένα εκπληκτικό προϊόν της ανθρώπινης επινοητικότητας. Το κυριότερο: κάνουν αυτό που υπόσχονται και με το παραπάνω.
Αν υπάρχει ένας τομέας που θα επηρεαστεί άμεσα και σε βάθος από την εμφάνιση αυτών των σπουδαίων εργαλείων, αυτός είναι η εκπαίδευση. Καθόλου τυχαία, με το που κυκλοφόρησε το ChatGPT, τον Νοέμβριο του 2022, πολλοί καθηγητές, σχολικοί οργανισμοί και πανεπιστήμια έσπευσαν να πάρουν θέση, φτάνοντας –οι πιο σκληροπυρηνικοί της κοινότητας– έως και το ακραίο μέτρο της απαγόρευσής τους. Στο επίκεντρο της δημόσιας κουβέντας μπήκε αμέσως η αξιοπρόσεκτη ικανότητα των ΜΓΜ να γράφουν τις εργασίες των μαθητών. Αν ο καθένας έχει στα χέρια του ένα εργαλείο να του συνθέτει πρωτότυπες εργασίες, τι νόημα έχει πλέον η ανάθεσή τους; Μοιραία, βέβαια, και με σταδιακό τρόπο, οι οργανισμοί υποχρεώνονται να προσαρμοστούν στο νέο δεδομένο, εντάσσοντας στην εκπαιδευτική διαδικασία νέους κανόνες και νέες δικλίδες ασφαλείας. Εφεξής, η εκπαίδευση θα έχει μια εποχή πριν από τα ΜΓΜ και μια εποχή μετά τα ΜΓΜ.
Καλώς ήλθατε στην Khan Academy
Το 2004, ο Σάλμαν Χαν δούλευε σε μια χρηματιστηριακή εταιρεία στις ΗΠΑ, όταν μια εξαδέλφη του από την Ινδία, η Νάντια, του ζήτησε να της κάνει ιδιαίτερα μαθήματα μαθηματικών. Έχοντας ικανή εμπειρία από υπολογιστές, ο 28χρονος τότε Χαν ανταποκρίθηκε στην πρόκληση χρησιμοποιώντας μια απλή σύνδεση στο ίντερνετ, έναν υπολογιστή, και μια ταμπλέτα γραφής. Τα μαθήματα πήγαν τόσο καλά, που σύντομα οι φίλοι και συγγενείς από την Ινδία που ενδιαφέρονται για «ιδιαίτερα» πολλαπλασιάστηκαν. Ο Χαν δημιούργησε μερικά βοηθητικά βίντεο που θα μπορούσαν να παρακολουθηθούν ασύγχρονα και κάπως έτσι ξεκίνησε μία από τις πιο διάσημες και επιτυχημένες εκπαιδευτικές πλατφόρμες στον κόσμο. Το όνομά της; Khan Academy.
Ο Χαν ήταν ένας από τους πρώτους που σκέφτηκαν να ιδρύσουν τον δικό τους άυλο εκπαιδευτικό οργανισμό και να δρέψουν τους καρπούς της ψηφιακής μετάβασης. Η ιστοσελίδα της Khan Academy έχει 50.000 εκπαιδευομένους μηνιαίως και έχει διδάξει συνολικά πάνω από 150 εκατομμύρια ανθρώπους, σε περισσότερες από 50 γλώσσες. Το μοντέλο του λειτούργησε επιτυχημένα επί είκοσι χρόνια, ώσπου προσέκρουσε και αυτό στο θαύμα που λέγεται ΑΙ. Ο Χαν όμως δεν αντιμετώπισε ποτέ την τεχνολογία φοβικά. Αντίθετα, δανείστηκε το διάσημο μιμίδιο «δεν θα σε αντικαταστήσει η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά κάποιος που τη χρησιμοποιεί» και προχώρησε ένα βήμα παραπέρα: δημιούργησε ένα πρωτοποριακό εκπαιδευτικό ΜΓΜ ονόματι Khanmingo, το οποίο λειτουργεί ουσιαστικά σαν ένας ασώματος καθηγητής. Στο βιβλίο του Brave New Words, How AI will revolutionize education, and why that’s a good thing περιγράφει εκτενώς το σχήμα που θα πάρουν τα εκπαιδευτικά πράγματα στο κοντινό μέλλον.
Khanmigo, ένας ψηφιακός καθηγητής
Εκτός του γεγονότος ότι το Khanmigo δεν κουράζεται ποτέ, έχει πολλά ακόμα πλεονεκτήματα. Μπορεί να προσαρμόζεται κατάλληλα στο επίπεδο του κάθε μαθητή, μπορεί να χρησιμοποιεί κατάλληλες μεθόδους για να τον προκαλεί να σκέφτεται και μπορεί να διορθώνει λάθη στη στιγμή, δίνοντας διαρκή ανατροφοδότηση για το καθετί. Επίσης, είναι πολύ πιο φθηνό από έναν καθηγητή. Με μια συνδρομή τεσσάρων δολαρίων τον μήνα, μπορεί οποιοσδήποτε να αποκτήσει πρόσβαση σε μια παιδαγωγική διαδικασία παγκόσμιας κλάσης. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται με ενθουσιασμό ο Χαν.
Το πιο ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι ότι ο ρομποτικός καθηγητής μπορεί να είναι σε άμεση επικοινωνία με τον ανθρώπινο καθηγητή, δίνοντας διαρκή αναφορά για το επίπεδο της συμβολής του στις εργασίες και γενικότερα για το μαθησιακό ταξίδι. Η διαφάνεια της διαδικασίας καθιστά την έννοια της αντιγραφής, ή του κλεψίματος, εντελώς ξεπερασμένη. Ο μαθητής δεν τολμά να παραβεί τους κανόνες, γιατί υπάρχει κάποιος που τον παρακολουθεί διαρκώς. Την ίδια ώρα, νιώθει απελευθερωμένος και δεν ντρέπεται να θέσει ακόμα και τις πιο ανόητες ερωτήσεις, γιατί δεν έχει απέναντί του ένα εξεταστικό ανθρώπινο βλέμμα. Επιπλέον, ξέρει ότι δεν σπαταλά τον πολύτιμο –και ακριβό– χρόνο του καθηγητή του. Σύμφωνα με τον Χαν, η συνδρομή της ΑΙ στη διδασκαλία θα ζωντανέψει τα μαθήματα, θα δώσει επιπλέον κίνητρα, και θα κινητοποιήσει τους μαθητές. Θα μπορεί, επιπλέον, να χρησιμοποιηθεί απ’ όλη την οικογένεια και να διδάξει σε όλους νέα αντικείμενα.
Θα μείνουν άνεργοι οι καθηγητές;
Κάπου εδώ προκύπτει το αμείλικτο ερώτημα: Και οι καθηγητές οδεύουν άραγε ολοταχώς προς την ανεργία; Ο Χαν υποστηρίζει ότι «το επάγγελμα του εκπαιδευτικού δεν κινδυνεύει». Απλώς αλλάζει το παιχνίδι. Είμαστε μπροστά σε μια κρίσιμη καμπή της εκπαίδευσης και η ΑΙ έρχεται να παίξει τον ρόλο του ενισχυτή του έργου των καθηγητών με έναν πρωτόγνωρο τρόπο. Η τεχνολογία δίνει ένα πανίσχυρο εργαλείο στους εκπαιδευτικούς για να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους. Αυτό που μάλλον κινδυνεύει περισσότερο, κατά τον Χαν, είναι το βιομηχανοποιημένο στιλ μάθησης.
Κατά τα φαινόμενα, κι αν ακολουθήσει κάποιος το σκεπτικό του Χαν έως το τέλος, σύντομα ο κόσμος θα γεμίσει με ΑΙ που θα παραδίδουν ιδιαίτερα μαθήματα. Οι νέοι αυτοί καθηγητές θα είναι υπομονετικοί, θα δίνουν συνεχώς το «παρών», δεν θα παραπονιούνται και θα εστιάζουν στα ενδιαφέροντα του κάθε μαθητή μεμονωμένα, αλλά και στις αδυναμίες του. Παράλληλα, θα ενδυναμώνουν τους ανθρώπινους συναδέλφους τους, όταν βέβαια εκείνοι δεν τους αντιμετωπίζουν με καχυποψία.
Πριν από λίγες μέρες, το κολέγιο David Game του Λονδίνου ανακοίνωσε ότι, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, πρόκειται να ανοίξει την πρώτη αίθουσα διδασκαλίας στη Μεγάλη Βρετανία όπου τα μαθήματα θα διδάσκονται εξ ολοκλήρου με τεχνολογία ΑΙ. Για έναν ολόκληρο χρόνο, το ιδιωτικό σχολείο θα δώσει πιλοτικά την ευκαιρία σε μια τάξη μαθητών να κάνουν μάθημα χωρίς καθηγητές.
Το πρόγραμμα έρχεται ως φυσική συνέπεια μιας μεγάλης επένδυσης που πραγματοποιείται αυτή τη στιγμή στην ΜΒ. Η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε πρόσφατα ένα κονδύλι ύψους 4 εκατομμυρίων λιρών για την ενίσχυση της χρήσης ΑΙ στην εκπαίδευση. Η απόφαση αυτή βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στα ευρήματα μιας έρευνας που βρήκε ότι τόσο οι γονείς όσο και οι μαθητές αναγνωρίζουν ότι η ΑΙ μπορεί να υποστηρίξει σημαντικά τους εκπαιδευτικούς στο έργο τους.
Προς το παρόν, φαίνεται ότι κανείς δεν απειλείται άμεσα από τους ασώματους καθηγητές. Η ΑΙ δεν μπορεί ούτε να διεξάγει πειράματα ούτε να κάνει έρευνα ούτε και να σκεφτεί πρωτότυπες λύσεις· δεν ξέρει πού να στρέψει το βλέμμα της, ούτε είναι σε θέση να παρατηρήσει ένα απλό γεγονός. «Οι καλύτερες ιδέες», γράφει ο Χαν, «δεν θα έρθουν από τη δημιουργικότητα της ΑΙ, αλλά από τη συνεργασία μας μαζί της». Κάθε γενιά έχει τα δικά της δημιουργικά εργαλεία, καταλήγει, και η γενιά που μεγαλώνει σήμερα, μαζί με την ΑΙ, έχει τα ΜΓΜ. Τώρα, όπως είπε και ο σκηνοθέτης Φράνσις Φορντ Κόπολα, «αντί να έχουμε έναν Μότσαρτ κάθε 500 χρόνια, έχουμε την ευκαιρία να αποκτήσουμε χίλιους Μότσαρτ, χίλιους Αϊνστάιν, χίλιους Ντα Βίντσι».
«Οι καλύτερες ιδέες», γράφει ο Χαν, «δεν θα έρθουν από τη δημιουργικότητα της ΑΙ, αλλά από τη συνεργασία μας μαζί της».
Οι προσδοκίες είναι αναμφίβολα μεγάλες. Το να έχεις έναν υπερκαθηγητή διαρκώς διαθέσιμο στο πλάι σου να σε βοηθά να αγαπήσεις τη μάθηση ακούγεται ιδανικό. Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σκεφτεί ότι μπορεί μια μέρα στο μέλλον ο αλγόριθμος να αποδειχθεί πολύ πιο ανθρώπινος ως παιδαγωγός. Αρκεί αυτοί που θα τον εκπαιδεύσουν και θα τον διατηρούν ζωντανό να έχουν τα ευγενή κίνητρα του Χαν. Άλλωστε, η ΑΙ δεν θα μεταμορφώσει μόνη της την εκπαίδευση, κατά βάση οι άνθρωποι θα το κάνουν. Κι αν οι άνθρωποι, δηλαδή οι οργανωμένες κοινωνίες, αποφασίσουν να προσφέρουν υψηλού επιπέδου πολύπλευρη παιδεία σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες τους, τότε η ΑΙ μπορεί να γίνει το καλύτερο εκπαιδευτικό εργαλείο που είχαμε ποτέ στα χέρια μας. Τελικά, όλα είναι θέμα επιλογής, ακόμα και η τεχνητή νοημοσύνη.
